مقدمه‌

<sup>امروزه بسياري از متفكران و متخصصان تعليم و تربيت كه طرفدار برداشت و ديد نو در زمينهِ اصلاحات آموزشي هستند، براين باورند كه برنامه‌ريزي اصلاحات براي تجديدنظر اساسي در عملكرد گذشته و كنوني نظام‌هاي تعليم و تربيت هركشور، بايد در پرتو بررسي پيشينهِ تاريخي تحولات آموزش و پرورش و تحليل وضعيت كنوني نظام آموزشي و همچنين بررسي عملكرد آموزشي ساير كشورها و ممالك دنيا، صورت پذيرد، در اين صورت مي‌توان با ديدي نو و جامع، عواملي را كه موجب ركود فعاليتهاي فرهنگي و علمي و شكل‌گيري دشواريهاي كنوني نظام آموزشي شده است، شناسايي كرد. با ديدي واقع‌بينانه بر عملكرد آموزشي و پرورشي ساير كشورها مي‌توان يك تطبيق علمي - پژوهشي برنظام آموزش و پرورش خود بيا فكنيم و نقاط قوت و ضعف خود را با ديدي وسيع و نگرشي عميق بررسي نماييم لذا در اين گزارش تحقيقاتي، ويژگيهاي مديريت مدارس در كشور آلمان مورد بررسي قرار گرفته است. امروزه، <خودگرداني مدارس> به عنوان راهي براي حل و فصل رضايتبخش امور آموزشي، در آلمان قبل از هركشور ديگري مورد توجه دست‌اندركاران تعليم و تربيت است.

مديران مدارس آلمان از اختيارات وسيعي در ادارهِ امور آموزشي و اداري برخوردارند و تمامي نهادها، كه به نحوي در تحقق اهداف تربيتي مؤثرند، در مديريت و اداره امور آموزش و پرورش چه به طور مستقيم و چه غيرمستقيم مشاركت دارند. مديران مدارس آلمان كه به ركتور معروفند، سرپرست معلمان هستند. آنان براساس پيشنهاد شوراي مدرسه و با حكم رئيس اداره مدارس ايالت تعيين مي‌شوند و اين وظايف را برعهده دارند:

1) مسئول برنامه‌ريزي تحصيلي و عرضه‌كننده برنامهِ كار براي هر يك از معلمان.
2) نظارت بر فعاليتهاي تحصيلي در هر يك از كلاسها، براساس برنامه تعيين شده.
3) نظارت بر حضور و غياب دانش‌آموزان و اجراي مقررات و ضوابط قانوني در امور آموزشي، بهداشتي و حوادث.
4) مسئول تهيه تجهيزات و امكانات آموزشي و تأمين نيازمنديهاي مالي مدرسه و نيز تصميم‌گيري در زمينهِ تخصيص اعتبارات براي خريد ابزار و وسايل آموزشي.
در آلمان، در غياب مدير مدرسه، وظايف وي را معاونش برعهده مي‌گيرد. همچنين در مدارس آلمان شوراهايي به نام <شوراي مدرسه>، <شوراي معلمان>، <انجمن والدين> و <انجمن دانش‌آموزان> مدير را در حل و فصل امور ياري مي‌دهند.</sup>

شوراي مدرسه:
اين شورا در راس كميته‌هاي مشورتي و تصميم‌گيري مدارس قرار دارد. اعضاي آن متشكل از مدير مدرسه، نماينده شوراي دانش‌آموزان، نماينده معلمان و مشاور و مسئول امور هدايت تحصيلي دانش‌آموزان است.در نظام آموزش آلمان، شوراي مدرسه نهادي شناخته شده است كه زمينه را براي همكاري ميان مدير، معلمان، شاگردان و والدين فراهم مي‌سازد. وظايف اين شوراها در ايالت‌هاي آلمان متفاوت است؛ امّا مهمترين آنها عبارت است از:

۱. تدوين مقررات و ضوابط انضباطي در مدرسه، تعيين تدريس در كلاسهاي درس، مشخص كردن ساعت استراحت ميان ساعات تشكيل كلاس، تعيين ميزان تكاليف براي دانش‌آموزان و ميزان ساعات تشكيل كلاس‌ براي تدريس هر درس در برنامه هفتگي مدرسه.
۲. مهيا كردن وسايل رفت و آمد دانش‌آموزان و امكانات آموزشي و بهداشتي.
۳. تصويب و تأييد برنامه‌ بازديدها و گردشهاي علمي و نيز تهيه امكانات اجرايي براي اين برنامه‌ها.
۴. تعيين كتابهاي درسي كه شوراي معلمان از ميان كتابهاي درسي مورد تأييد وزارت آموزش و پرورش ايالت انتخاب كرده است. همچنين تعيين كميت و كيفيت ارزشيابي تحصيلي دانش‌آموزان و رتبه‌ بندي آن.

در برخي از ايالتها، شوراي مدرسه در زمينه اصلاح يا تغيير تشكيلات و سازمان مدرسه، تجهيز وسايل و امكانات آموزشي مدرسه، بازسازي و نوسازي ساختمان مدرسه، حل و فصل اختلافهاي ميان والدين و اولياي مدرسه در زمينه دشواريها و مشكلات تحصيلي دانش‌آموزان،‌ برگزاري مراسم ويژه (جشن فارغ‌التحصيلي) و جمع‌آوري كمك‌هاي نقدي نقش فعالي ايفا مي‌نمايد.

شوراي معلمان‌
اين شورا كه متشكل از معلمان يا نماينده هر يك از معلمان پايه‌هاي تحصيلي يا بخش‌هاي آموزشي مدرسه است، مدير را در حل و فصل رضايت‌بخش مسائل مدرسه ياري مي‌دهد. وظايف اين شورا عبارت است از:

۱. انتخاب كتابهاي درسي براي هريك از پايه‌هاي تحصيلي از ميان كتابهاي درسي مورد تأييد وزارت آموزش و پرورش ايالت و طراحي ساعات مدرسه (برنامه كلاس).
۲. بررسي اختلاف نظر والدين با معلمان در زمينه امور تحصيلي و پرورشي دانش‌آموزان.
۳. تصميم‌گيري دربارهِ انتقال دانش‌آموزان به مدرسه‌اي ديگر يا تغيير كلاس آنها.
۴.  تهيهِ طرح پيشنهادي برنامه مدرسه و عرضهِ آن به شوراي مدرسه براي تصويب.
۵. تصميم‌گيري دربارهِ روش آموزش و برنامه تحصيلي دانش‌آموزان با توجه به آزادي عمل معلمان در روش تدريس.
۶. ارائه پيشنهاد در زمينهِ تعيين معيارهاي ارزيابي كار معلمان و ارزشيابي تحصيلي دانش‌آموزان. معمولاً مدير مدرسه، به عنوان رئيس شورا، تصميمات اين شورا را به مرحلهِ اجرا مي‌گذارد.

انجمن والدين‌
اين انجمن با گروهي از اولياي دانش‌آموزان هر مدرسه تشكيل مي‌شود و به حكم <قانون مدارس آلمان> داراي اين اختيارات است:

۱. تشكيل جلسات، مطلع ساختن والدين دانش‌آموزان از جديدترين تصميماتي كه درجلسات عمومي مدرسه اتخاذ شده است و منعكس كردن نظريات آنان به شوراي مدرسه.
۲. همكاري با مديريت مدرسه، معلمان و شوراي دانش‌آموزان (انجمن دانش‌آموزان) در امور تربيتي.
۳. حمايت از منافع و تقاضاهاي شوراي مدرسه در منطقه‌اي كه مدرسه در آن قرار گرفته است.
۴. شركت در شوراي مدرسه و شوراي معلمان با برخورداري از حق را‡ي.
۵. حمايت از خواستهاي والدين در امور تحصيلي فرزندانشان.
۶. اظهارنظر دربارهِ شرايط پذيرش دانش‌آموزان، طراحي برنامه درسي، اهداف تربيتي، ارزشيابي كارايي دانش‌آموزان و ضوابط ارتقا از پايه‌اي به پايهِ بالاتر و ارزشيابي مدرك تحصيلي.
۷. نظارت بر اجراي مناسب فعاليتهاي تحصيلي دانش‌آموزان، كمك به مديريت و معلمان مدرسه در اجراي گردشهاي علمي و بازديدهاي خارج از مدرسه و تشكيل كلاسهاي جبراني.
البته انجمن والدين مي‌تواند در مدرسه جلسه عمومي تشكيل دهد و تمامي والدين دانش‌آموزان را دعوت كند. انجمن والدين، نمايندگان خود را براي شوراي والدين منطقه و استان كانديد مي‌نمايد. اين شورا نماينده والدين در سطح منطقه يا استان است.

انجمن دانش‌آموزان‌
در قانون جديد مدارس آلمان، كه از اول آگوست 1997 به مرحلهِ اجرا درآمد، براي والدين و دانش‌آموزان در امر تصميم‌گيري مشترك و سازندهِ امور مدرسه حقوق گسترده‌اي در نظر گرفته شده است. قوانين آموزش و پرورش ايالتها هركدام به حق مشاركت دانش‌آموزان از طريق نمايندگان خويش در انجمن دانش‌آموزان در سطح مدرسه و انجمن دانش‌آموزان در سطح منطقه و استان تأكيد ورزيده‌اند. اين انجمن‌ها نه تنها از حقوق دانش‌آموزان در كانونهاي آموزشي دفاع مي‌كنند، بلكه با شركت نمايندگانشان در شوراي مدرسه، شوراي تربيتي منطقه و استان در اتخاذ تصميمات تربيتي منطبق با چارچوب وظايف هريك از دانش‌آموزان، مشاركت فعال دارند. جلسه عمومي انجمن دانش‌آموزان در سال دو بار برپا مي‌شود. اين جلسات براي تبادل نظر و گفت و شنود دربارهِ مسائل دانش‌آموزان است و تمامي نمايندگان دانش‌آموزان از هر مدرسه و در هر مقطع تحصيلي در آن شركت مي‌كنند. اين جلسات با صدور قطعنامه‌اي دربردارندهِ نظريات دانش‌آموزان در راستاي حل و فصل مسائل آموزش و پرورش مناطق و استان كار خود را به پايان مي‌رساند. سپس مفاد اين قطعنامه براي تصميم‌گيري به اطلاع مقامهاي محلي آموزش و پرورش مي‌رسد. در آلمان امكان برقراري ارتباط ميان دستگاه مركزي آموزش و پرورش و مقامهاي محلي، از وزير آموزش و پرورش ايالتي گرفته تا مديريت و شوراهاي تربيتي درسطح استان، شهر، ناحيه، مدرسه و سرانجام انجمن دانش‌آموزان وجود دارد كه بسيار گسترده است. به‌طور معمول، روابط ميان اين نهادها، آگاهانه، منظم، مستحكم و صميمانه است و مشكلات تربيتي از طريق جلسات خصوصي و رسمي حل و فصل مي‌شود.


فهرست منابع و مأخذ

1- آقازاده، احمد، مسائل آموزش و پرورش ايران، تهران: سمت، .1383
2- آقازاده، احمد، آموزش و پرورش تطبيقي، تهران: دانشگاه پيام‌نور، .1373
3- آقازاده، احمد، آموزش و پرورش تطبيقي، تهران: سمت، .1382
4 -آقازاده، احمد، مسائل جهاني آموزش و پرورش؛ ترجمهِ احمد آقازاده، تهران: مركز نشر دانشگاهي، چاپ سوم، .1378
5 -راسخ، شاپور، تعليم و تربيت در جهان امروز، تهران: انتشارات اميركبير، .1347
6 -توما، ژان، مسائل جهاني آموزش و پرورش، ترجمهِ احمد آقازاده، .1366
7- Hompt,John;participation in Education, mun chem.: kul,TUS 1998, P.P 25-30
8- Baddeley, A.D & G. Hitch;”working memory”, The Psychology of memory; Vol-II,1974
waiter,M-Lifton; Education for tomorrow; Newyork: Wiley Ine., 1977
codex09x