هر زن و شوهری، یک روز باید درباره تعداد فرزندانی که می‌‌خواهند داشته باشند، تصمیم بگیرند. در این مقاله سعی کرده‌ایم کمی از مزایا و معایب هر دو (تک فرزندی یا چند فرزندی) سخن بگوییم و به شما در گرفتن تصمیم نهایی کمک کنیم.

چند فرزندی

مزایای داشتن خانواده پر جمعیت

در خانواده‌‌های پر جمعیت همبستگی بین اعضای خانواده بیشتر است. از طرفی کودکان همیشه هم بازی دارند.

خواهرها و برادرها پشتیبان روحی یکدیگر در تمام طول زندگی هستند. آن‌‌ها اولین روابط اجتماعی و صمیمانه خود را با هم تجربه می‌‌کنند. روابط خانوادگی عموما نسبت به روابط دوستانه و دیگر روابط دوام و استحکام بیشتری دارند.

کودکان وقتی خواهر یا برادر دارند در دوران کودکی‌شان کمتر بی‌حوصله‌گی و روزمرگی را تجربه می‌‌کنند.

ضرورت پذیرش مسئولیت در خانواده‌‌های پر جمعیت بیشتر احساس می‌‌شود.

داشتن برادر و خواهر این امکان را به کودکان می‌‌دهد که هویت خود را شکل بدهند؛ چرا که آن‌‌ها به کمک بودن در کنار خواهر و برادر خود راحت تر می‌‌توانند شخصیتشان را بشناسند و آن را بسازند.

مشکلات و معایب چند فرزندی

والدین در صورت داشتن چند فرزند، وقت کمتری را می‌‌توانند به طور اختصاصی به هر فرزند اختصاص دهند. در نتیجه احتمال به وجود آمدن حس سرخوردگی و گاه ناامیدی در کودکان و همچنین پدر و مادر وجود دارد. در مواردی این امر سبب می‌‌شود بین فرزندان حس رقابت بوجود بیاید.

تک فرزندی

مزایای داشتن خانواده کم جمعیت

کودکان در خانواده‌‌های تک فرزند از فواید فراوانی بهره می‌‌برند:

آن‌‌ها متناسب با ریتم زندگی بزرگسالان زندگی می‌‌کنند.

بیشتر این امکان را دارند که در فعالیت‌‌های فرهنگی بیرون از خانه شرکت کنند.

آن‌‌ها در خانه، مشکل درگیری و رقابت با کودک دیگری را ندارند.

معمولا این کودکان اعتماد به نفس بالایی دارند.

مشکلات و معایب تک فرزندی

حتی در کودکانی که تنها فرزند خانواده هستند خودخواهی و زیاده خواهی مشاهده می‌‌شود که معمولا توجیه مناسبی برای آن وجود ندارد. در حقیقت چالش‌‌هایی که این کودکان در زندگی خود آن‌‌ها را تجربه می‌‌کنند، منحصر به شرایط زندگی آن‌‌هاست. بهتر است که توجه کافی را در تربیت آن‌‌ها داشته باشیم؛ چرا که این امکان وجود دارد:

آن‌‌ها به کودکانی خرابکار و غیر قابل تحمل بدل شوند.

اعمالشان بیش از حد زیر ذره بین دیگران قرار گیرد.

بیش از حد تحت مراقبت و توجه قرار گیرند و در نتیجه کمتر امکان ماجراجویی داشته باشند.

فرصت کافی برای معاشرت با کودکان همسن خود را نداشته باشند.

نقش و اهمیت فرزند آوری و جمعیت دراسلام

فرزند، زینت و نورچشم والدین

نگاه به فرزند تنها نگاه دنیوی نیست، فرزند صالح هم به درد دنیا می خورد هم آخرت. فرزند در دنیا و آخرت نورچشم است. در دنیا یار و یاور پدرومادر است. نگاه مهربانانه فرزند به چهره پدر و مادر به اندازه عبادت ارزش دارد. او یاد گرفته است به آنها نباید اف بگوید و می داند والدین چه شأن ومنزلت بالا و خطیری دارند و اگر سعادت و خوشبختی می خواهد نباید نسبت به والدینش حتی ابراز ناراحتی درونی کند. داشتن چنین فرزندی برای پدر و مادر سعادت دنیوی است. درصحیفه سجادیه دعاهای زیادی درباره فرزند وجود دارد و یاد می دهد نگاهمان به فرزند چگونه باشد. امام سجاد(ع) می فرماید: « خداوندا این بچه ها را یاور من قراربده و کاری کن که اینها دورمن بگردند و زینتم باشند و تنهایم نگذارند».امام باقر(ع) سعادت مرد را آن می داند که فرزندانی داشته باشد و از آنها برای احتیاجات روزمره اش کمک بگیرد. پیامبر(ص) نیز با تشبیه فرزند به میوه درخت، فرزند را میوه دل می نامد و فرزند صالح را گلی از گلهای بهشت می داند.

دعای فرزند، دستورخدا

در کتاب شریف کافی از امام صادق(ع) نقل شده است که مردی فرزند نداشت، وقتی به مکه رفته و در صحرای عرفات نوجوانی را می بیند که همراه دعا کردن، زار زار گریه می کند و برای پدر ومادرش دعاها می کند، این فرد هم رغبت می کند تا فرزند داشته باشد. همچنانکه ذکریا، نیز وقتی دید برای حضرت مریم(س) مائده آسمانی آمده است همان جا دست به دعا برمی دارد واز خداوند تقاضای فرزند می کند. همان طور که می دانید دعای فرزند برای پدرومادر یکی از دستورهای قرآن است و به فرزندان گفته شده است بگویند «خدایا پدر و مادرم را مشمول رحمتت بگردان، آنچنان که آنها در کودکی مرا تربیت کرده و رشد داده اند». از فواید دیگر ازدواج و فرزند دار شدن این است که انسان حق پدرومادر را بهتر می شناسد وقدر آنها را بیشتر می فهمد. ازدواج و فرزند دار شدن، باب معرفت را برای انسان باز می کند، بدین ترتیب انسان معارف را بهتر درک می کند.پیامبر(ص) فرمود: «ارث خداوند به بنده مؤمنش فرزند صالح است تا برایش استغفارکند.» در این جمله نگاه اخروی به فرزند دیده می شود.

سبب ثواب و بخشش گناهان

ثوابهای فرزند آوری و تربیت فرزند یکی از انگیزه هایی است که افراد را به فرزند آوری ترغیب می کند. اگرکسی زندگی را فرصتی می داند برای جمع آوری زاد و توشه برای آخرتش، بداند که پیامبر فرمود: «فرزندانتان را گرامی بدارید وادب آنان را نیکو کنید تا خداوند شما را ببخشد». فرزند و تلاش برای نیکو ادب کردن و تحمل رنجهای شیرین فرزندداری، موجب بخشش گناهان انسان می شود. امام صادق (ع) نیز دراین باره از پیامبر نقل کردند که حضرت عیسی (ع) از کنار قبری می گذشتند که صاحبش عذاب می شد سال بعد صاحب همان قبر عذاب نمی شد. حضرت علتش را ازخداوند سوال می کنند و خداوند می فرماید، فرزند این مرد بالغ شد و پس از آن راهی را اصلاح کرد و به یتیمی جا داد. به خاطرعمل فرزند این مرد در دنیا، پدراز عذاب در برزخ نجات یافت.

عامل شکوفایی عواطف

یکی دیگر از امتیازات داشتن فرزند، این است که با وجود او، عواطف و ابعاد گوناگون انسان شکوفا می شود. پیامبر(ص) فرمود:«کودکانتان را زیاد ببوسید که به ازای هر بوسه ای که به گونه فرزندت می زنی خداوند به اندازه 500 سال راه درجه ای در بهشت برای تو می دهد». شرط محبت کردن به فرزند این است که نیت کنی. این سخن پیامبر(ص) اصلاً تعجبی ندارد، زیرا وقتی قرار است تا ابد در بهشت زندگی کنیم هرچقدر وسعت بدهند بازهم کم است، به همان دلیلی که در روایت آمده است سعادت دنیوی مرد این است که زندگی اش در تنگنا نباشد. گاهی از این نکته غافلیم وتوجه نداریم که اگر کسی که یکی دو فرزند داشته و آنها به خانه بخت رفته باشند دیگر کسی نیست که با بوسیدن ونگاه کردن به فرزندش که عبادت محسوب می شود وسیله ارتقای معنوی اش را فراهم کند.

شادابی خانواده های پرجمعیت

در سبک زندگی سنتی ایرانیان و آنچه پیامبر(ص) به آن تشویق کرده است همیشه فرزندی در خانه هست و خانواده های پرجمعیت نگرانی ای از تنها شدن ندارند و همیشه نورچشمی هست تا به زندگی نشاط وشادابی بدهد. پیامبر(ص) با ترسیم رابطه مستقیمی بین فرزندان و والدین، می فرماید: «بچه ها را دوست داشته باشید و به آنها ترحم کنید خداوند به اندازه ای که به بچه ها رحم می کنید به شما رحم می کند».

ثواب حسنه با خداست

با وجود نگاه مشفقانه اسلام نسبت به فرزندان در روایات توجه بیشتری به فرزندان دختر شده است دختر را حسنه دانسته و ثواب حسنه را خدا می دهد. با نگاهی به زندگی علما و بزرگان می بینیم که با تمام مشغله هایی که داشته اند از محبت به بچه ها غفلت نکرده اند. به عنوان مثال امام راحل(ره) وقتی در جماران بچه ای گریه می کرد عواطفشان متوجه صدای بچه می شد.

امام(ره) نقش مادر را درتربیت فرزند بسیار موثر می دانست. عروس ایشان می گوید به شوخی به امام (ره) گفتم با این حساب، زن باید همیشه درخانه بماند. با صراحت گفتند: خانه را دست کم نگیرید. در روایت است که پیامبر(ص) فرمودند: «جبرییل از خداوند لطیف خبیر خبر آورده است که دختران مثل میوه درخت هستند وقتی بالغ می شوند اگرازدواج نکنند مثل میوه ای می شوند که چیده نشده اند وآسیب می بینند». دختر امام(ره) می گوید از شیطنت بچه ام به امام(ره) شکایت کردم. در پاسخ گفتند:« من حاضرم ثوابی را که از تحمل شلوغی فرزندت می بری با تمام ثواب عبادات خودم عوض کنم». این نکته قابل توجهی است که گاهی از ثوابهایی که می بریم، غافلیم. در روایت است وقتی خانمی باردار می شود به منزله روزه دار نماز شب خوان و مجاهدی است که با جان و مالش جهاد می کند. خداوند متعال مهری به مادر داده است که رنج حاملگی و زایمان را شیرین می کند. در این باره این گونه سختی ها در قرآن دو آیه داریم، آیه ای می گوید:« پس از سختی شیرینی می آید».

یعنی بچه وقتی از آب و گل بیرون می آید نورچشم می شود وسختی هایش تمام می شود و شیرینی هایش به دل می نشیند. در باره دوران سختی ها نیز خداوند می گوید: «بدرستی که درسختی ها شیرینی است». یعنی زنان شیرده از این رنج لذت می برند. این است که همسرانی که فرزند ندارند با تحمل رنج فراوان و با توسل به هر وسیله ای تلاش می کنند فرزندی بیاورند.

چگونه فرهنگ فرزند آوری بیشتر در مردم نهادینه شود ؟

1. مطمئننا به آن سرعت و یکباره گی که کاهش جمعیت صورت گرفته افزایش جمعیت شکل نخواهد گرفت و ترمیم آن به این سرعت هم معقول و منطقی نیست.

2. مردم با آمادگی کامل ذهنی برای ضرورت های کاهش جمعیت به آن روی آورده اند، دلایل محسوس و مشهود آن به قرار ذیل بود:

الف) مشکلات شدید اقتصادی خانوار ها

ب) مشکلات فرهنگی و تربیتی فرزندان

ج) مشکلات اساسی و زیر ساختی اجتماعی مانند چند وقته شدن مدارس ، بی کاری ، ازدواج ، مسکن و امثالهم

د) تبدیل شدن این تبلیغ به فرهنگ و رویه که فرزند کمتر آسایش و آرامش بیشتر و زندگی بهتر

دلایل افزایش جمعیت هم باید قاتع کننده تدوین و تبلیغ شود.

3. روابط فامیلی و اجتماعی که در گذشته بزرگترین شاخصه و ویژگی جامعه ما بوده است امروزه به مزاحمت و دردسر تعبیر و تبدیل شده است ، دلیل واضح و آشکار آن هم تشریفاتی شدن همنشینی ها ، کم شدن تعداد فرزندان خانوارها که عامل اصلی ارتباط های خانوادگی بوده اند و عدم وجود وقت و زمان لازم برای این دور هم بودن ها به دلیل اجبار به کار و درآمد بیشتر خانوارها ، وسایل متعدد سرگرمی های عمومی و امثال آن است.

4. عدم وجود عوامل و دلایل کافی برای ایجاد انگیزه در خانواده ها برای داشتن فرزند بیشتر ، همانگونه که اشاره شد انگیزه های کافی در گذشته برای این امر بوده است ولی امروزه توجیهات مناسبی وجود ندارد.

هرچند احتمالا همه ی جوانب توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گرفته و ممکن است به این موارد نیز توجه شده باشد ، لیکن از آنجا که در اظهار نظر های کارشناسان و رفتارهای دولتمردان و برنامه های صدا و سیما چنین تغییر رفتاری مشاهده نمی شود.

پیشنهادات برای نهادینه کردن فرزندآوری بیشتر در ایران

1)فرزند بیشتر باری بر دوش خانواده ها از جنبه های متفاوت نخواهد بود و دولت برای آن برنامه دارد ، یعنی زیر ساختها برای جمعیت بالاتر مطالعه و تامین شده است ، به این دلایل مشهود که اگر نرخ رشدمان را مثلا 3% کنیم ، این تعداد مسکن برای نسل به دوران رسیده ، این میزان مراکز آموزشی ، این حجم کار ، این محدوده فضاهای تفریحی و ورزشی ، این تعداد امکانات رفاهی و غیره فراهم کرده ایم ، بستر آماده است و ما فقط منتظر جمعیت هستیم ، یعنی اضافه شدن به جمعیت تا این مرز نگران کننده نیست ، به نظر شما این تزریق و تبلیغ نگرانی های هرروزه ی دولت مردان در افزایش قیمت نهاده ها و نیازمندی های روزمره زندگی - کاهش یا حذف یارانه ها - عدم ثبات اقتصادی - خالی بودن صندوق ذخیره ی ارزی - بدهی های میلیاردی دولت به شرکت ها و دستگاه هایی که وظیفه ی ارائه ی خدمات اجتماعی را بر عهده دارند و از وظایف بدیهی خود وامانده اند - بلوکه شدن سرمایه ها و دارایی های کشور و امثالهم با شعار افزایش جمعیت سازگار است؟ آیا مردم فکر نمی کنند که دولتمردان در اداره ی همین جمعیت هم مانده اند تا چه رسد به جمعیت بیشتر؟

2)داشتن فرزند بیشتر مایه ی حقارت و بی فرهنگی نیست ، شانیت اجتماعی ، اسلامی و انسانی خانواده های پرجمعیت پررنگ شود ، باید به گونه ای تبلیغ و عمل شود که افتخار به داشتن خانواده پرجمعیت تبدیل به فرهنگ و رفتار شود.

3)صدا و سیما دست از ساختن فیلم ها سریال هایی که بی ادبی و بد اخلاقی فرزندان به والدین ، عدم رفتار محترمانه ، محبت آمیز و دوستانه به اعضای خانواده ، رفاه طلبی و تجمل پرستی ، کم محتوا یا بی محتوا بودن نمایش های خانوادگی از تربیت و اخلاق دینی ، بی رنگ بودن نقش پدر به عنوان تصمیم گیرنده و ستون خانواده برداشته و با مشورت با خانواده های موفق که علیرغم جمعیت زیاد توانسته اند شخصیت های مهمی به جامعه تحویل داده و ارتباط و رفتار بسیار صمیمانه و حتی عاشقانه ای در خانواده ها داشته باشند به تبلیغ این فرهنگ کمک کند.

4)خانواده ها به عنوان مهمترین رکن جامعه که می تواند و باید موثرترین نقش را در محاسبات کشور ایفا کند به جایگاه اصلی اثرگزاری خود بر میگردد و نظام خانوادگی شکل سابق خود را که انگیزه اصلی تشکیل خانواده های بزرگ بود ، یعنی تبیین و تحکیم جایگاه پدر ،مادر ، و فرزندان خواهد یافت و دیگر اعضای خانواده باهم بیگانه نخواهند بود.

5)با کاهش جمعیت چه خطرات بزرگی ازجمله وابستگی فکری ، ضعف امکان مقابله با تهدید ها ، پایین آمدن توان و حجم کار ، کاهش نیروی انسانی در هنگام دفاع و اثبات و اعمال نظر در مجامع بین المللی، کشور ، اسلام و خصوصا شیعه را تهدید می کند و وظیفه ی جامعه اسلامی برای مقابله با این تهدید ها چه ضرورت هایی را ایجاب میکند.

6)جمعیت بیشتر کشور با رعایت ، لحاظ و تامین تمامی نیازمندی ها و زیر ساخت ها چه نقش اساسی و کلیدی ای در حل معضلات آینده ی کشور و رفع خطرات پیش رو از حوزه ی ملی ، دینی و اعتقادی خواهد داشت.

7) راه هایی برای شکوفایی اقتصادی ، رفاه اجتماعی ، آرامش عمومی ، عدم نگرانی از آینده ، فراهم نمودن نیاز های اساسی ، فراهم بودن بسترهای مورد نیاز و ضروری فعالیت های اجتماعی و اقتصادی نسل آینده اندیشیده و ارائه شود تا زمینه ی ایجاد جمعیت بیشتر فراهم گردد ، ازقدیم گفته اند در آرامش ، جمعیت زیاد و در اضطراب و نگرانی جمعیت کاهش می یابد ، دلایل و عوامل این آرامش ها و نگرانی ها باید شناخته شده و فراهم یا رفع شود در غیر این صورت نتیجه ی مطلوب حاصل نخواهد شد.