طراحی سوال
براساس روانشناسی یادگیری و آموزشی نظارت و ارزشیابی حلقه آخر فعالیتهای آموزشی و تکمیل کننده انجام آموزش محسوب می شود و عمدتاً با هدف اصلاح و بهبود فرایند آموزش صورت می گیرد. اساساً اطلاق مفهوم ((آموزش)) به یک فعالیت ، منوط به انجام ارزشیابی است. به این ترتیب نظارت و ارزشیابی آموزشی یکی از مهمترین وظایف هر آموزش دهنده است و جزء لاینفکی از اجزاءیک برنامه آموزشی تلقی می شود.
ابزار یا وسیله ای که برای سنجش پیشرفت تحصیلی در موقعیت های آموزشی و تدریس به کار می رود آزمون یا امتحان نام دارد.
دسته بندی انواع آزمون ها: 1-شفاهی
الف) گسترده پاسخ (انشایی)
2 -کتبی ب) محدود پاسخ
ج) گزیده پاسخ
آزمون های شفاهی:در این آزمون ابتدا پرسش کننده ، پرسش ها را به صورت شفاهی مطرح می کند و سپس پاسخ های فراگیران را یادداشت می کند. پرسش و پاسخ هر دو به صورت شفاهی مطرح می شوند.
آزمون های کتبی: تهیه این دسته آزمون ها که از متداول ترین آزمون های پیشرفت تحصیلی محسوب می شود با آنکه به نظر ساده می آید مستلزم دقت ، تجربه و رعایت نکات چندی است که در مورد آنها توضیح داده خواهد شد.
الف):آزمون های گسترده پاسخ: این آزمون برای ارزشیابی برخی ازانواع تغییرات رفتاری ارزش زیادی دارد. ارزشیابی شونده در پاسخ دادن به سئوال ها ، محدودیت چندانی ندارد و آزاد است تا هر طور مایل است پاسخ خود را بپروراند.
.مزیت:
مزیت این آزمون ها این است که آن ها برای اندازه گیری سطوح بالای طبقه بندی هدف های آموزشی ( کاربرد ، تجزیه و تحلیل ، ترکیب و ارزشیابی ) بسیار مفید تر از آزمون های کوتاه پاسخ و گزیده پاسخ هستند. ( پاسخ دهنده در بیان و ارائه پاسخ خود ، آزادی عمل بیشتری دارند.)
معایب:
1- در تصحیح برگه های آزمون انشایی ممکن است نظر شخص تصحیح کننده دخالت کند و از دقت و عینیت نمرات بکاهد.
2-ارزشیابی با استفاده از این آزمون ها به ویژه زمانی که تعداد آزمون شونده زیادباشد وقت گیر است.
3-این نوع آزمون ها نمونه کوچکی از مطالب تدریس و هدف های آموزشی را به دست می آورند و پوشش مناسبی بر تمامی مطالب و محتوای آموزشی ندارند.
مثال :
پایش ورشد کودکان وراه های انجام آنرا توضیح دهید .
آزمون های گسترده پاسخ را چگونه تهیه کنیم:
الف)سئوال را طوری تهیه نمایید که به طور مستقیم به هدف های آموزشی مورد اندازه گیری مربوط باشد.
ب) سئوال را طوری بنویسید که موضوع مهمی را در بر داشته باشد.
ج)سئوال را به گونه ای طرح نمایید که حتی الامکان سطوح بالاتر هدفهای شناختی را در بر داشته باشند .
د) سئوال آزمون را خیلی واضح و مشخص بنویسید .
ه) در تهیه سئوالات گسترده پاسخ از کاربرد کلمات چه کسی ، چه وقت ، کجا و جز اینها که به عنوان قیدهای محدودکننده هستند خودداری کنید.
و) از همه دانش آموزان بخواهید که به همه سئوال ها پاسخ دهند و از طرح سئوالات اضافه ای برای انتخاب دانش آموز از بین آنها باید اجتناب شود.
ز) زمان کافی به پاسخ دهندگان بدهید و برای هر سئوال وقت جداگانه ای پیشنهاد نمایید.
ح) با طرح سئوالاتی که به پاسخ های کوتاه تری نیاز دارند، تعداد سئوالات را افزایش دهید .
ط) یک راهنمای پاسخ یا جواب نمونه تهیه نمایید و نکات کلیدی و مهم پاسخ ها را در آن مشخص نمایید.
ی ) پاسخ های هر سئوال را یک به یک بررسی نمایید و پس از ارزشیابی یک سئوال از تمامی دانش آموزان ، پاسخ سئوال بعدی را بخوانید.
ک ) اشتباهات در پاسخ ها را مهم تلقی نمایید ودر پی علل و مشکلات یادگیرنده در پاسخ دهی باشید .
ب –آزمون های محدود پاسخ:
آزمون های محدود پاسخ در واقع حد واسط بین آزمون های گسترده پاسخ و آزمون های گزیده پاسخ هستند و همانطور که از عنوان آن برمی آید پاسخی بسیار کوتاه و مختصر ، در حد یک جمله دارد . به عبارت دیگر ، می توان یک سئوال گسترده پاسخ را به چند سئوال محدود پاسخ تجزیه کرد. اما باید در نظر داشت که هریک از این آزمون ها برای منظور و مقاصد ویژه ای به کار می روند .آزمون های محدود پاسخ معمولاً برای ارزشیابی و دستیابی به اهداف پایین تر سطح شناختی مناسب ترند و ارزشیابی توانایی های بالاتر شناختی به وسیله این گونه سئوال ها دشوار است .
آزمون های محدود پاسخ بصورت یک جمله استفهامی هستند و آزمون شونده باید پاسخ کوتاهی به آن بدهد .
مثال :
بافت را تعریف کنید ؟
این نوع سئوال را می توان بصورت سئوالات کامل کردنی نیز مطرح نمود .
مثال 1 :
افرادی که به خدمات موجود در یک برنامه نیاز دارند و می بایست آنها را دریافت کنند ... نامیده می شوند .
مثال 2:
در مقابل هر یک از اندام های زیر ، دستگاه مربوط به آن را بنوسید .
1- مغز .................. 2- طحال ................ 3- مری ..................... 4- زبان ........................
سئوال های آزمون های محدود پاسخ را چگونه طراحی کنیم ؟
سئوال :
الف –سعی کنید هر یک از سئوالات ، مطلب مهمی را اندازه گیری کند .
ب –سئوالات بطور واضح و مشخص ، مطلب خاصی را در نظر داشته باشد .
ج –برای سئوال هایی که پاسخ عددی دارند واحد مقیاس و میزان وقت را که در مقدار محاسبات باید رعایت شود را مشخص نمایید.
د- در سئوالات کامل کردنی تنها عبارات ویا کلمات مهم را حذف کنید .
ه –چنانچه از انواع مختلف سئوال های محدود پاسخ می خواهید استفاده کنید آن ها را به ترتیب در کنار یکدیگر قرار دهید.
و-تعداد زیادی جای خالی در سئوال های کامل کردنی منظور نکنید.
ج)آزمون های گزیده پاسخ(عینی)
در سئوا ل های گزیده پاسخ ، ارزشیابی شونده باید جواب سئوال را از بین گزینه هایی که در اختیار او گذاشته شده انتخاب نماید . این نوع آزمون ها به علت اینکه در تصحیح پاسخ ها ، نظر شخصی تصحیح کننده دخالتی ندارد و این کار به صورت عینی (غیر ذهنی) انجام می شود به آزمون های عینی شناخته می شوند.سئوال های عینی به ویژه چند گزینه ای را می توان برای ارزشیابی بسیاری از اهداف آموزشی به کار بردو به شرط رعایت اصول و قواعد تهیه آن ، نتایج قابل اعتمادتری را انتظار داشت.( سئوالهایی که بیش از دو گزینه در اختیار فراگیران می گذارند سئوالهای چند گزینه ای نامیده می شوند)
یک سئوال گزیده پاسخ ، از یک پرسش و تعداد معدودی گزینه تشکیل می شود . بر حسب اینکه گزینه ها چه تعدادی باشند ، شکل های متفاوتی از قبیل : صحیح/غلط (دو گزینه ای) یا چهار گزینه ای به خود گیرد.
هر سئوال چند گزینه ای از قسمت هایی به شرح زیر تشکیل شده است :
1. قسمت اصلی سئوال که متن سئوال (تنه) را شامل می شود.(تنه یا متن اصلی سئوال می تواند به صورت جمله سئوالی یا جمله ناقص نوشته شود).
2.گزینه ها به دوصورت نوشته می شوند :
الف : گزینه درست یا بهترین پاسخ
ب :گزینه های گمراه کننده یا انحرافی
(پاسخ ها که یکی از آن ها پاسخ درست سئوال است . سایر پاسخ ها نقش تشخیصی برای پاسخ دهندگانی را دارند که پاسخ درست را نمی دانند واصطلاحا\\\"((گزینه های انحرافی)) نامیده می شوند. گزینه های انحرافی نباید کاملا\\\"غلط باشند .، بلکه باید به شکلی در بر دارنده پاسخی مرتبط با موضوع مورد سئوال باشد. این گزینه های انحرافی اهمیت زیادی در پی بردن به آموخته های نامطلوب یاد گیرندگان دارند ).
شاخص های آزمون ها :
خصوصیت تمام اندازه گیری ها این است که خطا در آنها وجود دارد . برای اینکه مقدار خطای آزمون ها کم شود چند ویژگی زیر را باید دارا باشند :
ü پایایی : یک آزمون هنگامی از پایایی و ثبات برخودار است که اگر آنرا در دو موقعیت جداگانه به یک دانشجو بدهیم ، نتایج مشابهی به دست آید .
ü روائی (اعتبار ) : آزمونی اعتبار دارد که هدف آموزش را بسنجد . چیزی را که می خواهیم بسنجیم را بسنجد . مثلاً وقتی قرار است سواد دانشجو را بسنجیم ابتکار او را نسنجد .
ü عینی باشد : آزمونی از عینیت برخودار است که اگر دو مصحح آنرا تصحیح نمایند ، یک نتیجه بدست آید.
ü عملی باشد : آزمونی که برگزار می شود باید در مدت زمان مناسبی اجرا شده و نمره گذاری آن نیز به آسانی صورت گیرد و تفسیر نتایج آن هیچ ابهامی نداشته باشد.
ü برای دانشجو قابل پیش بینی باشد : هدف آموزش وارزیابی باید یکسان باشد .چنانچه اهداف آموزش در ابتدای دوره به درستی تعیین شده ودانشجویان از آن مطلع باشند ، در این صورت دانشجویان می توانند سئوالات امتحانی را پیش بینی کنند . اگر بعد از اجرای آزمون دانشجویان بگویند ( ما انتظار چنین سئوالاتی را نداشتیم ) شیوه ارزشیابی سئوال برانگیز است .
ü عادلانه باشد : منصفانه باشد و فراگیر را گمراه نکند .
سئوالات عینی (چند گزینه ای) را چگونه طرح کنیم؟
سئوالات باید طوری نوشته شود که تنها به وسیله کسانی که هدف مورد اندازه گیری (پاسخ درست) سئوال را می دانند به درستی پاسخ داده شود ، وکسانی که تسلط کامل بر مطلب ندارند ، نتوانند پاسخ درست آن راانتخاب نمایند . با رعایت موارد زیر می توانید به تهیه سئوالات عینی اقدام نمایید.
قواعد طراحی سئوالات چند گزینه ای
1- هرسئوال باید یک موضوع مهم یا یک هدف آموزشی را اندازه بگیرد.
2- بیشتر از یک مسئله یا یک مطلب در هر سئوال نگنجانید.
3- سئوالات را کاملاً روشن و واضح بنویسید و از عبارت وکلمات قابل فهم آزمون شوندگان استفاده کنید. برای فهمیدن سئوال نیازی به خواندن گزینه ها نباشد.
مثال :
نامناسب : سئوالات چند گزینه ای می توانند ...
مناسب : سئوال های چند گزینه ای برای اندازه گیری چه هدف های مناسب می باشند ؟
4- از تکرار مطالب در گزینه خودداری کنید .
مثال :
نامناسب : (( همه دانش آموزان 13 تا 15 ساله ای که در مدارس ثبت نام می کنند)) ...
الف – در واقع یک نمونه تشکیل می دهند . ب- در واقع یک جامعه محدود تشکیل می دهند .
ج – در واقع یک جامعه نامحدود تشکیل می دهند . د- در واقع یک واحد نمونه برداری تشکیل می دهند .
مناسب : (( همه دانش آموزان 13 تا 15 ساله ای که در مدارس ثبت نام می کنند)) ... در واقع یک ....را تشکیل می دهند .
الف – نمونه ب – جامعه محدود ج – جامعه نامحدود د- واحد نمونه برداری
5- مطالب مورد سئوال ( اصلی ) را به طور کامل در تنه سئوال بنویسید.
مثال :
نامناسب :
جدول مشخصات آزمون :
الف – نشان می دهد که چگونه می توان از آزمون برای بهبود امر آموزش و یادگیری استفاده کرد .
ب- نمونه بهتری از محتوای درس و هدفهای آموزشی را مشخص می کند .
ج- روش مورد استفاده از تصحیح پاسخ های آزمون را مشخص می کند .
د- عینیت آزمون را افزایش می دهد .
مناسب :
مهمترین فایده کاربرد جدول مشخصات درتهیه آزمون های پیشرفت تحصیلی آن است که:
الف-آموزش و یادگیری را بهبود می بخشد.
ب-نمونه بهتری از محتوای روش و هدف های آموزشی به دست می دهد.
ج-روش مورد استفاده در تصحیح پاسخ های آزمون را مشخص می کند.
د- عینیت آزمون را افزایش می دهد .
6- تنه سئوال حتی الامکان باید کوتاه نوشته شود و از آوردن اطلاعات اضافی اجتناب شود .
مثال :
نامناسب : سئوال چند گزینه ای یکی از انواع سئوال هاست چگونه می توان این گونه سئوال ها را برای اندازه گیری توانایی تحلیل یک متن بکار برد .
مناسب : چگونه می توان سئوال های چند گزینه ای را برای اندازه گیری توانایی تحلیل متن بکار برد ؟
7- همه گزینه های یک سئوال باید متجانس و به موضوع واحدی مربوط باشد .
مثال :
نامناسب : کدام یک از مطالب زیر درست است ؟
الف – سئوالات گسترده پاسخ ، بهترین نوع سئوال برای ارزشیابی هدفهای طبقات ترکیب و ارزشیابی هستند .
ب- جدول مشخصات برای آزمون های گسترده پاسخ مفید نیست .
ج- سئوالات عینی را تنها در کلاسهای دانشگاه می توان به اجرا در آورد .
د- هدف های رفتاری از دیرباز مورد استفاده مربیان قرار داشته اند .
مناسب : در رابطه با استفاده از سئوالات گسترده پاسخ وارزشیابی هدف های مختلف آموزشی باید گفت که :
الف – سئوالات انشایی بهترین نوع سوال برای ارزشیابی هدف های طبقات ترکیب و ارزشیابی هستند .
ب- سئوالات انشایی برای ارزشیابی هدف های هیچ یک از طبقات حیطه شناختی مفید نیستند .
ج- بین سئوالات انشایی و عینی از نظر ارزشیابی هدف های گوناگون ، چندان تفاوتی وجود ندارد .
د- بهتر است از سئوالات انشایی به ندرت استفاده شود .
8- تنه سئوال از نظر دستوری نباید طوری نوشته شود که دانشجو را به پاسخ صحیح راهنمایی کند . مثلاً
( اگر تنه سئوال طوری نوشته شود که پاسخ الزاماً جمع باشد و در میان پاسخ های پیشنهادی نیز تنها یک پاسخ جمع و سه پاسخ مفرد باشد ، بدیهی است که تنه سئوال پاسخ را نشان خواهد داد.

مثال :
نامناسب : همسایه های شرقی ایران کدام کشورهاست ؟
الف – جمهوری آذربایجان ب – عراق ج – افغانستان و پاکستان د – ترکیه
مناسب : همسایه های شرقی ایران کدام کشورهاست ؟
الف – آذربایجان و قزاقستان ب – عراق و ترکیه ج – افغانستان و پاکستان د – کویت وبحرین
9- سئوال را طوری بنویسید که پاسخ درست یا قطعاً درست ترین پاسخ باشد.
مثال :
نامناسب : تاثیر انجام واکسیناسیون در بدن چیست ؟
الف –تحریک سیستم ایمنی ب-ساخت پادتن
ج –جلوگیری از ابتلای فرد به عفونت د- بروز نشانه های ضعیف یک بیماری
مناسب : هدف از انجام واکسناسیون چیست ؟
الف –تحریک سیستم ایمنی ب-ساخت پادتن
ج –جلوگیری از ابتلای فرد به برخی عفونت ها د- بروز نشانه های ضعیف یک بیماری
10- برای اندازه گیری فرایندهای پیچیده ذهنی از موقعیت های و مطالب تازه و بدیع تازه استفاده کنید .

مثال :
سئوال حفظی :
کدامیک از موارد زیر ، وقتی در بدن مصرف شود ، بیشترین مقدار کا لری را تولید می کند ؟
الف – یک گرم چربی ب- یک گرم شکر
ج- یک گرم نشاسته د- یک گرم پروتئین
سئوال کاربردی:
کدام یک از مواد زیر اگر از غذاهای روزانه حذف شود ، بیشترین مقدار کاهش کالری را سبب می شود ؟
الف – یک قاشق سر صاف کره ب- یک قاشق سرصاف شکر
ج- یک قاشق سر صاف برنج د- یک قاشق سر صاف ماست
11- گزینه های انحرافی را طوری بنویسید که توجه آزمون شوندگان بی اطلاع از موضوع سئوال را بخود جلب کند.
مثال :
نامناسب : کتاب (( بوف کور )) را چه کسی نوشته است ؟
الف – سعدی ب – صادق هدایت
ج – حافظ د – صادق چوبک
گزینه های الف و ج آن قدر نامربوط است که بعید به نظر می رسد کسی آنها را برگزیند.
12- گزینه های هر سئوال را طوری بنویسید که از نظر دستوری وجمله بندی به نحو درست مکمل متن سئوال باشد .
13- از بکار بردن اشاره های دستوری نامربوط وغیره خودداری کنید .
14- در سئوالات منفی ، کلمات منفی را برجسته جلوه دهید . ( پیشنهاد می شود تنه سئوالات به صورت مثبت نوشته شود .)
15- در نوشتن سئوالاتی که در آنها متن سئوال منفی و گزینه های هم منفی هستند یعنی منفی مضاعف احتراز کنید.
16- تا حد امکان از کاربرد عبارت های مانند ( همه آنچه در بالا گفته شد ، تمام موارد فوق ) وغیره خودداری کنید.
مثال :
نامناسب : کدام یک از هورمون های زیر از هیپوفیز ترشح می شود ؟
الف – رشد ب- کروتیکوتروپ ج – LH د – همه موارد
مناسب : چه هورمون هایی از غده هیپوفیز ترشح می شود ؟
الف – انسولین ، گلوکاکن ب – رشد ، کورتیزول ، تیروکسین
ج- کوریکوتروپ LH رشد د- کورتیزول ، انسولین ، کورتیکوتروپ
17- سئوالات را مستقل از یکدیگر بنویسید .
18- از طرح سئوال های گمراه کننده بپرهیزید .
19- دو گزینه متضاد را که یکی از آنها درست است بکار نبرید .
مثال :
نامناسب : کدام یک از موارد زیر ویژگی ظاهری افراد پیک نیک را مشخص می کند .
الف – لاغر ب- چاق ج – عصبی د- افسرده
20- طول گزینه درست را در سئوالات مختلف تغییر دهید.
21- محل گزینه درست را در میان گزینه های انحرافی بطور تصادفی انتخاب کنید .
22- سئوالات را به زبانی بنویسید که در حد درک و فهم آزمون شوندگان باشد .
23- برای هر سئوال بین 3 تا 4 گزینه در نظر بگیرید .
24- عبارت های نظیر ( هیچیک از موارد بالا ) ، (هیچکدام از اینها ) واز این قبیل را بکار نبرید .
مثال :
نامناسب : با کدام یک از انواع آزمون ها می توان خلاقیت دانش آموزرا اندازه گرفت ؟
الف – جور کردنی ب – کوتاه پاسخ ج- صحیح – غلط د- هیچ کدام
مناسب : با کدام یک از انواع آزمون ها می توان خلاقیت دانش آموز را اندازه گرفت ؟
الف – جور کردنی ب – کوتاه پاسخ ج- صحیح – غلط د- انشایی
25-تنه سئوال نباید به گزینه درست شباهت داشته باشد و تداعی ایجاد کند.
مثال :
نامناسب : واژه ((سخی )) مترادف کدام یک از کلمات زیر است :
الف – مهربان ب- سخاوتمند ج- دوست داشتنی د- بزرگوار
در این سئوال بین واژه سخی در تنه و گزینه ((ب)) شباهت وجود دارد .
اگربین تنه سئوال وگزینه انحرافی شباهت ظاهری وجود داشته باشد ، اشکالی ندارد .
26-از بکار بردن شاخص هایی که پاسخ صحیح را آشکار می سازند اجتناب شود.(شاخص هایی که پاسخ صحیح را آشکار می سازند زیادند اما رایج ترین آنها عبارتند از:
الف)بلند تر بودن طول پاسخ صحیح نسبت به پاسخ های غلط
ب)آشنایی بیشتر فراگیران با پاسخ صحیح نسبت به پاسخ غلط
ج – قرار گرفتن پاسخ صحیح در یک موقعیت معین ، در چند سوال متوالی
27-در آزمونها ی تکوینی از گزینه ( نمی دانم ) استفاده کنید .
28-در سئوالاتی که تنه آنها جمله ناتمام است ، جای خالی را در قسمت آخر جمله قرار دهید.
29-تنها در صورت لزوم از آزمونهای چند گزینه ای استفاده کنید.
30-علاوه بر ملاحظات کلی فوق تعدادی اصول کاملا اختصاصی نیز وجود دارد که در نوشتن پاسخ های پیشنهادی منظور می شود:
الف)پاسخ پیشنهادی را ، در صورت امکان،به صورت عمودی بنویسید.
ب) اگر بین پاسخ ها یک نظم طبیعی وجود دارد ((عددی یاالفبایی)) بهتر است تاریخ ها از قدیم به جدید یا برعکس نوشته شود
چک لیست بررسی سئوالات طراحی شده
پیش از تکثیر واجرای آزمون صحیح –غلط از بابت اقدامات زیر اطمینان حاصل نمایید
1- هریک از سئوالات خود را روشن و ساده و بدون ابهام نوشته اید ؟
2- سئوالات را بدون نقل از کتاب و به زبان دیگری و با توجه به موقعیت های تازه نوشته اید ؟
3- از کاربرد کلماتی چون غالباً ، همیشه ، بعضی وقتها ، هرگز و... اجتناب کرده اید ؟
4- از سئوالات گمراه کننده پرهیز کرده اید ؟
5- هر سئوال کاملاً غلط یا کاملاً صحیح است ؟
6- تعداد سئوالات صحیح و سئوالات غلط تقریباً با هم مساوی هستند ؟
7- طول سئوالات صحیح و سئوالات غلط تقریباً یکسان هستند یا طول آنها به نسبت کم و زیاد شده است ؟
8- هر سئوال برای سنجش یک هدف آموزشی تهیه شده است ؟
9- از نوشتن سئوالاتی که مطالب جزیی وکم اهمیت را شامل می باشد پرهیز شده است ؟
پیش از تکثیر واجرای آزمون های جور کردنی از بابت اقدامات زیر اطمینان حاصل نمایید
1- پرسشها و پاسخ های متجانس یا همگون تهیه دیده اید ؟
2- برای هر سئوال راهنمایی ها و توضیحات روشن و مشخص نوشته اید ؟
3- همه پاسخ ها درست و منطقی به نظر می رسند ؟
4- از نوشتن پاسخ های بی مورد و به دور از پرسشها پرهیز کرده اید ؟
5- طول ستون های پرسش و پاسخ سئوالات کوتاه هستند ؟
6- از نوشتن سئوالاتی که در آن تعداد پاسخ ها برابر با تعداد پرسش ها است و هر پرسش تنها یک بار مورد استفاده قرار می گیرد پرهیز کرده اید ؟
7- عبارت های طولانی را در فهرست پرسش ومطالب مختصر را در فهرست پاسخ ها قرار دا ده اید ؟
8- آنجا که امکان داشته است فهرست پاسخ ها را به یک ترتیب منطقی مرتب کرده اید ؟( مثلاً اسامی به ترتیب حروف الفبا ، اعداد به ترتیب بزرگی وکوچکی وتاریخ ها به ترتیب زمانی می باشند ؟)
9- پرسش ها را با شماره وپاسخ ها را با حروف مشخص کرد هاید ؟
10-از کاربرد جملات ناتمام در فهرست پرسشها خودداری کرده اید ؟
11-تمام پرسشها و پاسخ های مربوط به یک سئوال را در روی یک کاغذ قرار داده اید ؟
12-از کاربرد نشانه ها وعلائم هدایت کننده که سبب انتخاب پاسخ ها می شوند خودداری کرده اید ؟
پیش از تکثیر و اجرای آزمون تشریحی از بابت اقدامات زیر اطمینان حاصل نمایید
1- آیا سئوالات شما تنها آن دسته از اهداف آموزشی را شامل می شوند که با سایر انواع سئوالات به خوبی قابل اندازه گیری نیستند ؟
2- آیا سئوالات شما به اهداف آموزشیتان مربوط می شوند ؟
3- آیا سئوالات شما طوری نوشته شده اند که آموزش شوندگان را به سوی پاسخ های مورد انتظار هدایت کنند ؟
یعنی
- آیا سئوالات به زمینه مشخصی محدود شده اند ؟
- آیا کلمات توصیفی مانند حل کنید ، مقایسه کنید وتعریف کنید را به جای بحث کنید ، بررسی کنید ، به کار برده اید ؟
- آیا برای سئوالات گسترده پاسخ آزمون شوندگان را از طریق دادن راهنمایی های اختصاصی به جواب دادن هدایت کرده اید؟
4- آیا سئوالات شما موقعیت های تازه ای را بکار برده اند به گونه ای که اصالت فکری آزمون شوندگان را بر انگیزد ؟
5- آیا سئوالات شما از جهات زیر متناسب با آزمون شوندگان هستند ؟
- سطح دشواری
- زمانی که در اختیار آزمون شوندگان قرار می دهند
- پیچیدگی مطلب
6- آیا از همه آزمون شوندگان خواسته اید که همه سئوالات را جواب دهند ؟
 پیش از تکثیر واجرای آزمون های کوتاه پاسخ ، از بابت اقدامات زیر اطمینان حاصل نمایید
1- سئوال را طوری نوشته اید که با یک کلمه ، عدد، فرمول ، عبارت یا جمله کوتاه جواب داده شود ؟
2- سئوال را بدون نقل مستقیم جملات کتاب نوشته اید ؟
3- سئوال کاملاً ، روشن ، صریح و بدون ابهام طرح شده است ؟
4- اشارات نامربوط دستوری وغیره را حذف کرده اید ؟
5- درجه دقت مورد انتظار را مشخص کرده اید ؟
6- در سئوالات کامل کردنی جای خالی را در قسمت آخر سئوال قرار داده اید ؟
7- در سئوالات کامل کردنی کوشیده اید تا نکات ومفاهیم مهم را حذف کنید ؟
8- در سئوالات کامل کردنی از جاهای خالی متعدد احتراز کرده اید ؟
9- سعی کرده اید حتی الا مکان از سئوالات نوع پرسشی استفاده کنید ؟
10- سئوال را طوری طرح کرده اید که تنها یک جواب درست باشد ؟
11- هر سئوال را با توجه به یک هدف آموزشی نوشته اید ؟
12- برای تهیه سئوالات خود از جدول مشخصات درس استفاده کرده اید ؟
اصول و ضوابط طراحی سوالات امتحانی
طرح سوالات امتحانی، فرایندی است که نیاز به دقت و توجه خاص در رابطه با دانش آموز،کتاب و مواد درسی و شرایط و نوع امتحان دارد.
زیرا موضوعات درسی با هم متفاوتندو دانش آموزان نیز از استعدا،ددرجه یاد گیری، سطح دانش و اطلاعات و شرایط روحی یکسان برخوردار نیستند.بنا بر این باید اصول و مقرراتی رادرتنظیم سوال امتحانی رعایت نمود تا دانش آموزان بااستعدادوکم استعداد، در شرایط کاملا مساوی قرار نگیرندو برای دانش آموزان ضعیف نیز این فرصت را ایجاد کرد تا بتوانند به تعدادی از سوالات طرح شده متناسب با استعدادخویش جواب داده ونمره ای که مانع از افت گردد، کسب نماید که این خود، باعث ایجاد حس اعتماد به نفس وافزایش علاقه مندی برای مطالعه وتلاش بیشتر در امتحانات بعدی او خواهد شد.
1-اصولی که باید قبل از طراحی سوال به آن توجه گردد:
الف:در طزاحی آزمون ویژگی های دانش آموزان مد ظر باشد.
ب:بارم بندی و بودجه بندی کتاب توجه شود.                       
پ:هدف آزمون مشخص شودوبا توجه به هدف نوع آزمون(مسابقه آزمون پیشرفت و....)تعیین گردد.                           ج:اهداف آموزشی مورد نظر در جدول مشخصات درج گردد. در صورت امکان هدف نویسی توسط معلم طراح انجام شود در کل ازمون اهداف کم ارزش ملاک عمل قرار نگرفته و سوال پیش پا افتاده داده نشود.
چ:سطح حیطه شناختی مورد انتظار در جدول مشخصات درج گردد.
2-اصولی که باید هنگام طرح سوال به آن توحه شود:
الف:صورت مساله روشن واضح وشیوا باشد.
ب:سوال طوری تهیه شود که به طور مستقیم به هدف مورد اندازه گیری مربوط باشد.
پ:موضوع مهمی را مورد سنجش قرار دهد.
ج:از نظر آیین نگارش  رسم الخط واضح و مشخص باشد و در آن علایم دستوری و نقطه گزاری ،دقیقا رعایت شود.
چ: زمان مناسب برای پاسخ گویی به هر سوال با توجه به توان متوسط دانش آموزان در کلاس محاسبه شود.
ح:در سوالاتی کخ هدف ارزشیابی و میزان فهم دانش آموز است نه دقت محاسباتی از اعداد ساده استفاده شود. 
د:از توضیح غیر ضروری وگمراه کننده در متن سوال خودداری شود.متن سوال با شکل نمودار و جدول استفاده شده مطابقت داشته باشد.
ذ:در صورت امکان ،توضیحات ضروری در متن سوال آورده شود و در داخل پرانتز درج نگردد.
ر: با به کار بردن افعال صحیح ،انتظار خود از دانش آموز را مشخص نموده در صورت لزوم ،واحد مقیلس و میزان  دقت  مورد انتظار در پاسخ گویی باز گو شود .
ز:متن سوال برای همه ی دانش آموزان یک  مفهوم راالقا کند تا  همه بتوانند پاسخ مشخصی ارایه کنند.
س:از به کار بردن کلمات منفی در متن سوال خودداری شود و در صورت به کار بردن  کلمات منفی در جملات، آنها مشخص گردد.
ص:در متن سوال از اصطلاحات مفاهیم و علایم رایج به کار برده شده در کتاب استفاده شود.
ض :هنگام به کار بردن واژه هایی مثل \\\"مقایسه کنید\\\"ملاک پاسخگویی مشخص گردد.
ط:سوال های طرح شده به گونهای باشد که بین متخصصان در پاسخگویی اختلاف نباشد.
ظ: در طرح سوال در سطوح بالای شناختی برای این که فرد بتواند دانش آموز خود را در موقعیت جدید به کار گیرد نباید سوال کلمه به کلمه از روی متن دزس نوشته شود.
ع:سوال هایی که جواب کوتاه (بله، خیر ....) دارند،با کلماتی مانندچرا و چگونه تکمیل شود و در سوال های چند گزینه ای ،علت انتخاب گزینه خواسته شود.
غ:در سوالی که مبتنی بر عقاید شخصی است از فرد خواسته شود دلایل
و شواهد خود را برای عقیده یا طرز فکر خود ارائه کند.
ف: طول متن سؤال با پاسخ متناسب باشد ،به طوری که متن سؤال خیلی طولانی و پاسخ آن دو کلمه نباشد.
ق:در صورت امکان از به کار بردن واژه های چه کسی؟چه وقت؟کجا؟و ...خودداری شده ودر عوض از کلماتی مانند چرا،چگونه،وبه چه دلیل استفاده گردد.
ک:سؤالها مستقل از یکدیگر طرح شوند تا جواب دادن به یک سؤال ،منوط به پاسخ دادن به سؤالات دیگر نباشد.
3- سطح ارزشیابی سؤال
(آسان ،متوسط ،دشوار)
سؤالی دشوار محسوب می گردد که تا 25درصد دانش آموزان بتوانند به آن پاسخ دهند-1 1
2-اگر 26 تا 50درصد دانش آموزان بتوانند به آن پاسخ دهند،متوسط محسوب می شود.
3-اگر از 51تا75درصد دانش آموزان بتوانند به سؤالی پاسخ صحیح دهند ،متوسط پایین محسوب می گردد.
4- هر گاه بیش از 75درصد دانش اموزان بتوانند به آن پاسخ صحیح دهند ،سؤال آسان است.
4- شیوه ی نمره گزاری هر سؤال                                                                             1- ارزش نمره ای هر سؤال نباید از 25 درصد کمتر باشد
2- در مواردی که سؤال دارای چند قسمت است،نباید ارزش نمره ای هر قسمت کمتر از 25 درصد تعیین شود.
3- هنگام ارزش گزاری سؤالات ،توجه کافی معمول گردد تا نمره ی هر سؤال قابل تقسیم به تعداد پاسخ های سؤال باشد ،به طور مثال نباید نمره ی یک سؤال سه جوابی (یک )باشد زیرا تقسیم یک بر سه برای مصحح خالی از اشکال نیست .
4- نمره ی هر سؤال نباید از نمره ی اختصاص داده شده به آن بخش از نظر بودجه بندی بیشتر باشد.
 5- در مواردی که سؤال ،شکل یا پاسخ کو تاه متعدد باشد فنمره ی آن سؤال نیز باید به طور جدا گانه جزء به جزءتهیه و تنظیم شود.
5- چگونگی طرح سؤال
1- سؤالات باید بر اساس سطوح یادگیری شناختی ،عاطفی و روانی – حرکتی طراحی شود به خصوص در بخش حیطه ی شناختی ،به طبقات دانش ، درک وفهم ،کاربرد ،تجزیه و تحلیل ،ترکیب و ارزشیابی توجه شود به گونه ای که تع داد سؤالات در هر یک از سطوح متناسب با اهداف رفتاری و بو دجه بندی کتب درسی باشد .
2- بایددر طراحی سؤال امتحان ،شرایط عمومی دانش آموزان در نظر گرفته شود در طرح سؤال هماهنگ باید شرایط عمومی مناطق توجه گردد .
 3-لازم است که سؤالات تمام صفحات تعیین شده کتاب را به طور منطقی تحت پوشش قرار دهد.
4- مجموعه ی سؤالات از نظر ارزشیابی ،بر اساس 20درصد آسان ،30درصد متوسط پایین ،30درصد متوسط بالاو 20 درصد دشوار طراحی شود.
5-سؤالات دارای چند قسمت بایدگو نه ای طراحی شوند که اگر دانش آموزی نتواند به یکی از قسمت ها پاسخ دهد ،از پاسخ دادن به بقیه ی قسمت ها محروم نگردد.
6-بهتر است تعداد سؤالات کوتاه پاسخ و گسترده پاسخ متناسب باشد .
7- در صورتی که ماهیت درسی ،نیاز به داشتن پاسخنامه خاصی داشته باشد ،طراح بایستی با مشورت کارشناس آن را طراحی نماید .
8-طراح باید در طراحی سؤالات ،به واژهها ،عبارات ،ارقام ،مسلئل وجزئیات کم اهمیت تأکید ننماید ،بلکه ملاک اصلی    سؤالات امتحانی ،سنجش بنیه ی علمی دانش آموزان باشد.
11-چون اکثر دانش آموزان با توجه به متن درس،پاسخ سؤالات را فرا می گیرند ،بنا بر این ،لازم است از به کار بردن جملات طولانی،کلمات غیر مصطلح و مبهم و ضمایری که مراجع آنها مشخص نیست پر هیز شود.
12-هر سؤال باید طوری تنظیم شود که پاسخ آن کاملآ مشخص م معین باشد.
13-هر سؤال به طور مستقل و جدا از سؤالات دیگر طرح شود.
14-سؤالات امتحانی باید از محتوای مربوط به متن کتاب درسی طراحی شود ،نه از پاورقی،مقدمه،حذفیات،بخش های مطالعه آزادو...
15-از دادن سؤال تکراری خوداری شود.
6- اصولی که باید بعد از طراحی سوال به آن توجه شود :
-به مشخصات ظاهری سؤال (زیبایی ،تراکم سؤال ها،خط نگارشی ،وضوح نمودار و شکل و...)توجه شود.بارم هر سؤال مشخص و در ستون سمت چپ برگه ی امتحانی درج شود و جمع نمرات مشخص باشد.
-از یک مفهوم چند سؤال تکراری طرح نشده باشد.
-زمان بندی کل آزمون منطقی باشد.
-ترکیب سؤالات تا حد امکان با توجه به ترکیبی از موارد زیر تنظیم شود:
الف:آسان به دشوار
ب:سطوح حیطه ی شناختی
ج:به ترتیب مفاهیم عنوان شده در فصول کتاب
-سؤال انتخاب کردنی داده نشود.
- فضای مناسب برای پاسخ لازم پیش بینی شود.
-زمان مناسب از جهت روز وساعت امتحان در نظر گرفته شده باشد.
-باز خورد لازم به دانش آموزداده شده و بر روی نتایج آزمون تحلیل صورت گیرد.
نمونه ای از سؤالات
1- سؤالات تشریحی:
در این گونه سؤالات از دانش آموزخواسته می شود تا در رابطه با موضوع سؤال هر چه می داند شرح دهد.
مثال:در رابطه با ویژگیهای زاگرس هر چه می دانید شرح دهید.
2- سؤالات صحیح و غلط :
در این گونه سؤالات که اصولآنیازی به شرح مطلب نیست ،موضوع روشن ومشخصی از متن کتاب ذکر شده واز دانش آموزخواسته می شود تا صحت یا نادرستی آن را با علامت ضربدر در یکی از دو گزینه (صحیح یا غلط)مشخص کند.
مثال:فلات ایران بخشی از سرزمین افغانستان و پاکستان را در بر می گیرد.
         صحیح (     )   غلط (      )
3-سؤالات تستی (چهار گزینه ای )
دراین نوع از سؤال ،مطلب به صورت پرسش مطرح گشته سپس چهار گزینه که به نوعی ،مربوط به موضوع سؤال باشد ،در نظر گرفته شود که از این گزینه ها ،تنها یک گزینه صحیح است که لازم است با ضربدر مشخص شود.
مثال:
کدام بیابان بر اثرفشار جنب حاره ای ایجاد شده است؟
الف) آتاکاما        ب)نامیب             ج) گبی          د)صحرای آفریقا
4- سؤالات محدود پاسخ
جواب سؤالات به صورت ذکر چند مورد یا بیان مطلبی در حدود یک الی دو خط باشد.
مثال:
مرتع چیست؟ اهمیت مراتع ایران را ذکر کنید.
5- سؤالات کو تاه پاسخ:
در این مورد جواب سؤال شامل یک یا چند کلمه است که بیانگر نام شخص یا محل و یا نوع سازمان و یا موسسه و غیره است.مثال:
کدام رود باعث آلودگی دریای شمال شده است؟
6-سؤالات تکمیل کردنی:
در این سؤالات ،از یک جمله ی کامل که یک جریان و یا یک موضوع بیان شده است کلمه یا کلماتی را که محوریت دارد ،حذف گردد وجای آن در سؤال خالی می ماند تا دانش آموز با توجه به اطلاعات خود که از مطالعه کسب نموده کلمه ی مورد نظر را در جای اصلی آن قرار دهد.
مثال:
مهمترن عامل خارجی تغییر شکل ناهمواری ها ................می باشد.
7- سؤالات جور کردنی (همتا یابی)
از میان مفاهیم ارائه شده دانش آموز باید پاسخ صحیح را انتخاب کند و در جای خالی جلوی هر سؤال قرار دهد.
مثال:
(رودهای ارس- اترک- سفیدرود-اروند رود)
الف)مرز بین ایران و عراق است.(                    )
ب)توسعه ی جلگه گیلان در اثر رسوب گذاری این رود است.(              )
8-پرسش های خوشه ای
در این گونه سؤالات ،چند موضوع به صورت موردی نوشته شده و از دانش آموزخواسته می شود تا در موارد درست را با علامت مشخص کند ،در این گونه لازم است تعداد پاسخها بیشتر از سؤالات باشد.
مثال:
الف)جنگل های فوق العاده متراکم و انبوه استوایی را گویند.
ب)در نتیجه ی جنگل زدایی به وجود می آید.
ج)از محدودیت های نواحی گرم و خشک دنیاست.
(سلوا- تایگا-فرسایش خاک-خشک سالی –سم پاشی درختان)
9-پرسشس هایی که با کلمه ی بله یا خیر جواب داده می شود.
مثال:
آیا جنگلهای ناحیه ی ارسباران جنبه ی تجارتی وصنعتی دارند؟
بلی(        )    خیر(     )
10-سؤالات تحلیلی:
این نمونه سؤال که به نوعی ،سؤال فرا دانشی نیز استبه گونه ای مطرح می شود تا دانش آموز ،ضمن تجزیه و تحلیل مسائل ،به یافتن علل و عوامل بپردازد و با استفاده از آگاهی های گذشته ی خود در یک موضوع ،به صحیح ترین عوامل اشاره کند.
مثال:
چرا وارونگی دما برای شهر های بزرگ صنعتی مشکلات زیادی را به همراه دارد؟
11-پرسش های مقایسه ای:
در این مورد از دانش آموز خواسته می شود تا دو جریان یا دو مورد را با هم مقایسه کند و تضاد ها و شباهت ها ی آنها رابا یکدیگر عنوان نماید.
مثال:جنگلهای نواحی مرطوب و نواحی خشک و نیمه خشک را با یکدیگر مقایسه نمایید