به نظر شما چرا در کاوشهای فضایی به تحقیق درباره سیاره مریخ (بهرام) بسیار توجه میشود؟

پاسخ :

چون کاوشگران نشانه هایی از حیات دراین سیاره یافته اند.که چند مورد ازآنها عبارتنداز:

1 - گازمتان: این گاز نشانه حضور حیات است. متان در سیاره سرخ از این جهت مهم است که در زمین، ۹۵درصد گاز متان از ارگانیسم‌های میکروبی متصاعد می‌شوند.

 2 - وجود سنگ آهن: مریخ نورد ناسا نوعی سنگ آهن به نام «هماتیت» در سطح این سیاره یافته است که یک ماده ی معدنی مهم در ساختار زمین نیز می باشد

3 - وجودآب مایع: ه گفته پژوهشگران این آب احتمالا در لایه های نزدیک به سطح سیاره مذکور وجود دارد و ظاهرا بسیار هم شور است و می تواند برای گونه خاصی از میگوها به نام میمون دریایی مناسب باشد.

پژوهشگران تیم کاوشگر کنجکاوی با در نظر داشتن نتایج بدست آمده از تحقیقات ربات ها روی دما و رطوبت این سیاره دریافته اند که در برخی از شب های مریخی، شرایط به اندازه ای خوب بوده که نوعی شورآب در آن تشکیل شود.

 توضیح کامل :

   سیاره دیگر کمربند حیات مریخ است که تاکنون بیش از گزینه های دیگر کاوش شده‌است. در چند صد میلیون سال اول منظومه خورشیدی، مریخ نسبت به زمین شرایط بهتری برای پیدایش حیات داشته که به دلیل سریعتر سرد شدن مریخ بوده‌است. همین زمینه شرایط پیدایش باکتری‌ها را زیر پوسته مریخ ایجاد کرد. یعنی شرایط سطحی مریخ بسیار زودتر از زمین برای پیدایش زیست آماده شده‌است. یافته‌های اخیر مریخ ‌نوردهای ناسا وجود آب در گذشته مریخ- احتمالاً حدود یک میلیارد سال قبل- را نیز تایید کرده‌اند. هرچند میزان آن و مدت زمان بقای آن همچنان مبهم است. علاوه بر این شواهدی دال بر وجود جوی ضخیم از ۲co در سال‌های آغازین این سیاره وجود دارد. شاید در همین دوره زیست در زیر سطح مریخ یا حتی بر سطح آن فرصت رشد یافته باشد اما به دلیل میدان مغناطیسی و گرانش ضعیف مریخ (حدود ۳۸درصد جو زمین) باد خورشیدی جو آن را بیش از پیش پراکنده ساخت و سبب بخار شدن یا فرورفتن آب‌های سطحی به زیر سطح مریخ و یخ زدن آنها شده‌است. اخیراً نیز مدار گردهای مریخ نشانه‌های امیدوار کننده‌ای را از وجود منابع یخ - آب زیر سطح مریخ یافته‌اند. بنابراین امکان زندگی بر روی مریخ کنونی بسیار کم است اما غیرممکن نیست. احتمالاً گرمای درونی آن به اندازه‌ای هست که لایه زیرین یخ را گرم کند و محیطی نسبتاً مساعد را برای میکروب‌های جان سخت مریخی ایجاد کنند. این باکتری‌ها در صورت وجود در سوخت و سازشان تولیدکننده متان هستند. جالب این است که شواهد اخیر مدارگرد مریخ نشانه‌هایی قطعی از وجود متان در جو مریخ دارد که یا بر اثر واپاشی‌های حاصل از زندگی باکتری‌ها به وجود می‌آیند یا بر اثر فعالیت‌های پیوسته آتشفشانی در جو پخش می‌شوند. این که آیا در دوره ابتدایی مریخ حیات شکل گرفته‌است یا حتی هنوز هم باکتری‌هایی زیر لایه‌های سطحی آن- جایی که احتمالاً آب مایع وجود دارد - زنده مانده‌اند هنوز بی پاسخ مانده‌است و جواب قطعی آن طی کاوش‌های آینده حاصل می‌شود. شهاب سنگ مریخی ALH۸۴۰۰۱که ۱۳۰۰۰سال پیش در قطب جنوب سقوط کرده‌است. در بزرگنمایی ۱۰۰هزار برابر با میکروسکوپ الکترونی، ساختارهای کرم مانندی دیده می‌شود که دانشمندان آنها را مشابه سنگواره‌های زیست ابتدایی می‌دانند. اما هیچ چیز هنوز قطعی نیست.

«تمایل به قرار دادن مریخ به عنوان هدف علمی بغایت مقاومت‌ناپذیر است»، این نظر اسکات هوبارد از دانشگاه استانفورد است، کسی که به «قیصر مریخ» که برنامه ناسا برای سیاره سرخ را بعد از چندین شکست پی‌درپی این برنامه در اواخر دهه۱۹۹۰که سروصدای زیادی به پا کرد، دوباره نظم و نساق داد.

وی می‌گوید: «شما می‌توانید هر ۲۶ماه به آنجا بروید. بهرام تنها جائیست در منظومه شمسی که به احتمال زیاد زندگی در آن سابقه ظهور داشته است. به این لیست اضافه کنید اینکه مریخ منطقی‌ترین هدف نهایی برای کاوش انسان‌هاست؛ پس فکر می‌کنم این سیاره همچنان به عنوان قسمتی مهم از پرونده کاوش فضا باقی بماند.»

۵۰سال کاوش در مریخدوران اکتشاف مریخ در اکتبر ۱۹۶۰آغاز شد: زمانی‌که اتحاد شوروی دو کاوشگر خود را با فاصله ۴روز از هم به فضا فرستاد. این دو فضاپیما در غرب به نام‌های مارسنیک ۱و ۲شناخته می‌شوند و برای پرواز در اطراف سیاره سرخ طراحی شده بودند؛ اما هیچ‌کدام حتی به مدار زمین هم نرسیدند.

ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۶۴وارد بازی شد. آنها فضاپیمای مارینر ۳را به منظور پرواز در نزدیکی بهرام فرستادند. این مأموریت با شکست مواجه شد، ولی مارینر ۴به موفقیت دست یافت و در جولای ۱۹۶۵در نزدیکی سیاره سرخ پرواز کرد و ۲۱عکس برای زمین فرستاد.

آمریکا این موفقیت را مبنایی برای ادامه مأموریت‌های مریخ‌شناسی خود قرارداد و تعداد بیشتری مدارگرد orbiter، مریخ‌نشین lander، و مریخ‌نورد rover در طی پنج دهه بعد از آن به بهرام فرستاد. موفقیت‌های قابل‌توجه ناسا شامل مأموریت‌های وایکینگ ۱و ۲می‌شود که مدارگردها و مریخ‌نشین‌هایی را در سال ۱۹۷۵به سیاره سرخ فرستاد، مریخ‌نوردهای اسپیریت و اوپورتونیتی که در ژانویه ۲۰۰۴بر بهرام فرود آمدند، مدارگرد شناسایی Reconnaissance بهرام که در سال ۲۰۰۶به سیاره سرخ رسید، و مریخ‌نشین ققنوس که در سال ۲۰۰۸در سطح سیاره یخ آب پیدا کرد.

اما شکست هم بخش اجتناب‌ناپذیر اکتشاف بهرام بوده است. شکست‌های ناسا شامل مریخ‌نشین قطبی و مدارگرد اقلیمی بهرام می‌شود. دو مأموریتی که هنگام رسیدن به سیاره سرخ در اواخر سال ۱۹۹۹ارتباط را از دست دادند. و هیچ‌یک از تلاش‌های اتحاد شوروی/ روسیه که به تعداد ۱۹مورد می‌رسد، در طی سالیان، کاملاً به هدف خود دست نیافته‌اند.

در کل، موفقیت در مأموریت‌های بهرام زیر ۵۰درصد است. «بیشتر اوقات، مریخ برنده است.» چیزی که داگ مک‌کوئیسشن، مدیر ناسا در قسمت اکتشاف مریخ، ماه گذشته به خبرنگاران گفته است.

چنان جالب که نتوان از آن گذشتسیاره بهرام عمیقاً مورد توجه دانشمندان است. از دلایل این امر، یکی احتمال وجود حیات، آنچنانکه برای ما شناخته شده است، در گذشته این سیاره است. مریخ اکنون سرد، خشک و عاری از حیات است؛ اما اسپیریت و اوپورتونیتی شواهد زیادی بر اینکه این سیاره پیش از این بسیار گرم تر بوده و آب به وفور در آن وجود داشته، یافته‌اند.

هوبارد می‌گوید: «وقتی شما به سیاره‌شناسی، جو، شیمی و غیر از آن می‌نگرید و برای اکتشاف، دلیل جمع می‌کنید، هرآنچه که به احتمال وجود ریشه‌های حیات در دنیای دیگر ربط پیدا کند، اولویت اول را در میان موارد مشابه می‌یابد.» به اعتقاد وی، «این، پرسش اساسی‌ست و به اینجا می‌رسد که ٬آیا ما تنهائیم؟٬ این، شاهِ سوال‌هاست.»

بهرام تنها جرم موجود در منظومه شمسی نیست که احتمال وجود حیات در گذشته آن مطرح است. به عنوان مثال دانشمندان برآنند که ممکن است ارگانیسم‌هایی هم‌اکنون در اقیانوس‌های سطح اروپا -قمر برجیس- و انسلادوس -قمر کیوان- درحال فعالیت باشند؛ اما این دو جرم یخ‌زده، در مقایسه با بهرام، از زمین بسیار دورترند، و این یعنی رسیدن به آن‌ها سخت‌تر و گران‌تر خواهد بود.

بنابراین نزدیکی سیاره سرخ به ما دلیل مهم دیگر است بر اینکه چرا اینهمه فضاپیما تاکنون به مریخ فرستاده شده‌اند. (در یک خط قرار گیری سیاره‌ها بدان معنی‌ست که اجرای مأموریت به مریخ هر ۲۶ماه یک‌بار ممکن می‌شود و یک کاوشگر در عرض ۸ماه یا کمتر می‌تواند به آنجا رسد.)

به گفته هوبارد، وضعیت بهرام به عنوان هدف اصلی برای اِسکان آینده انسان دلیل دیگر برای راه‌انداختن مأموریت‌های روباتیک بیشتر به سیاره سرخ است. بالاخره یک درک همه‌جانبه از سیاره -از جمله اینکه آیا حیات هرگز در آن وجود داشته- قبل از فرستادن فضانوردان به آنجا لازم است.

مک‌کوئیسشن می‌گوید «اگر زندگی در مریخ وجود داشته باشد، باید تأثیرات آن بر انسان‌ها شناسایی شود؛ پس پرسش مهم فقط آن پرسش ذاتی انسان‌ها که ٬آیا ما تنهائیم؟٬ نیست، بلکه همچنین مسأله ایمنی انسان‌ها روی آن سیاره مطرح است.»

و آخر اینکه تاریخچه طولانی ناسا در مریخ انگیزه‌ایست که مأموریت‌های بیشتری را به جلو می‌راند. هوبارد می‌گوید:‌ «ناسا اکتشافات سیاره‌ای خود را به صورت چندمرحله‌ای شکل می‌دهد. گذرنده flyby ها اول می‌آیند و به دنبال آن‌ها مدارگردها و سپس مریخ‌نشین‌ها و مریخ نوردها. یک مأموریت بازگشت که برای نمونه انجام شود، آخرین گام در این زنجیره روباتیک است.»

در مقابل، «ما تنها اکنون داریم به نقطه‌ای می‌رسیم که مأموریت فرستادن یک گذرنده را به پلوتو، سیارک کوچک بیچاره‌مان، انجام دهیم.» این را وی در اشاره به مآموریت جدید ناسا به نام افق‌ها Horizons می‌گوید که گفته شده یک سفر برای گذر از کنار پلوتو در جولای ۲۰۱۵خواهد بود.