را بنویسید.
معلمان عصر جدید
اظم چند نفر از «بدها»ى کلاس را به زیرزمین تاریک مدرسه برده بود. بچه ها در کلاس گریه مى کردند و قسم مى خوردند در آنجا حیوانات وحشى دیده اند. ناظم به بچه هاى کلاس هشدار مى داد که اگر درس نخوانید و شیطنت کنید در زیرزمین کنار آن حیوانات زندانى مى شوید. معلم بعد از رفتن ناظم از بچه هاى تنبیه شده پرسید که آیا شما واقعاً در زیرزمین حیوانات وحشى دیدید؟ آنها گفتند بله. او گفت ولى چنین چیزهایى در زیرزمین وجود ندارد. آنجا فقط یک زیرزمین تاریک است. بعداً خودتان بروید و با دقت نگاه کنید.
این دست برخوردها از سوى معلمان چالشى براى نظام تعلیم و تربیت سنتى است. نگرشى که مى کوشد نگاه کودکان را به دنیاى اطراف واقع گرا و مشاهده گر کند چالشى براى این نظام است. اما تلاش دوچندانى از سوى معلمان لازم است تا شکل سنتى آموزش و پرورش ما به سیاق دنیاى مدرن درآید. ما در خاطراتمان معلمان زیادى را به یاد داریم که فقط گوینده بوده اند، درنتیجه ذهن ما مدام درخارج از درس و کلاس سیر مى کرده است. در کلاس بسیارى از معلمان از ترس به خود لرزیده ایم چون موقع درس پرسیدن به ازاى هر «واوى» که جا مى انداختیم یک نمره از ما کم مى شد. در محضر بسیارى از معلمان از اظهار نظر مى ترسیدیم چون ممکن بود مسخره شویم یا به اصطلاح به ما گیر بدهند. به طور کلى در بیشتر کلاس ها ما شنونده صرف و معلم، گوینده صرف بوده است.
نمى خواهیم بسیارى از این تجربیات براى کودکان عصر جدید تکرار شود، ولى واقعیت این است که نوع نگرش برخی از معلمان به حرفه شان مدتهاست که تغییر نکرده است. در حالى که اصولاً نحوه اداره کلاس هاى درس در کشورهاى پیشرفته به کلى با آنچه ما در ذهن داریم و کودکان ما تجربه مى کنند متفاوت است. درجهان امروز در حرفه معلمى تحولات عمده اى به وجود آمده است تا معلمان خود را با مقتضاى عصر جدید و تحولات علمى و فنى و فلسفى دنیا تطبیق دهند.
از زمانى که کودک صورت ناقصى از انسان بالغ تصور مى شد و دائماً به هر وسیله اى از جمله تنبیه و توبیخ، تربیت مى شد زمان زیادى سپرى شده است. در آن عصر کودکان و نوجوانان باید در مقابل بزرگسالان تسلیم محض مى بودند، ولى اینک به قدرت مشاهده، تعقل و تخیل آنها مانند بزرگسالان احترام گذاشته مى شود. کودک دیگر لازم نیست در کلاس شنونده صرف باشد. او باید در کلاس مشارکت کند. نقش معلم نیز با وجود این که همچنان مهم و تعیین کننده است، ولى در دادن یک سرى مطالب بسته و محدود خلاصه نمى شود.
دکتر «محمدرضا بهرنگى» کارشناس آموزشی مى گوید: «در جهان امروز به کارگیرى واژه تدریس به عنوان وظیفه معلم پذیرفته شده نیست، بلکه امروزه باید به شاگردان کمک شود تا به چارچوب ذهنى موردعلاقه برسند و به طور مستقل این چارچوب را توسعه دهند. معلم وسیله و راهنماست نه همه چیز گوى مقتدر. در کلاس جدید نباید بفهمى معلم کجاست. او راه را نشان مى دهد و کمک مى کند تا زمینه هاى فکرى را گسترش دهد. او مى گوید از این راه برو تا به نتیجه برسى. معلم ارتباط مفهومى با ذهن بچه ها دارد و متوجه است که آنها در چه مرحله اى از ساختن مفهوم ذهنى هستند. معلم باید استعدادهاى درونى را بشناسد تا خودش به دنبال مفاهیم برود و شاگردانش نیز داراى چیدمان مفهومى ذهنى شوند و با آن بتوانند با جهان بیرون از ذهن برخورد کنند. معلم باید به شاگردانش کمک کند تا ذهنى پویا داشته باشند. به نحوى که با افزایش سن، ذهنى جوان بر شانه هاى پیر داشته باشند. درحالى که الآن روشها به کودکان مى آموزد که چطور تست بزنند. حتى در آموزش رایانه کودک یاد مى گیرد که تست بزند و مى آموزد چطور نمره اش را بالاتر ببرد.
بچه هاى جدید قبل از مدرسه مى توانند مفاهیم را انتقال دهند و جمله بسازند. در حالى که وقتى وارد مدرسه مى شوند دوباره کتاب شنیدن و گفتن را به آنها مى دهیم. به آنها مى گوییم آنچه را ما مى گوییم بگویید، بشنوید، بخوانید و بنویسید. در حالى که الآن آموزش «الف ب» معنى ندارد. به جایش در جهان از شیوه تجربه و آزمایش استفاده مى شود. دانش آموزان باید مسأله پیداکنند. دنبال حل آن بروند، نتیجه گیرى کنند و بعد مفاهیم را بیان کنند. ما به فناورى اطلاعات و ارتباطات در تدریس نیازمندیم.»
براى این که یک معلم تأثیر بگذارد باید از ویژگى ها و مهارت هاى خاصى برخوردار باشد. دکتر «على اکبر شعارى نژاد» استاد دانشگاه در تحقیقاتى درباره ویژگى هاى معلمان در کتابش باعنوان «مبانى روانشناختى تربیت» مى گوید: «معلم باید یک سرى ویژگى هاى شخصیتى داشته باشد. این ویژگى ها شامل این موارد است: عشق به تغییر یافتن و تغییر دادن، جرأت متفاوت اندیشیدن، بازاندیشى و فراتراندیشى، استعداد ، آمادگى حواس و مغز سالم، ایمان به کار ، به مردم، به علم و ...، امید به تغییر، اعتماد به خود، مردم ، علم و...، اعتدال، شناخت خویشتن، مدیریت زندگى و برخوردارى از فلسفه زندگى روشن. معلم باید از ویژگى هاى حرفه اى خاصى نیز برخوردار باشد. معلمى به ویژه در دنیاى امروز مهارتهاى پیچیده و مستلزم یادگیرى و تمرین است.» این مهارت ها عبارتند از: «مهارت برقرارى و مدیریت ارتباط ها، مهارت یادگیرى مداوم، مهارت مدیریت تغییر رفتار، مهارت مدیریت یادگیرى و آموزش، مهارت مدیریت زمان و مکان، مهارت مدیریت بحران، مهارت مدیریت استعدادها و توانایى ها، مهارت شناخت مخاطب، مهارت شناخت منابع معتبر یادگیرى، مهارت مدیریت تغییر موقعیت ها، مهارت تحلیل و تبیین مسائل واقعى زندگى امروز، مهارت آینده شناسى و آینده نگرى، مهارت مدیریت اختلاف هاى فرهنگى، مهارت مدیریت وسایل و ابزارهاى یادگیرى، مهارت مدیریت کلاس و انضباط یا کلاسدارى، مهارت مدیریت اولیاى دانش آموزان، مهارت مدیریت ارزشیابى، مهارت مدیریت انگیزش ها، مهارت مدیریت روابط و ارتباطات، مهارت جامع نگرى، مهارت مدیریت خدمات اجتماعى و حساسیت و فعالیت و خلاقیت.»
«محبت الله همتى » کارشناس آموزشى نیز درباره ویژگى هاى معلم در دوره آموزش ابتدایى مى گوید: «اولین عنصر یا ویژگى، علاقه مندى به شغل معلمى است که در غیر این صورت این کار، کارى مشقت بار خواهد بود. علاقه مندى سبب موفقیت و درنتیجه پیشرفت خواهدبود. ویژگى بعدى ارتباط مؤثر با دانش آموزان است. در واقع یکى ازمهارت هاى اساسى یک فرد براى احراز شغل معلمى در دوره آموزش ابتدایى مهارت و برقرارى ارتباط با دیگران است. معلم باید بتواند با دانش آموزانش در درجه اول و سپس با محیط خود ارتباط مؤثر برقرارکند.
درک حقیقى به نام تفاوت هاى فردى دانش آموزان و به رسمیت شناختن آن در کار معلمى بسیار مهم و راهگشاست و سبب توجه به نیازهاى گوناگون دانش آموزان مى شود و معلم مى تواند استعدادهاى گوناگون بچه ها را کشف و درک کند و آنها را به درستى در مسیر رشد و تعالى قراردهد. معلم هاى خلاق هم موفق ترند. خلاقیت درکار معلمى معجزه مى کند. اطلاعات به روز از رشته مورد تدریس و کسب آگاهى از تغییرات برنامه درسى معلم را تواناترمى کند، لذا کنجکاوى که محرک اصلى چنین ویژگى است براى یک معلم موهبتى الهى است. کنجکاوى سبب مى شود تا معلم بتواند زمینه پرسشگرى را در فضاى یاددهى - یادگیرى دامن بزند.
تعلیم و تربیت آدمى در بستر زمان معنا و مفهوم پیدامى کند و عینیت مى یابد. از ویژگى هاى یک معلم در دوره آموزش ابتدایى، صبر و بردبارى است. معلمان صبور و بردبار بهتر نتیجه مى گیرند. معلمان با نشاط فضایى سرشار از شادى و شور و شوق یادگیرى را در دانش آموزان ایجاد مى کنند.
این نشاط چه در ظاهر معلم و چه در رفتار باید نمود داشته باشد و نکته آخر اینکه شرافت و حیثیت معلم را نباید به بازى گرفت. تأمین حداقل معیشت بدون دغدغه بسترساز فعالیت هاى یک معلم موفق است.
اما به گمان بسیارى از کارشناسان کمتر معلمى از چنین ویژگى ها و مهارت هایى برخوردار است. درحالى که فناورى هاى جدید، شیوه آموزش درمدارس را متحول کرده است، معلمان آمادگى چندانى براى ورود به عصرجدید ندارند و به تبع آن نمى توانند نسلى را متناسب با این مقتضیات تربیت کنند.
دکتر «بهرنگى» مى گوید: «درحال حاضر از آموزش و پرورش حساس به سرنوشت کشور فاصله داریم. ما نیاز به معلمان حرفه اى با مدارک بالا و آموزش علمى دانشگاهى داریم تا نظم علمى دانشگاهى را با ساخت فکرى دانش آموزان تطبیق دهند. نه چون بیکارى بسیار است عده اى معلم شوند. البته در شوراى آموزش و پرورش شرط معلمى را حداقل لیسانس قرارداده است. ما تقریباً دیگر معلم دیپلمه نداریم و تسهیلاتى قائل شده ایم که دیپلمه ها لیسانس بگیرند. خوشبختانه به این دلیل که تعداد فارغ التحصیلان زیاد شده، هجوم به سمت آموزش و پرورش صورت مى گیرد. منتها یک علت این هجوم آن است که بسیارى آموزش و پرورش را جایى مى دانند که نظارتى برآن نیست. درعین اینکه تحصیلات دانشگاهى هم درآن مطرح است. براى رفع این مشکل لازم است حقوق و مزایا بر مبناى صلاحیت و استعدادهاى حرفه اى به معلمان تعلق گیرد و موجبات ارتقا دراین شغل فراهم شود. همین طور معلمان باید به طور مداوم آموزش ببینند و متحول شوند. با کاهش جمعیت دانش آموزى و ساخت کلاس هاى درس جدید مشکل اصلى ما در مدارس ارتقاى سطح حرفه اى و پژوهشى معلمان است.
الآن کتاب هاى درسى کم محتواست. بچه هاى امروزى با وجود اینترنت و... خیلى بیشتر ازاینها مى دانند، اما چون روش ها خوب نیست فکر مى کنیم حجم کتاب ها زیاد است».
جمعى از کارشناسان عقیده دارند براى تربیت معلمان مؤثر باید روى دانشگاههاى تربیت معلم حساب ویژه اى بازکرد.
این درحالى است که مراکز تربیت معلم درمعرض انتقاداتى قراردارند. شاید عمده مشکل این مراکز به این موضوع برمى گردد که معلم از نظرمادى و معنوى جایگاه برجسته اى درجامعه ما ندارد نتیجه آن که شرکت کنندگان در کنکور آن را در مرتبه هاى پایین تر فهرست انتخاب رشته قرارمى دهند. درنتیجه پایین ترین رتبه هاى قبولى وارد این دانشگاهها مى شوند. به تبع آن استادان برجسته تدریس در دانشگاههاى دیگر را به این دانشگاه ترجیح مى دهند. نتیجه این که دانشجویان فارغ التحصیل این دانشگاهها نیز انتظارات را برآورده نمى کنند.
دکتر «شعارى نژاد» مى گوید: واقعیت این است که معلمان قشر فراموش شده اى هستند. باید آنها را تربیت کرد تا آب راکد نشوند. امسال تربیت معلم تکانى خورده، ولى تاکنون کسانى که از همه دانشگاهها رانده شده بودند وارد دانشسراها مى شدند. آنها حتى خجالت مى کشیدند در کلاس سؤال کنند.
زمانى معلم ها در رتبه بندى مشاغل مرتبه دو را داشتند. اونیفورم مى پوشیدند و نشان مى زدند، ولى به تدریج معلمى شغل چندم شد. با گفتن اینکه معلمى شغل انبیاست و... نمى شود معلمان را راضى کرد. واقعیت این است که بزرگ ترین اصل در مدیریت دنیا پاداش است. باید به آنها امتیازداد. این درحالى است که معلمان مثل سایر کارمندان هم ساعت نمى زنند. براساس تحقیقى که انجام داده ام افزایش حقوق هم تا زمانى که تورم مهارنشود راهگشا نیست.
از این رو تا زمانى که معلمان متحول نشوند نمى توان امیدى به تغییر شیوه آموزش و پرورش داشت. با گسترش فناورى، شکل مدارس و کلاس ها و حتى ساخت میز و نیمکت ها و چیدمان آنها عوض شده است. طبیعى است که در این سلسله تغییرات، تحول در نقش و کارکرد معلم بسیار بیشتر و تعیین کننده تر بوده است.
منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنیداين مطلب در تاريخ: شنبه 12 اردیبهشت 1394 ساعت: 14:17 منتشر شده است
برچسب ها : معلمان عصر جدید,عصر جدید,تربیت معلمان,قشر فراموش شده,آموزش و پرورش,
