روانشناسی مرضی کودک

مقدمه

مهمترین موضوع که روان شناسی مرضی با آن مواجهه است تعریف و تبین مفاهیم بهنجار و ناهنجار (Abnomal) است و روان شناسی مرضی کودک نیز با همین هدف ولی برای تبین این مفاهیم در سطح کودکی و نوجوانی بوجود آمده است. روان شناسی مرضی برای تبیین مفاهیم بهنجاری نابهنجاری از دیدگاههای "آماری ، اجتماعی ، سازگاری و..." استفاده می‌کند. این دیدگاهها در سطح مرضی کودک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی روان شناسی مرضی کودک به لحاظ تفاوت اختلال‌های روانی کودک و نوجوان با بزرگسالان و همچنین به لحاظ پیچیدگی و دشواری‌های تشخیصی اختلال‌های روانی از تحول بهنجار اصولی را نیز در نظر می‌گیرد. این اصول در برگیرند «تناسب سنی و پیش بینی آینده» است.

دشواری‌های تشخیص بهنجار در کودک

تشخیص بهنجاری از نابهنجاری در کودک پیچیده‌تر و دشوارتر از بزرگسالان است. این دشواری به علت آن است که کودک موجودی در حال تحول است؛ به عبارت دیگر کودک در مرحله رشد قرار دارد و با همین دلیل رفتار ، خلق و هیجان‌های کودک روز به روز ، هفته به هفته و سال به سال در حال تغییر است. این تغییرات سریع تحولی باعث این پرسش می‌شود که آیا رفتار و حالات مشاهده شد در کودک نتیجه فرآیند تحول است یا به علت اختلال خاصی است. جواب دادن یا این سوال مستلزم شناخت دوران کودکی از طریق روانشناسی رشد (Developmental Psychology) و تطبیق ویژگی‌های این دوران با ویژگی‌ها و علائم اختلال‌ها برای تمایز بین رفتار بهنجار و نابهنجار می‌باشد.

اصل شایستگی سنی

اصل شایستگی بر این نکته تاکید دارد که برای تشخیص رفتارهای نابهنجار در فرآیند تحول (رشد) باید انتظارات سنی را در نظر گرفت. به عبارت دیگر این اصل در برخورد با رفتارهای ظاهرا نابهنجار این سوالات را مطرح می‌کند که "کودک چند ساله است؟ و آیا رفتار مورد نظر شایسته این سن خاص است یا خیر؟"

اصل شایستگی سنی در تشخیص بهنجاری و نابهنجاری در کودک فواید مهمی دارد. چون از یک طرف بسیاری از رفتارهای نابهنجار را می‌توان بطور کم و بیش در کودکان عادی و بهنجار که از خودشان نا آرامی و پریشانی نشان نمی‌دهند؛ مشاهده کرد. در حالی که این رفتارها با معنی نابهنجاری کودک تلقی نمی‌شوند. از طرف دیگر هر رفتار نابهنجاری در کودک الزاما به معنی اختلال در کودک نیست؛ چون با سن کودک مطابقت دارد. برای مثال رفتارهایی از قبیل مشکلات دفع و خیس کردن لباس و در سن خاصی ظاهر شوند اختلال تلقی نمی‌شود و به اصطلاح "ویژه سن" هستند؛ در حالیکه اگر پس از سن خاص تداوم پیدا کنند به معنی اختلال و نابهنجاری تلقی می‌شوند.

اصل پیش بینی آینده

اصل پیش بینی آینده بر این نکته تاکید دارد که چه رفتارهایی نابهنجاری در مراحل بعدی زندگی به آسیب بیشتر منجر خواهد و چه رفتارهای نابهنجاری خود به خود در جریان تحول از بین خواهند رفت؟ این پیش بینی درباره اثرات احتمالی یک رفتار در آینده مستلزم در نظر گرفتن "فراوانی ، شدت و تداوم" یک رفتار نابهنجار است.

فراوانی یک رفتار

فراوانی به تعداد و میزان انجام یک رفتار مربوط می‌شود به عنوان مثال کودکان ممکن است در سنین مختلف چند بار لباس خود را خیش کنند (اصل شایستگی سنی) اما کودکانی که دچار اختلال بر اختیاری ادرار هستند به تعداد بیشتری این مشکل را نشان می‌دهند

شدت یک رفتار

شدت به نیرومندی یک رفتار مربوط می‌شود که از درجه شدت پایین (عدم تداخل در فعالیت فردی و اجتماعی) شروع و تا شدت بالا (تداخل در فعالیت‌های فردی و اجتماعی) ادامه می‌یابد. برای مثال کودکان و نوجوانان ممکن است گاهی اوقات رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه از خود نشان دهند ولی شدت این رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوک به حدی بالا است که تخریب قابل ملاحظه‌ای در عملکرد اجتماعی ، تحصیلی و یا شغلی را سبب می‌شود.

تداوم یک رفتار

تداوم نشان دهنده ثبات و پایانی علائم مشکل رفتاری در طول زمان است. تداوم یک علامت بالینی را می‌توان به سه درجه اتفاقی ، "گذرا و پایدار" تقسیم بندی کرد که در این بین رفتارهای اتفاقی و گذرا را نمی‌توان جز اختلال و نابهنجاری تشخیص داد و در حالیکه پایداری یک رفتار قابلیت نابهنجاری را بالا می‌برد. برای مثال کودکان 3 ماهه تا یک ساله معمولا غذای خود را بالای می‌آورند و آن را دوباره می‌بلعند ولی زمانی که این رفتار به مدت زمان بیشتری تداوم پیدا کند می‌توان آن را اختلال نشخوار (Rumination Disorder) تلقی کرد.

ارتباط با سایر مباحث

روان شناسی مرضی کودک با توجه به عنوانش با دو شاخه دیگر روانشناسی یعنی روانشناسی مرضی و روان شناسی کودک و به طبیعت از آن با روان شناسی رشد ارتباط مستقیمی دارد. روانشناسی کودک به متخصص و روان شناسی کودک کمک می‌کند تا انواع رفتارهای هر سن را بشناسد (اصل شایستگی سنی) و متناسب با آن به تمایز بین رفتار بهنجار و نابهنجار اقدام کند و روان شناسی مرضی این کمک را دارد که شناخت انواع اختلال‌های دوران کودکی را امکان پذیر می‌سازد.