را بنویسید.
انقلابصنعتى
ازمهم‌ترينپديده‌هاىتحقق‌يافتهدراواخرقرنهجدهمميلادي،درروندتکاملنظامسرمايه‌دارىدرکشورهاىاروپائي،بايدازاختراعماشينوورودآندرروندتوليدکالادرمؤسساتوشکل‌گيرىانباشتسرماينامبرد.
ترقىعلمىوفنىونفوذماشينيزمدراموراقتصادي،هماناجايگزينىمنابعنيروىبى‌جان (بازوىمکانيکىوماشيني) بامنابعنيروىجاندار (بازوىانساني) رابهارمغانآورد.
دراولقرننوزدهمميلادىچنددستگاهماشينبافندگىبيشازبيستبرابربافندهدستىويکدستگاهماشينريسندگىدويستبرابرچرخريسندگىمعمولىتوليدمى‌کردند. از۱۷۵۰تا۱۸۳۰ميلادىماشينىشدنريسندگىدرانگلستانميزانبهره‌ورىراتا۳۰۰برابرافزايشداد. )دکترستارى‌فر،فصلنامهٔتأمين‌ا‌جتماعي،سالاولشمارهاول،تابستان۱۳۷۸،مؤسسهعالىپژوهشتٔاميناجتماعي،صفحه۳۳و۳۴(
انقلابصنعتىدرغربميزانثروتملىوقدرتخريدمردمراافزايشداد. اينانقلاب،ضمنتأميناشتغالبخشوسيعىازجمعيتوارتقاءسطحدرآمدسرانه،وگسترشتوليدانبوهباعثشدابتداانگلستانوسپسآلمان،بلژيک،فرانسهبهجرگهکشورهاىصنعتىپيوستندوبه‌تدريجمجموعاروپاىغربىبهمنطقه‌اىصنعتىتبديلگرديد. )دکترستارى‌فر،فصلنامهٔتأمين‌ا‌جتماعي،سالاولشمارهاول،تابستان۱۳۷۸،مؤسسهعالىپژوهشتٔاميناجتماعي،صفحه۳۳و۳۴(
انقلابصنعتىدرکشورهاىاروپائىاينپى‌آمدهارادربرداشت:
- گسترشمراکزصنعتي.
- گسترششهرها.
- توليدانبوه.
- تنوعکالائي.
- ارتقاءبهره‌ورىنيروىکار.
- گسترشبازاروپيدايشطبقهکارگر.
باگسترشونفوذماشيندرفعاليت‌هاىاقتصادي،تضادميانصاحبانسرمايه (صاحبانبازوىمکانيکىوماشيني) وصاحباننيروىکارمتجلى‌ترشدونظريه‌پردازانجديدىدرقالبمکاتبسوسياليسمتخيلى (نظيرپرودونوسنسيمون) پديدارشدندوبه‌تدريجبانقدهمه‌جانبهسرمايه‌دارىوتضادمقولهکاروسرمايهمطرحگرديد.
به‌تدريجروابطبينکارگروکارفرمادرقالباشکالحقوقىوقراردادهاىاجتماعىتکامليافتوکارگاه‌هاوکارخانه‌هاازچارچوبخشکواحدهاىفنىواقتصادىبه‌صورتمؤسساتوسازمان‌هاىاجتماعي-انسانىموردتوجهانديشمندانقرارگرفتند.
اينعصررادورانگذارازنظاممانوفاکتورى (توليددستي) بهنظامتوليدماشينىوصنعتىدرمقياسوسيعوگستردهمى‌دانند.
ابداعواختراعماشين‌هاىجديدوپديدآمدنشيوه‌هاىنويندرامرتوليدکالاوارائهخدماتتنهاعواملمؤثردررشدوتوسعهاقتصادصنعتىدرجهانغربنمى‌باشند،بلکهگسترشسازماناجتماعىکاروبرقرارىسيستمتشکيلاتىوروابطسازمانىمنطقي،بهره‌گيرىازنيروىانسانىمتخصص،تراکموانباشتسرمايهوبه‌کارگيرىوتلفيقمعقولواصولىاينعواملدرفرآيندتوليدکالارانيزبايدازفاکتورهاوعواملمؤثردررشدسرمايه‌دارىصنعتىدرغرببه‌حسابآورد.
رشدسرمايه‌دارىصنعتىدرغرب،درواقعيتامرباافزايشکمىمؤسساتوسازمان‌هاىگوناگوندرزمينه‌هاىمختلفتوليداتبزرگصنعتىوارائهخدماتهمراهبود.
درعينحالبرقرارىروابطآهنيندرتشکيلاتوسازمان‌هاىمنظمبامقرراتوضوابطمنطقي،تکاملکيفىسازماناجتماعىکاروتقسيمکاردراجزاءگوناگونومشخص،برقرارىسلسلهمراتب،بهره‌گيرىازاسلوب‌هاىعلمىوفني،برنامه‌ريزىوهماهنگىانسان‌هاباابزار،وسايلوتجهيزاتمدرن،همهوهمهاشکالکمىومضامينکيفىمقولاتسازمان ومديريت رابيشازپيشگسترشدادند.
سرپرستىونظارتباشکلومحتواءاستبدادي،اولينشکلمديريتدربنگاه‌هاوسازمان‌هاىصنعتىوخدماتىدرنظامسوداگرىصنعتىغرببودکهنظيراشکالپيشيننظارتوسرپرستي،توسطمالکانابزارتوليد (يعنىسرمايه‌داران) انجاممى‌گرفت. چهارويژگىعمدهاين‌گونهمؤسساتکوچکعبارتبودنداز:
۱. تلفيقمالکيتومديريت.
۲. متخصصبودنمديردرادارهمؤسسه.
۳. کوچکبودنسازمان.
۴. سطحنازکتکنولوژي.
بافزونى‌يافتندامنهفعاليتمؤسساتوسازما‌ن‌هاىتوليدىوتخصصىوپيچيده شدنفعاليت‌هاىدرونىوبرونىاينسازما‌ن‌ها،مجموعهمسائلىراپيشآوردندکهديگرسرپرستىوهدايتومديريتاين‌گونهسازمان‌هادرحدتوانمالکينمؤسساتنبود.
اينروندضرورتاًبهتفکيکامرمديريتازمالکيتانجاميد. به‌تدريجنقشسرپرستىومديريتدرسازمان‌هاىبزرگصنعتىوخدماتىبه‌عده‌اىازکارکنانمتخصصوباتجربهسپردهمى‌شودکههماهنگي،سازماندهىوبرنامه‌ريزىتوليدىوخدماتىسازمان‌هاراازيکسووکنترلونظارتبروکراتيکراازسوىديگرعهده‌دارمى‌شوند. مجموعهاينکادرهاىمطلع،مجربومتخصصيعنىسرپرستانومديران،يکنظاميانهادمديريتصنعتي رادرسازمان‌هابه‌وجودمى‌آورند.
فرآيندتکاملاقتصادصنعتىدرغربکهباورشکستگىونابودىبنگاه‌هاىکوچکهمراهبود،شرايطلازمبراىتراکمگستردهسرمايهواختلاطوادغامچندينبنگاهتوليدىوتبديلآنهابهشرکت‌هاىبزرگانحصارى (درمقياسملىوبين‌المللي) رافراهممى‌آورد.
اينپديدهدرنوعخودويژگى‌هاىجديدىبهسازمان‌هامى‌دهدوعرصهفعاليتواعمالمديريترابيشازگذشتهمى‌دهدوبدينترتيبشاخه‌هاىتخصصىمتعددىدرزمينهمديريتسازمان‌هاپديدمى‌آيند. نظيرمديريتفنىوتوليدي-مديريتتدارکاتوانبارداري،حملونقل،فروش،امورخدماتي،امورمالىوحسابدارىوبه‌ويژهمديريتنيروىانساني،مديريتبازرگاني،مديريتدولتىو...
رقابتآمریكاوانگلیسدرایرانونهضتملیشدنصنعتنفت
بهنظرمی‌رسیدكهدوهم‌پیمانقدرتمندفاتحدرجنگجهانیدومیعنیامریكاوانگلیس،بهعلتمشابهت‌هایایدئولوژیكوسیاسیاجتماعیورابطهپسرخواندگی،بیشترینهمكاری‌هارادردنیایپسازجنگخواهندداشتوتامدت‌هانیزچنینبود؛اماگویادرصحنهبین‌المللیهمقدرتوثروتپدروپسرنمی‌شناسد.
بهنظرمی‌رسیدكهدوهم‌پیمانقدرتمندفاتحدرجنگجهانیدومیعنیامریكاوانگلیس،بهعلتمشابهت‌هایایدئولوژیكوسیاسیاجتماعیورابطهپسرخواندگی،بیشترینهمكاری‌هارادردنیایپسازجنگخواهندداشتوتامدت‌هانیزچنینبود؛اماگویادرصحنهبین‌المللیهمقدرتوثروتپدروپسرنمی‌شناسد. امریكایتازهنفسبهضعفوافولروزبه‌روزپدرپیرومكارخودهیچ‌گونهتوجهوترحمینشاننمی‌دادوهرچهكهاوپسمی‌رفتامریكاپیشمی‌آمد. تقویتایراندرمقابلكمونیسمودلایلاستراتژیكدیگرمانعازآننمی‌شدكهامریكاازپسمنافعمشتركخودباانگلستان،چشم‌اندازسال‌هایآیندهكانونانرژیجهاندرخاورمیانهرانبیند. قراردادتضعیفدرآمدهاینفتیشركتآراسكویامریكاباعربستانصعودی،موقعیتنفتیانگلستانرادرایرانمتزلزلمی‌ساختوآنهاراازسهم۱۶٪درصدیایراندرشركتنفتایرانوانگلیسدچارنگرانیمی‌ساخت.
بسیاریگمانمی‌برندكهدرجریانملی‌شدنصنعتنفتامریكابهطرفداریازایراندرمقابلانگلستانایستادوازمنافعملتایرانحمایتكرد،درحالیكهبامطالعهتاریخبهخوبیدرمی‌یابیمكهامریكاخواستاریله‌شدنمنافعنفتیبهسویخودبودوگل‌آلود‌شدنآباورابهمقصودمی‌رساندبههمینخاطرهمپسازعدمتامینآنچهكهمی‌خواستبهطراحیواجرایكودتای۲۸مردادوسرنگونیدولتدكترمحمدمصدقدستزد. رقابت‌هایپنهانوغیرانسانیامریكاانگلستانبرسرمنابعنفتیایرانرادراینمقالهمرورخواهیدفرمود.
پایانیافتنجنگجهانیدوم،ساختارنظامبینالمللیرادگرگونودوقدرتآمریكاوانگلیسرارویارویهمقرارداد. باوجوداینكهآمریكابهعنوانقدرتدرحالظهوردرصحنهجهانیوانگلستانهمبهعنوانامپراطورروبهافول؛درمقابلهبااتحادشوروی(سابق) وماركسیسمدارایمنافعمشتركیبودند،دربرخیازمناطقمهمدنیارقابتسختیرابایكدیگرآغازكردند.آمریكااینباربرایتصاحبمناطقنفوذومحدودكردنقدرتانگلستانعزمخودراجزمكردهبود. اینرقابتكهدارایابعادمختلفسیاسی،اقتصادیونظامیبود،بیانگریكیازقواعداصلینظامبینالمللیاستكهساختارحاكمتنهاباپیدایشیكقدرتجدیدوافولقدرتپیشیندچاردگرگونیمیشود.
دراینمیانخلیجفارسوایرانیكیازمهمترینحوزههایرقابتایندوكشورمحسوبمیشدند. آمریكاپسازجنگجهانیدومدرایرانموقعیتبسیارخوبیبهدلیلپایاندادنغائلهآذربایجانكسبكردهبودوازهمینزمانقصدداشتنفوذخوددرایرانرابهتدریجگسترشدهد.۱آمریكاكهدراینزماندرسطحبینالمللیومنطقهخلیجفارسانگلستانرامجبوربهعقبنشینیكردهبودبااجرایدكترینترومنواجرایطرحمارشالقصدداشتتاحدزیادینفوذخودرادرسطحجهانیگسترشدهد.۲
پسازجنگجهانیدومایالاتمتحدهبهصورتبزرگترینكشوراعتباردهندهدنیادرآمدامادرمقابل،ازجملهكشورهایبدهكارآندورانمیتوانبریتانیایكبیر،بزرگترینامپراطوریمالیپیشنجهانرانامبرد. دراینزمانتغییرموقعیتانگلستانیكیازاهدافاصلیآمریكابودكهمشاورینروزولتبرایتحققآنبرنامهریزیهایدقیقیانجامدادهبودند. بااجرایهمینبرنامههابودكهدراواخردهه۱۹۴۰بازارهایپیشیناینامپراطوریبزرگهمگیتحتاشغالكالاهایآمریكاییدرآمد.۳درمنطقهخلیجفارسنیزایالاتمتحدهطیاینسالهاازطریقشركتنفتیآرامكو(Aramco) منابعنفتیعربستانراتحتكنترلخوددرآوردهوبدنبالكسبمنابعبیشتریدرمنطقهازجملهایرانبود.
تاكنوندربارههمكاریایالاتمتحدهوانگلستاندركودتای۲۸مردادوسرنگونیدولتدكترمصدقمطالبزیادینگاشتهشدهاستامابهرقابتایندوكشوردرزمینهنفتایرانكمترپرداختهمیشود. بایددانستهمكاریورقابتآمریكاوانگلیسدراینزمینه،دوروییكسكهبودكهدرنهایتباتقسیممنابعنفتیایرانبهپایانرسید. اینرقابتوهمكاریبعدازجنگجهانیدومآغازوطیبحرانملیشدنصنعتنفتادامهپیداكرد. آمریكاییانبازیركیوبااتكابهقدرتفزایندهسیاسیواقتصادیتوانستندشریكانگلیسدرمنابعنفتیایرانگردند. علایقآمریكادرایرانبعدازجنگجهانیدومعلاوهبرنفت،جلوگیریازنفوذكمونیسمبرمبنایدكترینترومنبود. آمریكادرعینحال،حضورمستقیمدرایرانرابامنافعخودسازگارنمیدید. ازدیدآمریكاییان،حاكمیتمستقیمدرمنطقهاستراتژیكخلیجفارسباتوجهبهمنابععظیمنفتیآن،درگیریبااتحادشورویرااجتنابناپذیرمیساخت. درایندورهدیدگاهایالاتمتحدهدربارهایرانبدینترتیببود: حفظاستقلالایرانبرایایالاتمتحدهآمریكاازاهمیتبسیاریبرخورداراست. ازسویدیگربهخاطرموقعیتاستراتژیكیومنابععظیمنفتی،ازدسترفتنایرانبهمفهومتهدیدامنیتخاورمیانه،پاكستانوهندمیباشد.ازسویدیگراینامربهحیثیتایالاتمتحدهدركشورهایمنطقهآسیبزدهواعتمادبهنفساینكشورهارادرمقابلهباتهدیدهایكمونیسمكاهشمیدهد.۴
همزمانلندننیزارزیابیمشابهیازتهدیدكمونیسمواتحادشورویدرمنطقهداشت. اینمسالهزمانیاهمیتپیدامیكندكهبهنقشمهممنابعنفتیایراندرسیاستخارجیانگلیسدرمنطقهواقفباشیم. درسالهایقبلشركتنفتایرانوانگلیسمنافعودرآمدفراوانیمتوجهانگلستانمیكردكهحفظآنهادرشرایطپسازجنگجهانیدومنیزبرایآنكشوردارایاهمیتبود. همچنینمقابلهبانفوذشوروینیزدرصدراهدافانگلستاندرمنطقهقرارداشت،درعینحالبهدلیلآنكهخودراناتوانازمقابلهباآنكشورمیدانست،نیازمندبهكمكهایایالاتمتحدهبود. درهمینزمینهسفیربریتانیادرواشنگتنمینویسد: ((آمریكاییهادرصدداشغالجایگاهمادرخاورمیانههستند. نفوذآنهادرخاورمیانهبعدازجنگجهانیدومبهطورگستردهایزیادشدهاست. آنهابهعنوانیكقدرتنیرومندودائمیدرعربستانحضورپیداكردهوبدنبالمسلطشدنبرایرانهستند.)) ۵ارزیابیسفیرانگلستانكاملادرستبودوضعفتدریجیبریتانیاوقدرتاقتصادیآمریكادرایندورهزمینهلازمبراینفوذآمریكادرمنطقهرافراهمكرد. درنتیجهاینحالتدولتبریتانیابدیننتیجهرسیدكهتقسیممنافعبرایحفظحضوربریتانیادرخلیجفارسضروریاست. براساسهمیننتیجهگیریاستكهسفیربریتانیادرتهرانموضوعمشابهیباایالاتمتحدهدربارهایراناتخاذمیكند.
هردودولتایالاتمتحدهوبریتانیابراینباورهستندكهقواینظامیایرانبایددارایقدرتیباشدكهازعهدهحفظامنیتداخلیودفاعدرمقابلتجاوزاتخارجیبرآید.درچنینشرایطیبودكهزمینهبرایگسترشنفوذآمریكادرایرانفراهمشدوایندولتشروعبهفرستادنتجهیزاتوپرسنلنظامیبرایتعلیمنیروهایارتشایرانكردتابدینطریقمانعازنفوذاتحادجماهیرشورویدرایرانشود.۶
آمریكابهتدریجدرایرانصاحبنفوذمیشدونفتایراننیزجایگاهاستراتژیكیدرسیاستخارجیآمریكاپیدامیكرد. باوجوداینكهآمریكادراینزمانمنابعنفتی‌گستردهایدرونزوئلاوعربستانداشتاماازاهیمتافزایشاینمنابعبرایآیندهاقتصادخودغافلنبود. دی‌گایررئیس‌كمیسیونكارشناسانبررسینفتآمریكادراكتبر۱۹۴۳گزارشیبدینشرحبهفراكلینروزولترئیسجمهوریایالاتمتحدهتسلیمكرد: آیندهنفتایننیرویارزشمندومهم،مدتزیادیوابستهبهقارهآمریكانخواهدبود. طولینخواهدكشیدكهذخایرومراكزمهمتولیدنفتجهانازخلیجمكزیكووجزایركارایببهمنطقهخلیجفارسانتقالخواهدیافت.۷
ایندرحالیبودكهدرآنزمانآمریكاتنها۱۶% ازنفتخلیجفارسرادراختیارداشتو۷۸% منابعنفتیاینمنطقههمچناندراختیارانگلستانبود. همینامرموجبتوجهبیشترآمریكابهمنبعنفتیخاورمیانهوآغازمداخلهدرامورنفتیایرانگردید. درشرایطیكهشوروینیزچونانگلیسخواهانبدستآوردنامتیازاتنفتیدرایرانبود،بهانهلازمبرایمداخلهدرامورنفتیایرانجهتجلوگیریازنفوذاتحادشورویودرواقعبدستآوردنامتیازاتنفتیبرایشركتهایآمریكاییدراختیارایالاتمتحدهقرارگرفت. ایندرشرایطیبودكهانگلیسازسویمردمایرانوبرخیسیاستمدارانمخالفانگلیسبهدلیلسهمناچیزایرانازمنافعگستردهنفتكشورتحتفشارقرارداشت. آمریكانیزدراینزمانبدنبالنزدیكشدنبهآنطیفازسیاستمدارانوگروههایایرانیبودكهنگرانیفزایندهایازانگلیسیهاداشتند.
وزارتامورخارجهوانرژیآمریكانیزدراینزمینهفعالیتهایگستردهایدرایرانانجاممیدادند. بههمیندلیلانگلیسدرصددمبارزهعلیهقوامالسلطنهكهخودرابهآمریكاییهانزدیككردهبودبرآمدودولتاوراساقطنمود. پسازویساعدبهعنواننخستوزیرجدیدانتخابشد‌كهقرارداد‌گس-گلشاییاندرزمانویبهامضایدولتهایایرانوانگلیسرسیدامادرمجلسشانزدهمآنلایحهمردوداعلامشد. پسآندولتانگلستانبهرغمرقابتباآمریكاییانازسپهبدرزمآرابرایرسیدنبهمقامنخستوزیریحمایتكرد.
دربحبوحهكشمكشبرسرنفتایرانوزارتخارجهوانرژیآمریكانیزفعالیتهایگستردهایرادراینراستاآغازكردهوایندولتنیزازرزمآراپشتیبانیكرد. رزمآراقصدداشتباتلفیقمنافعانگلیسوآمریكامسالهنفتراحلكردهوجنبشملیایرانراازحركتبازدارد.۸
آمریكاكهتصمیمگرفتهبودانگلستانتضعیفشدهراتحتفشارقراردادهوبخشیازمنابعنفتیایرانراتحتكنترلخودقراردهددراینمیانحتیازاعتباریكهازخارجكردننیروهایاتحادشورویازایرانكسبكردهبوداستفادهمیكرد. دربحبوحهدرگیریایرانوانگلیسبرسرمنابعنفتیودرشرایطیكهشركتنفتایرانوانگلیس (AIOC) بههیچوجهحاضرنبودسهمبیشتریازآنچهدرقراردادالحاقیگس-گلشاییانبهایراناعطاشدهبود،واگذاركند،شركتنفتیآرامكویآمریكاقراردادیراباعربستانبرمبنایپنجاهپنجاهیااصلتنصیفدرآمدهایحاصلهمنعقدكردكهمیتوانستتاثیرزیادیبرروندمبارزاتایرانیانداشتهباشد. درتداومهمینروندوزارتامورخارجهآمریكا،بریتانیارابرایدادنامتیازاتبیشترتحتفشارگذاشت.آمریكاحتیقبلازعقدقراردادآرامكو،بهانگلیستوصیهكردهبودكهباتقاضایرزمآرابرایتنصیفعوایدنفتموافقتكند.۹
دردسامبر۱۹۵۰وزارتخارجهآمریكاتصمیمگرفتیكسلسلهمذاكراتدربارهمنافعنفتیدوكشورانگلیسوایالاتمتحدهانجامدهد. دراینزمینهمشاورنفتیوزارتخارجهآمریكاگزارشیراتنظیمكردكهدرآنآمدهبود: جاذبهكمونیسمدرخاورمیانهازیكسوبهعلتفقرعمومیمردموازسویدیگرناشیازشهرتبدیاستكهقدرتهایغربیدراینناحیهبهعنوانسردمداراناستعماروامپریالیسمدارندواصولاانگلیسیهادرایرانبهشدتموردنفرتمردمهستند. برایتحكیمموقعیتنفتیغربدرخاورمیانه،بایدبهمردماینمنطقهنشاندادكهعملیاتنفتیغربمستقیمابهسودشانتماممیشود.۱۰
دراینگزارشازتاكتیكبرخیكمپانیهاینفتیكهبااصلپنجاه،پنجاه (تنصیفعواید) موافقتنمیكننداظهارتاسفشدهوآمدهاست: ((چنینروشهایی،اصلامتیازاتآنهاراتهدیدمیكندوبهخطرمیاندازد. ))۱۱
ازهمینرویآمریكاییانازانگلستانخواستندكهبراساساصلپنجاه - پنجاهباایرانواردمذاكرهشونداماشركتنفتایرانوانگلیساعلامكردكهدرصورتپذیرشایناصل،كمپانیمذكورورشكستخواهدشد. درهمینزمانسفیرآمریكادرتهرانبهآچسنوزیرامورخارجهنوشت: ((منفقطمیتوانمایننتیجهرابگیرمكهبریتانیادرمساعیمابرایتقویتموضعایرانخرابكاریمیكندتاتسلطوكنترلمشكوكوموردتردیدخودرادراینكشورحفظنماید.))۱۲
همانطوركهمشخصاستآمریكاازتداومسلطهانحصاریانگلستانبرمنابعنفتیایرانبههیچوجهرضایتنداشتوبهدنبالكاستننفوذبریتانیادرایرانبودوتنهابههمیندلیلبودكهبانیروهایمخالفانگلیسدرایرانهمراهیمیكرد. اینهدفآمریكادرگزارشویلیاموانترمدیركلاموریونان،تركیهوایراندروزارتامورخارجهآمریكابیشترآشكارونمایانشدهاست: (( بهنظرمنازروزروشنتراستكهسیاستبریتانیادرایرانباوجودشرایطكنونیجهانسرسوزنیتغییرنكردهاست. آنهاهمچنانمصمماندكهمنافعشركتنفتایرانوانگلیس (AICO) رادردرجهاولاهمیتقراردهندوبهاینترتیببگذارنداوضاعداخلیایرانبهطوردائمدروضعیمغشوشوآشفتهقرارداشتهباشدتاشرایطبصورتیدرآیدكه AICO بتواندنقشسابقخودراعیناادامهدهد. یعنینمایندگانمجلسومقاماتدولتیراكماكانبارشوهبخرندوازاینطریققادرشونددرغیابیكدولتنیرومندهرطوركهمایلند (درایران) رفتاركنند
درحالحاضراینمسئلهبهوضوحدیدهمیشودكه AICO برسیاستانگلیسدرایرانتسلطداردوهركاریكهماانجامدهیمتاشایددولتبریتانیابتواندخودراازاینقیدوبندهارهاكند،ارزشآزمودندارد. ))۱۳
ازسویدیگربریتانیاازانعقادقراردادیبینكمپانیآمریكاییآرامكووعربستانبرمبنایاصل۵۰-۵۰وحشتداشتودراینبارهسفیربریتانیادرتهرانمعتقدبود: درصورتیكهآرامكوامتیازاتمالیقابلملاحظهایبهعربستانسعودیبدهد،كارمادرتصویبقراردادالحاقیبسیارمشكلترخواهدشد.ازاینروانگلستانازآمریكاییهامیخواستكهامضایاینقراردادرابهتاخیربیندازند. البتهاستدلالانگلیساینبودكهاینقراردادمیتواندهمزمانبهمنافعنفتیبریتانیاوآمریكاآسیببرساندولیآمریكاكهبهدنبالاهدافمهمتریبوددربحبوحهاختلافاتایرانوانگلیسقراردادیباعربستانمنعقدكردكهاینمسالهعلاوهبرتاثیرمهمیكهبرروندتحولاتبعدیداشت،درعینحالبهآمریكادرتعقیباهدافخودكمكبسیارینمود.
همراهیهایی‌كهتااینمقطعآمریكاییانبانهضتملیایرانداشتند،برخیایرانیانرامتقاعدكردهبودكهآمریكادرمبارزهعلیهكمپانینفتازحقوقملتایرانپشتیبانیمی‌كند. اینعدهبرخیموضعگیریهایآمریكارانشانهتضادمیانسیاستایالاتمتحدهوبریتانیادربارهنفتخاورمیانهوبهویژهایرانمیدانستند. برخینیزمعتقدندكهمیانجیگریآمریكامیانایرانوانگلیسبرایحلمسالهنفت،نشانهتضادسیاسیلندنوواشنگتننبودوایالاتمتحدهقصدنداشتكهبدونتوجهبهمنافعمتفقهمیشگیخود،بطوریكجانبهازخواستهایدولتوملتایرانپشتیبانیكند.۱۴
هرچندهدفاصلیآمریكاحمایتازنهضتملیایراننبوداماآنكشورباانگلستاننیزهمراهیچندانینداشت. ایلاتمتحدهاصولابههیچوجهراضینبودكهتمامنفتایراندراختیارانگلستانباقیبماندلذاسیاستیرادرمنطقهوایرانتعقیبمیكردكهكنترلمنابعنفتیمنطقهراازدستانگلستانخارجكند. سیاستهایآمریكاازابتدایماجراینفتتاپایانآننیزمویدهمینواقعیتاست. بااینفرضمیتوانگفتكهحتیاگرایرانوانگلستاندردورانرزمآرامیتوانستندبهتوافقیبرمبنایاصلتنصیفبدوندرنظرگرفتنسهمایالاتمتحدهدستیابند،آمریكابهشدتدرمقابلآنمقاومتمیكرد. روندكارآمریكاییهابهخوبینشانمیدهدكهایندولتدراصلباسیاستدكترمصدقوملیكردنصنعتنفتمخالفبود. بدینمعنیایالاتمتحدههمباسیاستنفتیانگلستاندرایرانوهمبااصلملیكردنصنعتنفتسازگارینداشت. اینكشورحتیدردورهمصدقاقداماتیانجامدادكهعاملتضعیفدولتوی‌گردید.
بههرحالپسازفرازونشیبهایبسیاركهتوضیحتمامآنهاهدفاینگفتارنیست،دكترمصدقمامورتشكیلدولتشد. مخالفتآمریكاباسیاستهاینفتیانگلیسازمذاكراتمقاماتدوكشوركاملاآشكاراست. دراینمذاكراتدرحالیكهانگلستانشكستدربرابراصلملیكردننفترانوعیشكستدرجنگسردتلقیمیكردوخواهانپشتیبانیآمریكاازطرحهایآنكشوربود،آمریكاییانعلاوهبرنگرانیازنفوذكمونیسمدرایران،منافعخاصخودرادرامورنفتیمدنظرقرارمیدادند. ایالاتمتحدهدردرگیرینفتیایرانوانگلستانبهدلیلآنكههمباسیاستانگلستاندرایرانوهمبااصلملیكردنصنعتنفتمخالفبوددردورهمصدقچنانعملمی‌كردكهنهایتابهاهدافخودنایل‌گردد. درمذاكراتسال۱۹۵۱بینمك‌گیوسفیرانگلیسدرآمریكا،مكگیدرخواستملیشدنصنعتنفترابهرغمجنبههایاحساساتیوغیرعملیآن، ((یكواقعیت)) تلقیكردهوتاكیدمیكندكهایالاتمتحدهمجبوربودآنراچونیكدارویتلخبپذیردوبریتانیانیزحداقلازلحاظاصولیبایدآنرامیپذیرفت. درهمینزمانوالاستریتژورنالنوشت: ((آمریكااجازهنخواهددادانگلیسدرایرانبهزورمتوسلشودواصرارخواهدورزیدكهنیروهایانگلیسیازتهدیدهایمدلقرننوزدهمدستبردارند))۱۵نیویوركتایمزنیزنوشت: ((ملیشدننفترانمیتوانتغییردادومنافعبریتانیادرایرانبایدباعملیانجامشدهمنطبقگردد.))۱۶
همانطوركهملاحظهمیشودوزارتامورخارجهآمریكاومطبوعاتاینكشورانگلستانرابرایپذیرشمحدودیتهاییدرتسلطخودبرمنابعنفتیایرانتحتفشارهایشدیدیقراردادند. درواقعدلیلاصلیفشارهایآمریكارابایددرترسازكمونیسموامیدبهدستآوردنسهمیدرنفتایرانجستجوكرد. علاوهبراینآمریكابنابهدلایلمتعددمخالفاستعماركهناروپاییبودوقصدداشتمظهراصلیاستعماركهنیعنیبریتانیارادرایرانمجبوربهپذیرشپایاندورهاستعماركهننماید.
موضعدودولتآمریكاوانگلیسابتدادربارهدكترمصدقنیزمتفاوتبود. انگلیسبهشدتبادكترمصدقمخالفتمیكردكهاینامركاملاطبیعیمینمود. رهبرانانگلیسمصدقرانهیكرهبردموكراتیكملی،بلكهدربهترینتعبیر،ناسیونالیستیعوامفریبودربدترینتعبیر،طرفداركمونیسممیپنداشتند.۱۷
اماازدیدگاهآمریكاییهامصدقبهترینگزینهدرمقابلقدرتیابیكمونیسمدرایرانبودوازسویدیگرشركتهاینفتیآمریكاییامیدواربودنددرصورتپیروزیمصدقسهمیدرنفتایرانبیابند. دولتترومنمصدقرامظهرمجسمجوششاحساساتناسیونالیستیمردمایرانمیدیدكهسیاستاودرطردAICO ازپشتیبانیگستردهاكثریتملتایرانبهرهمنداست.۱۸ازنظربریتانیااختلافاتبرسرنفت،صرفاموضوعیبودكهبهمنافعاقتصادیآنكشورارتباطپیدامیكرد. اماازنظرآمریكا،اینموضوعاهمیتاستراتژیكجهانیداشت. بااینوجودانگلیسیهامعتقدبودندآمریكابرایمنافعآنهادرخاورمیانهدندانتیزكردهاستچراكهاینموضوعمبتنیبرسوابقینیزبود. دراكتبر۱۹۴۳جیمزبرنر،مدیركلسازمانتجهیزاتوتداركاتجنگیآمریكاازروزولتخواستبابتغرامتنفتیكهطبققانون ((وامواجاره)) ایالاتمتحدهبهبریتانیادادهاست،اینكشوریكسومازمنافعنفتیخوددرایرانرابهآمریكاواگذارنماید.
همچنینمطبوعاتآمریكادرحمایتازمصدقمطالبزیادیرامنتشرمیكردند. واشنگتنپستدراینبارهنوشت: (( ایرانیهاكمپانینفترابهچشمیككشوردرشكمیككشورمصیبتزدهوبلادیدهومظهرمجسمفقرخودمیبینند،بنابراینآنانتنهاراهنجاتراملیكردنمنافعنفتمیدانند.)) ۱۹
روزنامهنیویوركتایمزنیزنوشت: ((اگرایالاتمتحدهازمصدقپشتیبانینكندحیثیتآمریكادرایرانوسراسرخاورمیانهبهخطرمیافتد. برایانگلیس،اعمالفشارونفوذدركشورآزادیكهتاریخوتمدننوشتهآنبسیارزودترازتاریخوتمدنخودبریتانیاآغازشدهوبرآنبرتریدارد،كارآسانینیست)).۲۰
علاوهبرایناختلافاصولیدیگرینیزمیانایالاتمتحدهوانگلیسوجودداشتكهآنبحثمستعمراتبود.آمریكاییانبابررسیعملكردانگلستانبهایننتیجهرسیدندكهاینكشورقصدرهاكردنمستعمراتراندارد. آمریكاقضیهنفتایرانرانیزازهمینمنظرتجزیهوتحلیل كردهوبرایعقبنشینیانگلستانازموضعشآنكشورراتحتفشارقرارمیداد. درواقعایالاتمتحدهبهدلیلمنافعخاصیكهدراینقضیهداشتباملیشدنصنعتنفتایراندرآغازموافقبودوآنرااهرمفشاریبرانگلستانوعاملتضعیفموقعیتجهانیآنكشوربهویژهدرمناطقمستعمراتیتلقیمیكرد.
آمریكاییانتازمانیكهمطمئننشدهبودنددرقبالسرنگونكردندكترمصدقمنافعیعایدآنكشورخواهدشد،ازمصدقحمایتكردهوبهاشكالگوناگونانگلستانرابرایپذیرشاصلملیشدنصنعتنفتتحتفشارگذاشتند.
درنهایتنیزاختلافایندوكشوردراینموردبدیننحوختمشدكهشركتنفتایرانوانگلیسبهیككنسرسیومبینالمللیكهشركتهایآمریكایینیزدرآنسهیمباشندتبدیلگردد. وبههمیندلیلرهبریكودتاراآمریكاییانونهانگلیسیهابهعهده‌گرفتند.كرمیتروزولتدرمصاحبهایكهبعدازپیروزیانقلاباسلامیباروزنامهمعروفآمریكاییلسآنجلستایمزانجامداد،بهصراحتخودرافرماندهكودتامعرفیكرد.۲۱بااینوجودرقابتهایمیانآمریكاوانگلیسوتلاشاینكشوربرایتضعیفموقعیتانگلستاندرخاورمیانهنهتنهامتوقفنشدبلكهدرسالهایبعدنیزادامهپیداكرد. بسیاریمعتقدندآمریكاپسازمواجهشدنباسرسختیمصدقونیزپسازبهقدرترسیدنجمهوریخواهاندركاخسفیدازحمایتمصدقدستبرداشتاماآنتونیایدنمطلبیداردكهكاملامغایربااینبرداشتاست. بهنظرآنتونیایدن،همكاریایالاتمتحده،درموردبحرانAICO موجبشدبریتانیاآمریكاییانرادرنفتایرانسهیمكندواینحقیقتدركنسرسیومنفت۱۹۵۴بهخوبیمتبلورشد. ایدندرهمینزمینهمیگوید: ((درمبارزهبادولتمصدق،بریتانیادرواقعموافقتآمریكابراینجاتدادنبریتیشپترولیوم]شركتنفتانگلیسوایران[ راخریداریكرد. باپیشنهادشركتآمریكاییهادركنسرسیومجدیدكهازسویوزارتامورخارجهبریتانیامطرحشد،آمریكاسیاستبیطرفیخودبینمصدقولندنراكنارگذاشت.))۲۲
ایدنبراینمسالهتاكیدمیكندكهایالاتمتحدهتنهازمانیدربحرانملیشدنصنعتنفتباانگلیسهمكاریكردكهبریتانیابهایالاتمتحدهدركنسرسیومجدیدنفتسهامقابلتوجهیاعطاكرد.
بااینوجود تلاشآمریكابرایتضعیفموقعیتانگلستاندرخاورمیانهبههمینجامتوقفنشدودرسالهایبعدنیزتداومیافت. درسال۱۹۵۵بریتانیاپیمانبغدادراكهایران،عراق،پاكستانوتركیهدرآنعضوبودندباهدفمقابلهبااتحادشورویبهامضارسانید. ایالاتمتحدهباوجوداینكهازپیمانبغدادحمایتمیكردولیهیچگاهعضورسمیآننشد. آمریكامیپنداشتبهایندلیلكهبریتانیاازطرفكشورهایرادیكالعربموردانتقادقرارگرفتهاستحضورشدرپیمانبغداد،موجبناراحتیوتوهینبهكشورهایمستقلعربخواهدبود.۲۳هدفانگلیسازاینپیماندرواقعحفظمنافعخوددرمنطقهبودكهاینمسالهموردرضایتآمریكاییانواقعنشد. درهمینحالایالاتمتحدههمچنانبهدنبالافزایشنفوذخوددرمنطقهبود. درگزارشسفیربریتانیادرتهران،سرراجراستیوتزآمدهاستكه: (( اخیراعلایمزیادیمشاهدهشدهكهنیرویدریاییآمریكابدنبالنفوذدرخلیجفارساست.)) درادامههمینگزارشدرارتباطباهمكاریاقتصادیودفاعیوسیاسیبریتانیاباایالاتمتحدهوموقعیتبریتانیادرخلیجفارسآمدهاست: ((بهتراستراهحلیبرایخروجازاینبنبستپیداكنیم. كمیكوتاهآمدنبهترازایناستكهبحرانهاماراكاملاغرقكنند.))۲۴
بعدازجنگجهانیدومبریتانیابرایحفظنفوذخوددرمنطقهاحتیاجبهتلاشیفراوانورقابتباآمریكاداشتدرحالیكهدیگرتواناینرقابتراازدستدادهبود. بریتانیاباضعفاقتصادیخودپسازجنگوضربهایكهمتعاقباستقلالهندوبحرانملیشدنصنعتنفتایرانخوردهبود،توانرقابتباآمریكارادرخودنمیدید. بههمندلیلمقاماتبریتانیاییتلاشمی‌كردندكهبهآمریكاضرورتحضورخوددرمنطقهجهتمقابلهبااتحادشورویراثابتكنند. ازدیدگاهدولتبریتانیا،ایالاتمتحدهبایددركمیكردكهوجودبریتانیادرخلیجفارسبرایدفاعازمنافعغربكهشاملمنافعنفتیایالاتمتحدهنیزمیباشدضروریاست. وزیرامورخارجهبریتانیا،لویدجرجدراینزمینهمیگوید: ((مابایددرصددآنباشیمكهآمریكاموقعیتمارادرخلیجفارسبهعنوانتضمینكنندهمنافعغربدرآنمنطقهدرك كندكهاینامرشاملمنافعشركتهاینفتیآنكشورهممیشود.))
بههرحال،باوجودضعفاقتصادیبریتانیاوضرورتهمكاریاینكشورباایالاتمتحدهجهتحفاظتازمنافعاشدرخاورمیانه،تاسال۱۹۵۶خاورمیانههنوزیكحوزهنفوذحیاتیبرایبریتانیامحسوبمی‌گردیدتااینكهاینكشوربابحرانكانالسوئزمواجهشد. درسال۱۹۵۱دولتمصركانالسوئزراملیاعلامكرد. كانالسوئزبهعنوانمسیراصلیانتقالدوسومنفتخلیجفارسازاهمیتاستراتژیكبرایبریتانیا،اروپایغربیوایالاتمتحدهبرخورداربود. بعدازبحرانملیشدنصنعتنفتایرانوموافقتانگلیسبهاعطایسهمقابلتوجهیازنفتایرانبهآمریكا،نخستوزیربریتانیاقصدداشتمانعازمداخلهایالاتمتحدهدربحرانكانالسوئزشود،زیراویازنفوذبیشتراینكشوردرخاورمیانههراسداشت. بههمیندلیلآنتونیایدندرسال۱۹۵۵بهكابینهخودگفت: ((منافعمادرخاورمیانهازمنافعایالاتمتحدهبیشتراستزیراتكیهمابرنفتخاورمیانه،وتجربهمادرمنطقهازآنهابیشترمیباشد. بنابراینمانبایداجازهدهیمكههماهنگیباآمریكاوحمایتآنكشوربیشازحدمارامحدودنماید. مابایدرویسیاستخودبرحسبمنافعمانسرمایهگذاریكنیموسعیمابرآنباشدتاجاییكهمیتوانیمحمایتآمریكایهاراجلبنماییم.))۲۵
همانطوركهمشخصاست،انتونیایدنازاینكهابتكارعملدرمنطقهخلیجفارسوخاورمیانهبدستآمریكاباشدناراضیبود. درنتیجهویقصدداشتدربحرانكانالسوئزتجربهبحرانملیشدنصنعتنفتایرانتكرارنگردد. ایدنتاكیدكردكهكشورشدربحرانمذكوردرصورتلزومبایدبدونهماهنگیوهمكاریباایالاتمتحدهواردعملشود. بههمیندلیل،بهدنبالاعلامملیشدنكانالسوئزازسویدولتمصردرسال۱۹۵۶،اینكشوربدونمشورتباایالاتمتحدهوبطورمستقلهمراهبافرانسهواسرائیلبهمصرحملهكرد. بزودیمشخص‌گردیدبریتانیاارزیابینادرستیازقدرتخودوسیاستجهانیداشتهاست. پسازحملهبهمصر،آمریكامخالفتخودراباایناقدامنشاندادهونقشمهمیدرسازمانمللدرمحكومیتایناقدامبهعهدهگرفت. درجریاناینبحرانآمریكانشاندادكهحركتخودراتاكسبنقشبازیگرمسلطدرخاورمیانهادامهخواهدداد. بریتانیانیزبهایننتیجهرسیدكهنمیتواندبدونهمكاریباایالاتمتحدهدرسیاستهایمنطقهایواردعملشود. انگلستاندربحرانملیشدننفتایراننیز،تنهازمانیكهرضایتآمریكاراجلبكردهبودتوانستاقدامیانجامدهد.
سالهابعدایدنبصورتتنفرآمیزیدراینخصوصاظهارداشت: ((آمریكابرایتقبلمسئولیتهایجدیدخوددرخاورمیانه،بهایگرانیراتعیینكرد.)) بدیهیاستآمریكاتنهابراساسمنافعوشرایطخوداقداممیكردكهاینامردرهمهمواردنمیتوانستمطابقمیلانگلستانباشد. بهرحالآمریكاییانهیچمنفعتیرادرمحافظتازامپراطوریبریتانیادرهیججایجهاننمیدیدند. آمریكاییانقصدداشتندبهبریتانیاییهاتفهیمكنندكهنقشسابقآناندردنیاعوضشدهاستوانگلستاننبایدوانمودكندكههنوزهمابرقدرتمحسوبمیشود.
انگلستانباگذشتسالهادرسهایایندوبحرانرافراموشنكردهاستوهمچناندرمسائلجهانیدركنارآمریكاوبدنبالاینكشورقرارمیگیرد. اینامردركلیهوجوهسیاستخارجیبریتانیاهویداست. برهمیناساسمیتوانآخریننمودآنرادرمشاركتمستقیمانگلستاندرحملهآمریكابهافغانستانوعراقمشاهدهكرد.
نانوتكنولوژي در جهان
دنياي تكنولوژي هميشه در حال تغيير و تحول بوده است، اما بعضي از اين‌تحولات تنها در يك زمينه خاص از تكنولوژي نيست بلكه حوزه وسيعي ازتكنولوژيها را شامل مي‌شود. صاحبنظران معتقدند، نانوتكنولوژي از جمله اين‌تحولات را رقم خواهد زد و از اين رو، رقابت سختي بين كشورها بر سر آن به‌وجود آمده است. «ام. س. روكو» مشاور ارشد نانوتكنولوژي بنياد ملي علوم ورييس كميته فرعي علوم، مهندسي و فناوري نانو(NSET)، وابسته به شوراي ملي‌علوم و فناوري امريكا مستقر در رياست جمهوري، طي مقاله‌يي چشم‌انداز آينده‌نانوتكنولوژي و فضاي تحقيق و توسعه حاكم بر آن در جهان را تبيين مي‌كند. درادامه، چكيده اين مقاله و نكات برگزيده آن آورده شده است كه مي‌تواند درفرصتي كوتاه آشنايي كلي با وضعيت نانوتكنولوژي در جهان را ايجاد كند.
برمبناي گزارشهاي رسيده از سازمانهاي دولتي در كشورهاي مختلف، ميزان‌سرمايه‌گذاري آنها در تحقيق و توسعه نانوتكنولوژي در جهان، بين سالهاي 1997تا 2001، 5\3 برابر افزايش يافته كه بيشترين افزايش مربوط به سال 2001 بانرخ 90درصد است.
امروزه دانشمندان به شبكه گستردهاي از اكتشافات واردشده‌اند، به گونهاي كه نمي‌توان عرصه‌هايي را در علوم فيزيك، زيست‌شناسي ومهندسي دست نخورده دانست. صنعت دريافته است كه نانو تكنولوژي مزيت‌رقابتي ايجاد خواهدكرد و تخمين زده مي‌شود تا 10 الي 15 سال آينده، توليدسالانه صنعتي نانوتكنولوژي در سطح جهان به يك تريليون دلار خواهد رسيد. كه‌اين ميزان توليد به حدود 2 ميليون نيروي انساني شاغل در زمينه‌نانوتكنولوژي نياز خواهد داشت.
امريكا توسعه پايه‌هاي علوم و مهندسي رابا راهبردي چندرشته‌يي از طريق برنامه پيشگامي ملي نانوتكنولوژي آغاز كرده‌است و ژاپن و اروپا برنامه‌هاي گسترده‌يي دارند و طرحهاي فعلي آنها براي 4تا 5 سال آينده برنامه‌ريزي شده‌اند. كشورهاي ديگر، حوزه‌هاي داراي پتانسيل‌خود را ترويج كرده اند و تفاوت ميان كشورها، در زمينه «حوزه‌هاي تحقيق»، «سطح تلفيق برنامه‌ها با بخش‌هاي مختلف صنعت» و «مقياس زماني هدفهاي تحقيق‌و توسعه» است. نانو تكنولوژ پتانسيل بهبود كارايي انسان، توسعه پايدار مواد،آب، انرژي و غذا، محافظت از باكتريها و ويروس‌هاي ناشناخته و حتي كاهش‌عوامل بهم زدن نظم عمومي را دارد و توسعه اين عرصه، پيش شرطي براي‌پيشرفت ساير فناوري‌هاي كليدي از جمله بيوتكنولوژي و انقلاب ديجيتال است.
تقريبا هيچ حوزه مهمي از شبكه تحقيق و توسعه مقياس نانو دست نخورده‌باقي نمانده است و ديگر اين سوال مطرح نيست كه آيا نانوتكنولوژي توسعه‌مي‌يابد يا خيرأ بلكه اين سوال مطرح است كه چه كسي در هر عرصه پيشتازخواهد بود؟ در واقع انتظار مي‌رود در 10 الي 15 سال آينده به سبب رشد وتوسعه نانو تكنولوژي، تغييرات چشمگير علمي، فناوري و اجتماعي ايجاد شود.
تخمين زده شده است كه توليدات نانوتكنولوژي در 10 الي 15 سال آينده‌به يك تريليون دلار برسد. اگر تصور كنيم حداكثر براي توليد نيم ميليون دلارنياز به يك متخصص باشد، پيش‌بيني مي‌شود 2 ميليون نفر در اين زمينه موردنياز باشد.
به نظر مي‌رسد دانش فني و محصولات نانوتكنولوژي در همين برهه‌زماني )15 10سال آينده(، رفته رفته به زندگي روزانه ما وارد شود. اين‌زمان، اگر آن را با فناوري اطلاعات مقايسه كنيم، زمان نسبتا كوتاهي است.
در مورد نانوتكنولوژي، عبارت «از دست ندادن قطار فعلي» در شركتهاي بزرگ‌و بعضي كشورها مطرح شده است. «قطار رفته» به فرصتهاي اخير در عرصه‌هايي‌چون ژنتيك، بيوتكنولوژي و فناوري اطلاعات اشاره دارد. اينك همياري ميان‌حوزه‌هاي همگرا، نقش موثري در تولد و رشد فناوري‌هاي جديد ايفامي كند و به‌نظر مي‌رسد اين همگرايي از مقياس مولكولي در حال شروع شدن است. تشخيص‌اينكه نانوتكنولوژي روندي كليدي در علم و فناوري قرن بيست‌ويكم است، درسالهاي 1997 و 1998 اتفاق افتاد. كلينتون رييس جمهور وقت امريكا، اولين‌برنامه ملي نانوتكنولوژي را با مشاركت دستگاه‌هاي كليدي دولت، بخش خصوصي ودانشگاه در ژانويه 2000 اعلام كرد و اين برنامه محرك فعاليتهاي ديگر كشورهاشد.
در سال 2001 تقريباص همه كشورهاي توسعه يافته برنامه‌هاي مورد نيازتوسعه نانو تكنو لوژي خود را تدوين كرده بودند يا در شروع آن بودند. چندين‌كشور، استفاده از دفاتر هماهنگ كننده ملي را مشابه شوراي ملي علوم وفناوري امريكا اقتباس كردند. در سال 2001 بيشتر از 30 كشور در عرصه‌نانوتكنولوژي در سطح ملي داراي فعاليت يا برنامه هستند.
سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي در علوم و فناوري نانو بين سالهاي 1997 تا 2001،بيشتر از 3 برابر شده است. در آسيا برنامه‌هاي در حال رشدي در ژاپن، چين،كره جنوبي، تايوان و سنگاپور وجود دارد و در اين زمينه فعاليتها وتوافقنامه‌هاي مهم بين المللي افزايش يافته‌اند. به عنوان مثال‌موافقتنامه‌هايي بين بنياد ملي علوم امريكا و اتحاديه اروپا، APEC، روسيه وچين و همچنين ايالتهاي نيويورك امريكا و كبك كانادا امضا شده است.
ازبين فرصتهاي بسيار گسترده تحقيق و توسعه، كشورهاي مختلف با توجه به تجربه‌و نيازهاي‌شان، حوزه‌هايي را براي توسعه انتخاب كرده‌اند. يك چالش اصلي‌براي پيشرفت نانوتكنولوژي، آموزش و تعليم نسل جديد نيروهاي كار ماهر باگرايش چند رشته‌يي است. چالشهاي علمي و فني مشتركي نيز وجود دارد كه بين‌كشورها مشترك است و به دليل اهداف بزرگ انساني مورد توجه قرار مي‌گيرند.
به گفته كارشناسان، انتظار مي‌رود پروژه‌هاي تحقيق و توسعه مشترك‌بين‌المللي در سالهاي آينده افزايش يابند. نانوتكنولوژي با ديگر حوزه‌هاي‌تحقيقات داراي وجوه مشتركي است، نه اينكه جايگزين آنها باشد.
درحالي‌كه محققان منفرد و گروههاي كوچكتر تحقيقاتي، بخش زيادي از تحقيق و توسعه‌مقياس نانو را انجام مي‌دهند، مراكز تحقيقاتي بزرگتر نقش اساسي در توسعه‌موضوعات مهم و ايجاد مشاركتها ايفا مي‌كنند. اين مراكز باعث همگرايي بلندمدت،فعاليت بين رشته‌يي و همچنين گردهم آمدن افرادي با تجربيات و ابزارهاي‌مختلف مورد نياز توسعه نانوتكنولوژي مي‌شوند.
بخش اعظم مراكز مهم‌نانوتكنولوژي در سراسر جهان در يك سال اخير تاسيس شده است. علاوه برانقلاب ديجيتال و زيست شناسي جديد ، نا نو تكنو لوژي به عنوان يك روندكليدي علم و فناوري در دهه‌هاي آينده مورد توجه قرار گرفته است و در اين‌حوزه، اكتشافات بيشتري نسبت به دو حوزه ديگر اتفاق مي‌افتد.
فناوريهاي‌نانو، بيو و اطلاعات با همياري بزرگي با ديگر علوم رشد خواهند كرد. همگرايي‌علوم در جهان به سوي ابعاد نانو خواهد بود. تحقيق و توسعه علوم و مهندسي‌مقياس نانو، عمدتاص در مرحله پيش رقابتي است. همكاري بين‌المللي در تحقيقات‌بنيادي، چالشهاي فني بلندمدت، علم‌اندازه‌گيري، آموزش و مطالعه اثرات‌اجتماعي اين فناوري، نقش مهمي در تكوين و رشد اين عرصه خواهد داشت. مقياس نانو پتانسيل تبديل شدن به كارآمدترين مقياس طولي ساخت و توليدرا دارد. صنعت و گروههاي تجاري دريافته‌اند كه نانوتكنولوژي، باعث تغييرذهنيت عمومي (PARADIGM Shift) در اقتصاد مي‌شود. اين فناوري بزودي تغييرات‌شگرفي را در تمام عرصه‌ها ايجاد خواهد كرد.
پینوشتها
۱- ماركگازیوروسكی،آمریكاوسیاستخارجیشاه
۲- ر.ك: استفنآمبروز،روندسلطهگریتاریخسیاستخارجیآمریكا،ترجمه: احمدتابنده،۱۳۶۳،ص۱۷۴
۳- استفنآمبروز،پیشین،ص۱۶.
۴- y. ALEXANDERA AND A.NANES (Eds)
THE UNITED STATES AND IRAN : A DOCUMENTARY HISTORYMARYLAND: UNIVERSITY PUBLICATION OF AMERICA (۱۹۸۰). PP. ۲۶۵،۲۶۶
۵- Pro. London, CAB ۱۲۹/۶۶ c (۵۴) ۵۳/ Middle Eeast: Anglo - American Policy
Letter to Foreign Office On Policy in the Middle East, From sir Roger Makins/ the British Ambassador to Washington secret ۲۵ th January, ۱۹۵۴.
۶- B.Burrows, Footnotes in the sand, the Gulf in transition ۱۹۵۳ ۱۹۵۸ (london)
Micheal Russell, ۱۹۹۰, p ۱۳۵
۷- غلامرضانجاتی،جنبشملیشدنصنعتنفتایرانوكودتای۲۸مرداد۱۳۳۲،شركتسهامیانتشار،۱۳۷۳،ص۳۴
۸- همان،ص۹۹
۹- مصطفیعلم،نفت،قدرتواصول،ترجمه: غلامحسینصالحیار،انتشاراتاطلاعات،۱۳۷۱،ص۱۱۹
۱۰- همان،ص۱۱۹
۱۱- همان،ص۱۲۰
۱۲- همان،ص۱۲۲
۱۳- همان،ص۱۲۵
۱۴- غلامرضانجاتی،پیشین،صص۱۷۴و۱۷۵
۱۵- Wall street journaL, ۷ April ۱۹۵۱
۱۶- Newyork times, ۷ April ۱۹۵۱
۱۷- محمدعلی‌كاتوزیان،اقتصادسیاسیایران،ترجمه: محمدرضانفیسیوكامبیزعزیزی،نشرمركز،۱۳۷۳،ص۲۱۳
۱۸- مصطفیعلم،پیشین،ص۱۶۵
۱۹-Washington Post, ۲۲ june ۱۹۵۱
۲۰- New york times, ۸ November ۱۹۵۱
０- غلامرضانجاتی،پیشین،ص۳۱۷
１- ۲۲- A.Eden, Full circle, London: Cassell, ۱۹۶۰, P. ۱۹۸
２- ۲۳- A. Dobson, the Politics Of the Anglo- American Economic specail Relationship ۱۹۴۰-۱۹۸۷, (Brigthton: Wheatsheaf Books, ۱۹۸۸) P. ۱۴۴
۲۴- Pro, London, Fo ۳۱۱/ ۱۲۰۵۷/ the General Political Correspondence Of the Foreign Office, sir Roger sterns, British : Ambassador to Tehran, to the British Foregin secretary, Selwyn Llogd, secret, ۸ th. Deceber, ۱۹۵۶.
３- P.۴۷
۲۵- Ibid, P.۴۸
منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: سه شنبه 12 اسفند 1393 ساعت: 22:05 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره رقابت امریکا و انگلیس در انقلاب صنعتی,انقلاب صنعتى در کشورهاى اروپائى,رقابت آمریكا و انگلیس در ایران و نهضت ملی شدن صنعت نفت,
