جغرافیای تهران

شهر تهران در ۵۱درجه و ۶دقیقه تا ۵۱درجه و ۳۸دقیقه طول شرقی و ۳۵درجه و ۳۴دقیقه تا ۳۵درجه و ۵۱دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد بین ۱۸۰۰متر در شمال تا ۱۲۰۰متر در مرکز و ۱۰۵۰متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌است.

مشخصه اصلی زمین‌شناسی تهران قرار گرفتن آن بین توده عظیم رشته‌کوه البرز (متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی) و فلات ایران (متعلق به دوران چهارم زمین‌شناسی) است. مهم‌ترین نمود این مساله وجود گسل‌های فعالی چون گسل مشاء، گسل شمال تهران و گسل ری است که موجب شده همواره زمین‌لرزه‌های خفیف و نامحسوسی در محل این گسل‌ها به وقوع بپیوندد.

    تهران را می‌توان به سه منطقه طبیعی تقسیم کرد.

    کوه‌های شمالی. بزرگترین نقطه این کوه‌ها قله توچال به ارتفاع ۳۹۳۳است.

    دامنه کوه‌ها. این منطقه شامل قسمت‌های شمالی شهر مانند اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک می‌شود.

    دشت جنوبی. بخش اعظم شهر در این دشت قرار گرفته و شیب ملایمی از شمال به جنوب دارد.

بلایای طبیعی

لرزه‌خیزی

شهر تهران از نظر زمین لرزه جزء مناطق پرزیان (۸ تا ۱۰ درجه مرکالی) به‌شمار می‌آید.[۳] گسل‌هایی که در تهران و حومه تا شعاع ۱۵۰ کیلومتری مرکز شهر قرار دارند، عبارتند از گسل مشاء، شمال تهران، ری، طالقان، ایوانکی و ایپک که بررسی رفتار آن‌ها حایز اهمیت است.

در علم زلزله‌شناسی گسل‌هایی برای بشر خطرناک شناخته می‌شوند که حداقل ۱۰ کیلومتر طول داشته و جوان (فعال) هم باشند (گسل فعّال گسلی است که در ده هزار سال گذشته حداقل سبب یک زمین لرزه شده باشد). گسل شمال تهران بزرگ‌ترین گسل شهر است که در جنوب دامنه رشته‌کوه البرز و در شمال شهر تهران قرار دارد. این گسل از لشکرک و سوهانک آغاز شده تا فرح‌زاد و حصارک و از آن‌جا به سمت غرب امتداد یافته است. این گسل در مسیر خود، نیاوران، تجریش، زعفرانیه، الهیه و فرمانیه را در بر می‌گیرد. گسل مهم دیگر گسل ری است که با توجه به مقاوم نبودن ساختمان‌های جنوب تهران در صورت فعال شدن بسیار پرتلفات خواهد بود. این گسل از جاده خاوران شروع شده و با گذر از دولت‌آباد و حرکت بر مسیر جاده کمربندی تهران در حد نصاب کوره‌های آجرپزی چهاردانگه به پایان می‌رسد. نقشه گسل‌های تهران اخیرا توسط پایگاه ملی داده‌های علوم زمین تهیه شده است.

از نظر زلزله‌شناسی تاریخی، شهر تهران زلزله‌های بزرگی مانند زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۸۳۰ م.، ۷٫۲ ریشتری کرج در ۱۱۱۷ م. ، ۷٫۷ ریشتری طالقان در ۹۵۸ م. ، ۷٫۱ ریشتری ری در ۸۵۵ م. و زلزله‌های ۷ ریشتر به بالای بسیارِ دیگری به خود دیده است. با احتمال بالای ۷۰٪، به طور میانگین هر ۱۵۸ سال زلزله‌ای مخرب در این شهر رخ داده و با توجه به این‌که از آخرین زلزله مخرب که زلزله ۷٫۱ ریشتری دماوند در ۱۸۳۰ م. و به احتمال زیاد مربوط به گسل مشا، حدود ۱۷۸ سال می‌گذرد، احتمال وقوع رلرله‌ای بالای ۷ ریشتر در این ناحیه بسیار بالاست. البته دیگر کارشناسان معتقدند با توجه به این‌که در سال ۱۹۳۰ زمین‌لرزه دیگری در شمال تهران رخ داده که روستای آه (اطراف رودهن) و روستای مبارک‌آباد (نزدیک آبعلی) در اثر آن به کلی ویران شده‌اند، دلیلی ندارد زلزله ۱۸۳۰ را آخرین زلزله یزرگ در شمال تهران به حساب آورد.

سیل

شهر تهران، به طور پیوسته در معرض خطر سیل قرار دارد. از دلایل اصلی این موضوع، می‌توان اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه‌های فراوان مانند رود کرج، رود دربند، رود چیتگر و مسیل‌های متعدد و قرارگرفتن شهر تهران در پای کوه را نام برد.[۸] همچنین در شهر تهران، ۱۲ حوزه آبریز بالادست مسلط بر آب و ۱۴ کیلومتر نوار مولد سیل از دارآباد تا غرب دره فرحزاد وجود دارد.

تا کنون در این منطقه، سیل‌های متعددی رخ داده که برخی از موارد گزارش‌شده شامل سیلاب سال ۱۲۴۶ تهران، سیلاب سال ۱۳۱۶ یوسف‌آباد، سیلاب سال ۱۳۳۶ امامزاده داوود و سیل سال ۱۳۶۶ تجریش می‌شوند. پتانسیل سیل در این منطقه، باعث شده که تمهیداتی در خصوص احداث ایستگاه هشدار سیل در منطقهٔ دربند و گلاب‌دره اندیشیده شود.

آب و هوا

آب و هوای تهران متأثر از کوهستان در شمال و دشت در جنوب است. غیر از شمال تهران که تحت تأثیر کوهستان آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و هوای بقیه شهر کلا گرم و خشک و در زمستان‌ها اندکی سرد است. مهم‌ترین منبع بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سمت غرب می‌وزند. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده است که هوای شهر از از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد

از نظر فصلی، هوای تهران در زمستان تحت تاثیر سیستم پرفشار شمالی (سیبری) قرار دارد. این تاثیر باعث شده است که در این فصل هوا در قسمت‌های مرکزی و جنوبی معتدل و در قسمت‌های شمالی شهر سرد باشد، به طوریکه در این قسمت‌ها دمای هوا در زمستان بارها به زیر صفر می‌رسد. همچنین در این فصل به دلیل پدیده وارونگی هوا میزان آلودگی جوی بالاست. در تابستان‌ها عامل مهم سیستم کم‌فشار حرارتی کویر مرکزی است که سبب می‌شود هوا گرم و خشک باشد.

میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۲۴۵٫۸ میلیمتر در طی سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت شده است (۱۳۷۶).در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳ درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شده است. میانگین رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰٪ و در شمیران ۴۶٪ بوده است. باد غالب تهران غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیه است. شب‌ها نسیم خنکی از کوه به پایین می‌وزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی از سمت دشت می‌وزد (باد دشت)

منبع اصلی آب شرب تهران رودهای کرج، جاجرود و لار است که توسط سه سدی که بر روی آن‌ها نصب شده تامین می‌شود. با افزایش مصرف آب، بخشی از آب شرب نیز از آب‌های زیرزمینی توسط چاه‌های عمیق به‌دست می‌آید. چندین رود فصلی هم در تهران وجود دارد که تاثیر چندانی در تامین آب شهر ندارند. گلابدره، حصارک، تجریش و کن مهم‌ترین آن‌ها هستند.

رودخانه کرج پرآب‌ترین رود دامنه‌های جنوبی البرز است که از باران‌های فصل سرد و ذوب برف‌های مناطق کوهستانی نشأت می‌گیرد و در ۴۰ کیلومتری غرب تهران از کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه می‌گیرد. رودخانه جاجرود از کوه‌های کلون بسته که جزء بلندی‌های خرسنگ کوه است سرچشمه گرفته و این دو رود مجموعاً قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را تأمین می‌نمایند. تهران به رغم داشتن منابع آبی فراوان به دلیل رشد جمعیت و کمی بارندگی در برخی دوره‌ها با مشکل کمبود آب روبرو است.

نمای شهر

نمای شهر در نقاط مختلف بر اساس عوامل جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است. در شمال شهر که به کوه‌ها نزدیک‌تر است معمولاً خیابان‌ها و کوچه‌ها شیبدارتر و در جنوب شهر هموارترند. همچنین در جنوب شهر ساختمان‌های بلندمرتبه کم‌تر و در شمال شهر بیشترند. ساختمان‌های اداری و دولتی نیز عمدتا در مرکز شهر قرار دارند. از طرف دیگر در مناطقی که تاریخ ساخت آن‌ها جدیدتر است مانند منطقه ۲، منطقه ۵ و منطقه ۲۲ که همگی در غرب و شمال غرب شهر قرار دارند با توجه به پیروی از آیین‌نامه‌های جدیدتر اصول شهرسازی در آن‌ها بیش‌تر رعایت شده است. در این مناطق معمولاً عرض خیابان‌ها و کوچه‌ها، سرانه پارکینگ و سرانه فضای سبز از سایر مناطق شهر بیش‌تر است. برعکس در مناطقی که ساخت آن‌ها زودتر صورت گرفته است مانند منطقه ۱۲ و منطقه ۲۰ معمولاً بناهای تاریخی و سنتی بیش‌تری وجود دارد.

مناطق شهری

این شهر در حدود ۷۳۰ کیلومتر مربع مساحت دارد</ref>[۱۶] شهرداری تهران از دیدگاه تأمین نیازمندی‌ها و اداره بهتر سطح شهر را به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه بخش کرده که شهر ری و تجریش را نیز شامل شده است. از سوی دیگر وزارت کشور هم برای انجام انتخابات‌های مختلف و کارهای مدیریتی دیگر، تفسیر خاص خود را از شهرستان تهران دارد که بر ۲۲ منطقه شهرداری منطبق نیست و شمیران و ری را نیز شهرستان‌هایی جداگانه در نظر گرفته است. این شهر به واسطهٔ داشتن شبکه مخابراتی گسترده نیز دارای نواحی هفت‌گانه مخابراتی می‌باشد.

در تقسیم‌بندی وزارت کشور شهرستان تهران در مرکز استان تهران قرار دارد. از شمال به شهرستان‌های کرج و شمیرانات، از مشرق به شهرستان دماوند، از جنوب به شهرستان‌های ورامین و ری و اسلامشهر و از مغرب به شهرستان‌های شهریار و کرج محدود می‌شود. مرکز آن بخش مرکزی است.

محله‌های شهر

کلانشهر تهران امروزه دارای محله‌ها و شهرک‌های فراوانی است.

    محله‌های قدیمی تهران

تهران قدیم از چهار محله تشکیل شده بود به نام‌های سنگلج، اودلاجان (عودلاجان)، بازار و چاله‌میدان.

در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار چندین محله تازه در تهران ساخته شد به نام‌های ارگ، چاله حصار، خانی‌آباد، قنات‌آباد، پاچنار، پامنار، گار ماشین، گود زنبورک‌خانه، صابون‌پزخانه، گود عرب‌ها و دروازه قزوین.

    محله‌های نوساز شهر تهران

در زمان دودمان پهلوی و پس از انقلاب ۱۳۵۷ شمار زیادی محله و شهرک در محدوده کلانشهر تهران ساخته شد. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین‌اند که گسترش داده شده‌اند.

موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان

استان تهران با وسعتى حدود ۹۵۶‚۱۸کيلومترمربع بين ۳۴ تا ۳۶/۵ درجهٔ عرض شمالى و ۵۰ تا ۵۳ درجهٔ طول شرقى واقع شده است. اين استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از شرق به استان سمنان و از غرب به استان قزوين محدود شده و مرکز آن شهر تهران است.

بر پايهٔ آخرين تقسيمات کشورى، استان تهران در سال ۱۳۷۵ داراى ۹ شهرستان، ۲۲ شهر، ۲۰ بخش، ۶۲ دهستان و ۱۹۴۷ آبادى است. شهرستان‌هاى آن عبارت‌اند از:

- شهرستان تهران: داراى دو بخش و دو دهستان (سولقان و سياه‌رود) و يک شهر (تهران) است.

- شهرستان دماوند: داراى دو بخش و هشت دهستان (پشت‌کوه، حبله‌رود، شهرآباد، قزقان‌چاى، ابرشيوه، آب‌على، تارود و جمع آب‌رود) و چهار شهر (دماوند، رودهن، گيلان و فيروزکوه) است.

- شهرستان رى: داراى سه بخش و شش دهستان (حسن‌آباد، وهن‌آباد، قلعه نو، کهريزک، فشاپويه و غنى‌آباد) و يک شهر (حسن‌آباد) است.

- شهرستان ساوجبلاغ: شامل دو بخش و سيزده دهستان (بالا طالقان، ميان طالقان، پايين طالقان، ‌ احمدآباد، برغان، تنکمان، جمال‌الدين، چندار، چهاردانگه، ‌ رامجين، سعيدآباد، نجم‌آباد و هيو) و دو شهر (نظرآباد و هشتگرد طالقان) ‌است.

- شهرستان شميرانات: داراى دو بخش و سه دهستان (رودبار قصران، لواسان بزرگ و لواسان کوچک) و دو شهر (لواسان و فشم) است.

- شهرستان شهريا:ر شامل دو بخش و يازده دهستان (اسماعيل‌آباد، امام‌زاده ابوطالب، منجيل‌آباد، اخترآباد، بى‌بى‌سکينه، جوقين، رزکان، فردوس، قائم‌آباد، ملارد و مويز) و سه شهر (رباط کريم، شهريار و شهر قدس) است.

- شهرستان کرج: شامل دو بخش و هفت دهستان (آدران، آسارا، گرم‌دره، محمدآباد، پلنگ‌آباد، کمال‌آباد و اشتهار) و سه شهر (کرج‌، اشتهارد و ماه‌دشت) است.

- شهرستان ورامين: شامل سه بخش و هشت دهستان (بهنام پازوکى شمالى، ‌ بهنام سوختهٔ شمالى، فيلستان، بهنام سوختهٔ جنوبى، بهنام پازوکى جنوبى، بهنام وسط شمالى، بهنام عرب جنوبى و بهنام وسط جنوبي) و چهار شهر (ورامين، قرچک، پيشوا و پاک‌دشت جوادآباد) است.

- شهرستان اسلام‌شهر: شامل دو بخش و چهار دهستان (فيروز بهرام، چهاردانگه، ده عباس و صالح‌آباد) و يک شهر (اسلام‌شهر) است.

در همین زمان اولین احصائیه وآمارگیری نشان می دهد که تهران پنج محله (ارگ، عودلاجان، بازار، سنگلج و چالمیدان) و در هر محله ده ها پاتوق، امامزاده، تکیه، مدرسه یا مکتب خانه و صدها محل کسب و کار داشته است. از این دوره به بعد بر اهمیت بازار افزوده می شد و کارکردهای دینی و اقتصادی بخصوص بازار، ساختار اصلی سنتی شهر را تشکیل می داد.

در پایان دوره قاجار، میرزا عبدالغفارخان نجم الملک، اولین آمارگیری همه جانبه را در تهران انجام داد و اولین نقشه شهر تهران را با کمک دانشجویان خود در دارالفنون ترسیم کرد. در حالی که جمعیت شهر به 155736نفر رسیده بود. در آمارگیری نجم الملک، طبقات مختلف اجتماع بر اساس آقایان و کسبه، غلام سیاه، نوکر، زنان محترم، کنیزها، خدمتکار، جوانان وکودکان به تفکیک تعیین شده بودند. همین دوره در تهران زمان آشنایی با تمدن غرب و اوضاع دنیای جدید نیز بود که آثار آن در معماری و زندگی فرنگی به طور کلی هویدا گردید و تهران در مسیر گذر از سنت های دینی و اجتماعی و اخلاقی دیرین خود به غرب گرائی و فرنگی مئابی قرار گرفت و همه نوآوری ها در دربار ناصری آغاز گردید و حصار جدید شهر با 12دروازه بوجود آمد در حالی که داخل حصار خیابان ها و بناهای مسکونی جدید چهره شهر را دگرگون ساخته بود و اداره امور تهران با بهره گیری از تجارب اروپائیان نظم و ترتیب تازه ای یافته بود.

دوره ناصری، عصر گردش مبادلات بازرگانی و تأسیس کارگاه ها، تجارتخانه ها و بانک ها نیز به شمار می رود و در همین دوره بود که حمل ونقل شهری وسیله واگن اسبی مشکل ترافیکی شهر را حل می کرد و جمعیت شهر به حدود 244400رسید. تغییرات فضائی شهر تهران به شیوه دوران ناصری با پیروزی مشروطیت در سال های اول قرن بیستم (1906) به پایان رسید و شهر تهران پا به دوره جدیدی از تحول و تکامل گذارد. دوره پهلوی اول را تهران با جمعیتی در حدود 250000 آغاز کرد در حالی که از لحاظ اجتماعی و سیاسی دوره انتقال از نظام فئودالی و حاکمیت چندگانه به حاکمیت متمرکز و از نظر فرهنگی مذهبی دوره برخورد ارزش های سنتی و مذهبی با فرهنگ وارداتی غربی و غیردینی و از جنبه اقتصادی دوره تکوین صنایع جدید بود. در این دوره شهرسازی جدید با تخریب آنچه موجود بود مانند دروازه ها و حصار شهر و سکونتگاه ها و میادین و پاتوق های سنتی آغاز شد و شهر تهران روز به روز توسعه یافت و بر جمعیت آن افزوده شد. مجموعه های ساختمانی به کمک مهندسین خارجی و داخلی بنا شد که به سبک معماری رضاشاهی معروف است مانند ساختمان های بانک ملی و وزارت دارائی، شهربانی و پست خانه و امثال آن. از نظر فرهنگی- مذهبی قانون اعزام محصل به خارج و تشکیل مدارس و دانشگاه ها با تمرکز امور دولتی و بازرگانی، عامل عمده جلب جمعیت از سراسر کشور به تهران گردید به طوری که در آغاز دوره پهلوی دوم بعد از جریانات شهریور1320 (حمله نیروهای متفقین به ایران در سال های جنگ جهانی دوم)، جمعیت تهران به 880000 ( 1325ه.ش) و در اولین سرشماری رسمی در سال 1335به 1560000 نفر رسید.

پس از غائله افغان در زمان نادرشاه، تهران اهمیت نظامی پیدا کرد به طوری که نادرشاه حکومت تهران را به فرزندش رضاقلی میرزا داد و بعد از فتح هندوستان در تهران مجلسی از علمای مذاهب تشکیل داد و از آن پس مورخان و نویسندگان در تهران بنام دارالامان و حاکم نشین ری و شهریار یاد می کنند. کریم خان زند در محضر شاه سلیمان اول در تهران بر تخت نشست و همواره در سر داشت که تهران را پایتخت خود قرار دهد و به همین علت دستور داد عمارت سلطنتی و دیوانخانه ای بزرگ در تهران بسازند و در نتیجه نویسندگان دوره قاجار از تهران بنام دارالاماره کریم خان یاد می کردند ولی این آقا محمدخان قاجار بود که تهران را در سال1200 پایتخت رسمی کشور ساخت و در آن سال بر تخت سلطنت جلوس کرد و به توسعه ارگ سلطنتی پرداخت و عمارت زیادی بر آن افزود .

آقا محمدخان کوشید که مردم را در تهران ساکن و تجارت را در آن برقرار کند. در زمان فتحعلی شاه برادرزاده آقا محمدخان (1212) زمینه های رشد و توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تهران فراهم شد به طوری که جمیع سیاحان خارجی درباره بزرگی و عظمت تهران داستان ها نوشته اند.

هم زمان با تکمیل کاخ ها در زمان فتحعلی شاه، بناهای زیاد دیگری با کاربرد مذهبی و اجتماعی در تهران ایجاد شد که از آن جمله است مسجدشاه یا مسجدسلطانی جنب بازار و مسجد و مدرسه فخریه یا مروی، مسجد فخرالدوله با اوقاف فراوان مسجد جامع و امثال آن.

چنانچه ویلیام اوزلی انگلیسی در 1226نوشته است که تهران با  60000 نفرجمعیت، 30 مسجد، 300 حمام عمومی و6 دروازه داشته است. توسعه تهران در زمان محمدشاه از هر حیث ادامه داشت تا این که در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه عنوان دارالخلافه ناصری یافت.

از آن به بعد شهرداری تهران و سازمان برنامه و بودجه، عاملین اصلی تغییرات فراوان در سیمای شهرنشینی و تبدیل تهران به یک پایتخت در حال رشد بودند و رشد سریع شهر را از افزایش فوق العاده جمعیت به موجب سرشمارهای رسمی می توان در نظر گرفت.

رشد جمعیت شهر تهران براساس سرشماری های رسمی کشور در طی دوره های 85-1355 به‌طور مشروح در جدول 1-1 آورده شده است.

در آغاز انقلاب بزرگ اسلامی، شهر تهران مشکلات شهری زیادی از گذشته ها به ارث برده بود که جنگ تحمیلی با عراق مجالی برای رفع آنها فراهم نمی  کرد ولی بعد از پایان جنگ تحمیلی و استقرار کامل جمهوری اسلامی، اصلاحات و توسعه شهر تهران از طریق ایجاد بزرگراه ها و راه آهن زیرزمینی و شهرک های اقماری با نقشه های منطقی ادامه یافت در حالی که سیاست های بزرگ کشوری مانند ایجاد راه ها و توسعه روستاها و انتقال و تأسیس دانشگاه ها در شهرهای دیگر، هیچ یک مانع از افزایش جمعیت تهران نشد و امروز تهران بزرگ مجموعه ای با حدود 14 میلیون نفرجمعیت و هزار کیلومترمربع وسعت است که رفع یا تقلیل مشکلات آن، ازعمده وظایف جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید.

جدول 1-1.  جمعيت شهر تهران طي سال‌هاي 85-1355 (هزار نفر)

گویش

تهران در تقسیمات کشوری قدیم و پیش از این که پایتخت ایران شود از ملحقات شهر تاریخی ری بوده است؛ بنابراین گویش مردم این شهر نیز از شعب گویش راجی یا رازی، همان زبانی که از زبان پهلوی منشعب و در شمال و شمال غربی و مغرب و جنوب ایران رواج داشته، بوده است. به تصریح شمس قیس رازی زبان مردم شهر ری و از جمله تهران، حد فاصل زبان دری مشرق و زبان پهلوی مغرب و جنوب ایران محسوب می گردیده است. امروزه از این گویش اثری بر جای نمانده است. این گویش در زبان چند نسل پیش مردم روستائیان مناطق دولاب و شمیران و کن و سولقان شنیده می‌شد.[۷۶]

جرایم و معضلات اجتماعی

استعمال مواد مخدر توسط ایرانیها زمینهٔ افزایش جرایم را در آن فراهم کرده‌است، به طوری‌که جرم ۶۰ درصد زندانی‌های کشور در رابطه با مسائل مواد مخدر است. در استان تهران نیز حدود ۱۰۰۰ زندانی زن وجود دارد که بیشترین جرم آن‌ها در رابطه با مواد مخدر است. بعد از مواد مخدر بیشترین جرم زندانیان زن مربوط به سرقت و جرایم اخلاقی‌است. میانگین سنی زندانیان زن در استان تهران بین ۲۳ تا ۳۲ سال است. در سطح زندان‌های استان تهران در ازای ۲۵۰ تن زندانی مرد یک مددکار وجود دارد که این رقم برای زندانیان زن هر ۱۰۰ تن است. هم‌اکنون در ۴۰۰ نقطه جرم‌خیز و معابر پایتخت به منظور کنترل بهتر تردد و نظارت بر نقاط جرم‌خیز، دوربین‌های مداربسته نصب شده‌استبرای پیشگیری از جرم علاوه بر فعالیت‌های انتظامی، آموزش همگانی و جلب مشارکت مردم در راستای اطلاع‌رسانی و افزایش سطح آگاهی عموم نیز مد نظر ناجا است و در همین راستا وقوع جرایم در سال ۱۳۸۷ نسبت به سال پیش از آن ۷ درصد کاهش یافت.

موزه‌ها

موزه هنرهای معاصر تهران که مهم‌ترین و جامع‌ترین مجموعه از هنر معاصر غرب در قارهٔ آسیا را دارا می‌باشد

نمایی از ساختمان موزه آبگینه و سفالینه

بیش از ۳۰ موزه در سطح شهر تهران به فعالیت مشغولند که همه روزه تعداد زیادی بازدید کننده به‌سوی خود جلب می‌کنند.

از جمله:

    موزه مردم‌شناسی تهران،

    موزه ملی ایران،

    موزه فرش ایران،

    موزه هنرهای معاصر تهران،

    موزه صنایع دستی مجموعه سعدآباد،

    آبگینه و سفالینه،

    موزه جواهرات ملی

    موزه رضا عباسی

    کتابخانه و موزه ملک،

    ایران باستان،

    موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران

و کاخ موزه‌های:

    سعدآباد،

    نیاوران،

    گلستان

و بسیاری از موزه‌های دیگر تهران از جذابیت‌های آن به شمار می‌آیند. از تماشاگه‌های تاریخ، پول، و زمان نیز می‌توان به عنوان دیدنی‌های تهران یاد کرد.

قنات‌های تهران

قناتهای تهران و ری که دشت ورامین را آبیاری می‌کردند تا سال ۱۳۴۰ جزء پرآب‌ترین کاریزهای دنیا بودند ولی در توسعه شهری و به دلیل تخریب مادر چاه‌ها و نبود لایروبی از رونق افتاده‌اند. حفر کاریزهای تهران به دوره صفوی و قاجاری باز می‌گردد. در تهران نزدیک به ۳۰۰ قنات وجود دارد که برخی از آنها یکدیگر را بصورت ضربدری قطع می‌کنند و طی نشست‌ها تخریب و در حال حاضر در جنوب شهر به صورت روباز مسیر خود را تا ورامین و یا اطراف شهر ری ادامه می‌دهند. دو عدد از این قناتها در محمودآباد خاوران تهران بدلیل خاکبرداری در سال ۱۳۵۵ به هم وصل شدند و حجم زیاد آب تخریبهای زیادی را بوجود آورد تا اینکه با وسایل مکانیکی این دوقنات مجدداً از هم جدا و به مسیر اصلی اولیه هدایت شدند در حال حاضر در ایران حدود ۴۰۰۰۰ قنات به طول ۲۷۲۰۰۰ کیلومتر وجود دارد. تهران تا سال ۱۳۲۰ بیشترین شمار قنات را دارا بود به گونه‌ای که هر محله‌ای قنات خاص خودش را داشت. سرچشمه‌های بعضی از قنات‌ها در توسعه شهری از میان رفته و این باعث شده است که زه‌کشی آب تهران در جنوب شهر با مشکل روبرو شود.[۸۲]

مکان‌های مذهبی

مسجدها، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها از جمله مکان‌های مذهبی پایتخت هستند که در مجموع ۲٬۰۷۲ مرکز (۱۳۸۷ خ) را شامل می‌شوند. تهران ۱۵۴۶ مسجد، ۴۸۷ حسینیه، و ۳۹ امامزاده دارد. در واقع برای هر ۳٬۵۱۶ تهرانی یک مرکز مذهبی وجود دارد. بیشترین امامزاده‌های پایتخت در منطقه ۲۰ متمرکز شده و بعد از آن منطقه ۲ و ۱ دارای بیشترین امامزاده‌ها هستند. در ۱۲ منطقه هم هیچ امامزاده‌ای وجود ندارد.[۸۳]

سینما و تئاتر

بیش از صد سالن سینما در شهر تهران وجود دارد که اکثراً فیلم‌های تولید داخل و تعدادی نیز فیلم‌های خارجی را اکران می‌کنند. بیش از چهل آمفی‌تئاتر نیز در این شهر فعال هستند که نمایش‌های گوناگونی را به روی صحنه می‌برند. در سال ۱۳۸۹ مسابقات جام جهانی ۲۰۱۰ نیز از بعضی از سینماهای تهران پخش شد.

ورزش

پیست اسکی دیزین

فوتبال ورزش اول شهر است و بیشترین طرفداران را نیز دارد. در کنار آن کشتی نیز به طور سنتی بسیار مورد توجه بوده‌است و به عنوان ورزش ملی مورد توجه قرار گرفته‌است. چندین پیست اسکی بسیار زیبا و منحصربه‌فرداز جمله پیست‌های اسکی توچال، دیزین و شمشک در نزدیکی شهر قرار دارند که پیست اسکی دیزین جزء معدود پیست‌های اسکی جهان است که در آن امکان اسکی برروی چمن علاوه بر اسکی برروی برف مهیاست. پیست اسکی توچال هم با ارتفاع ۳۷۳۰ متر از سطح دریاهای آزاد پنجمین پیست اسکی مرتفع جهان است و تا تهران تنها پانزده دقیقه فاصله دارد. کوهنوردی و تاحدی صخره‌نوردی[۸۵] هم از ورزش‌های دیگر شهر است که مخصوصاً در روزهای تعطیل به طور همگانی مورد توجه قرار می‌گیرد.

ورزشگاه آزادی تهران

فوتبال که پرطرفدارترین ورزش شهر است، هر هفته عدهٔ زیادی را برای تماشای لیگ برتر به ورزشگاه آزادی می‌کشاند. دو تیم اصلی تهران استقلال و پرسپولیس هستند که شهرآورد بین این دو تیم هر بار تماشاگران زیادی را جذب می‌کند.

ورزشگاهای فوتبال زیادی در سطح شهر برای برگزاری مسابقات فوتبال وجود دارند. به‌جز ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی در غرب، می‌توان به ورزشگاه تختی در شرق، شیرودی در مرکز و دستگردی و ورزشگاه راه‌آهن در شهرک اکباتان اشاره نمود.

از دیگر مراکز ورزشی قهرمانی و یا همگانی شهر تهران می‌توان از مجموعه ورزشی انقلاب، مجموعه ورزشی-تفریحی توچال، مجموعه ورزشی چمران (بولینگ عبده)، ورزشگاه آرارات و ورزشگاه شهید کشوری (داودیه) نام برد.

نماد بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴

بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ بزرگترین رویداد بین‌المللی ورزشی تاریخ این شهر از ۱۰ تا ۲۵ شهریور ۱۳۵۳ (۱ تا ۱۶ سپتامبر ۱۹۷۴) در تهران برگزار شد. مجموعه ورزشی آزادی تهران و مجموعه ورزشی تختی تهران برای این بازی‌ها ساخته شدند. این هفتمین دوره بازی‌های آسیایی بود و برای نخستین بار بازی‌های آسیایی در خاورمیانه برگزار می​شد. ۳۰۱۰ ورزشکار از ۲۵ کشور در این رویدادچندورزشی شرکت داشتند که رکوردی در زمان خود محسوب می‌شد.

فرهنگ‌سراها

در تهران مراکزی به نام فرهنگ‌سرا توسط شهرداری تهران ساخته شده‌است که وظیفهٔ آنان ارائهٔ خدمات فرهنگی به مردم است. این مراکز مجهّز به سالن‌های سینما، تئاتر، مجموعه‌های ورزشی، کتابخانه، نگارخانه، کلاس‌های آموزش رایانه و غیره هستند و نقش مهمی در پرکردن اوقات فراغت جوانان و ارتقای سطح فرهنگ و آموزش آنان داشته‌اند. بیش از ۷۱ فرهنگسرا و خانهٔ فرهنگ در تهران وجود دارد. فرهنگ‌سرای بهمن که با وسعت ۴۰٬۰۰۰ متر مربع در جنوب تهران قرار دارد، فرهنگ‌سرای خاوران در جنوب شرقی، فرهنگ‌سرای شفق و فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال تهران نمونه‌هایی از این مراکز هستند.

نشریات

بیش از هزار عنوان نشریّه در ایران منتشر می‌شود که مرکز تعداد زیادی از آن‌ها تهران است. تقریباً مرکز همهٔ روزنامه‌های مهم ایران در تهران است.

آموزش و پژوهش

دانشگاه‌ها

آموزش عالی مدرن ایران با تأسیس دارالفنون (۱۲۳۰ خ) توسّط امیرکبیر در تهران آغاز شد. پس از آن در سال ۱۳۱۳ خ. در دورهٔ رضاشاه به همّت افرادی چون محمود حسابی و علی‌اصغر حکمت، دانشگاه تهران ایجاد شد. هم‌اکنون در فهرست ده دانشگاه برتر وزارت علوم شش دانشگاه تربیت مدرس، تهران، شهید بهشتی، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و علم و صنعت ایران در شهر تهران قرار دارند

دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی موجود در تهران عبارتند از: تهران، شهید بهشتی, ایران، بقیةالله و دانشگاه علوم پزشکی ارتش.[نیازمند منبع]دانشگاه علامه طباطبایی نیز از جمله دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم است که در این شهر قرار دارد. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی نخستین بار در مرداد ۱۳۶۱ خ. با ایجاد واحد تهران مرکز شروع به کار کرد. سپس به‌تدریج واحدهای تهران جنوب، تهران شمال، تهران شرق، تهران غرب و علوم و تحقیقات تهران تأسیس شدند. پس از دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور در مهر ۱۳۶۷ خ. با هدف آموزش عالی از راه دور تأسیس شد. دانشگاه سوره (نام پیشین: موسسه آموزش عالی سوره) در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ توسط حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی تاسیس شد. پس از دو سال پذیرش آزاد، از سال ۷۴ از طریق سازمان سنجش آموزش کشور پذیرش دانشجوی را در ۱۱ رشته آغاز کرد.

مدرسه‌ها

دانش‌آموزان و آموزگاران کالج آمریکایی تهران در مقابل سالن مک‌کورمک، ۱۳۰۹ خ.

نخستین مدرسه به شیوهٔ مدرن در ایران دبیرستان البرز بود که در آغاز به عنوان یک دبستان در حوالی دروازه قزوین در سال ۱۲۵۱ خ. یعنی ۲۱ سال پس از دارالفنون و ۱۷ سال پیش از دبستان رشدیه توسط جیمز باست، میسیونر پرسبیتری آمریکایی-کانادایی ساخته شد. پس از آن به تدریج مدرسه‌های بسیار دیگری در شهر ساخته شدند.

هم‌اکنون در شهر تهران ۳٬۰۴۱ مدرسهٔ دولتی با ۳۱٬۹۶۶ کلاس و ۹۳۳٬۹۷۶ دانش‌آموز و ۲٬۱۲۹ مدرسهٔ غیرانتفاعی با ۹٬۸۵۶ کلاس و ۱۷۲٬۳۸۵ دانش‌آموز وجود دارد. مدرسه‌های غیرانتفاعی عموماً در مناطق ۱، ۲ و ۳ شهرداری تهران متمرکز هستند. ۶۰ درصد مدارس غیرانتفاعی تهران استیجاری هستند. تعداد کمی از مدارس تهران دوشیفته بودند و این مدارس نیز در یک برنامه ۴ ساله (تا ۱۳۹۱ خ) تک‌شیفته شد. دانش‌آموزان در دوره‌های ابتدایی، راهنمایی، و متوسطه شامل متوسطهٔ نظری، هنرستان فنی، هنرستان حرفه‌ای، هنرستان کاردانش و پیش‌دانشگاهی مشغول تحصیل هستند.

کودکستان‌ها

۳۷٬۳۰۰نوآموز دختر و پسر شامل ۶۳۴ شیرخوار، ۱٬۳۲۳ نوپا و ۳۵٬۳۴۳ کودک در کودکستان‌های شهر تهران آموزش می‌بینند (۱۳۸۸).[۹۵] درصد مهدهای کودک تهران استیجاری هستند. کیفیت مهدهای کودک با توجه به مربّیان و نوع آموزشی که به کودکان داده می‌شود متفاوت است. برخی از مهدهای کودک آموزش‌های خود را در دو زبان به کودکان ارائه می‌دهند. با اجرای طرح ارزیابی و ارتقای کیفیت مهدهای کودک که بر اساس عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد، مهدهای کودک به مهدهای یک، دو و سه ستاره تقسیم خواهند شد. به‌دلیل این‌که بیش از ۹۰ درصد مهدهای کودک خصوصی هستند، هدف اصلی این طرح، ایجاد رقابت در ارتقای سطح کیفیت خدمات است. همچنین در راستای اجرای اصل ۴۴ مراکز پیش‌دبستانی و مهدهای کودک دولتی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد.

حمل‌ونقل

فرودگاه بین‌المللی مهرآباد

ایستگاه راه‌آهن تهران

    دو فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و امام خمینی

    چهار پایانه مسافربری شرق، غرب، میدان آرژانتین و جنوب

    تهران حجم بالایی از ترافیک خطوط راه‌آهن کشور را به خود اختصاص داده‌است.

    خطوط راه‌آهن تهران-اروپا هم بسیار فعّال است.

زیرساخت‌های درون‌شهری:

اتوبوس درون‌شهری تهران

    سهم اتوبوسرانی از حمل‌ونقل همگانی شهر تهران با ۶٬۰۵۰ اتوبوس و سامانه اتوبوس تندرو تهران[۹۹] و اتوبوسرانی برقی تنها ۱۷درصد است که در افق سال ۱۴۰۴، باید به ۲۵ درصد و ۱۱٬۰۰۰ دستگاه (با توجه به افزایش جمعیت) برسد

فضای درونی مترو تهران

    ۹۰کیلومتر متروی تهران در سه خط اصلی و دو خط در حال احداث که یکی بین‌شهری ست. باید در افق ۱۴۰۴ باید به ۸ خط به طول ۲۵۰ کیلومتر برسد.

    احداث گذرگاه‌ها و بزرگراه‌های کمربندی تازه‌ساز در سال‌های اخیر رشدی چشمگیر داشته.

    وجود ۱۸۰ پل که مهم‌ترین آن‌ها سواره‌رو بوده و ۶۰ پل در حال ساخت. از این ۱۸۰ پل ۱۱۰ پل نیاز به بازسازی و مقاوم‌سازی دارند

    طرح ترافیک

شبکهٔ متروی تهران

سابقهٔ بحث و گفتگو دربارهٔ احداث قطار شهری در تهران به ۱۱۰ سال قبل بازمی‌گردد. تأسیس تراموای شهری از جمله نکات پیش بینی شده در امتیاز نامه‌ای بود که بارون ژولیوس دو رویتر در عهد ناصرالدین شاه روی کاغذ آمد. در همین سال‌ها یک خط آهن روزمینی بین دروازه شهری ری (حضرت عبدالعظیم) و میدان باغ شاه، با نام معروف ماشین دودی، ساخته شد.

متروی تهران در نه خط طراحی شده‌است اما در حال حاضر، پنج خط آن فعال می‌باشد که عبارتند از: خط یک، که از ایستگاه تجریش تا ایستگاه کهریزک امتداد دارد، این ایستگاه دارای بیشترین مسافر خطوط مترو تهران است. خط دو، از ایستگاه فرهنگسرا آغاز و تا ایستگاه تهران (صادقیه) ادامه دارد. خط سه، که از ایستگاه بهشتی تا ایستگاه آزادگان در حال حاضر فعال می‌باشد. خط پنج، از ایستگاه تهران (صادقیه) آغاز و تا ایستگاه گلشهر (کرج) امتداد پیدا می‌کند. خط چهار نیز از ایستگاه اکباتان (ارم سبز) تا ایستگاه شهید کلاهدوز ممتد شده‌است

بزرگراه‌ها

نمایی از بزرگراه‌های همت و شیخ فضل‌الله نوری در تهران

تهران دارای یک شبکهٔ وسیع و پیچیدهٔ جاده‌ای و خیابانی است، این شهر از آنجا که سال‌هاست با مشکل ترافیک مواجه‌است لذا مدیران این شهر در طول سالهای گذشته به ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران مجبور به طراحی و ساختن بزرگراه‌های مختلف شده‌اند تا بتوانند معضل ترافیک را حل نمایند. بزرگراه‌های زیادی در تهران وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از: آزادراه تهران کرج، بزرگراه آزادگان، بزرگراه نواب بزرگراه اشرفی اصفهانی، بزرگراه آفریقا، بزرگراه آیت‌الله کاشانی، بزرگراه آیت‌الله مدرس، بزرگراه بسیج، بزرگراه تندگویان، بزرگراه جلال آل احمد، بزرگراه رسالت،بزرگراه امام علی، بزرگراه شهید بابایی،بزرگراه شهید یاسینی بزرگراه شهید چمران (پارک‌وی)، بزرگراه شهید حکیم، بزرگراه شهید همت، بزرگراه شیخ فضل‌الله نوری، بزرگراه صدر، بزرگراه کردستان، بزرگراه محمدعلی جناح، بزرگراه مخصوص کرج، بزرگراه نیایش، بزرگراه یادگار امام.

ترافیک

جمعیت زیاد تهران و رفت‌وآمد انبوه خودروها منجر به تبدیل‌شدن خیابان‌ها به پارکینگ و ایجاد راه‌بندان‌های متعدد و شدید در این شهر شده که به‌دلیل آلایش شدید هوا، اتلاف وقت و فشار اقتصادی بر شهروندان بحران تلقّی می‌شود. در پاییز ۱۳۸۶ «طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک تهران» تهیه و تصویب شد. این طرح، که اهداف کلی آن بر اهداف طرح‌های فرادست – مانند «طرح جامع تهران»[۱۰۳] و همچنین برنامه چهارم توسعه اقتصادی ایران – استوار شده‌اند، چشم انداز تحولات مطلوب این شهر در ۲۰ ساله آینده را ترسیم می‌کند. در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تهران[۱۰۴] شاخص‌های حمل‌ونقلی تهران در سال ۱۳۸۶ و سال ۱۴۰۴ در مقایسه با متوسط شهرهای اروپایی در قالب ارقام و آمار ارائه شده‌اند.

آلودگی‌های زیست‌محیطی

آلودگی هوا

آلودگی هوا در شهر تهران عمدتاً مصنوعی و ناشی از فعّالیّت وسایل نقلیه‌است که سهمی ۸۰ درصدی[۱۰۵] در آلودگی هوای شهر دارند و تولیدکنندهٔ گازهای سمی دی اکسید نیتروژن و مونو اکسید کربن هستند. این وسایل نقلیّه گاز دی اکسید کربن نیز تولید می‌کنند که هرچند سمّی نیست اما سبب گرم شدن زمین می‌شود.[۱۰۶] ارائهٔ یارانهٔ سوخت -و در نتیجه ارزان بودن آن- و تعرفهٔ بالای گمرکی بر خودروهای وارداتی -و در نتیجه افت کیفیت تولیدات خودرو- و ورود سالانهٔ انبوهی از خودروهای تازه‌ساز از یک سو و محصور بودن در بین کوه‌ها از ۳ طرف -که مانع خروج آلودگی‌ها از شهر می‌شود- عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران هستند. سالانه بیش از ۵۰۰ گرم ذرّات آلاینده معلّق وارد بدن هر تهرانی می‌شود در حالی که بدن تنها توانایی پالایش ۲۳۰ گرم آلاینده را در سال دارد. آلودگی هوا به تنهایی در شهر تهران روزانه حدود ۳۰ تن را به کام مرگ می‌فرستد. همچنین کیفیت پایین بنزین عرضه شده در ایران که خود ناشی از تحریم‌های علیه ایران و استفاده از مواد آلاینده به جای کاتالیست در فرایند تولید بنزین است نیز جزو دلایل آلودگی هوای شهرهای بزرگ نظیر تهران دانسته می‌شود.

گسترش وسایل نقلیه عمومی به ویژه مترو و فرهنگسازی برای استفاده از این وسایل و الزام خودروسازها به پیروی از استانداردهای روز و رساندن قیمت سوخت مصرفی به سطح قیمت‌های جهانی از مهمترین راهکارهای مبارزه با آلودگی هوا شناخته می‌شوند

آلودگی صوتی

تهران آلوده‌ترین شهر جهان از نظر آلودگی صوتی است. یکی از منابع اصلی آلودگی صوتی در تهران صدای اگزوز موتورسیکلت‌ها است که ۲۵٪ آلودگی صوتی شهر را تشکیل می‌دهد. تعداد موتورها در نقاط مرکزی شهر به مراتب بیشتر است.

منبع دیگر آلودگی صوتی در شهر خودروهای سواری هستند که حدود نیمی از وسایل نقلیهٔ آن را تشکیل می‌دهند.

آلودگی صوتی نیمی از خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های تهران بیش از حدّ استاندارد است. این استاندارد برای مناطق مسکونی در روز حدود ۵۵ و در شب حدود ۴۵ دسیبل بوده و میزان مجاز انحراف از آن نزدیک ۱۵ دسیبل است.

کشورهای پیشرفتهٔ دنیا جهت اجرا و ساخت اتوبان‌ها و مناطق حسّاس به سر و صدا مانند مدارس و بیمارستان‌ها از نقشه‌های صوتی استفاده می‌کنند. در تهران نیز منطقهٔ ۷ اولین منطقه‌ای بوده‌است که این نقشه‌ها برای آن تهیه شده و به ترتیب مناطق ۶، ۱۲، ۱۱، ۹ و ۱۰ خواستار تهیه این نقشه‌ها توسط واحد صوت سازمان کنترل کیفیت هوای تهران بوده‌اند. ده منطقه پر سر و صدای تهران به ترتیب مناطق ۶، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۷، ۱۳، ۳، ۱۹، ۱۸ و ۲ هستند. این رده‌بندی با توجه به تعداد و سرعت خودروها در این مناطق، مقدار کیلومتر پیمایش خودروها و توزیع نوع آن‌ها در هر منطقه و تعداد اتوبان‌های موجود انجام شده‌است.

آلودگی آب‌های زیرزمینی

آلودگی آب‌های زیرزمینی تهران یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی این شهر است. تهران از نظر سیستم فاضلاب در بین شهرهای جهان در بین ۱۰ شهر آخر قرار دارد. نبود سامانهٔ دفع فاضلاب در شهر تهران جزء اصلی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی این شهر قلمداد می‌شود. درحالی‌که مهم‌ترین لازمهٔ طرّاحی و جانمایی یک شهر تأمین فاضلاب آن است، سیستم تصفیه فاضلاب در تهران وجود ندارد و آب فاضلاب مستقیماً وارد قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی می‌شود و این در حالیست که کمبود بارش در این شهر سبب روی آوردن مسئولان به استفاده از آب‌های زیرزمینی برای تأمین آب مصرفی ساکنان شده‌است. آب‌های زیرزمینی تهران هم آلودگی شیمیایی و هم میکروبی دارند که دلیل آن نبود شبکه فاضلاب و وجود صنایع در داخل شهر است.[۸۳]

معضل موش‌ها و حیوانات موذی تهران

بالغ بر ۳۰ میلیون موش در تهران زندگی می‌کنند. در ۰۱ مهر ۱۳۹۳ در خبری اعلام‌شد براساس آمارها از موش‌های تهران، به ازای هر نفر از جمعیت حدود ۱۲ میلیونی این کلانشهر چهار موش وجود دارد؛ محمد حقانی، رییس کمیسیون محیط زیست شورای شهر نیز پیش از آن از آمار ۵۰ میلیون موش زنده‌خوار درپایتخت خبر داده‌بود،عدم رفتار مناسب شهروندی از سوی مردم و ریختن زباله‌ها به جوی‌ها و خیابان‌ها باعث رشد تعداد موش‌ها در ۲۲ منطقه شهر تهران شده است

سیاست

مجلس شورای ملی

شهر تهران علاوه بر این‌که مرکز سیاسی کشور ایران است، مرکز استان تهران و شهرستان تهران نیز به شمار می‌رود. مهمترین نهادهای دولتی و قضایی شامل وزارتخانه‌ها، مجلس شورای اسلامی و... در آن واقع شده‌است و تاثیرگذارترین مقام‌های کشور ایران شامل رهبر، رئیس جمهور، رئیس مجلس، رئیس دستگاه قضایی، رئیس و بعضی از اعضای مجلس خبرگان رهبری، رئیس و اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای شورای نگهبان، وزرای کابینه و اعضای شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در آن زندگی می‌کنند.

مردم این شهر در ۲۰۰ سال گذشته همیشه از تاثیرگذارترین‌ها در سیاست کشور ایران بوده‌اند. این تاثیرگذاری شامل حضور آن‌ها در ساختار سیاسی کشور، جریان‌های تغییردهنده سیاست کشور شامل انقلاب‌ها (انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی) و جنگ‌ها (جنگ تحمیلی) می‌شود به طوری‌که درصد شهدا در برخی محله‌های تهران از این درصد در همه نقاط دیگر کشور بیشتر است.

این شهر ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد. ادارهٔ شهر توسط شهرداری تهران انجام می‌شود. شهردار تهران توسط شورای شهر تهران انتخاب شده و این شورا بر عملکرد شهرداری نظارت و برای اداره شهر قانونگذاری می‌کند. شهر تهران به لحاظ اداری به ۲۲ منطقه شهرداری و ۱۱۲ ناحیه تقسیم شده و شهرهای تجریش و ری را نیز دربرگرفته‌است.

شورای اسلامی شهر تهران

شورای اسلامی شهر تهران شورایی‌است متشکل از ۳۱ نماینده که بر طبق قانون شوراها مسئول ادارهٔ شهر تهران است. مهم‌ترین وظایف شورا انتخاب شهردار به مدت چهار سال، نظارت بر عملکرد شهرداری و در صورت لزوم برکناری شهردار، تصویب طرح‌های لازم برای رفاه بیشتر شهروندان و نظارت بر اجرای آن‌ها، تصویب بودجه سالانه شهرداری، تصویب اساسنامه مؤسسات و شرکت‌های وابسته به شهرداری هستند. .

پیشینه شورای شهر تهران، یا به تعبیر آغازین خود بلدیه، به تشکیل نخستین نهاد قانون‌گذاری (مجلس شورای ملی) بازمی‌گردد. در حقیقت یکی از نخستین قوانین مصوب مجلس شورای ملی، «قانون بلدیه» است که در سال ۱۲۸۶ خ. به تصویب رسید و به این ترتیب یکی از آرمان‌های بزرگ انقلاب مشروطه جامه عمل پوشید. در طول ۹۵ سال پس از آن تاریخ تشکیل و دوام شورای شهرها با فراز و فرودهای بسیاری همراه بوده‌است. به طور خلاصه در طی سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۳۰۴ در پی انقلاب مشروطه نخستین قانون شوراها تصویب شده و به اجرا گذاشته می‌شود. پس از آن از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و پس از کودتای سال ۱۲۹۹ رضا خان و پس از آن به قدرت رسیدن وی، قانون بلدیه لغو شد و با تصویب قانونی جایگزین، انتخاب شهردار از وظایف «وزیر داخله» شمرده شد. پس از سقوط رضا شاه و در حالی‌که محمد رضا تسلط چندانی بر امور کشور نداشت، در ۱۳۲۸ سومین قانون شوراها به تصویب رسید. دوباره بعد از کودتای ۱۳۳۲ و سرنگونی دولت مصدق و تسلط محمد رضا بر امور کشور این قانون لغو شد. پس از پیروزی انقلاب تشکیل شوراها به یکی از خواست‌های مردم و روح‌الله خمینی تبدیل می‌شود. اما ایجاد شوراها تا زمان روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی به تأخیر می‌افتد و بالاخره در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ شورای شهرها بر اساس قانون شوراها مصوب سال ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شوند.

شهرداری تهران

شهرداری تهران سازمانی غیردولتی‌است که در ۱۲ خرداد ۱۲۸۶ خ تأسیس شد و ادارهٔ شهر تهران را به عهده دارد. مسئولیت ادارهٔ این سازمان با شهردار تهران است که پیش از این با حکم وزیر کشور ایران منصوب می‌گردید ولی اکنون با حکم شورای شهر تهران انتخاب می‌شود. شهرداری تهران شامل ۲۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه‌است. طرح جامع شهر تهران در زمان شهرداری غلامرضا نیک‌پی تدوین شد.بعد از انقلاب نیز غلامحسین کرباسچی توانست به عنوان اولین شهردار پس از جنگ با بازسازی شهر تهران که در پی سیاست‌های انقباضی دوران جنگ با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کرد، از طرح انتقال پایتخت که هزینه آن در سال ۱۳۶۹ مبلغ ۱٬۲۰۰ میلیارد تومان تخمین زده شده بود جلوگیری کند. در بین دیگر شهرداران اخیر تهران محمود احمدی‌نژاد قرار دارد که توانست پس از شهرداری تهران، به مقام رئیس جمهوری برسد. شهردار تهران هم‌اکنون محمدباقر قالیباف است که از شهریور ۱۳۸۴ در این پست قرار گرفته‌است.