تفسير خطبه 231 نهج البلاغه

این خطبه در جمادی الاول سال 36 ه.ق. در ذوقار نزدیک بصره گفته شده و همچنین چون در کتابهای معتبر اهل سنت و شیعه آمده و از جمله خطبه های مستند نهج البلاغه می باشد. 

مطالب اين خطبه به شخصیت پيامبر (ص) اختصاص يافته است. به یقین می توان گفت حضرت علی تمام خطبه ها را با یادی از پیامبر(ص) آغاز کرده که این نکته بسیار مهمی است. البته سید رضی(ره) در بعضی از خطبه ها این مورد را حذف کرده است. اگر کسی یادکردهای حضرت علی(ع) راجع به پیامبر را جمع کند یک پیغمبرشناسی خوبی می شود. براساس همین یادکردها می توان معرفت نسبتاً قابل قبولی نسبت به پیامبر پیدا کرد. از اینجا مشخص می شود از تنوع یادکردها و سلام ها به پیامبر (ص) كه در ابتدای هر خطبه  می توان به ذهن بسیار خلاق حضرت علی(ع) پی برد؛ یعنی هر بار وصف جدیدی را از پیامبر می کنند که نشان می دهد پیامبر شخصیت تمام فصل ها بود و این چیزی نیست جز عشق حضرت علی به پیامبر اسلام (ص).

این خطبه گزارش می دهد که پیامبر(ص) همه اوامر خدا را با تمام توان اعلان و به مردم ابلاغ كرد و براي همه آنها پيام هاي خدا را بازخواند. فراز اول این خطبه برگرفته از قرآن است: «فَاصْدَعْبِما تُؤمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِكِينَ(حجر/94)؛ پس آنچه را بدان مأمورى آشكار كن و از مشركان روى برتاب». وقتی می گوید آشکار کن معلوم می شود امر مهمی است؛ چرا كه این امر را همه مردم به راحتی نمی پذیرند و آشکار ساختن این امر مستلزم پذیرفتن خطراتی است. تفسیر این را می توان از آخرین آیه سوره مائده پیدا کرد که می فرماید:« يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ(مائده/67)؛ اى پيامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده، ابلاغ كن و اگر نكنى پيامش را نرسانده‏اى. و خدا تو را از [گزندِ] مردم نگاه مى‏دارد. آرى، خدا گروه كافران را هدايت نمى‏كند». بنابراين به پيامبر(ص) فرمان داده كه امر الاهي را آشکار کند و از عواقبش هراسي به دل راه ندهد كه خدا از عواقب این آشکار ساختن مصونش خواهد داشت. شك نيشت كه اگر سخن، سخن موثری باشد مخالف ها و موافق هایی خواهد داشت و اگر تعداد مخالف زیاد باشد خطر سخنران را تهدید می کند، لذا خدا می فرماید من پشتیبان تو هستم. در قرآن در صیغه ی امر به پیامبر دستور داده شده ولی در نهج البلاغه حضرت علی به صورت خبری مطرح می کند.

در قرآن آیه دیگری داریم که می گوید :« فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَن تَابَ مَعَكَ وَلاَ تَطْغَوْاْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (هود/112)؛ پس، همان گونه كه دستور يافته‏اى ايستادگى كن، و هر كه با تو توبه كرده [نيز چنين كند]، و طغيان مكنيد كه او به آنچه انجام مى‏دهيد بيناست». استقامت در جایی قابل تصور است که مانعی وجود داشته باشد. پس به لحاظ روان شناختی پیامبر تیپولوژی  خاصی داشته به اين معنا كه در کنار خیرخواهی و مصلحت اندیشی، و توجه جدي به جمال، حقیقت جو نیز بود. چون انسان حقیقت جو برایش مهم نیست که دیگران چه واکنشی نشان می دهند؛ از اين جهت بود كه مي فرمود اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپ من قرار دهید از حقیقت دست نمی کشم.

 در جمله يادشده اشاره شده كه « امر ربه» به جاي اينكه امر الله گفته شود، امر ربه آمده است و اين نشان دهنده دقتي است كه علي(ع) در بيان رابطه پيامبر با خدا به كار بسته است. وقتی بحث رب مطرح می شود حتماً رابطه انسان با خدا مطرح است. وقتی می گوید: " و بلغ رسالات ربه " خدای این پیغمبر می تواند با پیغمبر رابطه داشته باشد. چون رب زمانی به خدا نسبت داده می شود که خدا در مقام ایجاد رابطه با مخلوق باشد.

در ادامه خطبه حضرت علی کارهای اخلاقی و روحی و روانی پیامبر را بیان می کند به تعبیری نتیجه آشکارسازی پیام الهی توسط پیامبر را در چند نکته بیان می کند:

 1- ظهور پیامبر باعث شد پراکندگی به وفاق تبدیل شود "فلم الله به الصدع".

2-تفرقه اجتماعی به وحدت اجتماعی تبدیل شد (مراد تفرقه بین مردم است).

3- تبديل عداوت به دوستي. پيامبر(ص) در اثر آشكارسازي امر الاهي عداوت را به دوستی بدل كرد و اين كار را از طرق پر كردن شكاف هاي ميان افراد و طبقات مختلف از ميان برد " و رتق به الفتق؛ پرکردن و وصل کردن شکاف ها را پر كرد". به تعبير ديگر پیامبر فاصله ای که ایجاد شده بود را از بین برد.

4- تبدیل دشمنی به مودت و صلح به اين معنا كه پیامبر جنگ ها را به صلح تبدیل و شمشير را به قلم  می کرد.

5-قطع رحم را به صله ی رحم تبدیل کرد. " والف به الشّمل بین ذوی الارحام" .

6-پیامبر کینه را به دوستی تبدیل کرد. " بعدالعداوة الواغرة فی صدور و الضعائن القادحة فی القلوب". پیامبر فرمود: « مومنین تا سه روز مجازند یکدیگر را نبینند». اما در جامعه امروز ما به سمت حذف دوستی می رویم و دوستی ها بصورت نهادینه شکل می گیرد.

يادآوري:علاقمندان مي توانند جهت دريافت فايل صوتي تفسير كامل خطبه231 با شماره09370651713 تماس حاصل نمايند.