باسمه تعالي

(مقدمه )

«فَإذا فَرَغْتَ فَاَنْصَبْ»

بدون شك دانش آموزان هرجامعه ، سرمايه هاي گرانبهائي اند كه اگر مورد
بي توجهي قرارگيرنددر تصميم گيري ها مد نظر نبا شند، آن جامعه دچار خسران زيادي خواهد شد .  با نگاهي به ارقام بودجه كشورهاي صنعتي وپيش رفته در مقايسه با كشورهاي جهان سوم فاصله زياد بين آن دورا مي توان ديد .

بسياري از كشور هاي توسعه يافته معتقدند‌كه هرچه دراين‌ارتباط‌هزينه‌نمايند ، تبديل به سرمايه هاي ديگري در ابعاد مختلف آن كشور خواهد شد .در ميان
دانش آموزان با توجه به دانش آموزان متوسط جايگاه ويژه اي دارد .زيرا علاوه بر اين كه در آينده نزديك مي توانند در امور جامعه مؤثر واقع شوند .در زمان تحصيل هم به دليل ويژگيهاي خاصي كه دارند ،قادرند منشا ءحركت هاي سازنده يا مخرب شوند . بدين لحاظ هر چه به اين نيروي خارق العاده توجه شود  از قدرت خروشان وپر تحرك آنان  مي توان بهره جست و هر چه به بوته فراموشي سپرده شوند ،اين سيل عظيم مي تواند خسارت زيادي را به وجود آورد ،

سئوا لي كه دراين جا مطرح است اين است كه دربرابر هدر رفتن فرصت هاي جواني چه كساني مسئولند .بديهي است كه نظام تعليم وتربيت به تنهايي نمي تواند در تربيت واستفاده صحيح از جوانان موفق شود .يكي از موضوعات بسيار مهم
برنامه ريزي براي اوقات فراغت دانش آموزان مي با شد كه اگر اصولي و حساب شده باشد ميتوانند زمينه رشد و تعالي جامعه مهيا نمايند و كشور را از آسيبها وخطرات احتمالي كه ممكن است در اثر بي توجهي به اين امر گريبان گير كشور شود مصون بدارد .فلسفه اوقات فراغت از پيچيدگي ،تنوع وتفاوتهاي بنيادي برخورد است هرفرد براساس تفا وت هاي زيست شناختي (بيولوژيك )فرهنگي ،نگرش و تجربيات گذشته واهداف ومقاصدي كه براي آينده خود دارد، تعبيرمتفاوت يا ومتضاد نسبت به‌ديگران از تأمين اوقات فراغت وچگونگي تأثيرآن برانگيز دارد . اگر ما بتوان تأثير وتأثري را كه اين دو واثرانگيزواوقات فراغت يكديگردارند را به درستي مشخص نمائيم قدم مثبتي در راه كسب هر چه بهتر علم و دانش همراه با لذت بردن از زندگي برداشته ايم .

تعريف اوقات فراغت :

اوقات فراغت را غالباً به معنا ي بيكاري ،اوقات غيرموظف ،ساعات بدون برنامه ، اوقات غير رسمي و … تلقي مي نمايند .به همين علت بزرگسالان مربيان واوليا براي جلوگيري از هدر رفتن اين اوقات سعي مي كنند كه با برنامه ها ،سرگرمي و اشتغالات مختلف اوقات فراغت دانش آموزان را پر كنند .

حال فلسفه اوقات فراغت اين است كه فرد بدون اجبار وخارج از چارچوب هاي قبلي بودن اشتغال ورزي ديگرساخته خود با ميل و رغبت به فعاليت هاي دلخواه خويش بپردازد و از طرف ديگر گفته مي شود كه اوقات فراغت منشاء خلاقيت ها باروري افكار ، شكل دهي شخصيت ، تأمين انرژي و بازيابي قواي حيات و كشف و اختراع و نوآوري و ابتكار ، بازانديشي و اصلاح افكار ، محاسبه ومراقبت ، ارزيابي و بازيابي و ايجاد انگيزه و رغبت و ميل در فرد مي شود .

اوقات فراغت را به حسب تفاوت هاي ارزشي و فرهنگي ، نگرش ها ، تجربيات ، شرايط و موقعيت هاي مادي و معنوي هر فرد تعريف كرد . طبيعت آدمي اساساً به گونه اي است كه دائماً در حال تعادل جوئي است . نظريه در روان شناسي انگيزشي وجود دارد كه معتقد است حالات هيجاني و انگيزش با حالات متضاد و متعارض همراه مي گردد كه اين نظريه به عنوان نظريه فرآيند متضاد
OPPOMENT PROGRESS THEORY مشهود است .

پس موضوع تحقيق :

( بررسي رابطه بين اوقات فراغت و انگيزه تحصيلي دانش آموزان مدارس متوسطه شهرستان گچساران مي باشد )

هدف از انتخاب موضوع :

اگر بپذيريم كه مهمترين بخش شكل گيري شخصيت نوجوانان و  جوانان در اوقات آزاد ، فارغ از همه وظايف و برنامه هاي از پيش تعيين شده بيروني وديگر ساخته است و اگر قبول كنيم كه ذهن هنگامي به جوشش و خلاقيت مي افتد كه منشاء تحريك آن تمايلات دروني و خود انگيخته باشد و فرد فعالانه و با انتخاب آزاد  و به دور از انتظارات بيروني ومقبوليت نهادي و نقش بازي كردن هاي تصنعي ، در شكل دادن افكار و انديشه ها واعمال خود دخالت نمايد ، آنگاه مي تواند به فلسفه وجودي اوقات فراغت ، آن هم  با جهت گيري مثبت ، رشد دهنده و كمال‌زا پي‌برد .

با توجه به انحرافات و مشكلات پيچيده و عديده اي كه در جامعه امروزي وجود دارد براي استفاده بهينه از اوقات فراغت و تأثير بيشتر آن بر ايجاد انگيزه در
دانش آموزان به نظر رسيد كه مي توان قدم مثبتي در اين راه برداشت و همين امر ما را مصمم كرد كه به اين عنوان بپردازيم شايد مثمرثمر واقع گردد .

علل و دلايل انتخاب موضوع :

نكاتي در پي مي آيد مي توانند در علل و دلايل انتخاب موضوع مؤثر باشند :

  1)   فعاليت ها و برنامه هاي متنوع و متعددي وجود داشته باشند كه در خلال آن دانش آموزان بتوانند به صورت انتخابي ، آزاد . خودانگيخته و به ميل خود به
آن ها مشغول شوند وبازدهي و كارآئي مناسبي دهند .

  2)   از تبديل اوقات فراغت به اوقات سرگرمي و گذراندن وقت ، صرف انرژي بيهوده و اشتغالات بدون هدف پرهيز شود .

  3)   زمينه اي فراهم نمود كه دانش آموز فرصت كاوش ، تفكر و تأمل درباره خود ، قابليت و خداي خويش داشته باشد .

  4)   باعث حرمت نفس ، شكوفائي ، زيبا دوستي ، حقيقت يابي . خيرخواهي و خير دوستي از جمله عناصر سازندة برنامه اوقات فراغت مي باشد .

      5)       دانش آموز بايد بين لذت و فرح و نشاط تفاوت قائل شود .

  6)   زمينه بهتر ومناسبي براي حسن كنجكاوي ، حيرت ، شكوه و پرسش گري دانش آموز را اوقات فراغت تحريك مي كند .

قلمرو تحقيق :

الف-    قلمرو موضوعي : 

همانگونه كه از عنوان تحقيق پيداست قصد بر آن است كه رابطه اوقات فراغت و انگيزه تحصيلي پرداخته شود . اين موضوع گرچه تاحدود زيادي گسترده است و انجام تحقيق را نيز با مشكل مواجه مي كرد ولي به حول وقوه الهي اين مهم صورت گرفت . اميد است كه پاره اي از مشكلات را مشخص ساخته و درحل آنها راه حل هائي نيز بتواند ارائه و پيشنهاد نمايد .

ب‌-            قلمرو زماني :

قلمرو و دوره زماني اين تحقيق در سال تحصيلي 80-79 مي باشد .

ج‌-            قلمرو مكاني :

قلمرو مكاني اين تحقيق مدارس متوسطه دخترانه وپسرانه شهر گچساران اعم از دولتي و غير انتفاعي مي باشد كه اطلاعاتي از مدارس سطح شهر جمع آوري گرديد وبراساس آن اطلاعات به تجزيه و تحليل موضوع پرداخت خواهد شد .

محدوديت هاي تحقيق :

بيشتر تحقيقات علوم اجتماعي كه اساس و پايه اش انسان است هميشه با شكل جمع آوري اطلاعات مواجه بوده است . اين مشكل در كشورهاي جهان سوم كه فاقد فرهنگ ، روحيه و مديريت تحقيق مي باشند  ، مضاعف است تحقيق حاضر از اين امر مستثني نيست درامر جمع آوري اطلاعات با مشكلات عديده اي روبرو بوده است .

   ×   محدوديت دوم : محدوديت منابع ، مأخذ غني و تحقيقات انجام شده قبلي در زمينه موضوع تحقيق يا موضوعات مرتبط با آن است با توجه به نقش  و اهميت خاص كه اوقات فراغت درايجاد انگيزه در مدارس متوسطه دارد تحقيقات بسيار كمي در اين زمينه انجام شده است  به همين خاطر در بخش ادبيات تحقيق و مباني نظري با مشكل منابع و مأخذ مواجه بوده است .

   ×   يكي ديگر از محدوديت ها‌ ، محدوديت بودجه بود . با توجه به گستردگي تحقيق به فراخوي موضوع به بودجه هنگفتي نياز دارد و هيچ سازمان و نهادي هم هزينه را تقبل ننموده بود .

   ×   محدوديت ديگر به نظر مي رسيد كه افراد با ميل و رغبت و براساس بينش و آگاهي قابل قبولي به پرسش ها پاسخ نمي دهند و وقت زيادي را صرف خواندن و مطالعه سئوالات نمي كردند كه همين امرما را به وسواس انداخته بود كه نكند نتايج قابل قبولي به دست نيايد .

       ×        شاغل بودن و داشتن شغل دوم به علت فشار مالي و اقتصادي شايد بتوان به عنوان يكي از محدوديت ها از آن ذكر كرد .

انگيزه :

عبارت است از نيروي محرك دروني افراد كه آنها را وادار به انجام عملي مي كند .

هيچ كس به اجبار و فشار تن در نمي دهد مگر ناگزير باشد . ( برشت )

تعريف انگيزش :

انگيزش ، فرآيند انگيز به نيروهاي پيچيده ، سائقه هاي نياز وشرايط تنش زا يا مكانيسم هاي ديگري اطلاق مي گردد كه فعاليت انسان را جهت تحقيق هدف هاي وي آغاز نموده و به آن تداوم مي بخشد . به عبارت ديگر ترغيب كردن افراد به انجام كار را انگيزش مي گويند.

اوقات فراغت :

اوقات فراغت را غالباً به معناي بي كاري ، اوقات غير موظف ، ساعات بدون بهره ، اوقات غير رسمي و … تلقي مي نمايند . يا به عبارتي :

وقت فراغت زماني است كه احساس مسئوليت فرد درآن شرايط به پائين ترين وضعيف ترين درجه خود برسد .

پيشرفت تحصيلي :

پيشرفت تحصيلي را مي توان گام هائي به جلو براي استفاده بهينه از استعداد و توانائي هاي خدادادي امكانات و منابع آموزشي جهت كسب بيشتر علوم و معرفت انساني تعريف نمود .

مدارس :

مكان يا جاهاي مناسبي كه عده اي اعم از معلم و دانشن آموز گردهم جمع شده اند در آن به كسب علم ودانش ومعرفت بشري جهت شناخت موانع و مشكلات و
ياد دهي و يادگيري يا تغيير رفتار مي پردازند .

تعريف بازدهي ( كارآئي ) :

عبارت است از ميزان محصول افراد يك سازمان ، ميزان تلاش فرد براي تحقق اهداف و انتظارات .

انگيزش :

گوياي عملي ارادي و دلخواه از سود فرد ،  فردكاركن ممكن است بر آن شود كه تا سخت بكوشد و تلاش جانانه به عمل آورد . پس فهم انگيزش مستلزم درك آن نيروهاي دروني است كه به فرد توان مي بخشد و او را در راستاي رفتاري كه به عمل مي آورد سوق مي دهد .

يادگيري :

يادگيري اساس رفتار افراد را تشكيل مي دهد . از طريق يادگيري فرد با محيط خود آشنا مي شود و يادگيري را با مفاهيم زير ارتباط دارد :

       ×        يادگيري به عنوان كسب اطلاعات و مهارت ها :

 تعليم و تربيت با توجه به اين امور عبارت است از : انتقال معلومات علمي و ادبي به درذهن شاگردان

       ×        يادگيري به معني تغيير رفتار از راه تجربه :

يادگيري در اين معني جرياني است كه در آن رفتار فرد از طريق تجربه تغيير مي كند ، يادگيري امري دائمي است و نسبت به افراد مختلف فرق
مي كند درجريان ياد گيري كل شخصيت فرد دخالت دارد .

عوامل ياد گيري :

1-            آمادگي :

آمادگي را مي توان شرايط اساسي يادگيري دانست منظور از آمادگي دارا بودن رشد كافي در زمينه هاي مختلف است .

2-            تجربيات قبلي :

تجربيات قبلي پايه و اساس فهم و بصيرت ادراك حسي و يادگيري است  .

3-               موقعيت يادگيري :

موقعيت يادگيري را به عنوان شرايطي اطلاق مي كنند كه درجريان يادگيري تأثير دارد .

4-            فعاليت يادگيرنده :

بعضي از رواشناسان فعاليت را يكي از احتياجات اساسي افراد مي دانند .

سئوالات تحقيق :

عنوان : بررسي رابطه بين اوقات فراغت و انگيزه تحصيلي دانش آموزان مدارس متوسطه شهرستان گچساران

     1)       اردوهاي تابستاني توسط واحدهاي آموزشي باعث افزايش انگيزه
دانش آموزان مي گردد .

     2)       برگزاري كلاس هاي فوق برنامه در طول سال تحصيلي باعث افزايش انگيزه به درس مي گردد ( مثل : ورزش ،كامپيوتر ، هنر ، احكام و غيره )

     3)       مشاركت دادن دانش آموزان در امور مدارس باعث افزايش
دانش آموزان در امر تحصيلي مي گردد.

     4)       انتخاب دانش آموزان و فرستادن آنها به ارودهاي تابستاني براساس معدل و ميانگين نمرات باعث ايجاد رقابت سالم درميان آنان و افزايش انگيزه مي گردد.

     5)       انتخاب دانش آموزان منضبط  و با اخلاق و درس خوان و معرفي آنان به ديگر دانش آموزان و فرستادن آنان به اردوهاي تابستاني باعث ايجاد انگيزه براي بهتر شدن اخلاق و انگيزه در آنان در امر تحصيل مي گردد.

      6)       قول مساعد راجع به اعزام دانش آموزان براي ديدن آثار باستاني و اماكن متبركه و … در تابستان باعث ايجاد انگيزه در آنان مي گردد .

     7)       قول مساعد به دانش آموزان در مورد اعزام آنان براي ديدار با اشخاص مهم دولتي و مملكتي ( كشوري ) انگيزه آنان را در توجه بيشتر به تحصيل افزايش مي دهد .

     8)       برگزاري كلاس هاي آموزشي وسرگرمي ( هنر و خط و نقاشي و …) ضمن ايجاد مهارت در دانش آموزان باعث افزايش انگيزه به مطالعه و تمرين دروس آنان مي گردد .

     9)       برگزاري كلاس هاي آموزش كامپيوتر ضمن مهارت آموزش باعث رشد و شكوفائي و آماده سازي ذهن آنان به فراگيري دروس عملي مي گردد و انگيزه به درس را افزايش مي دهد .

   10)    برگزاري كلاس هاي احكام ، قرآن ، … باعث ايجاد انگيزه براي پذيرش و تعلق بيشتر به مسائل ديني در دانش آموزان و باعث رشد و شكوفائي دروس آنان مي گردد.

   11)    برگزاري كلاس هاي بدن سازي و مهارت هاي فردي ضمن تقويت روحيه و سلامت جسم انگيزه لازم براي فراگيري بهتر دروس را ايجاد مي كند .

   12)    مشاركت دادن دانش آموزان در امور مدارس مثل برگزاري مراسم
( صبحگاهي و ظهرگاهي – جشن ها و اعياد ) باعث ايجاد انگيزه لازم براي توجه بيشتر به درس در آنان مي گردد.

   13)    در انجام بعضي از امور مدارس مشورت كردن با دانش آموزان باعث تقويت انگيزه آنان و توجه بيشتر به امر تحصيلي مي گردد .

   14)    انتخاب بعضي از دانش آموزان به عنوان شوراي مدرسه و نظر خواهي از آنان راجع به بعضي از مسائل و مشكلات مدرسه باعث ايجاد انگيزه در آنان و ديگر دانش آموزان درتوجه بيشتر به دروس مي گردد .

   15)    همكاري نزديك عوامل اجرائي مدارس و دانش آموزان و نظر خواهي از آنان باعث ايجاد انگيزه لازم در دانش آموزان براي توجه بيشتر به دروس مي گردد .

   16)     مشاركت دادن دانش آموزان در تصميم گيري ها انگيزه لازم پذيرش قوانين و مقررات مدرسه و توجه بيشتر به دروس را افزايش مي دهد .

   17)    نظر‌خواهي‌راجع به چگونگي  پر كردن اوقات فراغت‌و‌تهيه‌پرسشنامه اي جهت گرفتن و عمل كردن به نظرات مفيد دانش آموزان باعث افزايش انگيزه مي گردد .

   18)    جلساتي با حضور اولياء و د انش آموزان در اوقات فراغت جهت استفاده بهتر از اين اوقات باعث افزايش انگيزه مي گردد .

   19)    پخش برنامه هاي متنوع از شبكه هاي گوناگون و صدا و سيما ونوارهاي ويدئوئي باعث ايجاد انگيزه در دانش آموزان در طول سال تحصيلي
مي گردد .

   20)    پر كردن اوقات فراغت دانش آموزان در تابستان باعض كاهش بزهكاري و ناهنجاري هاي اجتماعي و ايجاد انگيزه لازم در آنان براي توجه بيشتر به درس مي شود .

   21)    هماهنگي بين دستگاهها و سازمان هاي ذيربط متصدي پر كردن اوقات فراغت دانش آموزان انگيزه بيشتر براي توجه به درس را ايجاد مي كند .