شاداب سازی محیط مدرسه
عصری که ما در آن زندگی می کنیم به کلی متفاوت از زمان های گذشته است پدیده های جدید متنوع و به هم پیچیده آنچنان فراوان و نو به نو شده اند که دانایی ها، توانایی ها و امکانات را اجتناب ناپذیر می کند. البته این دانستنی ها و مهارت ها باید قادر باشند امنیت روانی و احساس زیبایی دوستی را در مواجهه با مشکلات زندگی تضمین کند. در روند استفاده از امکانات در راه مقابله منطقی و فراگیر مسایل دنیای جدید به خصوص نگرش های جوانان باید از اصول بهداشت روانی استفاده نمود، چرا که نوجوانان ما نیازمند فضای شاد برای شاداب زیستن هستند. در شرایطی که اکثر منازل در مناطق شهری تبدیل به آپارتمان های کوچک و تاریک و به دور از فضاهای بازی و حرکتی برای کودکان است حداقل کاری که می توان در تامین بهداشت جسمی و روحی آنان داشته باشیم ایجاد فضای مفرح و شادی بخش در مدرسه است چرا که دانش آموزان چندین ساعت از روز را در مدرسه می گذرانند و اگر فضاسازی مناسبی در مدارس انجام شود مسلما به شاد زیستن فرزندان خود کمک بسیار مهمی خواهیم کرد.
● چگونگی دستیابی به تحقق آرمان های شاداب نمودن مدارس
برای بهره گیری مناسب از شرایط و امکانات برای ظهور استعدادها و خلاقیت های نوجوانان باید تحولات جدی در نگرش مدیران و مسوولان نظام آموزش و پرورش ایجاد کرد چرا که در تعریف مدیریت به عنوان یک رشته علمی فرایند به کارگیری موثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی و سازماندهی - بسیج منابع و امکانات و هدایت و کنترل است برای دستیابی به اهداف سازمانی و براساس نظام ارزشی مورد قبول صورت می گیرد. مدیر وظیفه دارد با هماهنگی و اتخاذ تصمیمات پیش برنده ای که براساس مقررات و اصول پذیرفته شده در نظام ارزش ها شکل می پذیرد حیات مادی و معنوی سازمان و افرادش را تدارک ببیند و یک مدیر آموزشی مسوولیتی بس اساسی تر و مهم تر بر عهده دارد، چرا که با روح و روان و جسم کودک و نوجوان سر وکار دارد و بالندگی جامعه و جوانان امروز و سرافرازی و اقتدار فردای آنان به حرف و شعار تنها پیش نمی رود. برخورداری از نسلی جوان و کارآمد و اصرار در به کارگیری مناسب جوانان در چرخه کار و فعالیت های جامعه و پذیرش مسوولیت از سوی آنان در فردایی نه چندان دور می تواند بسیار کارساز و اثربخش باشد. واضح است که انجام چنان ماموریت مهم به آسانی محقق نمی شود و رشد تعالی آنان به تصادف حاصل نمی شود. باید نوجوانان و جوانان را به خوبی بشناسیم و از جامعه و شرایط دیروز و امروز و فردای آنان درک درستی داشته باشیم، راه ها و روش های مناسب علمی و پیش برنده برای مجهز نمودن آنان به تربیت دانایی و توانایی و مهارت یابی را فرا بگیریم.
● چگونگی ایجاد فضای شاداب در مدارس
در تبیین موضوع شاداب سازی را از ابعاد مختلف می توان بررسی نمود چرا که در ابتدا شاداب کردن محیط مدرسه در کلا م به ایجاد فضای مناسب و فضاسازی ظاهری منتج می شود. لیکن با نگاهی دقیق تر باید عنوان کرد که شاداب نمودن فقط جنبه ظاهری ندارد چون داشتن بهداشت روانی سالم نیازمند رعایت اصولی است که هم جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد و در واقع شاداب سازی را در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست و جو کرد که هر یک از این موارد شامل بررسی موضوعات و مواردی مهم است که با در نظر گرفتن آن ها مطمینا می توانیم روح و روان و جسم و جان نوجوان را شاد کنیم چرا که نوجوان باید ابتدا از درون وجودش احساس شادمانی داشته باشد و این احساس شادمانی همان ایجاد رضایت از زندگی است که باید در تمام ابعاد وجودش رخنه کند.
● شاداب سازی درونی و معنوی در مدارس
الف) تربیت معنوی و دینی (آشنایی با لطافت طبیعی و...)
بی تردید تربیت روحی و معنوی نوجوانان باید از آغاز حیات آنان مدنظر گرفته شود لیکن چون در سنین نوجوانی می خواهند هویت شخصی پیدا کنند کم کم از والدین خود جدایی بیشتری پیدا می کنند و وابستگی کمتری می یابند و همین امر باعث می شود هدایت معنوی ویژگی خاصی پیدا کند. آشنایی آنان با لطافت طبیعت (آب و هوا و آفتاب و کوه و دریا و... می تواند نشاط و شادابی را با ادراک طبیعت خداوندی به دست آورد به طوری که نوجوان با دیدن هر یک از ابعاد طبیعت حتی با دیدن یک گل احساس لذت و شادمانی کند.
ب) شرکت دادن نوجوان در فعالیت های گروهی
فعالیت های گروهی و جمعی نوجوانان جزو لا ینفک از زندگی اجتماعی آنان به شمار می رود و اگر خوب هدایت شود می تواند آثار سازنده ای را در پی داشته باشد و در واقع می تواند احساس لذت درونی را برای او به وجود آورد.
ج) جذب مشارکت دانشآموزان در اداره مدارس
شکی نیست که یکی از وظایف مهم تربیتی مدیریت مدارس تشویق نوجوانان به مشارکت و تعاون در همه امور است و آنان می توانند با تدوین برنامه های مناسب به جلب مشارکت دانشآموزان در امور مختلف مدرسه اقدام کنند و این موضوع می تواند به احساس مفید بودن و دور شدن از انزوا و کسالت در نوجوانان کمک کند و خود یکی از موارد شاد زیستن است.
● شاداب سازی ظاهری در مدارس
در این بخش اکثرا مواردی مورد توجه قرار می گیرد که قابل رویت و قابل لمس کردن باشد و در واقع اموری که لذت بصری ایجاد می کند یا دیدن فضا و محیط زیبا باعث ایجاد نشاط می شود مورد توجه قرار می گیرد.
1) فضاسازی و زیباسازی حیاط مدارس، از جمله دیوارها، سطح زمین، کاشت درخت و گل و گیاه گذاشتن نیمکت های رنگی و زیبا در حیاط مدرسه، تابلوی زیبای سر در مدرسه، دیوارهای تمیز و زیبا و تزیین شده با نقاشی های زیبا، نماسازی های مختلف.
2) زیباسازی مناسب ساختمان مدارس از جمله هماهنگی کاشی و سرامیک و سنگ - رنگ آمیزی در و دیوارها، پرده های زیبا جهت کلا س ها، زیباسازی راهروهای کلا س ها، دفتر معلمان، اتاق مشاوره و...
3) زیباسازی و تمیز بودن نمازخانه استفاده از خوشبوکننده ها، استفاده از نوشته ها و خطاطی های زیبا و استفاده از گلدان های زیبا، استفاده از فرش های زیبا و هماهنگ با پرده ها تمیز بودن و زیباسازی دستشویی ها و وضوخانه (حتما فضای وضوخانه از کاشی و سرامیک زیبا و تمیز استفاده گردد) محل آبخوری ها سنگ شده باشد و در وضوخانه ها از لوله کشی آب گرم استفاده شده باشد.
4) زیباسازی راهروها و ورودی ها با استفاده از گلدان های گل طبیعی و مصنوعی.
5) زیباسازی کتابخانه ها استفاده از کمدهای یکرنگ و یک مدل جهت نگهداری کتاب ها (ترجیحا استفاده از کمدهای چوبی زیبا) استفاده از گلدان های طبیعی در فضای کتابخانه، میز و صندلی های یک رنگ وزیبا، قفسه های زیبا جهت در دسترس قرار دادن مجلا ت و روزنامه ها.
6) تشویق دانش آموزان جهت آوردن گل و گیاه طبیعی و استفاده از آن در محیط کلا س ها.
7) پوشش ظاهری دانش آموزان، استفاده از روپوش های خوش رنگ و شاد .
8) پوشش ظاهری معلمان، مدیر و معاونان که با رعایت تمامی موازین شرعی می توان از رنگ های شاد و رنگ های روشن استفاده کنند.
9) استفاده از قاریان با صوت و لحن زیبا در صبحگاه مدرسه (اگر به صورت زنده باشد بهتر است وگرنه از نوارهای مناسب می توان استفاده کرد.
شاید در اولین نگاه احساس کنیم که انجام همه امور فوق در مدارس مستلزم پرداخت هزینه های سنگین باشد و مسلما در مدارس دولتی چنین امکانی وجود ندارد لیکن با کمی تامل به این نتیجه می رسیم که انجام بسیاری از این پیشنهادات فوق می تواند با درایت و مدیریت صحیح با حداقل بودجه و امکانات انجام شدنی باشد و به اشکال مختلف می توان شادابی و طراوت را به کودکان و نوجوانان این مرز و بوم هدیه دهیم و در نهایت جامعه شاد داشته باشیم که این خود باعث بروز و رشد استعدادها و خلا قیت ها در جوانان ما خواهد شد.
موانع  خلاق و موانع  خلاقيت  در محيط مدرسه محيط مدسهموانع  خلاقيت  در محيط مدر
1- تاكيد  زياد بر   نمره ي  دانش آموز  به عنوان  ملاك  خوب  بودن
اين مسئله   يكي از  شايع ترين  موانع  رشد  خلاقيت  در  دانش  آموزان  به  شمار مي رود.  هنگامي  كه دانش  آموز احساس   كند ، تنها ، چيزي   اهميت  بيشتري   دارد  و در ارزيابي  ها ملاك  خوب  بودن  شمرده مي  شود ،  نمره  بالاست  و نه چيز  ديگر ، در نتيجه  كسب  نمره ي  بيشتر  به خودي  خود براي وي  حكم   مهم ترين   هدف  را  پيدا مي كند  و بنابراين  او تنها   در جهت   به دست آوردن  آن مي كوشد . در چنين جوي  تلاش  براي   خلاقيت  و نوآوري  براي  دانش  آموز  معنايي  نخواهد  داشت .
2- روش  هاي  تدريس  سنتي  و مبتني  بر معلم محوري
به كارگيري  افراطي روش هاي سنتي كه در آنها  غالبا  معلم نقش  محوري  را در كلاس  ايفاء مي كند  و بيش تر مبتني  بر  سخن راني  و استفاده از مهارت هاي  كلامي   است ، سبب مي  شود  دانش  آموز  در فرآيند  تدريس  و يادگيري  و ايفاي  يك  نقش  فعال  فرصت  مشاركت  كم تري  را پيدا كند.دانش  آموزي  كه  در اين  نوع  سيستم تحصيل  مي كند  مجالي  براي  بروز  استعداد هاي  خلاق  نمي  يابد  و  به تدريج  تحرك  و پويايي خود را از دست  مي  دهد.
3- عدم  شناخت  معلم  نسبت  به خلاقيت
در بسياري  از موارد  آشنا نبودن  معلم  يا مربي  با شيوه هاي  پرورش  خلاقيت  دانش آموزان  خود به تنهايي  يك مانع  بزرگ  در اين زمينه محسوب  مي  شود .معلمي  كه شناخت  صحيحي از ماهيت  خلاقيت ،موانع  و روش  هاي  پرورش  نداشته  باشد، بديهي  است  نه تنها  نمي  تواند  اقدامي  براي   بروز  استعداد هاي  خلاق   دانش  آموزان   خود در كلاس   انجام دهد ، بلكه  ممكن است  ناآگاهانه  و به مرور  زمان   كلاس  درس   خود را  به محيطي  تبديل  كند  كه در آن  خلاقيت  دانش  آموز سركوب مي شود.
4-فقدان  حداقل  امكانات  لازم  براي  انجام   فعاليت هاي خلاق  دانش  آموزان
هر چند  بسياري  از  فعاليت هاي  خلاق  نيازمند  هزينه ها  و امكانات خاصي  نيست  و  اغلب  آن ها  با اندكي   تغيير  در روش  هاي   تدريس   و استفاده  بهينه  امكانات   و  فضاي  آموزشي  موجود  در  مدارس  قابل اجراست ، اما  گاهي  فقدان  اين حداقل  امكانات   لازم  سبب  مي شود كه انجام برنامه هاي  پرورش  خلاقيت در كلاس  و مدرسه  با مانع  يا  شكست  روبه  رو  شود .اين كمبودها  در بسياري   از موارد  تاثيري  مخرب  بر علاقه  و انگيزه ي  دانش  آموزان  براي شركت  در اين برنامه  ها مي  گذارد.
5- اهداف  و محتواي  كتاب هاي  درسي
موضوع   اهداف  و محتواي  درسي  مبحثي  بسيار  گسترده  است  و از جوانب  مختلف  قابل  بررسي  مي باشد ، اما در   اين جا  تا اين حد  بدان اشاره  مي شود  كه چنان  چه  در يك  نظام  آموزشي  كتاب  درسي  به عنوان  مهم ترين  و تنها  منبع  تدريس  و آموزش  مورد استفاده   قرار گيرد  و در عين حال  در ميان  اهداف  و محتواي آن چيزي  به عنوان  پرورش  خلاقيت  منظور  نشده باشد،مسلما دانش آموز آزادي عمل و توانايي  لازم را نخواهد داشت  كه پا را  از چهارچوب كتاب درسي  خود  فراتر  بگذارد و در نتيجه  او مي  آموزد  تا صرفا  در محدوده  كتاب  درسي  خود بينديشد و نه بيش تر.
6-عدم  توجه  به تفاوت هاي  فردي  دانش آموزان
در نظر  نگرفتن اين واقعيت  كه هر دانش آموز  در عين  اشتراكاتي  كه با ساير  دانش  آموزان ديگر دارد ،يك انسان  منحصر به فرد  است  و داراي  استعداد ها ،علايق  و كشش هاي  ويژه ي خود  نيز  مي باشد، سبب مي   گردد  معلم  ديد  و نگرشي  يكسان   نسبت  به همه ي دانش آموزان   داشته باشد ، اين نوع  نگرش  در حوزه ي پرورش  خلاقيت  يك مانع  اساسي  محسوب  مي  شود  و به ويژه  سرخوردگي  دانش آموزان  خلاق  را به دنبال  خواهد داشت .
7-عدم  پذيرش   ايده هاي  جديد
عادت  به تفكرات كليشه اي ،راه حل هاي  معمولي  و تجربيات  تكراري  مي تواند  سبب  پديد آمدن  نوعي  ديد  انتقادي  در معلم  و دانش آموزان  در كلاس  هاي  درس  شود  كه مي  توان  آن را  روحيه ي عدم  پذيرش  ايده هاي  جديد  ناميد .
براي  دانش آموزي كه  از  تفكري   خلاقي  برخوردار  است  و ميل  به خلق  ايده هاي نو  و غير معمول  دارد، بسيار  مايوس  كننده  خواهد بود  كه  ايده ها و افكارش   به خاطر  غير معمولي  بودن  مورد  بي  توجهي  معلم  يا دانش  آموزان   قرار گيرد.
اين دانش آموزان به تدريج  تحت تاثير   نظر جمع ،ممكن است  نوگرايي  و اين  نوع  تفكر  خود را دال  بر  وجود  ضعف  يا  مشكلي  در خود  تلقي  كند .احساس  غير  عادي   بودن  در بسياري  از  دانش  آموزان  خلاق  ناشي  از وجود  يك  چنين  جوي  در كلاس   است كه  در نهايت  به خود  سانسوري  منتهي  مي شود.
8- ارائه ي  تكاليف  درسي  زياد  به دانش آموزان
معمولا  انجام  تكاليف درسي  بخش  عمده اي   از وقت  دانش  آموزان  را به خود  اختصاص  مي  دهد.در مواردي  كه به دانش  آموز  تكاليف  زيادي  داده  مي شود  و او ناچار  مي  شود  همه ي توان و انرژي  فكري  خود  را براي  انجام  آن  تكاليف  صرف  كند ، در  نتيجه  ديگر فرصت  و هم چنين  توانايي  چنداني  براي   پرداختن  به فعاليت  هاي  ديگر  نخواهد داشت . به علاوه  از آنجا  كه  غالبا  انجام  زياده از حد   تكاليف  درسي  براي  دانش  آموزان  چندان  خوشايند   نيست ،اين موضوع  مي تواند  سبب  بي  علاقگي  و بي  ميلي  آن ها  نسبت  به فعاليت  هاي  ديگر  از جمله  فعاليت هاي  خلاقانه  كه غالبا  نيازمند  آرامش  فكري  و رواني  است ،گردد.
9-  استهزاء و تمسخر  به  خاطر  ايده  يا نظر اشتباه
در كلاس  هاي  درس   زياد اتفاق  مي افتد  كه دانش  آموزي  به دليل  مطرح كردن  يك  نظر اشتباه  يا ايده اي  نادرست  يا عجيب  و غريب  از  طرف  معلم  يا  دانش  آموزان  هم كلاسي  خود  مورد  تمسخر  و استهزاء  قرار گيرد.
براي  دانش  آموزي  كه گرايش  هاي  خلاقانه دارد، اين نوع  برخورد  ديگران  حكم  توبيخ  و تنبيه  را دارد.در نتيجه  احتمال  دارد  اين دانش  آموز  به تدريج  بياموزد  كه ايده هاي  خود را  از  ترس  اين كه  ممكن است  اشتباه  باشد  و مورد استهزاي  سايرين  قرار گيرد ،اساسا به  زبان  نياورد  و آن  را در  درون خود  سركوب  كند.
با علل اضطراب دانش‌آموزان در محيط مدرسه آشنا شويم
غاز حضور در مدرسه نقطه عطف مهمي در زندگي هر کودک و والدين اوست. مدرسه جايي است که کودک را از خانه و والدين دور مي‌کند و محلي است که هر کودکي برخي از بزرگ‌ترين چالش‌ها، موفقيت‌ها و شکست‌هايش را به همراه احساس اضطراب يا خجالت تجربه خواهد کرد. از آنجا که مدرسه مکاني خارج از کنترل والدين است، علاوه بر کودک، براي پدر و مادر او هم مکاني استرس‌زا است.
در مدرسه کودک با دنيا آشنا مي‌شود و مهارت تعامل اجتماعي و برقراري ارتباط با ديگران را خارج از محدوده خانه و خانواده‌اش کسب مي‌کند. او همچنين به وجود خودش، توانايي‌ها، ضعف‌ها و علايق‌ خود آگاهي بيشتري پيدا مي‌کند و به تدريج جايگاهي در اجتماع براي خود مي‌يابد. کارها و روابطي را تجربه مي‌کند که تجربه آنها در خانه امکان‌پذير نبوده است. او به اجبار از والدين جدا شده، با چالش‌هاي اجتماعي و تحصيلي روبه‌رو مي‌شود و برقراري دوستي را تجربه مي‌کند. شروع مدرسه هم لذت‌بخش و هم استرس‌زا است.
تجربه شروع مدرسه براي يک کودک تا حدي به آمادگي و احساسات والدين بستگي دارد. در چنين شرايطي اگر والدين هم احساساتي مانند خجالت، ترس يا اضطراب درباره فرستادن فرزندشان به مدرسه داشته باشند و اين احساس را به کودک منتقل کنند، سبب افزايش نگراني و ترديد در کودک خواهند شد.
والدين چه مي‌توانند بکنند؟
• علاقه‌مندي نشان دهند و تشويق کننده و حمايت گرانه برخورد کنند.
• درباره ‌آنچه در مدرسه در انتظار کودک است و مانند قصه‌هاي کتاب، زنگ تفريح، برنامه هفتگي، هم‌کلاسي‌ها و معلم، با او صحبت کنند.
• پيش از شروع مدرسه با کودک در مدرسه حاضر شوند و او را با محيط آشنا کنند. محل کلاس، دفتر، مدرسه، دستشويي، آب‌خوري و امثال آن را به کودک نشان دهند و در صورت امکان کودک را به آموزگارش معرفي کنند.
• به کودک نشان دهند که طبيعي است که درباره دور شدن از خانه و والدين قدري نگران باشد. مي‌توانند به کودک پيشنهاد کنند که عکسي خانوادگي يا شيئي مربوط به خانواده را همراه داشته باشد.
• رفتن به مدرسه با يک دوست و هم‌بازي آشنا به صورت همراهي يا در سرويس مدرسه، يا يافتن يک دوست در ميان هم‌شاگردي‌ها نگراني درباره تنها ماندن در مدرسه را کاهش مي‌دهد.
• آماده شدن براي مدرسه را براي کودک تسهيل کنند. براي مثال، دفتر و کتاب و لباس‌هاي مورد نياز را شب قبل آماده کنند.
اگر کودک دچار مشکل است چه بايد کرد؟
• اگر جدايي براي کودک بسيار مشکل است، والدين مي‌توانند ضمن صحبت با معلم يکي دو روز اول را همراه کودک در مدرسه باشند و بعد که کودک آمادگي پيدا کرد، مدت زمان حضور در مدرسه را کاهش دهند تا جايي که فقط در حد احوال‌پرسي با معلم و خداحافظي با کودک باشد.
• درباره ضرورت مدرسه رفتن کودک قاطع باشند.
• در پايان زمان مدرسه اگر قرار است والدين دنبال کودک بروند حتما سر موقع در مدرسه حاضر باشند تا کودک ديگر نگران اين نشود که او را فراموش کرده‌اند.
• اگر کودک ترس‌هاي خاصي درباره مدرسه حمايت‌گرانه با او صحبت کنند. براي مثال، از کودک بپرسند: «من مي‌دونم بعضي از بچه‌ها درباره معلم، هم‌کلاسي‌ها يا انجام تکاليف مدرسه ترس و نگراني دارند. آيا چنين نگراني‌هايي براي تو هم پيش آمده است؟» اغلب کمک‌کننده است که والدين هم از نگراني‌ها و ترس‌هاي مشابه خود در زمان مدرسه رفتن براي فرزندان‌شان تعريف کنند.
• برخي کودکان به رفتارهاي ابتدايي سنين پايين‌تر مانند چسبيدن به والدين، انگشت مکيدن، يا شب‌ادراري برمي‌گردند يا حاضر به برگشت به مدرسه نيستند. اين حالات اغلب موقت‌اند و با حمايت و تشويق و بيان مثبت برطرف مي‌شوند. با آرامش، درک و صبر و حوصله والدين اين مشکلات رفع خواهد شد.
ترس از مدرسه
برخي کودکان حاضر به مدرسه رفتن نيستند. آنها هر روز حالاتي مانند درد شکم، تهوع، سردرد يا گلودرد را به عنوان مشکل و دليل براي مدرسه نرفتن مطرح مي‌کنند. اين حالت بيشتر از همه در کودکان پنج تا هفت ساله و 11 تا 13 ساله ديده مي‌شود که به ترتيب زمان شروع دبستان و شروع دوره راهنمايي است و بيشتر به دليل اضطراب جدايي از والدين است و خود محيط مدرسه اضطراب‌زا نيست. برخي کودکان نگران هستند که در نبود آنها براي والدين خطري پيش بيايد. گاهي مقاومت در برابر مدرسه رفتن به دنبال اتفاقي استرس‌زاي جداگانه مانند تغيير محل خانه يا فوت بستگان يا پس از يک دوره تعطيلات مانند تابستان يا نوروز بروز مي‌کند.
سوءرفتار آموزشي در مدارس ما
متاسفانه پس از کاهش قابل‌توجه تنبيه بدني نوعي سوءرفتار آموزشي با دانش‌آموزان در مدارس ما شايع شده است. مدارس از ابتدا دانش‌آموزان را در يک مسابقه پايان‌ناپذير و نااميدکننده گرفتار مي‌کنند. برخي آموزگاران و مسوولان مدارس دايم در صدد بهبود اجباري سطح نمرات دانش‌آموزان هستند و از اين رو آنها را با فشارهاي غيرضروري روبه‌رو مي‌کنند. گاهي اوقات حتي از تهديد و تنبيه و توهين و جملات نااميدکننده براي راهنمايي دانش‌آموزان به خواندن بيشتر استفاده و توصيه مي‌شود که همه فعاليت‌هاي تفريحي تعطيل شود و زندگي دانش‌آموز به خواندن و خواندن و خواندن محدود شود که به طور مسلم، توصيه‌اي نادرست و اضطراب‌زاست. گاهي آينده زندگي کودک را فقط در گرو داشتن نمره بيست مي‌نمايانند و از اين راه فاجعه بيست در مدارس ما حاکم شده است.
توصيه مي‌شود که معلمان با در نظر گرفتن تفاوت‌هاي فردي دانش‌آموزان در ميزان علاقه و استعداد و همچنين در آسيب‌پذيريشان در برابر استرس‌ها فقط کودکان را تشويق به استفاده از توانايي‌هايشان بکنند و در صورت تلاش کودک هر نتيجه‌اي را مورد تقدير قرار دهند. اين روش موجب بهبود بهداشت رواني دانش‌آموزان خواهد شد .
بهداشت محیط مدرسه
هداشت محیط مدارسه شامل  فعالیت هایی است که در جهت اجرای ضوابط بهداشتی مدارس انجام  می گیرد مهمترین نکاتی که در بهداشت محیط مدرسه مورد توجه هستند عبارتند از :
1- محل احداث مدرسه
 2- وضعیت ساختمان مدرسه از نظر : ( ایمنی و حفاظت ، دستشویی ، توالت ،آبخوری ، سیستم دفع فاضلاب و زباله ، بوفه و کلاسهای درس )
 3- درباره هر یک از نکات فوق به اجمال توضیحاتی ارائه می شود .
1- محل احداث مدرسه
مدرسه باید دور از سر و صدا ، عبور و مرور وسایل نقلیه ، محل انباشتن زباله ، راه آهن و کارخانه باشد ؛محوطه مدرسه باید دارای وسعت کافی بوده و برای جلو گیری ار ایجاد گرد و غبار و امکان شستشو ، کف حیاط از آسفالت و یا بتون و یا مصالح مشابه پوشیده شده باشد .
2- ساختمان مدرسه
در ساختمان مدرسه رعایت تمام شرایط ایمنی و بهداشت را می با یست در نظر داشت ،این شرایط عبارتند از :
کف کلاس: باید قابل شستشو ؛ صاف و بدون درز و شکاف باشد و از لغزندگی ومرطوب بودن آن جلوگیری شود .
-    سقف: باید صاف و بدون درز و شکاف و به رنگ روشن باشد
-    روشنایی کلاس ها باید به طور طبیعی تامین شود بهتر است نور از سمت چپ دانش آموز بتابد و نه از روبرو . بزرگی پنجره  ها باید یک پنجم مساحت کلاس باشد و به فاصله حداقل 100 تا 120 سانتیمتر ی بالاتر از کف کلاس قرار گرفته باشد
-    تهویه کلاس ها :اگر پنجره ها در دیوار های روبروی یکدیگر کار گذاشته شده باشند تهویه کلاس بهتر انجام می گیرد .
-    پنجره ها  باید توری فلزی داشته باشند و چنانچه کلاس ها در طبقات فوقانی هستند دارا بودن حفاظ ایمنی ضروری است . تهویه هوا در کلاس باید به خوبی صورت بگیرد حداقل شش بار در روز با باز کردن درب و پنجره  کلاس  با استفاده از تهویه ، باید هوای اتاق را تعویض کرد .
-    درجه حرارت: مناسب برای کلاس درس 18 تا 21 درجه سانتیگراد است کلاس بسیار گرم موجب کسالت و خواب آلودگی و کلاس سرد باعث سردی بدن دانش آموز شده و او را مستعد ابتلاء به عفونتهای ریوی می نماید .
وسیله گرما زا باید فضای کلاس را به طور یکنواخت گرم کند مانند شو فا‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژ و یا بخاری دیواری که دارای دود کش باشد تا گاز های حاصل از مواد سو ختنی به فضای کلاس وارد نشود و خطر آتش سوزی نداشته باشد
-    کپسول ضد حریق:  لازم است هر مدرسه به تعداد کلاس ها کپسول ضد حریق در اختیار داشته با شد
پله ها: اگر ساختمان مدرسه دارای پله است ، باید ارتفاع پله 18 سانتیمتر و عرض آن 30 سانتیمتر و بدون لغزندگی و دارای نرده محافظ باشد .
-    تابلو کلاس : باید در محل مناسبی که نور کافی به آن بتابد و در معرض دید کامل دانش آموزان باشد ، قرار گیرد . تابلو نباید شفاف باشد که موجب انعکاس نور گردد و نیز فاصله آن تا اولین ردیف دانش آموزان از 5/2 متر کمترنباشد
 
-    میز و صندلی: بهتر است برای هر دانش آموز جداگانه فراهم شود . ارتفاع صندلی باید به اندازه ای باشد که وقتی دانش آموز روی آن می نشیند ران او باصندلی تماس داشته باشد و نیز فاصله بین آخرین صندلی با دیوار انتهای کلاس باید 50 سانتیمتر باشد .
-    دستشویی: به ازای هر 60 دانش آموز یک دستشویی لازم است تا دانش آمو زان بتوانند در موا قع لزوم در طول روز دست خود را بشویند .  دستشویی باید خارج از توالت ولی در مجاورت آن قرار داشته باشد  ارتفاع آن از سطح زمین 60 تا 70 سانتیمتر و متناسب با قد دانش آموزان باشد .
استفاده از صابون در دستشویی ها ضروری است . باید از صابون مایع استفاده شود یا اینکه هر دانش آموز صابون مخصوص به خود داشته باشد ، دستشویی ها باید به طور مرتب با پودرهای شوینده شسته شوند .
برای پیشکیری از انتقال میکروب بهتر است در مدارس از صابون مایع استفاده شود .
-    توالت: در مدرسه به ازای هر 45 دانش آموز حداقل یک توالت در نظر گرفته می شود ، کاسه توالت باید سالم و از جنس سرامیک و به رنگ روشن باشد . دیوار ها و کف توالت باید قابل شستشو بوده و کف توالت ، به سمت کاسه دارای شیب باشد و هر روز با موادی مانند کرئولین ، آب آهک 20%  و پودرهای شوینده ، شسته و ضدعفونی شوند .
-    دفع بهداشتی فاضلاب: برای پیشگیری از بیماری های گو ناگون باید دفع بهداشتی فاضلاب از طریق هدایت به شبکه فاضلاب رو عمومی و یا چاه فاضلاب انجام شود .
-    آبخوری: مدرسه باید دارای شرایط زیر باشد :
1-    کف محوطه آبخوری ، دیواره و لبه آبخوری از جنس قابل شستشو و دارای شیب  کافی به طرف مجرای فاضلاب باشد به طوری که آب در داخل آبخوری و یا محوطه کف آن جمع نشود
2-    آبخوری عمومی باید به ازای هر 75 نفر دانش آموز یک عدد تامین گردد و ارتفاع شیر آبخوری از سطح زمین بین 75 تا 100 سانتیمتر باشد .
دفع بهداشتی زباله  باید سطل های متعددی در نقاط مختلف مدرسه ( حیاط ، کلاسها و راهروها )  قرار داد . سطل ها باید درب دار بوده و هر روز زباله های درون آنان جمع آوری و سپس تمیز شوند این کار باعث کنترل حشرات و جوندگان و جلوگیری از بیماریهای گوناگون می شود . زباله های جمع آوری شده باید به محل دفع بهداشتی زباله در روستا منتقل شود .
- بوفه مدرسه: تاکنون نکاتی که در ساختمان مدرسه از نظر رعایت نکات بهداشتی باید مورد توجه قرار گیرد ذکر شد  علاوه بر ساختمان و وضعیت کلاس ها ، بو فه مدرسه نیز باید دارای خصوصیات و ویژ گی هایی برای رعایت بهداشت باشد که در اینجا به آن پرداخته می شود .
 بوفه مدرسه  باید دارای نور کافی و مجهز به هواکش بوده و نیز دارای وسایل گرما زا و سرما زا باشد کف آن از سیمان یا سایر مصالح قابل شستشو پوشیده شود .
 سطل زباله در داخل و بیرون بوفه به تعداد کافی وجود داشته باشد تا دانش آموزان پس مانده های مواد غذایی را در آن بیندازید .
 برای جلو گیری از ورود مگس و حشرات درب و پنجره ها با توری فلزی پوشانده شود ، درب و دیوار و سقف آن منفذ و سوراخ نداشته باشد.
 فردی که متصدی بوفه است چون با مواد غذایی سر و کار دارد باید از نظر بیماری های واگیر دار ( انگلی ، قارچی و .....) مورد آزمایش قرار گرفته و کارت تندرستی داشته باشد ومسایل بهداشت فردی مانند شستشوی دست ها و کوتاه کردن ناخن ها و نیز پوشیدن کلاه و روپوش را کاملا" رعایت نماید .
 بوفه باید حتما" مجهز به یخچال بوده و مواد غذایی فاسد شدنی در یخچال و سایر مواد غذایی در محل خشک و بدون رطوبت نگهداری شود .
3- آب آشامیدنی مدرسه
برای مبارزه با کمبود فلوراید دهان شویه  سدیم فلوراید توصیه می شود
تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی در مدرسه یکی از موضوعات بسیار مهم و اساسی است . بهتر است در مدرسه از شبکه آب لوله کشی و یا منابع بهسازی شده استفاده شود . و در محلهایی که آب سالم در دسترس نباشد آب را پس از ضد عفونی کردن مصرف نمایند .در آب آشامیدنی مناطق مختلف ماده ای بنام فلو راید آب آشامیدنی با همکاری مراکز بهداشت افزوده می گردد .چنانچه مقدار فلوراید آب در یک منطقه بیشتر از حد معمول باشد نقاط سفید رنگ و ماتی روی دندانها دیده می شود و یا اینکه دندانها به رنگ زرد و قهوه ای در می آید که به این حالت (( فلو ئو روزیس )) می گویند و در حالتهای شدید آن مینای دندان ، نرم و مانند سنگ پا سوراخ سوراخ می شود در این مناطق بایدآب آشامیدنی را با اتصال به منابع دیگر که دارای فلوراید کمتری است رقیق نمود و سپس مصرف نمایند . در صورت مشاهده علائم فلوئور وزیس روی دندانها ، دانش آموز باید به مرکز بهداشتی درمانی ارجاع داد ه شود اگر میزان فلو راید آب کمتر از مقدار طبیعی باشد مقاومت دندانها کم می شود در این شرایط برای مبارزه با کمبود فلوراید راههای مختلفی وجود دارد که یکی از راهها  دهان شویه  سدیم فلوراید است که با همکاری مرکز بهداشتی درمانی در مدارس اجرا می شود .
 راه های افزایش نشاط در محیط مدرسه
        گاهی اوقات با پرداختن به ظاهر مدرسه و ساختمان مناسب ، میز و صندلی مناسب ،رنگ مناسب ،اتاق مناسب و..... باعث نشاط می شویم .
-         داشتن همکارانی مجرب ،بدون دغدغه باعث شادی می شود.
-         داشتن طرح ها و ابتکارات تازه از سوی متولیان آموزش و پرورش باعث نشاط می شود.
-         دانش آموزان باهوش و علاقه مند به تحصیل باعث سرور و شادی مدرسه است .
 اگر می خواهیم مدرسه ای با نشاط داشته باشیم:
-  باید زهر نفوذی فرهنگ بیگانه را ترمیم کنیم.
-  برنامه ای مشخص و مدون و به دور از هرگونه خطا و کارشناسی داشته باشیم.
- باید به معلمین و مربیان بپردازیم تا روح لطیف و پاک آنها ، مرده و خموده نباشد .که روح آزرده نمی تواند با خود نشاط را به به مدرسه و کلاس ببرد.
- باید فضا ها مورد توجه قرار گیرند . خانواده ها آموزش ببینند.
آیا می دانید: « شور و نشاط از ایمان است»
«اگر رفتگر خیابان هستید ، طوری خیابان را جارو کنید که گویی میکل آنژ نقاشی می کند  یا بتهوون موسیقی می سازد و یا شکسپیر شعر می گوید. چنان خیابان را جارو کنید که مالکین آسمان و زمین با دیدن آن درنگ کنند و بگویند این کار ، کار رفتگر ارزشمندی بود که کارش را خیلی خوب انجام داده است .»
  حال راه های نشاط در مدرسه را این گونه ترسیم می کنیم :
الف)- توکل به خدا داشته باشیم.
  ب)- مدیریت مشارکتی را  درعمل قبول داشته باشیم.
  ج)- بهبود کیفیت حول محور های زیر باشد:
1-   ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و عملکرد کارکنان
2-   پیشرفت حرفه ای معلمان و ، قبل از خدمت و ضمن خدمت
3-   روشهای تدریس همراه با نشاط و تعادل
4-   تجهیز آزمایشگاه
5-   تحقیق و پژوهش(می توان از دبستان آغاز نمود)
6-   توجه به فن آوری و تکنولوژی
7-   ورزش و تربیت بدنی
8-   اردوهای علمی و فرهنگی(که زیبا ترین دوستی ها را در خود می پروراند.)
9-   تجهیزات و کیفیت آموزشی
10-تشویق و تنبیه دانش آموزان با توجه به الهام از دستورات اسلام.
با تمامی این تفاسیر ((بیاییم در سیستمی وارد شویم حلقه ای از آن عشق و صحبت و حلقه ای دیگر عزت نفس دیگر حلقه آن اشتیاق و خدمت به مردم باشد))برای رضای خدا ،به امید خدا.
     نقش آراستگی ظاهر معلم در فرآیند تعلیم و تربیت:
  آراستگی ظاهر معلم ،اولین ابزار تاثیر گذار بر دانش آموز می باشد  واین عوامل به همراه دیگر عوامل شخصیتی، نقش تعیین کننده ای بر جذب قلوب و کارآمد کردن نظام تعلیم وتربیت دارد.
پاکیزگی ، نظم و تربیت و استفاده از رنگهای شاد و روشن ، به ایجاد احساس شادمانی و نشاط کمک می کند و شرایط مطلوبی برای جذب دانش آموزان فراهم می سازد.
مدرسه زیبا و سرسبز:
تعلیم وتربیت دانش آموزان نه تنها تحت تاثیرکلام معلم می باشد بلکه آموزشهای غیرکلامی و رفتارغیر بیانی ، بیش از سایر عوامل ، در انتقال پیام به فراگیران نقش دارد .
-         در و دیوار مدرسه ، حیاط پر گل و سرسبز ، کلاسهای تمیز با رنگ مناسب ، سرویسهای بهداشتی ، فضای فیزیکی مدرسه ، همه وهمه می تواند حامل پیام برای دانش آموزان باشد و بر رشد شخصیت فردی و اجتماعی و نیز تامین بهداشت روانی عزیزانمان تاثیربگذارد.
-         ویژگی فضای آموزشی مطلوب:
فضای آموزشی به یک کل اطلاق میشود که ضمن آنکه آموزش را به همراه  خود دارد، تمام گوشه و کنار آن سرمایه آموزشی است وباید از آن به جا و درست استفاده  شود .
در بیان اجزا آن به موارد ذیل توجه فرمایید:
1)   نام مدرسه :
   نام مدرسه ، حاوی پیام و ارزش است ، وهر دانش آموز حتما  تا آخرین لحظات عمر ، هر زمان که از دوران تحصیل یاد می کند ، با ذکر اسم  مدرسه  تحت تاثیر آن قرار می گیرد.
بنا بر این نام مدرسه باید بار ارزشی داشته باشد ، با فرهنگ عمومی سازگار باشد و سمبل هویت ملی و مذهبی و چراغ راه آینده باشد.
2)  درب ورودی مدرسه:
یکی از نقاط حساس مدرسه ، درب آن می باشد ، که باید زیبا و با رنگ و طرح دلخواه دانش آموزان نقاشی شود .
-         از نظر ایمنی نیز باید با ویژگی سنی دانش آموزان متناسب باشد.
-         برای آگاهی از رنگ دلخواه دانش آموزان می توان موضوع نقاشی را «دوست دارید درب مدرسه چگونه باشد؟»قرار دارد.
3)حیاط مدرسه:
-         استفاده ازفضای سبز و گل و چمن – ساخت آبنما در حیاط مدرسه
-         نوشتن پیامهای بهداشتی و آموزشی در تابلو های زیبا- نصب تابلو های گچی در مدرسه
-         نصب نیمکت های رنگی در زیر درختان
4)سرویس های بهداشتی:
توجه به نظافت سرویسهای بهداشتی و استفاده از رنگ سفید ، که مسئولین نظافت را مجبور به کنترل و نظافت مستمر کند . عدم توجه به نظافت سرویس ها ی بهداشتی باعث امتناع دانش آموز ان از رفتن به سرویسها می شود که در شسلامت جسمی و در پرورش و تربیت اخلاقی تاثیر منفی می گذارد.
5) راهرو ها و سالن مدرسه:
راهرو ها و سالن مدرسه نقطه طلایی مدرسه می باشند – باید از رنگهای سرد و آرامش بخش درآن استفاده نمود- از این فضا ها برای پیام آموزشی و پرورشی و زیبا شناختی می توان استفاده کرد.( پیامها را مدام تغییر دهید)
رنگ آمیزی درهای ورودی کلاسها و دفتر مدارس ، همیشه باید تیره تر از زمینه راهرو باشد – این تیرگی ، توجه و احترام دانش آموزان را بر می انگیزد و هشداری است که تفاوت فضای کلاس درس و حیاط را به او گوشزد می کند.
6) کلاس های درس:
کلاس مکانی است که دانش آموز بیشترین ساعات خود را در آن به سر می برد.
سالم بودن و نظافت نیمکت ها ، رنگ دیوار کلاس که سعی شود رنگهای گرم بیشتر استفاده شود ، تاثیر به سزایی در روحیه ، رشد و ترقی دانش آموزان دارد.
سقف کلاسها باید صاف و بدون درز ، به رنگ روشن باشد که سبب تعادل فضا گردد.
7) نماز خانه :
وقتی کودک با فطرت پاک خدادادی وارد مدرسه می شود امکان دو حرکت هماهنگ و همسو برای او فراهم می شود :
1-   یادگیری علوم و فنون 2- اخلاق فضیلت و معنویت
  در چنین مسیری«نماز»نردبان تعالی است . آشنا و مانوس نمودن کودکان و نوجوانان با این فرضه الهی    ، نیازمند فراهم آوردن شرایط و امکانات است
-         فضای فیزیکی اقامه نماز در مدارس ابتدایی 30%- راهنمایی 50% و دبیرستان 70%دانش آموزان باشد.
-         درب ورودی نماز خانه زیبا و به طور ثابت با نام «نماز خانه »تزئین گردد.
-         ساخت محراب مناسب و زیبا برای تعیین قبله
-         نصب تابلو و تراکتهای مربوط به پیام های قرآنی و نماز.
8) کتابخانه :
  نسل جدید باید روش «آموختن برای زیستن»را بیاموزند، تا بتوانند در آینده زندگی کند.بنا بر این باید نگرش« فرهنگ تحقیق» و« خود آموزی » را در بین آنان گسترش داد . پسباید از دوران کودکی و از مدارس آغاز کرد ، زیرا مدارس درچه ورود به دنیای توسعه پیشرفت تعادل است.
-         رنگ آمیزی شاداب و جذاب ، نظافت و چینش مرتب ، تقدیر از افراد فعال کتابخانه و کتاب خوانهای موفق – انتشار روزنامه های دیواری – فعالیتهای هنری و مسابقه ، می توان زمینه حضور فعال دانش آموزان را در کتابخانه فراهم آورد.
نتیجه گیری:
    -  فضای آموزشی مطلوب در یادگیری دانش اموزان بسیار موثر است
-         آرایش آگاهانه کلاس ، کودک را به استفاده از مهارتها و خلاقیت هایش ترغیب می نماید و بدین ترتیب رشد نیروی هدایت خویشتن را تقویت می کند.
-         تاثیر شخصیت معلم و پوشش او برای دانش آموزان و نقش آن در فرایند تعلیم و تربیت موثر است.
-         برای همه ی مردم لازم است که به پدیده رنگ با دقت خاصی توجه کنند . البته پیداست هر رنگی به مقتضی خاصیتش به نوعی در افراد تاثیر می گذارد ،که این اثر بی ربط با رفتارها و واکنشها ی اجتماعی و روانی آنان نیست.
-         داشتن طرح ها و ابتکارات تازه ازسوی متولیان آموزش و پرورش در شادابی مدارس بسیار موثر است .
ویژگی های مدرسه خوب (از لحاظ مدیریتی و نرم افزاری(
1- مدیر مدرسه خوب دارای برنامه آموزشی و تقو یم اجرایی سالانه فعالیت ها و ... می باشد.
2- عوامل آموزشی مدرسه خوب با دانش آموزان دوست و رفیق هستنــــد به نحوی که دانــش آمـــوز زیبا ترین احساس را دراین محیط دارد.
3- دانش آموزان در کارهای گروهی و فعالیت های آموزشی ـ تربیتی مثل شورای دانش آموزی ،اقامه نماز، انجمن علمی و ... باعلاقه شرکت دارند.
4- معلمین و همه افرادی که با دانش آموز سر و کار دارند از سواد کافی برخوردارند و با مسایل تعلیم و تربیت و روانشناسی آشنایی دارند.
5- کارهای مدرسه خوب تقسیم شده و هریک از افراد نسبت به نقشی که در آن دارند هم توانایی لازم و هم آشنایی کامل دارند.

6- مدیر و دبیرا ن مدرسه خوب با فرایند یاد دهی - یادگیری  و  روانشناسی تربیتی  آشنایی دارند.
7- دانش آموزان در امور مختلف مشارکت دارند و نسبت به آن چه در آموزشگاه می گذرد احساس مسئولیت می نمایند.
8- تعامل مناسبی بین عوامل آموزشگاه و دانش آموزان و اولیاء برقرار است.
9- شورای دبیرا ن فعال بوده و در این شورا مسائل گذشته و روز و برنامه های آینده به بحث و بررسی گذاشته می شو د.
10- مدرسه خوب با اداره آموزش و پرورش و سایر سازمان ها ارتباط موثر و مطلوبی دارد.
11- در مدرسه خوب فعالیت ها و اقدامات هدفمند است و درتما م فعالیت ها نظم و انضباط حا کم است.
12- نظام مشاوره ای مدرسه خوب، کارا و اثربخش است.
13 - مدرسه خوب دانش آموز را با مهارت های زندگی آشنا کرده به نحوی که پس از اتمام هر دوره تحصیلی به راحتی می تواند، وارد جامعه شود.
14 - در مدرسه خوب، میراث فرهنگی، وطن دوستی، احترام به نیاکان و تاریخ و پرچم و ... گرامی داشته می شو د.
15- مجموعه امور مدرسه خوب با سازماندهی مناسب مدیر هماهنگ است.
و ...

ویژگی های مدرسه خوب (از لحا ظ کالبدی و سخت افزاری
1- فضای آموزشی مدرسه خوب ( کلاس درس ) متناسب با سن و پایه تحصیلی دانش آموزان محرک و جذاب باشد.
2- مدرسه خوب دارای محیطی زیبا و با طراوت و نشاط آور است.

3 – درمدرسه خوب ابعاد کلاس ها و صندلی ها استاندارد متناسب با سن دانش آموزان می باشد.
4- فضای فرهنگی، هنری و فن آوری برای رفع نیازهای علمی و تحقیقی دانش آموزان مهیا می باشد.
5- مدرسه خوب به شکوفایی استعداد و توانایی جسمی دانش آموزان اهتمام دارد و در جهت تامین فضا و امکانات ورزشی کوشا می باشد.
6- در مدرسه خوب فضای نمازخانه رغبت انگیز، سالن ها وسیع و تمیز، سرویس های بهداشتی تمیز و استاندارد می باشد.
7– در مدرسه خوب مکان نشستن راحت بوده سیستم های گرمایی و برودتی مناسب و کلاس ها به دور از سر و صد ا و دارای نورکافی می باشند.
8- در و دیوار و حیاط و رنگ مدرسه خوب، دارای پیام آموزشی و تربیتی هستند.
9- در مدرسه خوب با تامین سرویس ایاب و ذهاب به سلامت جسمی دانش آموزان توجه کافی می شود.
11- مدرسه خوب به بهداشت روحی دانش آموزان توجه کافی دارد و با ایجاد کتابخانه، آزمایشگاه، اتاق خلاقیت و سالن سمعی و بصری در جهت تامین آن می کوشد.
12 - مدرسه خوب دارای امکانات آموزشی و آزمایشگاهی از قبیل رسانه های دیداری و شنیداری، تجهیزات آزمایشگاهی و ... می باشد.
13- محیط آموزشی گویای معماری ایرانی و اسلامی و دارای پیام فرهنگی هنری است.


مجموعه اقداماتی است که باعث می شود محیط آموزشگاه به گونه ای گردد که هیچ اثر نامطلوبی برسلامت جسمی - روانی و اجتماعی دانش آموزان برجای نگذارد .
اهمیت تامین بهداشت محیط :
تعلیم وتربیت درشرایط ایمن - بهداشتی وبرخورداری از خدمات حمایتی یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی کودکان است . لذا دارا بودن فاکتورهای بهداشتی ساختمان نظیر گنجایش کلاس - نور- تهویه - دما - سروصدا - امکانات ایمنی - وسایل پیشگیری و مقابله با حوادث و رخدادهای احتمالی - نظافت و پاکیزگی آموزشگاه - سیستم جمع آوری و دفع زباله - تجهیزات استاندارد وبهبود شرایط بهداشتی درمحیط آموزشی بایستی دراولویت قرارگیرد . دراین راستا دفتر بهداشت وتغذیه بعنوان متولی بهداشت مدارس فعالیتهای موثر و فزاینده ای رادرخصوص تامین بهداشت محیط مدارس صورت داده است . ازطرف دیگر چون مدارس با داشتن بیش از یک سوم جمعیت کشور مهمترین پایگاه تغییر رفتارهای زیست محیطی فرد و جامعه می باشند وباتوجه به افزایش روزافزون معضلات زیست محیطی و اهمیت آن برای نسل آینده ، آموزش و اجرای برنامه های زیست محیطی درمدارس یکی دیگر از فعالیت های این دفتر می باشد که پرواضح است بدون مشارکت هالی برون بخشی وسازمان های مرتبط با محیط زیست نتیجه مطلوب دست نخواهد داد.
بهداشت محیط مدارس
طرح ها وبرنامه های زیست محیطی :
-انتخاب مدرسه سالم : هدف از اجرای این طرح ارتقاء شاخصهای بهداشتی ساختمان ومحیط آموزشگاه بوده است که با ایجاد رقابت بین مسئولین مدرسه وجلب همکاری سازمان ها به نتیجه رسیده است وبسیاری از مدارس درگروه مدرسه سالم قرارگرفته اند .
- بهداشتیاران : این برنامه باهدف جلب مشارکت دانش آموزان دراداره اموربهداشت مدارس ودر4 گروه بهداشتیار کلاس - بهداشتیارمحیط -بهداشتیار موادغذایی وآموزشیار بهداشت اجرا می شود که هر گروه پس از آموزشهای لازم به انجام وظیفه می پردازند . بهداشتیار محیط به آموزش موضوعات مرتبط به سایر دانش آموزان پرداخته ووظیفه نظارت بربهداشت محیط مدرسه را به عهده دارد.
- بازیافت کاغذ : دراین طرح مشارکتی هدف این بوده است که از کاغذهای باطله تولیدشده درآموزشگاهها بعنوان مواد بازیافتی استفاده شده درآموزشگاهها بعنوان مواد بازیافتی استفاده شده وفرهنگ صحیح مصرف با دید اجتماعی _ اقتصادی دربین دانش آموزان ایجاد گردد.
- لوله کشی صابون مایع : هدف این طرح ارتقاء بهداشت درمدارس وایجاد فرهنگ بهداشتی دربین دانش آموزان است . بعضی مناطق 100% مدارس لوله کشی صابون مایع دارند .
- بررسی وضعیت فضای فیزیکی مدارس : دراین برنامه بابررسی فضای فیزیکی همه مدارس سعی براین است تا نیازهای مدارس اولویت بندی شده وبرنامه ریزی جامع درجهت بهینه سازی فضای فیزیکی آموزشگاهها انجام گیرد.
ایام زیست محیطی :
-29 دیماه روز هوای پاک : این برنامه هرساله درشهرهای بزرگ صورت می پذیرد وطی آن ضمن برگزاری مسابقات ، توزیع بروشورهای آموزشی و انجام مراسم نمادین سعی درارتقاء آگاهیهای زیست محیطی دانش آموزان شده است .
-2اسفندروززمین پاک : این حرکت از سال 80 واز طرف سازمان حفاظت محیط زیست آغاز شده است ودراین روز دانش آموزان ضمن پاکسازی محیط مدرسه وبرنامه های متنوع با فرهنگ صحیح مصرف واهمیت حفظ محیط زندگی خود آشنا می گردند .
22 تا 15 اسفند روز درختکاری وهفته منابع طبیعی : دراین هفته دانش آموزان با اهمیت فضای سبز و منابع طبیعی آشنا شده وبا انجام برنامه های مختلف نظیر کاشت نهال ، بهسازی فضای سبز ، بازدید از منابع طبیعی و...آموخته های خودرابه نمایش م یگذارند .

24تا 18 فروردین هفته بهداشت مدارس : یکروز دراین هفته به بهداشت محیط اختصاص دارد وهرساله مراسم با شکوهی درمدارس اجرا می گردد .
10 خرداد روز جهانی دخانیات : با توزیع وآموزش مطالب آموزشی ، دانش آموزان مخاطرات بهداشتی وزیست محیطی استعمال دخانیات را فرا می گیرند .
15- خرداد روز جهانی محیط زیست : فعالیتهای مختلفی بمناسبت این روز اجرا مس شود از جمله آموزشهای زیست محیطی ونیز بازدید از موزه های حیات وحش و...
11 تا 5 تیر ماه نمایشگاه بین المللی محیط زیست : هر ساله این دفتر فعالیتهای زیست محیطی خودرا به عرضه گذاشته ودرسالهای پیشین مقام نخست آموزش های سبز را کسب نموده است .
انتشارات زیست محیطی :
بروشورهای آموزشی درزمینه های بهداشت محیط ، رنگ وروشنایی درمدارس ، آلودگی هوا ، آلودگی صوتی و...
راهنمای بهداشت درمدارس _ اداره کل تغذیه وبهداشت مدارس انتشارات کامران
بهداشت ومحیط زیست - عباس خالصی  انتشارات بعثت
محیط زیست خودرا حفظ کنیم - انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست
بچه ها مواظب باشید - اداره کل تغذیه وبهداشت مدارس مدارس انتشارات تربیت
دانستنیهای زیست محیطی - انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست
خانواده وبهداشت محیط - معاونت پرورشی - انتشارات تربیت
بامحیط زیست خود آشنا شویم.
بهداشت محیط مدرسه


تعریف بهداشت مدارس :
مجموعه اقداماتی است که به منظور حفظ و نگهداری و بالا بردن سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی دانش آموزان سراسر کشور انجام می شود.
اهمیت بهداشت مدارس :
اطفال پس از 5-6 سالگی قدم به مدرسه می گذارند و قسمت مهمی از سال های زندگی خود را که مصادف با رشد جسمی، عاطفی و روانی آنهاست، در مدرسه می گذرانند، هم چنین برخورد این دوره سنی با زمان سریع و حساس رشد و تکامل جسمی، روانی عاطفی یعنی دوران بلوغ از دلایل دیگر اهمیت این دوران می باشد.
دوران مدرسه دوران سازندگی است و بیشتر عادات و طرز تلقی ها، برای تمام عمر دراین دوران کسب می شود. هم چنین دانش آموز به عنوان پذیرنده و انتقال دهنده مطالب، مطالب آموزشی آنچه در مدرسه آموخته به خانه خود منتقل می کند که این امر می تواند تأثیرات مثبتی بر خانواده خود نیز داشته باشد.
خدمات بهداشتی در مدارس :
خدماتی که در بهداشت مدارس ارائه می شود، حداقل به سه بخش اصلی تقسی می شود:
1 – ارائه خدمات بهداشتی
2 – آموزش بهداشت
3 – نظارت بر بهداشت محیط مدارس
1. ارائه خدمات بهداشتی :
شامل بینایی سنجی، سنجش شنوایی، کنترل قد و وزن، بهداشت دهان و دندان به منظور ارزشیابی سطح سلامت کودکان
بررسی اختلالات رفتاری و عقب ماندگی های تحصیلی دانش آموزان
- بررسی تغذیه و برنامه ریزی تغذیه ای در آموزش گاهها
- توجه به بهداشت روانی و راهنمایی دانش آموزان اولیاء و آموزگاران
- پیش بینی مراقبت های فوری در صورت وقوع حادثه یا بیماری ناگهانی
2 . آموزش بهداشت :
آموزش بهداشت به دانش آموزان در جهت رعایت بهداشت فردی، کاملآً ضروروی است. در برنامه آموزش بهداشت در مدرسه، نه تنها آموز ش به دانش آموزان بلکه به کارکنان مدرسه لازم است.
3. نظارت بر بهداشت محیط مدارس :
شامل رسیدگی به وضع آب آشامیدنی ، دفع فاضلاب و زباله ، تعداد دستشویی و توالت ها، آبخوری های مدرسه و رعایت نکات بهداشتی برای نظافت آنها و محیط فیزیکی کلاس ها مثل ابعاد کلاس ، نور، رنگ، تهویه، وضعیت پله ها، راهروها ونظایر آن نیز از خدمات بهداشت مدارس می باشد.
بهداشت حرفه ای
استفاده از نیروی سالم جسمی و فکری انسانی در بالابردن سطح تولید، تأثیر بسزایی دارد و در همین رابطه است که بهداشت حرفه ای مطرح می شود. بهداشت حرفه ای، عملی است که از رابطه انسان با کار و م حیط کار گفتگوی می کند.
هدف های بهداشت حرفه ای عبارتند از :
ارتقای بهداشت جسمی، روانی و اجتماعی کارگران، جلوگیری از حوادث و بیماری های ناشی از کار، حمایت کا رگران در برابر خطراتی که سلامتی آنها را تهدید می کند، به کارگماردن در محیطی که برازنده قابلیت جسمی و روانی آنها باشد. هدف بهداشت حرفه ای نه تنها حفظ سلامت کارگران است بلکه بالابردن سطح کاری و بالابردن سطح تولید در ارتباط با توانایی های کارگران می باشد.
بیماری های شغلی :
بیماری شغلی به آن دسته از بیماریها اطلاق می شود که مستقیماً در رابطه با کار و محیط کارگری به وجود می آید. عواملی که سبب بیماری کارگری خواهد شد به پنج دسته تقسیم می شوند:
1 – عوامل فیزیکی محیط کار و حرارت، سروصدا، فشار، اشعه ایکس ، آلودگی های هوا و
2 – عوامل شیمیایی محیط کار (گرد و غبار ناشی از مواد شیمیایی مختلف)
3 – عوامل بیولوژیکی محیط کار (ویروس ها، قارچ ها، باکتری ها)
4 – عوامل مکانیکی محیط کار (کار با ابزار و ادوات دستی)
5 – عوامل روانی محیط کار در روابط کارگر و کارفرما و تنوع ساعات کار)
اگر شرایط مطلوب و مناسب از نظر بهداشت و ایمنی در محیط های کاری فراهم نباشد، بیماری جسمی ، روانی و بروز حوادث و مسمومیت ها را سبب می شود. اگر کارگری به کاری گمارده شود که کار مذکور با وضع جسمی و روانی او منطق نباشد یا به آن کار بی علاقه بوده و یا مهارت لازم را برای انجام آن کار نداشته باشد طبیعی است پی آمد این کار صدمه دین سلامت جسمی و روانی کارگر وقوع حوادث و مسمومیت ها خواهد بود. بنابراین، می توان بیماری هایی را که بدین طریق پیدا می شوند، بیماری های حرفه ای نامید.
راه های جلوگیری از پیدایش بیماری های حرفه ای:
شناسایی عوامل مؤثر فیزیکی مانند حرارت، گرد و غبار ، سرو صدا و وضع انطباق بدن با دستگاهی که کار می کند و کنترل آلودگی هوا در اخل و خارج کارخانجات.
- شناسایی عوامل مؤثر روانی مانند ظرفیت بدنی و روانی و ساعات کار و عوامل مولد فشار روحی
- حفاظت کارگران در برابر بیماری های واگیر به کمک واکسیناسیون و مراقبت های بهداشتی لازم از نظر تغذیه و بهداشت محل، وضع غذاخوری، نظافت محیط کارگاه، دست شویی ، توالیت ، حمام و رختکن.
- حفاظت کارگران در برابر حوادث ناشی از کار با اقدامات لازم جهت پیشگیری از تصادفات مانند نصب صحیح ماشین آلات، انجام کار به طریق صحیح از راه آموزش، حفاظت کارگران، با وسائل حفاظت فردی و جلوگیری از خطرات برق گرفتگی.