دستگاه گوارش انسان

جـِـگَر یا کَبـِد بزرگترین غده بدن است^[۲] که در فعالیت‌های سوخت‌وساز بدن مانند گوارش نقش دارد.

تمام خون دستگاه گوارش توسط سیاهرگی به نام ورید پورت جمع‌آوری شده و وارد کبد می‌شود و تمام مواد جذب شده از لوله گوارشی از کبد عبور می‌کنند. دیگر کارهای کبد به دام انداختن سموم و تصفیه آنها با تبدیل کردنشان به مواد بی ضرر است. همچنین، این کبد است که متابولیسم داروها را در بدن بر عهده دارد. شرکت در خون سازی (در دوره پیش از تولد) و مقاومت در برابر عفونت‌ها، فراهم ساختن سریع انرژی در هنگام ضرورت، ذخیره آهن و... از دیگر فعالیتهای کبد است^[۳]

سلولهای کبدی پروتئین‌های مختلفی را به طور دائمی می‌سازند از جمله آلبومین، پروترومبین، فیبرینوژن، لیپو پروتئینها و هپارین.^[۴]

سلولهای کبدی مواد مختلفی از جمله تری گلیسریدها، گلیکوژن و ویتامینها را ذخیره می‌کنند.^[۵]

کبد به عنوان یک سیستم بافری مهم برای گلوکز خون عمل می‌کند به این معنی که هنگامی که گلوکز خون بعد از صرف یک وعده غذا تا غلظت زیادی بالا می‌رود میزان ترشح انسولین نیز افزایش می‌یابد و در حدود ۳/۲ گلوکز جذب شده از روده بلافاصله به گلیکوژن تبدیل شده و در کبد ذخیره می‌شود. در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز خون و نیز در این ترشح انسولین کاهش می‌یابد، کبد گلیکوژن را تجزیه و به گلوکز تبدیل می‌کند.

این تنظیم در بیماران با اختلالات کبدی تقریباً غیر ممکن است.

کالبدشناسی

کبد عضو قهوه‌ای مایل به قرمز با چهار لوب نابرابر از نظر شکل و اندازه می‌باشد. وزن طبیعی کبد انسان ۱٫۶۶-۱٫۴۴ کیلوگرم (۳٫۷-۳٫۲ پوند) بوده،^[۶] و اندامی صاف، صورتی-قهوه‌ای و مثلثی شکل می‌باشد. کبد بزرگترین اندام داخلی (پوست بزرگترین اندام کلی است) و بزرگترین غده در بدن انسان است. محل این اندام در یک چهارم بالایی حفره شکمی بوده، و درست زیر دیافراگم قرار دارد. کبد در سمت راست معده بوده و روی کیسه صفرا قرار دارد. دو رگ خونی به آن متصل شده است، یکی از آن‌ها شریان کبدی و دیگری سیاهرگ باب نام دارد. شریان کبدی خون آئورتی را حمل می‌کند، در حالی که سیاهرگ باب خون شامل مواد مغذی هضم شده از گوارش و همچنین طحال و لوزالمعده را حمل می‌کند. این رگ‌های خونی به مویرگ‌ها تقسیم شده، و خون را به لوبول‌ها هدایت می‌کنند. هر لوبول از میلیون‌ها یاخته کبدی تشکیل شده که اساس یاخته‌های متابولیکی هستند. لوبول‌ها واحدهای عملکردی کبد هستند.

انواع سلول

دو نوع عمده از سلول‌های عمومی در لوبول‌های کبد وجود دارد؛ سلول‌های پارانشیمی و غیرپارانشیمی. ۸۰٪ حجم کبد را سلول‌های پارانشیم تشکیل داده و هپاتوسیت نامیده می‌شوند. سلول‌های غیرپارانشیمی ۴۰٪ از تعداد کل سلول‌های کبد را تشکیل می‌دهند اما تنها ۶٫۵٪ حجم کبد را شامل می‌شوند. سلول‌های آندوتلیال سینوسی کبدی، سلول‌های کوپفر و سلول‌های ستاره‌ای کبدی تعدادی از سلول‌های غیرپارانشیمی سینوس کبد هستند.^[۷]

جریان خون

کبد دارای دو جریان خون از سیاهرگ باب و شریان کبدی می‌باشد. حدود ۷۵٪ از جریان خون کبد، توسط سیاهرگ باب از خون وریدی طحال، دستگاه گوارش و اندام‌های مرتبط با آن تامین می‌شود. شریان کبدی باقیمانده جریان خون کبد را تامین می‌کند. اکسیژن از هر دو منبع تامین می‌شود؛ تقریبا نصف اکسیژن کبد توسط سیاهرگ باب و نصف آن توسط شریان کبدی تهیه می‌شود.^[۸]
خون در سینوس‌های کبدی جریان یافته و داخل ورید مرکزی هر لوبول تخلیه می‌شود. وریدهای مرکزی با ورید کبدی که کبد را ترک می‌کند یکی می‌شوند.

جریان صفراوی

درخت صفراوی

اصطلاح درخت صفراوی از شاخه‌های بلند مجاری صفراوی گرفته شده است. صفرای تولید شده در کبد در کانال‌های صفراوی که با مجاری صفراوی ادغام شده، جمع می‌شوند. درون کبد، این مجاری، مجاری صفراوی داخل‌کبدی نامیده می‌شوند (درون کبد)، و هنگامی که خارج می‌شوند آن‌ها را خارج‌کبدی (بیرون از کبد) می‌نامند. مجاری داخل‌کبدی درنهایت به مجاری کبدی چپ و راست تخلیه می‌شوند و با ادغام خود مجرای مشترک کبدی را می‌سازند. مجرای سیستیک کیسه صفرا با مجرای مشترک کبدی متصل شده و مجرای مشترک صفرا را تشکیل می‌دهند.

صفرا توسط مجرای مشترک صفرا مستقیما وارد دوازدهه می‌شود، یا توسط مجرای سیستیک موقتا در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. مجرای مشترک صفرا و مجرای پانکراس با یکدیگر در آمپول واتر وارد بخش دوم دوازدهه می‌شوند.

کبد انسان

اگر سطح جداری را مشاهده کنید، کبد انسان به طور معمول به دو لوب تقسیم می‌شود (چپ و راست)؛ اما اگر سطح احشایی را مشاهده کنید کبد به چهار لوب به علاوه لوب دمی و چهارگوش تقسیم می‌شود. نشانه‌های کالبدشناسی دیگری نیز وجود دارد، از جمله لیگامان وریدی (لیگامان آرانشیو) و لیگامان دایره‌ای (لیگامان ترس) که بعدا در سمت چپ کبد به دو بخش تقسیم می‌شوند. لیگامان داسی (لیگامان فلسی‌فرم) در جلوی کبد (سمت قدامی) قابل مشاهده است. این لیگامان کبد را به دو لوب چپ و راست تقسیم می‌کند.

بخش‌های کالبدشناسی

کبد در طبقه‌بندی Couinaud کالبدشناسی کبد، به هشت بخش عملکردی مستقل تقسیم می‌شود (یا اگر بخش‌های زیرین را حساب کنید به ۹ بخش تقسیم می‌شود).^[۹]

دیگر حیوانات

کبد در تمام مهره‌داران وجود دارد، و به طور معمول بزرگترین اندام (داخلی) می‌باشد. شکل آن در گونه‌های مختلف متفاوت است، و به دلیل شکل بزرگش و ترتیب قرارگیری اندام‌های اطراف آن قابل تشخیص است. با این حال، در بیشتر گونه‌ها کبد به دو لوب چپ و راست تقسیم می‌شود؛ استثنا در این قاعده کلی مارها هستند، که به دلیل ضرورت شکل بدن کبد آن‌ها به شکل سیگار برگ وجود دارد. ساختار داخلی کبد آن کاملا شبیه همه مهره‌داران است.^[۱۰]

این اندام گاهی اوقات به عنوان کبد مرتبط با دستگاه گوارش طنابداران اولیه مثل نیزک یافت می‌شود. هرچند، این اندام یک غده ترشحی است، نه یک اندام متابولیکی، و چگونگی هم‌ساخت‌شناسی واقعی آن با کبد مهره‌داران مشخص نیست.^[۱۰]

فیزیولوژی

عملکردهای مختلفی از کبد توسط سلول‌های کبدی یا هپاتوسیت‌ها انجام می‌شود. در حال حاضر، هیچ اندام مصنوعی یا دستگاهی که توانایی تقلید تمام عملکردهای کبد را داشته باشد وجود ندارد. در درمان تجربی نارسایی کبد بعضی از عملکردها را می‌توان با دیالیز کبد مشابه سازی کرد. تصور می‌شود که کبد مسئول ۵۰۰ عملکرد جداگانه در ترکیب با دیگر سیستم‌ها و اندام‌ها می‌باشد.

سنتز

• بخش بزرگی از سنتز اسیدآمینه
• کبد نقش‌های متعددی در متابولیزم کربوهیدارت‌ها دارد
• نوگلوکززایی (سنتز گلوکز از اسید آمینه‌ها، لاکتات یا گلیسرول)
• گلیکوژنولیز (شکستن گلیکوژن به گلوکز)
• گلیکوژنز (تشکیل گلیکوژن از گلوکز)(بافت‌های ماهیچه‌ای نیز می‌توانند این کار را انجام دهند)
• کبد مسئول اصلی متابولیزم پروتئین‌ها، سنتز و همچنین تخریب آن‌ها می‌باشد.
• کبد چندین نقش متعدد در متابولیزم لیپیدها دارد:
• سنتز کلسترول
• لیپوژنزیس، تولیدات تری‌گلیسیریدها (چربی‌ها)
• بخش عمده‌ای از لیپوپروتئین‌ها در کبد سنتز می‌شوند.
• کبد فاکتورهای انعقادی I (فیبرینوژن)، II (پروترومبین)، V، VII، IX، X و XI، همچنین پروتئین سی، پروتئین اس و آنتی‌ترومبین را تولید می‌کند.
• در سه‌ماهه اول زندگی جنین، کبد اصلی‌ترین محل برای تولید گلبول قرمز می‌باشد. در هفته ۳۲ باروری، مغز استخوان تقریبا به طور کامل این وظیفه را به عهده می‌گیرد.
• کبد صفرا (مایع زرد رنگ) را تولید و دفع می‌کند، صفرا برای امولیسیون چربی‌ها مورد نیاز بوده و به جذب ویتامین کا کمک می‌کند. مقداری از صفرا مستقیما وارد دوازدهه می‌شود و مقداری از آن در کیسه صفرا ذخیره می‌شود.
• کبد همچنین فاکتور رشد شبه انسولین ۱ را تولید می‌کند، هورمون پروتئینی پلی‌پپتیدی که نقش مهمی در رشد کودکان و تداوم آنابولیسم در بزرگسالان دارد.
• کبد محل عمده تولید ترومبوپپتین می‌باشد. ترومبوپپتین یک هورمون گلیکوپروتئین می‌باشد که تولید پلاکت‌ها توسط مغز استخوان را تنظیم می‌کند.

تفکیک

• شکستن انسولین و دیگر هورمون‌ها
• گلوکورینه کردن بیلی‌روبین، باعث تسهیل دفع صفرا می‌شود.
• کبد مواد سمی را تجزیه یا تغییر می‌دهد (به عنوان مثال با متیلاسیون) و بیشتر داروها در فرایند متابولیزم دارو تولید می‌شود.
• کبد آمونیاک را به اوره تبدیل می‌کند (چرخه اوره).

سایر عملکردها

• کبد محل ذخیره بسیاری از مواد از جمله گلوکز (به شکل گلیکوژن)، ویتامین آ (ذخیره ۲-۱ سال)، ویتامین د (ذخیره ۴-۱ ماه)، ویتامین ب ۱۲ (ذخیره ۳-۱ سال)، ویتامین کا، آهن، و مس می‌باشد.
• کبد مسئول اثرات ایمونولوژیکی می‌باشد - سیستم فاگوسیتی تک هسته‌ای (ام پی اس) کبد شامل بسیاری از سلول‌های ایمونولوژیکی فعال است، همچنین به عنوان «غربال» برای آنتی‌ژن‌های حمل شده توسط سیستم باب عمل می‌کند.
• کبد، آلبومین، عمده‌ترین ماده اسمولاریته پلاسمای خون را تولید می‌کند.
• کبد آنژینوتنسینوژن را سنتز می‌کند، هورمون مسئول بالا بردن فشار خون، که توسط رنین فعال می‌شود، زمانی که کلیه احساس کند فشار خون پایین است رنین را آزاد می‌کند.
• کبد به عنوان مخزن خون نیز عمل می‌کند، یک اندام قابل بسط می‌باشد. مقدار زیادی از خون می‌تواند در رگ‌های خونی ذخیره شود، این مقدار حجم نرمال خون در وریدهای کبدی می‌باشد و در سینوس‌های کبدی در حدودو ۴۵۰ میلی لیتر می‌باشد. در طول نارسایی قلبی با احتقان محیطی، کبد گسترش می‌یابد، و گاهی اوقات ۰٫۵ تا ۱ لیتر از خون اضافی به علت فشار بالا در دهلیز راست که باعث بازگشت فشار در کبد می‌شود در وریدهای کبدی و سینوس‌ها ذخیره می‌شود.

ارتباط با پزشکی و داروشناسی

ظرفیت اکسیداتیو کبد با افزایش سن کاهش می‌یابد بنابراین هر دارویی که به اکسیداسیون نیاز داشته باشد (مثلا بنزودیازپین) احتمال زیاد دارد که به سطوح سمیت برسد. هرچند، داروهایی با نیمه‌عمر کوتاه، از جمله لورازپام و اگزازپام در بیشتر مواردی که بنزودیازپین در طب سالمندان مورد نیاز است، ترجیح داده می‌شوند.

بیماری‌های کبد

• یرقان
• سیروز کبد
• درد و احساس سنگینی سمت راست شکم^[۱۱]
• تورم پاها
• بزرگی کبد و طحال

تومور لوب چپ کبد

کبد تقریبا از هر اندامی در بدن حمایت می‌کند و برای بقا حیاتی است. به دلیل محل استراتژیک و عملکردهای چندبعدی خود کبد نیز مستعد بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد.^[۱۲]

عمومی‌ترین بیماری‌ها شامل: عفونت‌هایی از جمله هپاتیت‌های آ، ب، سی، دی، ای، آسیب‌های ناشی از نوشیدنی‌های الکلی، کبد چرب، سیروز، سرطان، آسیب‌های دارویی (به خصوص توسط استامینوفن (پاراسیتامول) و داروهای ضد سرطانی).

بسیاری از بیماری‌های کبدی با یرقان ناشی از افزایش سطح بیلی‌روبین در سیستم همراه است. بیلی‌روبین نتیجه فروپاشی هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون می‌باشد؛ به طور معمول، کبد بیلی روبین را از خون خارج کرده و از طریق صفرا دفع می‌کند.

بسیاری از بیماری‌های کبدی در کودکان نیز وجود دارد، از جمله انسداد مجاری صفراوی، کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین، سندرم آلاژیل، کلستاز داخل کبدی خانوادگی پیشرونده و هیستوسیتوز سلول لانگرهانس.

بیماری‌هایی که با عملکرد کبد تداخل دارند اختلالاتی را در فرآیندهای آن ایجاد خواهند کرد. هرچند، کبد ظرفیت بالایی برای بازسازی و ذخیره‌سازی دارد. در بیشتر موارد، کبد تنها علائم را بعد از آسیب گسترده نشان می‌دهد.

بیماری‌های کبد با آزمون عملکرد کبد تشخیص داده می‌شوند، به عنوان مثال، توسط تولید پروتئین فاز حاد.

بازسازی و پیوند

بعد از برش لوب چپ کبد

کبد تنها اندام داخلی بدن انسان است که توانایی باززایی طبیعی بافت‌های از دست رفته را دارد؛ کمتر از ۲۵٪ کبد می‌تواند به تمام کبد احیا شود.^[۱۳] باززایی بسیار سریع است. کبد طی یک تا دو هفته بعد از از دست دادن بیش از ۵۰٪ حجم خود به اندازه طبیعی خود باز خواهد گشت.

این عمل دلیل عمده بازگشت هپاتوسیت‌ها به چرخه یاخته‌ای است. هپاتوسیت‌ها از فاز جی صفر خاموش به فاز جی ۱ رفته و تحت میتوز قرار می‌گیرند. این فرایند توسط گیرنده پی ۷۵ فعال می‌شود.^[۱۴]

سه پیوند اولیه کبد انسان توسط توماس استارزل در سال ۱۹۶۳ در ایالات متحده انجام شد.^[۱۵] در سال ۱۹۶۸، روی کالن در کمبریج انگلستان اولین پیوند کبد را در بریتانیای کبیر انجام داد.^[۱۶]

پیوند کبد تنها گزینه برای افرادی است که مبتلا به نارسایی غیرقابل بازگشت کبدی هستند. بیشتر پیوندهای انجام شده برای بیماری‌های مزمن باعث سیروز می‌شوند، از جمله هپاتیت سی مزمن، الکلیسم، هپاتیت‌های خودایمن و بسیاری دیگر از بیماری‌ها. پیوندهای کبد انجام شده برای نارسایی حاد کبد که در آن نارسایی در طول چند روز هفته رخ می‌دهد کمتر شایع است.

قطب‌های پیوند کبد ایران

• شیراز
• کرمان
• مشهد

در این سه شهر یعنی شیراز، کرمان و مشهد که به عنوان سه قطب پزشکی کشور نیز مطرح هستند پیوند کبد انجام می‌پذیرد.

پیشرفت

اندام‌زایی

منشا کبد قرارگیری آن در بخش شکمی اندوردم فورگات (اندودرم یکی از ۳ لایه سلولی جوانه جنینی می‌باشد) و مجاور مزانشیم دیواره ترنسورسوم می‌باشد. در رویان انسان، دایورتیکولوم کبد یک لوله اندودرمی است که از فورگات به اطراف مزانشیم گسترش یافته است. مزانشیم دیواره ترانسورسوم باعث تکثیر این اندودرم به شاخه شاخه شدن و شکل‌گیری اپیتلیوم غده‌ای کبد می‌شود. بخشی از دایورتیکولوم کبدی (که این منطقه نزدیک لوله گوارش است) در ادامه به عنوان مجرای زهکشی کبد عمل می‌کند، و شاخه‌ای از این مجرا کیسه صفرا را ایجاد می‌کند.^[۱۷] علاوه بر این سیگنالهای مزانشیم دیواره ترانسورسوم، فاکتور رشد فیبروبلاست از تکامل قلب نیز همراه با رتینوئیک اسید ناشی از مزودرم صفحه جانبی به صلاحیت کبد کمک می‌کند. سلول‌های اندودرمی کبدی تحت یک انتقال مورفولوژیکی از ستونی به شبه لایه‌ای منجر به ضخامت اولیه جوانه کبد می‌شود. سلول‌های ستاره‌ای کبد از مزانشیم مشتق می‌شوند.^[۱۸]

بعد از مهاجرت هپاتوبلاست‌ها به مزانشیم دیواره ترانسورسوم، معماری کبدی با سینوس‌های کبدی شروع به کار می‌کند و مویرگ‌های صفراوی ظاهر می‌شوند. جوانه کبد به لوب‌های کبدی تقسیم می‌شود. ورید نافی چپ به مجراهای وریدی تبدیل شده و ورید ویتلاین به ورید باب تبدیل می‌شود. گسترش جوانه کبد توسط سلول‌های بنیادی خونساز انجام می‌شود. هپاتوبلاست‌های دو پتانسیلی به سلول‌های اپیتلیال صفراوی و هپاتوسیت‌ها متمایز می‌شوند. سلول‌های اپیتلیال صفراوی از هپاتوسیت‌های اطراف ورید باب متمایز می‌شوند، ابتدا یک، تک‌لایه تولید و سپس دولایه از سلول‌های مکعبی تولید می‌کنند. در صفحه داکتال، تمرکز انبساط در نقاطی از دولایه پدیدار می‌شود، توسط مزانشیم باب محصور شده، و تحت توبول‌زایی در مجراهای صفراوی درون‌کبدی قرار می‌گیرد. هپاتوبلاست‌ها مجاور ورید باب قرار نگرفته و در عوض به هپاتوسیت‌ها متمایز شده و در طناب‌های خطی سلول‌های اپی تلیال مزانشیم و مجراهای صفرا قرار می‌گیرند. هنگامی که هپاتوبلاست‌ها به هپاتوسیت‌ها تخصصی شده و گسترش می‌یابند، عملکردها را از یک هپاتوسیت بالغ دریافت می‌کنند، و در نهایت هپاتوسیت‌های بالغ به عنوان سلول‌های اپی‌تلیال بسیار قطبی با انباشتگی گلیکوژن فراوان ظاهر می‌شوند.

تامین خون جنین

در جنین در حال رشد، منبع اصلی خون کبد از ورید نافی است که مواد مغذی را برای جنین در حال رشد تامین می‌کند. ورید نافی از ناف وارد شکم می‌شود، و در طول لبه آزاد لیگامان فلسی فرم کبد به سطح تحتانی کبد به طرف بالا عبور می‌کند. به شاخه چپی ورید باب متصل می‌شود. مجراهای وریدی، خون را از ورید باب چپی به ورید کبدی چپی و سپس به بزرگ‌سیاهرگ زیرین حمل می‌کنند، و اجازه می‌دهند خون جنینی در کبد دور بزند.

درجنین، کبد در طول بارداری نرمال توسعه می‌یابد، و تصفیه نرمال کبد جنین انجام نمی‌شود. کبد اجازه ندارد فرایندهای گوارشی را انجام دهد زیرا جنین وعده‌های غذایی را به طور مستقیم مصرف نمی‌کند، اما مواد مغذی را توسط جفت از مادر دریافت می‌کند. کبد جنین برخی از سلول‌های بنیادی خون را آزاد می‌کند که به تیموس جنین مهاجرت می‌کنند، بنابراین ابتدا لنفوسیت‌ها، که لنفوسیت تی نامیده می‌شوند از سلول‌های بنیادی کبد جنین ساخته می‌شوند. هنگامی که جنین متولد می‌شود، تشکیل سلول‌های بنیادی خون در جنین به مغز قرمز استخوان منتقل می‌شود.

بعد از تولد، ورید نافی و مجراهای وریدی طی دو تا پنج روز کاملا محو می‌شوند.

به عنوان غذا

کبد پستانداران، غازماکیان‌سانان، و ماهی معمولا به عنوان خوراک توسط انسان‌ها خورده می‌شود. کبدهای خوک اهلی، گاو، گوسفند، گوساله، مرغ خانگی و غازها در قصابی‌ها و سوپرمارکت‌ها به طور گسترده قابل دسترس هستند.

کبد می‌تواند پخته، آب‌پز، کبابی، سرخ شده، در روغن تفت داده شده یا خام خورده شود (asbeh nayeh or sawda naye در غذاهای لبنانی، ساشی‌می کبد). در بسیاری از آماده‌سازی‌ها، تکه‌های کبد با تکه‌های گوشت و کلیه، مانند اشکال مختلف کباب‌های شبکه‌ای خاورمیانه‌ای ترکیب می‌شوند (به عنوان مثال meurav Yerushalmi). کبد اغلب در پخشینه درست می‌شود. مثال‌های خوب شناخته شده شامل liver pâté، جگر چرب، chopped liver، و leverpastej می‌باشند. سوسیس‌های کبدی از جمله Braunschweiger و liverwurst نیز ارزش غذایی دارند. خوراک سنتی آفریقای جنوبی، به نام Skilpadjies، از کبد گوسفند چرخ شده پیچیده در netvet (چربی غشا پوششی) تهیه شده و روی آتش کباب شده است.

کبد حیوانات غنی از آهن و ویتامین آ می‌باشند، و روغن جگر ماهی معمولا به عنوان مکمل غذایی استفاده می‌شود. به طور سنتی، کبد بعضی از ماهی‌ها مخصوصا لقمه‌ماهی معمولی به عنوان غذا ارزش دارد. این کبد برای آماده‌سازی غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله در کبد اسکیت آب‌پز با تست در انگلستان، همچنین beignetsde foie de raie و foie de raie en croute در آشپزی فرانسوی.^[۱۹]

اشارات فرهنگی

در اساطیر یونانی، پرومته به دلیل آشکار کردن آتش برای انسان توسط خدایان مجازات شد، او را در جایی که یک کرکس (یا یک عقاب) جگر او را نوک می‌زد به سنگ زنجیر کردند و جگر در طول شب دوباره ساخته می‌شد. (کبد تنها اندام داخلی انسان است که می‌تواند خودش را به میزان قابل توجهی بازسازی کند) بسیاری از مردم باستانی خاور نزدیک و مناطق مدیترانه‌ای نوعی از طالع‌بینی به نام هاروسپیسی را تمرین می‌کنند، آنها سعی می‌کنند اطلاعات را با تمرین بر روی کبدهای گوسفند و دیگر حیوانات به دست بیاورند.

در افلاطون، و در فیزیولوژی‌های بعدی، کبد به عنوان مکان تاریک‌ترین احساسات تصور می‌شود (به طور خاص خشم، حسادت و طمع) که انسان را به واکنش وادار می‌کند.^[۲۰] در تلمود (رساله براکهوت ۶۱ ب) کبد به عنوان محل خشم است که با کیسه صفرا خنثی می‌شود.

در زبان‌های فارسی، اردو و هندی (جگر یا जिगर یا jigar) در سخنرانی‌های تمثیلی جگر، مرجع شجاعت و احساسات قوی یا «بهترین حالت فرد» است.

افسانه جانسون کبدخوار می‌گوید که او می‌تواند کبد هرکسی را که بعد از شام کشته شده باشد، بریده و بخورد.

در فیلم رسالت، خوردن کبد حمزه بن عبدالمطلب در طول غزوه احد توسط هند دختر عتبه به تصویر کشیده شده است. اگرچه روایاتی وجود دارد که هند به جای خوردن کبد حمزه «طعم آن را چشید»، صحت این روایات جای سوال دارد.

سرطان کبد    

شرح بیماری

سرطان‌ کبد عبارت‌ است‌ از یک‌ تومور بدخیم‌ (سرطانی‌) که‌ از بافت‌ کبد منشأ می‌گیرد. در کبد سرطان‌هایی‌ نیز یافت‌ می‌شوند که‌ از نقاط‌ دیگر منشأ گرفته‌ به‌ کبد گسترش‌ یافته‌اند. سرطان‌ کبد معمولاً در ارتباط‌ با یک‌ بیماری‌ زمینه‌ای‌ در کبد مثل‌ سیروز کبد رخ‌ می‌دهد. این‌ سرطان‌ در هر دو جنس‌ به‌ وجود می‌آید، اما در مردان‌ شایع‌تر است‌.

علایم‌ شایع‌

•        وجود یک‌ توده‌ سفت‌ در قسمت‌ بالایی‌ در سمت‌ راست‌

•        کاهش‌ وزن‌ و بی‌اشتهایی‌ بدون‌ توجیه‌

•        ندرتاً زردی‌ چشم‌ها و پوست‌

•        احساس‌ ناراحتی‌ در شکم‌ که‌ شبیه‌ حالتی‌ است‌ که‌ انگار ماهیچه‌ دچار کشیدگی‌ شده‌ باشد.

•        پایین‌ افتادن‌ قندخون‌ (ضعف‌، تعریق‌، گرسنگی‌، لرزش‌ و سردرد)

•        تب‌

•        وجود مایع‌ در شکم‌؛ بزرگ‌ شدن‌ طحال

•        مستعد شدن‌ به‌ خونریزی‌ گوارشی‌ و سایر جاها

علل‌

•        وجود سیروز از قبل‌ در کبد. در حدود 50% بیمارانی‌ که‌ سرطان‌ کبد دارند از قبل‌ از آن‌ دچار سیروز بوده‌اند.

•        عفونت‌ هپاتیت‌ B یا C

•        عفونت‌ احتمالی‌ با ویروس‌های‌ آهسته‌

عوامل‌ افزایش‌ دهنده‌ خطر

•        سابقه‌ هپاتیت‌؛ الکلی‌ بودن‌

•        مصرف‌ قرص‌های‌ تنظیم‌ خانواده‌ (ضد حاملگی‌)

•        استفاده‌ از استروییدهای‌ آنابولیک‌ توسط‌ بعضی‌ از ورزشکاران‌ برای‌ افزودن‌ بر حجم‌ عضلات‌

•        مناطق‌ خاص‌ جغرافیایی‌. سرطان‌ کبد خصوصاً در آفریقای‌ جنوبی‌ و آسیای‌ جنوب‌شرقی‌ شایع‌ است‌.

پیشگیری‌

•        الکل به‌ هیچ‌ عنوان‌ ننوشید.

•        واکسیناسیون علیه‌ هپاتیت‌ B ممکن‌ است‌ کمک‌کننده‌ باشد.

•        انجام‌ منظم‌ آزمایشاتی‌ جهت‌ بررسی‌ وجود این‌ سرطان در افراد در معرض‌ خطر (کسانی‌ که‌ سیروز یا هپاتیت‌ مزمن‌ فعال‌ دارند).

عواقب‌ مورد انتظار

•        این‌ بیماری‌ در حال‌ حاضر لاعلاج‌ است‌. تنها تعداد کمی‌ از بیماران‌ تا 5 سال‌ پس‌ از جراحی‌ زنده‌ می‌مانند. اما علایم‌ را می‌توان‌ تخفیف‌ داد یا کنترل‌ نمود و البته‌ تا به‌ حال‌ چندین‌ مورد بوده‌اند که‌ بدون‌ دلیل‌ مشخص‌ بهبود یافته‌اند.

•        تحقیقات‌ علمی‌ در زمینه‌ علل‌ و درمان‌ این‌ سرطان‌ ادامه‌ دارند، بنابراین‌ امید می‌رود که‌ درمان‌های‌ مؤثرتری‌ ابداع‌ شوند و نهایتاً بتوان‌ این‌ سرطان‌ را معالجه‌ کرد.

عوارض‌ احتمالی‌

•        نارسایی‌ کبد

•        گسترش‌ سرطان‌ به‌ سایر اعضا، خصوصاً ریه‌ها، غدد فوق کلیوی و استخوان‌ها

درمان‌

•        بررسی‌ تشخیصی‌ عبارتند از آزمایش‌ خون‌ از نظر کار کبد و آنتی ژن هپاتیت ب ، سی تی اسکن کبد، سونوگرافی، عکسبرداری‌ از شکم‌، آنژیوگرافی از رگ‌های‌ کبد (عکسبرداری‌ از رگ‌ها با تزریق‌ ماده‌ حاجب‌ و تاباندن‌ اشعه ایکس ) و نمونه‌برداری‌ از کبد

•        در صورت‌ امکان‌، جراحی‌ برای‌ برداشتن‌ تومور. تنها 25% از سرطان‌های‌ کبد را می‌توان‌ با موفقیت‌ برداشت‌. پیوند کبد در تعدادی‌ از بیماران‌ موفقیت‌آمیز بوده‌ است‌، اما عود سرطان‌ شایع‌ است‌.

•        روان‌ درمانی‌ یا مشاوره‌ برای‌ کنار آمدن‌ با این‌ بیماری‌ لاعلاج‌

•        ممکن‌ است‌ نهایتاً لازم‌ شود بیمار در یک‌ مرکز نگهداری‌ بستری‌ و درمان‌ وی‌ در آنجا ادامه‌ یابد.

داروها

•        برای‌ ناراحتی‌ خفیف‌ می‌توان‌ از داروهایی‌ مثل‌ استامنیوفن استفاده‌ نمود. در صورت‌ نیاز، داروهای‌ ضد درد قوی‌تری‌ تجویز خواهند شد.

•        داروهای‌ ضد سرطان‌ تاکنون‌ نتایج‌ خوبی‌ نداده‌اند.

فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری

تا حدی‌ که‌ قدرتتان‌ اجازه‌ می‌دهد فعال‌ بمانید.

رژیم‌ غذایی‌

رژیم‌ خاصی‌ توصیه‌ نمی‌شود. الکل‌ ننوشید.

درچه شرایطی باید به پزشک مراجعه نمود؟

•        اگر شما یا یکی‌ از اعضای‌ خانواده‌تان‌ علایم‌ سرطان‌ کبد را دارید.

•        اگر علایم‌ خونریزی‌ ظاهر شوند، خصوصاً خونریزی‌ از دستگاه‌ گوارش‌. این‌ علایم‌ عبارتند از استفراغ‌ خونی‌ یا استفراغی‌ که‌ حاوی‌ ماده‌ سیاه‌ رنگ‌ شبیه‌ دانه‌های‌ قهوه‌ باشد، وجود خون‌ در اجابت‌ مزاج‌، یا اجابت‌ مزاج‌ سیاه‌رنگ‌ و قیری‌

کبد چرب

افزایش مصرف غذاهای چرب و آماده، فرهنگ استفاده از غذاهای سریع آماده شونده (Fast Food)و عدم فعالیت مناسب یا گسترش زندگی ماشینی، بیماری‌های مختلفی به همراه آورده است. درگیری کبدی، از جمله مضرات مصرف مواد غذایی نامناسب می ‌باشد. امروزه متاسفانه بیماری کبد چرب که نسبتاً شایع شده است، با وزن بیمار ارتباطی مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف (از جمله ایران) نیز رو به افزایش است.

کبد چرب چیست؟

بیماری كبد چرب یك التهاب كبدی است كه در اثر تجمع بیش از اندازه ی چربی در بافت كبد ایجاد می شود.کم کاری کبد یا تنبلی کبد نام قدیمی کبد چرب است. کبد طبیعی حاوی حدود 5 گرم چربی در 100 گرم وزن خود می باشد، هرگاه مقدار چربی بیش از 5 درصد وزن آن افزایش یافت به این حالت "کبد چرب" گفته می شود. منظور از کبد چرب، رسوب چربی (عمدتاً از چربی‌های خنثی مثل تری گلیسیرید) در کبد است که در رابطه با مصرف الکل می تواند باشد که به آن "Alcoholic Fatty Liver" می‌ گویند، یا بدون مصرف الکل و یا در حضور میزان بسیار جزیی از الکل (که برای کبد خطر ساز نیست) ایجاد می ‌شود که تحت عنوان کلی "Non Alcoholic Fatty Liver Disease" (بیماری کبد چرب غیر الکلی) است که نام دیگر آن Non Alcoholic Steatohepatitis است.

کبد چرب غیرالکلی (= Non Alcoholic SteatohepatitisNASH)

کبد چرب غير الکلي با التهاب، تجمع چربي و بافت فيبروز در کبد شناخته مي شود که باعث دردهاي ناحيه راست و بالاي شکمي مي شود، اگر چه يافته هاي مشابه در افراد وابسته به مصرف الکل ديده مي شود، NASH در افراد بدون سابقه مصرف الکل و يا مصرف بسيار ناچيز ايجاد مي گردد. علت دقيق NASH ناشناخته است.

بيشتر افراد مبتلا بين سنين 60-40 سال مي­باشند، اگر چه اين اختلال مي­تواند در کودکان بالاي سن 10 سال نيز اتفاق بيفتد. شيوع NASH در خانمها بيشتر از آقايان است. پیش بینی رفتار کبد چرب در هر فرد کار مشکلی است.اغلب افرادی که مبتلا هستند هرگز دچار مشکلات جدی در کبدشان نمیشوند اما افرادی نیز وجود دارند که به علت ابتلا به کبد چرب غیر الکلی دچار سیروز میگردند.سیروز اسمی است که نشان دهنده صدمات بسیار شدید کبد و وخامت اوضاع آن است.

درحال حاضر درمان NASH بر کنترل برخی از بیماریهای همراه آن مانند دیابت و چاقی و پیگیری بیمار از نظر پیشرفت بیماری متمرکزاست.

چاقي و افزايش وزن، ديابت، افزايش چربي خون و مصرف بعضي داروهايي خاص مثل

(کورتيکوستروئيد،متوتروکسات)ازمهمترين علتهاي کبد چرب میباشد.

چاقي
بیش از 70% افراد مبتلا به NASH چاقند و بیشتر آنان 10 تا 40 % سنگین تر از وزن ایده آل خود هستند.

افزايش چربي خون

20 تا 80 % افراد مبتلا به NASH چربی خون بالا دارند. (منظور بالا بودن تریگلیسرید و کلسترول است)

ديابت
75% افراد مبتلا به NASH دیابت قندی دارند.

مقاومت به انسولين

منظور از مقاومت به انسولین این است که بدن این افراد قادر به استفاده از انسولین برای سوخت قندها نیست و این خود باعث ایجاد دیابت میشود.مقاومت به انسولین از طرفی خود باعث چاقی و بالا رفتن چربی خون میشود

فاکتورهاي موثر بر متابوليسم

برخی از فاکتورهای موثر بر متابولیسم با NASH مرتبطند.مانند تغذیه غیر دهانی , کاهش وزن سریع , گرسنگی بسیار شدید و درمان داخل وریدی گلوکز در بیمارانی که شرایط وخیمی دارند.

جراحي شکم

برخی از جراحی های شکم با NASH ارتباط دارند.مثل برداشتن قسمت وسیعی از روده کوچک و جراحی معده برای درمان چاقی و جراحی کیسه صفرا و لوزالمعده و بای پس قسمتی از روده کوچک.

داروها و سموم

amiodarone , tamoxifen , perhexilene maleate , steroids , synthetic estrogen و Pesticides با ایجاد کبد چرب در ارتباطند.

احتمال پیدایش کبد چرب غیرالکلی با وزن بیمار ارتباط مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع مختلف از جمله ایران، شیوع این عارضه نیز رو به افزایش است.

فيزيولوژي و عملکرد کبد:

کبد به وزن تقريبي 1500 گرم، بزرگترين غده‌ي بدن است و دو لوب اصلي، راست و چپ دارد. کبد از دو منبع خوني تغذيه مي شود: شريان کبدي، که يک سوم خون کبد را تامين مي‌کند و از آئورت منشا مي‌گيرد، و وريد باب که دو سوم خون کبد را تامين مي‌کند و خون گرفته شده از لوله ي گوارش را به آن مي‌رساند. مجموعه‌اي از مجاري صفراوي نيز در کبد وجود دارند که صفرا (که منشأ آن سلول هاي کبدي است) از طريق اين مجاري خارج مي‌شود.

کبد قادر به توليد مجدد خود مي‌باشد. وجود 20- 10 درصد از کل کبد براي ادامه‌ي حيات کافي است؛ ولي با خارج کردن آن از بدن، مرگ در عرض24 ساعت اتفاق مي‌افتد. کبد براي انجام بيشتر اعمال متابوليک بدن ضروري بوده و بيش از 500 عمل مختلف را انجام مي‌دهد.

کارهاي اصلي کبد عبارت‌اند از:

- متابوليسم کربوهيدرات، پروتئين و چربي؛

- ذخيره و فعال کردن ويتامين‌ها و مواد معدني؛

- تبديل آمونياک به اوره؛

- متابوليسم استروئيدها؛

- عمل کردن به‌عنوان يک صافي؛براي محافظت در برابر سيل مواد مضري که به‌ خون سرازير مي‌شوند. کبد صفرا توليد مي‌کند، نمک‌هاي صفراوي براي هضم و جذب چربي و ويتامين‌هاي محلول در چربي استفاده مي‌شوند و بيلي روبين محصول نهايي انهدام گلبول‌هاي قرمز، در کبد ترکيب شده و از طريق صفرا دفع مي‌شود.

درمان

برای درمان و بهبود کبد چرب باید اختلالات زمینه ساز درمان شوند.در حال حاضر درمان بر روی مهار مشکلات طبی واختلالاتی که زمینه ساز کبد چرب هستند متمرکز است.داروهایی مختلفی مانند متفورمین برای درمان کبد چرب عرضه شده‌اند که تاثیر قطعی آنها ثابت نشده‌است .

ورزش روزانه و مصرف مرتب میوه وسبزیجات اثرات مفیدی بر روی این بیماری دارند کاهش تدریجی وزن در افراد چاق لازم بوده ومفید است، ولی کاهش ناگهانی وزن، این اختلال را تشدید می‌کند .در کبد چرب مقاومت به انسولین شایع بوده وداروهایی که مقاومت به انسولین را درمان می‌کنند مانند :متفورمین موجب بهبود آنزیم‌های کبدی می‌شوند .ویتامین E با دوز ۴۰۰میلی گرم در روز باعث کاهش آسیب به سلولهای کبدی و بهبود آنزیم‌های کبدی می‌شود ولی چون با خطر افزایش بیماریهای قلبی همراه است مصرف دراز مدت آن توصیه نمی‌شود .در کودکان علل زمینه‌ای شامل دیابت، سوء جذب چربی، چاقی، ماراسموس، کواشیورکور، بیماری ویلسون، سیستیک فیبروزیس، باید مهار ودرمان شود.