ویروسها یکی از کوچکترین عوامل بیماری زا در جانداران هستند که اندازه آنها بین 300 - 200 نانومتر است. ویروسها انگل داخل سلولی هستند که این خصوصیت مهمترین تفاوتویروسها با بقیه میکروارگانیسم هاست. به نظر می‌رسد که ویروسها قبل ازیوکاریوتهابوجود آمده‌اند. به ویروسهافاژنیز گفته می‌شود.

اطلاعات اولیه

قبل از هر چیز باید بدانیم که آیا ویروسها موجودات زندهمحسوب می‌شوند یا نه. یک تعریف میگوید:

حیات عبارت است از یکسری فرایندهای پیچیدهحاصل از دستورالعملهای خاصی که بوسیلهاسیدنوکلئیک سلولهای زنده همواره در فعالیت می‌باشد. چون ویروسها در خارج از بدنمیزبان به حالت خنثی بسر می‌برند به این مفهوم نمی‌توان آنها را موجود زنده در نظرگرفت. معهذا هنگامی که ویروسها وارد سلول میزبان می‌شوند اسیدهای نوکلئیک آنها فعالگشته و منجر بهتکثیر ویروسمی‌گردد. از نظر بالینی ویروسهارا می‌توان موجودات زنده در نظر گرفت زیرا آنها مانندباکتریها،قارچهای بیماریزاآلودگی و بیماری ایجادمی‌کنند. به ویروس کامل ویریون گفته می‌شود.

ساختمان شیمیایی ویروس

اسید نوکلئیک

یک ذره ویروسی دارای یک هسته مرکزی اسید نوکلئیکی DNA یا RNA به عنوانماده ژنتیکیمی‌باشد. نسبت اسید نوکلئیک بهپروتئین غلاف ویروس از یک درصد در ویروسآنفلوانزاتا 50 درصد در برخی ازباکتریوفاژها متغیر است. برخلاف سلولهای پروکاریوتیک و یوکاریوتیک که همواره دارایDNA به عنوانماده ژنتیکی اصلی خود هستند ویروسها دارای یکی از دو نوع اسید نوکلئیک بوده و هرگزهر دو را باهم ندارد. اسید نوکلئیک در بعضی ویروسها به شکلخطیو در بعضی به شکلحلقویمی‌باشد.

کپسید

اسید نوکلئیک ویروس بوسیله غلاف پروتئینی به نامکپسیداحاطهشده است. کپسید ویروس که معماری آن بوسیله اسید نوکلئیک ویروسی تعیین می‌شود بخشعمده ویروس را بویژه در ویروسهای کوچک شامل می‌شود. هر کپسید از واحدهای کوچکپروتئینی به نامکپسومرساخته شده است. نظم و ترتیب قرار گرفتن کپسومرها ،شکل کلی و پیکر ویروس را تعیین می‌کند که برای هر ویروس خاص ثابت است.

پوشش غیر پروتئینی

در عده‌ای از ویروسها کپسید بوسیله پوششی که معمولاترکیبی ازلیپیدها،پروتئینها وکربوهیدراتهااست پوشیده شده است.

ویروسهای ناقص Defctive Virus

ویروسهای ناقص یا نارس از نظر عملکردویروسهایی هستند که از اسید نوکلئیک وپروتئین تشکیل شده‌اند، ولی بدون ویروس کمکی توان تکثیر ندارند. که به این ویروس کمکیHelper ویروسگفته می‌شود. ویروسهای ناقص در ساختمان ژنتیکی خود نقصی دارندو در خلال تکثیر در داخل سلول بوجود می‌آیند و چون این ویروسها می‌توانند تکثیرویروسهای معمولی را مختل کنند تصور می‌شود که این ویروسها با تکثیر زیاد خود ازتکثیر ویروسهای معمولی جلوگیری می‌کنند پس دربهبودبیمارینقش دارند.

ویریون

به یک ذره ویروسی که توان آلوده کردنسلولرا دارد گفته می‌شود. به ورود ویروس بهداخل سلول عفونت یاآلودگی سلولگفته می‌شود که می‌تواند علایم بالینی داشتهباشد یا نه.

سودو ویریون

پارتیکولها یا ذرات ویروسی‌اند که به جای ژنوم ویروس تکه‌ایاز ژنوم سلول میزبان به آن وارد شده است.

ویروتید

از یک مولکول منفرد و حلقوی RNA تشکیل شده که معمولاپاتوژنگیاهان‌اند و فاقد کپسید و پوشش‌اند.

ویروسوئید

با وجود یک ویروس کمکی می‌توانند کپسید پروتئینی داشته باشند ودرگیاهاناز گیاهی به گیاه دیگر منتقل شوند.

ویروسهای گیاهی

ویروسها درجلبکها ،قارچها ،گلسنگها،خزه‌ها،سرخسهاو گیاهان عالی دیده شده‌اند. ولی درگیاهان عالی بیش از گیاهان پست مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ویروسها به گیاهانزراعی خسارتعمده‌ای وارد می‌سازند. چون پاره‌ای از ویروسهای گیاهی چندان شباهتی باویروسهای دیگر ندارند بنابراین گروه مستقلی را تشکیل می‌دهند. ولی بعضی از آنهادارای خصوصیات مشترک بوده و می‌توان آنها را در یک گروه قرار داد. این گروهها بهشرح زیر هستند.

• ویروسهای میله‌ای یا رشته‌ای
• ویروسهای ایزو دیامتریک
• ویروسهای باسیلی شکل
• ویروئیدها: بیماریزاهایی شبیه ویروسها هستند که درمیزبان خود نوکلئو پروتئین تولید نمی‌کنند.

ویروسهای جانوری

ویروس از انواع مختلف جانوران ازتک یاختگانتا انسان جدا شده است. میزبانمهم ویروسها دربی‌مهره‌گان،بندپایانهستند خصوصاکنه‌هاوحشرات. پاره‌ایاز ویروسها در عین حال که در حشرات تکثیر می‌یابند می‌توانند در گیاه یا در جانورمولد بیماری باشند، ولی برای خود حشرات بیماریزا محسوب نمی‌شوند. ویروسها در اکثرمهره‌دارانفعالیت دارند و درماهیها،دوزیستان ،پرندگانوپستانداران بیماریهایی تولید می‌کنند که گاهی علایم آنها به صورت تومور نمایان می‌شود. ویروسهادر انسان نیز بیماریهای گوناگونی ماننداوریون،سرخک ،تب زرد،آبله،آنفلوانزاو ... ایجاد می‌کنند.

تکثیر ویروسها

اسید نوکلئیک هرویریونفقط تعداد معدودی از ژنهایلازم برای سنتز ویروسهای جدید را دارا می‌باشد. اکثر آنزیمهای ویروسها توسط سلولمیزبان ساخته می‌شوند. نقش آنزیمهای ویروس تقریبا بطور کامل با همانند سازی و آمادهکردن اسید نوکلئیک ویروسی ارتباط دارد و هرگز با دستگاه سنتز پروتئینی را تولیدانرژی رابطه‌ای ندارد. مراحل 5 گانه تکثیر ویروس در سلول میزبان به صورت زیر است.

• مرحله رونشینی ویروسها بر روی سلول
• مرحله ورود و نفوذ در سلول
• مرحله بیوسنتز اجزای ویروسی
• مرحله رسیدن و کامل شدن ویروس
• مرحله آزاد شدن ویروس از سلول میزبان و نفوذ آن در سلولهای سالم

مراحل تکثیر ویروسها

اتصال

ترکیبات ویژه بیوشیمیایی موجود بر سطح ویروس به ناملیگاندبهترکیبات ویژه‌ای که بر سطح یاخته میزبان قرار دارند وگیرندهنامیده می‌شوند اتصال می‌یابند. ویروسهایگوناگون دارای گیرنده‌ای مختلف هستند.

ورود

ورودویروس به داخلیاخته با روشآندوسیتوز،در هم آمیختنو یاانتقالصورتمی‌گیرد در آندوسیتوز که بسیاری از ویروسهای دارای پوشینه از این فعالیت اساسی برایآلوده کردنآنها استفاده می‌کنند. پس ازاتصال ویروس به گیرنده اختصاصی خود در پرده سیتوپلاسم یاخته میزبان یک فرورفتگیبنام حفره پوشیده ایجاد شده که ویروس و گیرنده یاخته داخل آن قرار می‌گیرند در روشآمیختگیگلیکوپروتئین Fکه در سطحویروسهایخانواده پارامیکزوویریدهقرار دارد می‌تواند باعث در هم آمیختن پوشینه ویروسمربوط با پرده سیتوپلاسم یاخته میزبان شود. در روش انتقال برخی از ویروسهایی کهدارایکپسید بسیت وجهیهستند، ولیآنولوپندارند قادرند بطور مستقیماز میان پرده سیتوپلاسم یاخته میزبان عبور کنند.

پوشش برداری

اگر ژنهای ویروس بخواهند مورد رونویسی قرار گیرند لازم است کهحداقل بطور نسبی از احاطه کپسید خارج شوند. در مورد ویرسهای دارای پوشینهنوکلئوکپسید خود رابطور مستقیمدر سیتوپلاسم رها می‌کنند. در مورد ویروسهایبیست وجهی فاقد پوشینه فقطپروتئین‌های ویژه‌ایاز کپسید جدا می‌شوند پوششبرداریویروسهای آبلهدر دو مرحله انجاممی‌گیرد.

رونویسی اولیه

ژنوم ویروسهایی که از ssRNA باپلاریته مثبتتشکیلیافته‌اند بلافاصله پس از ورود به یاخته میزبان باریبوزوم اتصال یافته و ترجمه می‌شود و تمام ویروسهای دیگر مثل ssRNA باپلاریته منفییا آنها که RNA دو رشته‌ای ، DNA دو رشته‌ای و یا DNA تک رشته‌ای دارند بایستیابتدا از روی ژنوم خودشان mRNA اولیه را تولید کنند ویروسهای DNA دار که درهستهتکثیر پیدا می‌کنند ازآنزیم RNAپلیمرازشماره 2 یاختهاستفاده می‌کنند ، ولی ویروسهای RNA دار لازم است آنزیم ترانسکریپتاز ویژه‌ای به همراه داشته باشند. در اثر رونویسی اولیه و ترجمه mRNA‌هایتولید شده پروتئینها بوجود می‌آیند که یا به صورتآنزیم‌هاییعمل می‌کنند که برای تکثیر ژنومویروس و رونویسی از آن بکار روند و یاتنظیم فعالیتهایویروسیو یاخته را به عهده دارند.

ترجمه اولیه

برای ترجمه mRNA ، ابتدا mRNA‌های مونوسیسترونیک دارای کلاه وزنجیره (POL(A به ریبوزوم متصل می‌شوند و سپسبه روش mRNAهای یاختهترجمهمی‌گردند. mRNAهای پلی سیسترونیک ویروسهای خاص می‌توانند بطور مستقیم بهفرآورده‌های مربوط به ژنهای ویروس ترجمه شوند این عمل در نتیجه شروع اولیه ، و شروعمجدد عمل ترجمه در کدانهای AUG داخلی mRNA است. اغلب پروتئینهای ویروسی متحملتغییرات پس از ترجمه می‌شوند که عبارتند از: اسیلاسیوناسیدهای چرب (برای گرفتن در پرده سیتوپلاسمسلول) ، فسفوریلاسیون برای اتصال بهاسیدنوکلئیکو گیلیکوزیلاسیون. تقسیم‌هایناشی ازآنزیم‌هایپروتئولیتیک ترجمه اولیه منجر به تولید پروتئینهایی خواهد شد که فعالیتهایویروسی را تنظیم می‌کنند و بر فعالیتهای یاخته میزبان تاثیر می‌گذارند.

تکثیر ژنوم ویروس

تکثیر DNA ویروسی

ویروسهای DNAدار از روشهای گوناگونی برای تکثیر ژنوم خوداستفاده می‌کنند با توجه به اینکه برای شروع سنتز DNA احتیاج بهRNA پیشرواست بنابراین ویروسهای گوناگون روشهایی رااتخاذ کرده‌اند که بدون وجود RNA پیشرو هم بتوانند DNA خود را تکثیر دهند. برخی ازاین ویروسها دارایDNA حلقویهستند، ولی برخی ازویروسهایی که دارایDNA خطیهستند در دو انتهایژنوم خود دارایبخشهای مکملمی‌باشند که می‌تواند به عنوان پیشرو عمل کند. ویروسهای دیگر نیز دارای یکپروتئین پیشرومی‌باشند که به صورت کووالانت به انتهای 5 اتصال یافته است. فعالیتهای آنزیمیگوناگون برای تکثیر DNA ویروسها مورد نیاز هستند.<br><br> آنزیمهلیکازکه برای باز کردن پیچ‌های دو رشته DNA ویروس ، یک پروتئین که از پیوستنمجدد دو رشته DNA جلوگیری می‌کند. آنزیم DNA پلی مراز برای کپی کردن هر یک از، یک آنزیم RNAse جهت تجزیه RNAبه 3رشته‌های DNA ویروس از نقطه آغاز و در جهت 5پیشرو ، و یکآنزیم DNA لیگازبه منظور متصلکردنقطعات اوکازاکیبه یکدیگر.

تکثیر RNA ویروسی

تکثیر RNA پدیده‌ای استمنحصر به فرد ویژهویروسها، تکثیر RNA از روی RNA احتیاج به آنزیمی دارد که در نزد سلول‌هایپستانداران وجود ندارد این آنزیم را RNAپلی مراز وابسته به RNA گویند که فقط توسطویروسهای RNA دارکد می‌شود. برای اینکه RNA ویروس تکثیر یابد لازم است که ابتدا از روی رشتهژنومی ویروس مورد نظر یک رشته مکملسنتز شود پس این رشته بعنوان الگو مورد استفاده قرار می‌گیرد و از روی آن رشته‌هایژنومی تولید می‌گردد. اگر رشته RNA ژنومی دارای پلاریته منفی باشد در آن صورتپلاریته رشته مکمل مثبت خواهد بود و در مورد ویروسهایی که دارای RNA با پلاریتهمثبت هستند ابتدا رشته مکمل با پلاریته منفی از روی ژنوم سنتز می‌شود و سپس همینرشته بعنوان الگو مورد استفاده قرار گرفته و رشته‌های مثبت به همان رشته‌های ژنومیهستند از روی آن تولید می‌شوند.

رونویسی تاخیری

منجر به تولید mRNA‌های تاخیری می‌شود.

ترجمه تاخیری

منجر به تولید پروتئینهای ساختمانی ویروس می‌شود.

سرهم شدن اجزا ویروس

ویروسهای فاقد پوشینه

تمام ویروسهای جانوری کهفاقد پوشینههستنددارای ساختمانبیست وجهیهستند در زمان سر همشدن ، ابتدا پروتئین‌های ساختمانی ویروسهای دارای ساختمان ساده بطور خود به خود گردهم می‌آیند و کپسومرها را تولید می‌کنند پس آن کپسومرها به هم اتصال یافته وکپسید ویروسرا ایجاد می‌کنند که ژنوم ویروسدرون آن قرار می‌گیرد.

بلوغ و رها شدن ویروس

ویروسها دارای پوشینه در زمان رها شدن کامل می‌شوند. ویروسهای ویروسهای فاقد پوشینه باتخریب یاختهمیزبان از آن خارج می‌شوندولی ویروسهای پوشینه ‌دار باپدیده جوانه زدناز یاخته خارج می‌شوند ومعمولا سبب تخریب زودرس یاخته‌ها نمی‌شوند.

رده بندی ویروسها از روی محل تاثیر آن بر روی میکرو ارگانیسمها

شیمی درمانی علیه ویروسها

داروهایی که در مراحل مختلف تکثیر ویروسها دربدن میزبان اثر می‌کنند در تجربیات آزمایشگاهی موثر شناخته شده‌اند. ولی از نظربالینیآمانتادین،آسیکلوویر،ویدارابینوتیو سمیکاربازونمفید شناخته شده‌اند. در اغلب بیماریهای ویروسی تکثیر ویروس تقریباقبل از ظاهر شدن علایم بیماری پایان پذیرفته است. مساله دیگر پیدایش ویروسهای جهشیافته مقاوم نسبت به این داروها می‌باشد و کثرت وقوع آنها به اندازه باکتریهامی‌باشد. شیمیدرمانی علیه ویروسها در مراحل اولیه است و می‌توان در آینده داروهایی علیهویروسها کشف کرد.

اپيدميولوژي بيماريهاي واگير شايع

1ـ اپيدميولوژي بيماريهاي منتشره از راه دستگاه تنفسي

كليات بيماريهاي ميكروبي منتشره از راه دستگاه تنفسي :

اپيدميولوژي و كنترل سياه سرفه، ديفتري، مننژيت مننگوكوكسي و عفونتهاي استرپتوكوكي(با تاكيد بر تب روماتيسمي و روماتيسم قلبي)

بيماريهاي ويروسي منتشره از راه دستگاه تنفسي :

اپيدميولوژي و كنترل انفلوآنزا، سرخك، اوريون، آبله مرغان، سرخچه

2ـ اپيدميولوژي بيماريهاي منتشره از راه دستگاه گوارش :

كليات بيماريهاي ميكروبي منتشره از راه دستگاه گوارش :

اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي سالمونلائي(حصيه و اشباه آن)، اسهال خوني با سيلر، وبا

بيماريهاي منتشره از راه دستگاه گوارش :

اپيدميولوژي و كنترل پوليوميليت، هپاتيت ها

بيماريهاي تك ياخته اي منتشره از راه دستگاه گوارش :

آميباز ، ژيارديوز

بيماريهاي كرمي منتشره از راه گوارش :

نماتودها(كرمهاي قلابدار، آسكاريس، تريكوسفال،اكسيور و غيره)

ستودها(كرم كدوي گاوي، كرم كدوي خوكي، اكينوكك و غيره)

ترماتودها(شيستوزوما هماتوبيوم و غيره)

اپيدميولوژي و كنترل مسموميت هاي غذائي

كليات اپيدميولوژي بيماريهاي داراي ناقل با مخزن :

بيماريهايي كه منبع اصلي بيماري انسان بوده و بوسيله ناقلين منتشر مي شوند، مانند مالاريا و غيره

بيماريهايي كه مخزن بيماري خانواده بوده و داراي ناقل نمي باشند، مانند : تب مالت، هاري، سياه زخم و بيماريهايي كه هم داراي مخزن و هم بوسيله ناقل منتشر مي شوند مانند : ليشمانيوز، بيماريهاي ويروسي منتقله بوسيله بندپايان

كليات اپيدميولوژي بيماريهاي تماسي :

اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي عفوني چشم(تراخم و اورام ملتحمه)

اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي مقاربتي(سيفليس و سوزاك)

اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي قارچي(كچلي ها)

اپيدميولوژي و كنترل كزاز

كليات اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي عفوني مزمن :

اپيدميولوژي و كنترل بيماريهاي سل، جذام

ب ـ اپيدميولوژي بيماريهاي غير واگير و شايع(ديابت، قلب و عروق، تصادفات، گواتر، كمخوني فقرآهن و …)

 معرفي يكي از بيماريهاي ويروسي

بیماری آنفلوانزا

آنفلوانزا بیماری ویروسی حاد دستگاه تنفسی است که با تب  سردرد  درد عضلانی عرق  آبریزش بینی  گلودرد و سرفه تظاهر می کند . سرفه اغلب شدید و برای مدتی ادامه می یابد ولی سایر نشانه های بیماری بعد از 2 تا 7 روز خود به خود بهبودی پیدا می کند. شناسایی بیماری معمولا براساس مشخصات اپیدمیولوژیک آن صورت گرفته و موارد تک گیر آن را فقط با کمک روش های آزمایشگاهی می توان تشخیص داد . آنفلوانزا در افراد مختلف ممکن است از سایر بیماریهای ویروسی دستگاه تنفس قابل تشخیص نباشد . اشکال بالینی بیماری متفاوت بوده و ممکن است نشانه هایی مثل سرماخوردگی  برونشیت پنومونی ویروسی و بیماریهای حاد غیر قابل افتراق دستگاه تنفسی را نشان دهد . اختلالات دستگاه گوارش ( تهوع و استفراغ و اسهال ) نیز بروز می کند ولی در کودکان ممکن است همراه با نشانه های ریوی باشد در همه گیری آنفلوانزا با سوش های ویروسی ( A(H1N1و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسه ها مبتلا به عوارض گوارشی گشته اند.

اپیدمیولوژی

اهمیت آنفلوانزا در سرعت انتشار همه گیریها وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن به خصوص ذات الریه ویروسی و باکتریایی می باشد در همه گیرهای بزرگ شکل شدید یا کشنده بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی که به دلیل عوارض مزمن قلبی  ریوی کلیوی بیماریهای متابولیک کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان شده اند مشاهده می شود.

آنفلوانزا به شکل جهانگیر همه گیریهای وسیع کوچک منطقه ای و تک گیر شایع می گردد. در 100 سال گذشته جهانگیریهای بیماری در سال 1918 و 1957 و 1968 اتفاق افتاده است . میزان حمله در همه گیریهای که در اجتماعات بزرگ اتفاق می افتد معمولا بین 10 تا 20 درصد است در حالی که دراجتماعات بسته مثل مدرسه های شبانه روزی و یا خانه سالمندان به 50 درصد و بیشتر می رسد همه گیریها در مناطق متعدل بیشتر در زمستان و در نواحی گرمسیر بیشتر در ماههای بارانی سال اتفاق می افتد ولی این روند فصبی بروز همه گیریها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تک گیر و یا همه گیر بیماری در هر مکانی بدون ارتباط با فصل اتفاق افتد . نوترکیبی ویروسی بین سروتیپ های مختلف ویروس A خوک و انسان پرندگان وحشی و اهلی ارک و بوقلمون گزارش داده شده است. ویروسهای آنفلوانزایی که جهانگیریهای سالهای 1918 و 1957 و 1968 را به وجود آورده بودند . دارای ژنهای بسیار نزدیک به ژن ویروس آنفلوانزای پرندگان بوده اند.  

منابع:

1-    سايت : WWW. PAOFESSORSOLATANADEH.COM

2-    سايت : WWW.ROSHD.COM سايت آموزشي مدارس ايران

3-    سايت: WWW.HUMS.AS.IR

عنوان مقاله:

نام و نام خانوادگي: حسين الهوردي

نام استاد: آقاي دكتر كمايستاني

درس:  تنظيم خانواده

سال تحصيلي:86-85

فهرست مطالب

عنوان                                                       صفحه