شیرین بیان

مواد خام طبیعی که حاوی گلیکوزید هستند

شیرین بیان یا ریشه مجو(Liquric. Ligwrie root;Regliss)

خصوصیات گیاه شناسی

ماده موثره شیرین بیان از ریشه و ریزومهای خشک شده گیاهی به نام گلیسریزا گلابرا(Glycyrrhiza glabra) از تیره نخود(Leguminosae) به دست می آورند.

این گیاه به صورت بوته و درختچه در طبیعت یافت شده و بیشتر در اسپانیا،ترکیه،یونان، آسیای صغیر،آمریکا،ایران،عراق و بعضی از کشورهای اروپایی یافت می شود ولی

امروز ترکیه،یونان و ایران قسمت اعظم شیرین بیان مصرفی را تولید می کنند.ریشه مجو به صورت تکه هایی به طول یک متر و عرض 5/0 -40 سانتی متر به صورت پوست نکنده در بازار تجارت یافت می شود.مغز ریشه این گیاه زرد و طعم بسیار شیرینی دارد.در بعضی از کشورها به جای ریشه و ریزوم،عصاره های آن که به وسیله آب گرم از ریشه استخراج و محلول حاصل  را پس از تصفیه کردن تبخیر کرده و عصاره به دست آمده را به اشکال مختلف وارد بازار تجارت می نمایند.

ترکیبات

مواد موثره شیرین بیان بیشتر جزءدسته ساپونین گلیکوزید ها بوده و عبارتند از نمک های پتاسیم و یا کلسیم اسیدی تری ترپین کربوکسیلیک،اسید گلیسری ریک(گلیسریزین)(10-5/2 درصد)که در اثر هیدرولیز به اسید گلیسری تینیک و دو مولکول اسید گلوکورونیک تبدیل می گردد که طعم شیرین خود را از دست خواهد داد.اسید گلیسری تینیک یک تری ترپین پنج حلقه ای از مشتقات بتاآمیرین می باشد.علاوه بر ترکیبات فوق دارای مقداری گلیکوزید های فلاووئید می باشد که رنگ زرد شیرین بیان مربوط به این ترکیبات می باشد و اهم آنها عبارتند از لیکوئی ریتین و ایزو لیکوئی ریتین و مشتقات کومارین ،هرنیارین ،آنیلفرون، آسپارژین.

22و23 دی هیدرو استیکماسترول،گلوکز،ساکارز(5تا 15 درصد)مانیتول نشاسته(20 درصد)استروادیول و استرون،پروتئین،رزینها و استئارینها.

موارد مصرف

شیرین بیان دارای خاصیت خلط آور،خاصیت آرام کننده تحریکات،ادرار آور،اسپاسمولیتیک ،و جهت معالجه زخم معده می باشد.در سالهای اخیر مطالعات فارماکولوژیکی زیادی روی عصاره شیرین بیان انجام گرفته است  و به علت داشتن دکسی کورتیکوسترون و اسید گلیسیریزیک برای معالجه روماتیسم،بیماری ادیسون و التهابات مورد استفاده قرار می دهند.

در صنعت،شیرین بیان را در قسمت های مختلف مثل:صنعت آدامس سازی،شکلات سازی ،سیگارها و تو تو نهای پیپ،تنباکوی جویدنی،انفیه،صنعت آبجو سازی ؛مورد استفاده قرار می دهند.

ملاحضات:مطابق فارماکوپه های اروپایی،بیشتر شیرین بیان پوست نکنده را معیار ارزشیابی قرار می دهند و مقدار عصاره آن 25 در نظر گرفته شده است و ارزشیابی آن را بدین ترتیب انجام می دهند که مقدار 5/2 گرم پودر ریشه آن را با 50 میلی لیتر آب مخلوط کرده و مدت دو ساعت در حرارت آزمایشگاه تکان می دهند.بعد آن را صاف کرده 10 میلی لیتر از صافی(=5/0 گرم پودر ریشه)تبخیر کرده تا خشک گردد.سپس آن را وزن می نمایند،مقدار عصاره وزن شده باید 125 میلی گرم باشد و مقدرا خاکستر سولفاته آن 10 درصد و مقدار خاکستر غیر محلول در اسید کلریدریک آن 2 درصد باشد.

گرد پوست کنده شیرین بیان دارای رنگ زرد،بوی ضعیف و کمی معطر،مره شیرین و کمی قابض می باشد.گرد پوست نکنده آن دارای رنگ زرد تیره می باشد،در زیر میکروسکوپ شامل قسمت های زیر می باشد:

الف-بلورهای منفرد منشوری شکل اکسالات کلسیم،خیلی زیاد و اختصاصی می باشد.

ب-الیاف متعدد زرد رنگ که بعضی از آنها تبدیل به اسکلرانشیم شده است و محتوی بلورهای منشوری شکل اکسالات کلسیم،تعداد آنها زیاد و خیلی اختصاصی می باشد.

پ-تکه های فیبر های اسکلرانشیم شده،تعداد آنها زیاد ولی اختصاصی نمی باشند.

ت-تکه های آوندهای چوبی که مشبک یا منقوط به نظر می رسند و مانند الیاف فوق زرد رنگ بوده،تعداد آنها زیاد و اختصاصی می باشند.

ث-دانه های گرد یا بیضی شکل نشاسته که اندازه آنها بین 2 تا 20  میلی میکرون بوده و خیلی زیاد و اختصاصی نمی باشند.

ج-تکه هایی از پارانشیم پوستی که ممکن است محتوی دانه های نشاسته بوده تعداد آنها زیاد و اختصاصی نمی باشد.

توجه:این گرد باید فاقد تار،سلولهای سنگی،قسمت های کلانشیم و کریستالهای شنی شکل باشند.

منبع:تجزیه و شناسایی مواد دارویی گیاهی(ترجمه دکتر هادی صمصام شریعت)