اسفراین

اِسفَرایـِن شهری است در شمال غربی استان خراسان شمالی. این شهر مرکز شهرستان اسفراین است.

اسفراین بین 56 درجه و 57 دقیقه تا 58 درجه و 7 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 40 دقیقه تا 37 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. این شهرستان از جنوب و جنوب غربی با شهرستان سبزوار، از شرق با قوچان و سبزوار و از غرب با بجنورد و شیروان همسایه است. ارتفاع شهرستان اسفراین از سطح دریا در بلندترین نقاط قله شاه جهان 3032 متر و در پست ترین نقطه حدود هزار متر می باشد. اسفراین در حاشیه جنوبی کوههای آلاداغ که خود در امتداد شرقی رشته کوه البرز قرار دارد و در قسمت جنوبی به ارتفاعات جغتای می پیوندد. مرکز شهرستان اسفراین شهر اسفراین و ارتفاع آن از سطح دریا 1260 متر است. قله شاه جهان در آلاداغ بلندتر از قله های دیگر کوههای شانو، دلقره، برمهان، پاتو، نادری، خیبران، ارسن، کول، گاوتیغ و قره داش است. ادامه کوههای آلاداغ در قسمت غربی شهرستان اسفراین با نام سالوک معروف است. رشته کوه دیگری که به موازات رودخانه جوین قرار دارد در جهت جنوب شرقی- شمال غربی، بین شهرستان های اسفراین و سبزوار امتداد پیدا کرده است. ارتفاع این رشته کوه از سطح دریا 1353 متر است و مهمترین آنها کوه تپه سیاه و هرده گچی می باشد..

اسفراین دارای نقاط تاریخی فراوانی می باشد و بیش از 25 بقعه از بزرگان و امام زادگان در این شهرستان وجود دارد. همچنین این شهر مشاهیر فراوانی را در خود پرورش داده است. ابو عوانه، ابو حامد، شیخ محمد رشیدالدین، شیخ جمال الدین احمد ذاکر گوریانی اسفراینی، احمدبن ابی طاهر اسفراینی، شیخ محمد رشیدالدین، رضی الدین علی لالای اسفراینی و ابو عباس فضل بن احد اسفراینی از جمله این بزرگان هستند.

قومیت ها

طبق اثر جواد زاده (1380)، مردم اسفراین از چهار قوم تشکیل شده اند که شامل تات ها (فارس ها)، ترک ها، کردها و هزاره ها (بربری ها) می باشند:

 1. تات ها فارسی زبا نهایی هستند که پس از کشتارهای مردم اسفراین در اواخر قرن دهم و اویل قرن یازدهم به روستاهای دوردست کوچیدند و اکنون در دو روستای نیش کیش و گنجدان یا گیجدان زندگی می کنند و دارای لهجه خاص و آداب و رسوم قدیمی خود هستند.

 2. کردها: در گذشته شاه اسماعیل، شاه عباس و نادر شاه افشار اغلب کردها را برای مرزداری و دیگر مسائل سیاسی به مناطق مختلف استان خراسان کوچاند. طوایف مختلف کرد عبارتند از کرمانج، کلهر، گوران، شادلو، زعفرانلو، میلانلو، ایزانلو، توپکانلو، دیرانلو که عموما در روستاهای شمالی و حومه اسفراین زندگی می کنند.

 3. ترک ها از ترک های تتار و جغتایی هستند و بیشتر در بخش بام اسفراین زندگی می کنند. فرهنگ آها سنگلاخ نام دارد و توسط امی علیشیر نوایی تالیف گردیده و یادگار دوران رشد آنهاست.

4. بربری ها که در زمان حکومت احمد خان ابدالی به نوار مرزی ایران کوچانده شده بودند و یا در دوره ناصرالدین شاه به ایران آمده بودند و توسط یکی از ملاکین و تجار معروف خراسان به نام رضا مهدوی رییس التجار به اسفراین آورده شده اند. بربری ها بیشتر در روستاهای قاسم آباد، کلاته بربرها، عباس آباد و چند روستای دیگر ساکن شده اند و بیشتر از طوایف چوره، پالانی، چارشانگی، خوجکه، لنگر، جاقوری و دیزنگی هستند.

شهر فعلی اسفراین از 19 محله تشکیل شده است و حدود 30000 متر مربع از خیابان های این شهر را خیابان های اصلی پوشش می دهند. صنایع اسفراین در دو کارخانه پنبه و کارتن سازی خلاصه می شود و غیر از آنها کارگاههای کوچک زیادی از جمله کارگاههای صنایع چوب، صنایع فلزی و صنایع ساختمانی وجود دارد. کارخانه کمپوت روستای کوشکی، کوره های آجر روستای اتیمز، کارخانه آسفالت شهرداری، کارخانه تولید ماکارونی و کارخانه بسته بندی خشکبار از دیگر صنایع اسفراین می باشند. در بخش های اسفراین همچون دهستان های حومه، زرق آباد، رویین، فرطان، میلانو، بام وصی آباد، انواع تولیدات کشاورزی و دامداری یافت می شود. سیب رویین و انگور اسفراین شهرت خاصی دارند و زمین های قابل کشت غلات، پنبه، زیره، هندوانه، خربزه، انگور و غیره به فراوانی در این شهرستان تولید می شود. کشت توت و پرورش کرم ابریشم، زنبورداری و دامداری از فعالیتهای دیگر روستاها و شهر اسفراین است. صنایع دستی اسفراین، پارچه بافی، قالی و قالیچه بافی، جاجیم بافی و گلیم بافی است. پارچه بافی بیشتر در روستاهای رویین، محمودی و ایرج معمول است.

آب و هوا

آب و هوای اسفراین معتدل است و منابع تاریخی نیز این بر این نکته تاکید دارند. اعراب اسفراین را بلقیس می خوانده اند که یادآور سرزمین های زیبای یمن بوده است. قسمت های جنوبی اسفراین به علت مجاورت با کویر دارای زمستان های سرد و تابستان های گرم و خشک می باشد. رودخانه های مهم اسفراین، بیداز و رویین و قره سو می باشند. قره سو اصلی ترین رود است که از ارتفاعات رشته کوههای آلاداغ و شاه جهان سرچشمه گرفته و شامل رودخانه های سنخواست، جاجرم، بیدواز، گرماب، رویین و غیره است. این رود پس از سیراب کردن جلگه جاجرم به طرف جنوب جریان یافته و به کالشور در جنوب سبزوار می پیوندد و سرانجام در کویر گم می شود. در بخش صنايع كارخانه ي لوله گستر اسفراين در صنايع فولاد و تهيه لوله هاي بي درز قطب مهمي در منطقه محسوب مي شود .

پوشش گیاهی

به غیر از درختان ارس که در بلندیهای شاه جهان، سالوک و ساری گل بطور پراکنده می رویند، اسفراین دارای 450000هکتار مرتع و جنگل می باشد. این جنگل ها که در ارتفاعات شمالی و شمال شرقی قرار دارند، اغلب از درختان پسته، انار، سماق، انجیر، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ارغوان و ... تشکیل شده است. پوشش گیاهی منطقه را نیز گیاهانی چون پیاز کوهی، درمنه، خارشتر، بارهنگ، اسپند، قارچ، پونه، زرشک، بومادران، استاقدوس و غیره تشکیل می دهد.

حیات وحش

به علت وجود مراتع و جنگل ها، زیستگاه حیات وحش در قسمتهای زیادی از این شهرستان گسترده شده است. حیواناتی چون شغال، آهو، گرگ، گورکن، خرگوش، روباه، خوک، پلنگ، کفتار و بزکوهی در نقاط مرتع به ویژه در منطقه سالوک زندگی می کنند. منطقه حفاظت شده ساری گل در شمال شرقی اسفراین، با وسعت 28000 هکتار زیستگاه انواع وحوش و گیاهان می باشد.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان اسفراین
• دهستان آذری
• دهستان دامن کوه
• دهستان زرق آباد
• دهستان روئین
• دهستان میلانلو

شهرها: اسفراین

• بخش بام و صفی‌آباد
• دهستان بام
• دهستان صفی‌آباد

شهرها: صفی‌آباد

روستاها

روستاهای با بیشتر از هزار نفر جمعیت:

بخش مرکزی:

• دهستان آذری

اتيمز، فرطان كهنه، فرطان تازه، جوشقان، كوشكي

• دهستان دامن کوه

چهاربرج، سارمران، توي، خالدآباد

• دهستان زرق‌آباد

چهل‌حصار، زرق‌آباد

• دهستان روئین

روئین، سست، خوشین، ایرج، کلات

• بخش بام و صفی‌آباد
• دهستان بام

بام، دهنه اجاق

دانستنی های گردشگری اسفراین

موقعیت جغرافیایی:

شهرستان اسفراین با وسعتی حدود 5345 کیلومترمربع از شمال به شهر های بجنورد و شیروان، جنوب به شهرستان سبزوار در خراسان رضوی،غرب به شهرستان فاروج و شرق به شهرستان جاجرم محدود می شود.

شهر بلقیس:

در 3کیلومتری جاده اسفراین به سبزوار واقع شده ، این بنای عظیم گلی را می توان پس ازارگ بم دومین بنای گلی ایران دانست.

بنا از دو قسمت شهر و ارگ تشکیل شدهو دور حصار آن 29 برج قرار داشته است و از محوطه داخلی آن قطعات چینی های سبز رنگ وهمچنین چینی های گل و بوته دار لاجوردی بر زمینه سفید مربوط به عصر صفوی به دستآمده است.

بقعه شیخ محمد رشیدالدین:

بقعه شیخ محمد رشید الدین در 33 کیلومتریشمال شرقی شهرستان اسفراین و در حاشیه روستای بید واز قرار گرفتهاست.

بنای بقعه دارای طرحی هشت ضلعی است که گنبدی بر روی آن استوار شدهو در داخل بنا دو ردیف کتیبه گچبری نفیس تعبیه شده است. در بخشی از کتیبه گچبری کهباقیمانده شیخ محمد رشید الدین، نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی برادر اماممحمد غزالی معرفی شده است.

دهکده توریستی رویین در 27 کیلومتری جادهاسفراین به بجنورد و در دره ییلاقی سرسبز رویین قرار دارد. معماری روستا به شیوهپلکانی است که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. هنر عمده بانوان در اینمنطقه چادر شب بافی است.

پیشینهتاریخی:

آریایی ها پس از ورود به سرزمین وسیع ایران درنقاط مختلفی سکنی گزیدند که اسفراین یکی از آن نقاط محسوب می شود.

پس ازآن و پس از قدرت گیری قوم پارت اهمیت این منطقه بدلیل سکونت پارتیان در آن دو چندانگردید به گونه ای که در زمان اشکانیان و ساسانیان جزء مهمی از ابر شهر نیشابورمحسوب می گشت.

پس از اسلام اسفراین موقعیت و اهمیت خویش را حفظ نمود.

این شهر بارها در هجوم مغولان و تیموریان با نابودی و کشتار مواجه شداما هر بار پس از گذشت زمانی چند ، مجددا رو به آبادانی نهاد.

اسفراینبه دلیل قدمت و پیشینه تاریخی قوی دارای قلعه ها و تپه ها ی باستانی و مساکن قدیمیبسیاری است.

پارک ملیساریگان:

پارک ملی ساریگان که در کنار منطقهحفاظت شده آن قرار دارد در فاصله کوتاهی از اسفراین واقع شده و با بیش از 200 گونهگیاهی از تنوع مطلوبی برخوردار است و گیاهان دارویی فراوانی در این منطقه رشد میکند. از آن جمله میتوان به بومادران، تاج خروس، پیاز کوهی، چوبک، گل گاو زبان وخرفه اشاره نمود.

پارک ملی سالوک نیز مجاور منطقه حفاظت شده سالوک درشمال غربی اسفراین قرار گرفته و در دره های زاری، جوزی و چهار برج جنگل های پراکندهمشهود است. این منطقه زیستگاه پرندگان و حیوانات همچون آهو، قوچ، میش، گربه وحشی وپلنگ است .

برخی از جاذبه هایگردشگری و تاریخی:

دره ییلاقی بید واز

دره ییلاقی اردغان

آبشار زیبای توی

آبشارزیبای ایزی

مناظر طبیعی سیاه خانه

غار گسك

غارنوشیروان

غار گور پان

کاروانسرای راونیز و...

اسفراین کهن یکی از شهرهای مهم خراسان بوده است پس از برقراری حکومت مشروطه از سال 1324 هجری قمری برابر با 1285 هجری شمسی تا سال 1316 هجری شمسی  ولایات اسفراین خود دارای سه بلوک شامل : بالا ولایت (مرکز آن میان آباد ) میان ولایت و پایین ولایت ویکی از ولایت هیجده گانه خراسان و سیستان بوده است . براساس قانون تقسیمات کشوری و وظایف فرمانداری و بخشداری مصوب 16 آبانماه سال 1316 هجری شمسی استان خراسان دارای هفت شهرستان گردید : که از اسفراین به عنوان یک شهرستان مستقل نام برده نشد.

در سال 1329 خراسان دارای یازده شهرستان شد و اسفراین با دهستانهای میان آباد جاجرم , سنخواست و شوقان (شقان) به صورت بخش جداگانه و تابع شهرستان بجنورد بود. این وضعیت تاسال 1339 ادامه یافت و هریک از بخشها و آبادیهای کنونی شهرستان اسفراین از لحاظ تقسیمات کشوری تابع حوزه شهرستان قوچان , سبزوار و بجنورد بودند .

بر اساس قانون 1339 خراسان 15 شهرستان شد. د راین سال بخش اسفراین از شهرستان بجنورد و بخشهای جغتای و بام و صفی آباد از شهرستان سبزوار جدا و تبدیل به شهرستان اسفراین شدند . در  تیرماه سال 1339 شهرستان اسفراین به مدت پنج ماه دارای سه بخش حومه ، جغتای , بام و صفی آباد بود ؛ اما در آذر ماه همین سال جغتای از شهرستان اسفراین جدا و ضمیمۀ شهرستان سبزوار گردید .

از آذر ماه سال 1339 تا پایان 1346 شهرستان اسفراین شامل بخشهای حومه (به مرکزیت میان آباد ) و بام و صفی آباد بود . در این سال طبق قوانین مصوب در محدودۀ شهرستان اسفراین ، دو بخش و هفت دهستان ایجاد گردید . بخش مرکزی با دهستانهای (حومه ، رویین ، زرق آباد ، پرتان ، میانلو یا میلانلو ) و بام و صفی آباد با دهستانهای (بام و صفی آباد) . تا آبان ماه 1379 تنها نقطۀ شهری شهرستان اسفراین شهر اسفراین بود . از آبان ماه همین سال صفی آباد نیز به شهر ارتقا یافت .

 موقعيتجغرافيايي اسفراين       

جمعیت و مساحت شهرستان اسفراین :

مساحت شهرستان اسفراین 5023 کیلومتر مربع است که دارای 2 بخش و یک شهر می باشد . بر اساس آمار جمعیت سال 1375 و آخرین تقسیمات کشوری تا تابستان 1377 جمعیت شهرستان اسفراین  118581 نفر بوده است که که41062 نفر ( 21199 نفر مرد + 19863 نفر زن ) در نقاط شهری و 77519 نفر (37657 نفر مرد + 39615 نفر زن ) در نقاط روستایی استقرار دارند . تراکم جمعیت1/24 نفر در کیلومترمربع است که در مقایسه با تراکم نسبی جمعیت استان(3/19 نفر) می باشد.

اقوام ساکن در شهرستان اسفراین را قوم فارسی ، کرد (کرمانج ) و ترك تشكيل مي دهند كه آمار آنها به شرح زير است :

1) قوم فارس 41402 نفر ( 8778 خانوار ) . نام منطقه غالب : شهر اسفراين

2) قوم كرد 52391 نفر ( 10888 خانوار ) . نام منطقه غالب : شهر و بخش مركزي

3) قوم ترك 23886 نفر ( 5128 خانوار ) . نام منطقه غالب : بخش بام و صفي آباد

  موقعيت و حدود جغرافيايي شهرستان اسفراين

اسفراين يكي از شهرستانهاي استان خراسان است كه با مساحت 5345 كيلومتر مربع در شمال غربي استان بين 56 درجه و 57 دقيقه تا 58 درجه و 7 دقيقه طول شرقي و 36 درجهو 40 دقيقه تا 37 درجه و 17 دقيقه عرض شمالي واقع شده است .

اين شهرستان در دامنه جنوبي كوههاي آلاداغ ودر جنوب و غرب كوه شاه جهان قرار گرفته است .

از شمال به شهرستانهاي بجنورد و شيروان از جنوب و جنوب غربي به شهرستان سبزوار ، از شرق به شهرستانهاي قوچان و سبزوار و از غرب به بجنورد محدود است . ارتفاع آن در بلندترين نقطه 3032 (قله شاه جهان ) و در پستترين نقطه حدود 1000 متر ( خروجي دشت آبادي سرخ چشمه ) از سطح دريا مي باشد .

تا قبل از سال 1369 همسايه شرقي اسفراين ، شهرستانهاي قوچان و نيشابور بودند . در اين سال قسمت نيشابور كه با اسفراين هم مرز بود به شهرستان سبزوار داده شد و در نتيجه شهرستان سبزوار با اسفراين هم مرز شد .

مركز شهرستان ، شهر اسفراين است كه در 57 درجه و 30 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 4 دقيقه عرض شمالي واقع شده و بر سر راه بجنورد – سبزوار قرار گرفته است . ارتفاع آن از سطح دريا 1،260 متر مي باشد .

آب و هواي اين شهر ، نيمه خشك با زمستانهاي سرد و تابستانهاي معتدل است . از لحاظ اقتصادي به طور كلي اسفراين ، ناحيه كشاورزي است و انواع مختلف محصولات در آن به دست مي آيد .

اسفراين از لحاظ سياحتي و گردشگري

اسفراين شهري است زيبا داراي آثار تاريخي بسيار ديدني . جغرافي نويسان مسلمان ، از جمله يعقوبي، مستوفي و صاحب كتاب حدود العالم آنرا شهري آباد و خوش آب و هوا توصيف كرده اند .

اين شهر زادگاه انوشيروان است . خورشيد روزهاي اين شهر عقربه هاي ساعت دروني انسان را به زمان اشو ابراهيم زر داشت و ماه قشنگ شبهاي اين شهر عقربه هاي ساعت دروني انسان را به زمان قمر بني هاشم مي كشاند . البته اسفراين از ديرگاه خواستگاه فرهيختگان ، عرفا و ادباي بسياري بوده است كه سيمرغ انديشه آنان براي هميشه تاريخ ، در وراي آلاداغ در پرواز است . مزيد به آن ، طبيعت زيبا ، ابنيه تاريخي ، امامزاده ها و غارهاي طبيعي اين شهر كهن ، پيوسته آنرا مورد توجه شرق شناسان قرار داده است تا جايي كه « هرمان اندلت » كانادايي كه كتاب ارزشمند نورالدين عبدالرحمن كسرقي ( كشف الاسرار ) را تصحيح نموده از كسرق ديدن كرده است .

جلگه اسفراين ، دنباله دشت نيشابور است كه شمال آن را رشته كوه البرز در بر گرفته كه در هر محلي به نامي خوانده مي شود . در بام و صفي آباد به نام « جهان و ارغيان » و در اسفراين به نام  « شاه جهان » و در نيشابور به نام « بينالود » و در بجنورد « آلاداغ » . ارتفاعات هرده جوين ( رشته اسفراين ) بين شهرستان اسفراين و سبزوار كه در جهت جنوب شرقي و شمال غربي كشيده شده و به موازات رودخانه جوين قرار دارد . ارتفاع اين رشته به نسبه كم است . مهمترين ارتفاعات يا قلل هرده جوين ، كوه تپه سياه و هره گچي است كه بلندترين نقطه آن 1353 متر ارتفاع دارد . مهمترين رودخانه اسفراين (قره سو) است كه از شرق به غرب از شاخه هاي فرعي رودخانه هاي : گرماب،سرخ آب،كال ولايت،بيدواز،رويين،سنخواست،جاجرم تشكيل مي شود كه همگي در قسمت شمالي قره سو هستند. اين رودخانه در حقيقت زهكش دشت اسفراين و اصلي ترين رودخانه آن مي باشد كه از ارتفاعات قوچ خوار و دشت صفي آباد واقع در جنوب شرقي حوضه آغاز و از جنوب شرقي در جهت شمال غرب جريان مي يابد . رودخانه هايي كه از ارتفاعات شاه جهان و آلاداغ سرچشمه مي گيرند ، پس از تغذيه دشت اسفراين ،به قره سو مي پيوندند و از طريق اين رودخانه به كوير خار توران و كوير مركزي مي ريزند.در شهرستان اسفراين دو نوع پوشش گياهي طبيعي قابل تشخيص است ،يكي جنگلهاي و مراتع و دومي گياهان و بوته ها و درختچه ها ي پراكنده .بر اساس آمار اداره كشاورزي اسفراين ،سطح جنگلها و مراتع اين شهرستان در حدود 450000 هكتار مي باشد كه نسبت به كل اراضي زراعي تحت آيش و كشتهاي مختلف و باغات كه حدود 75000 هكتار است رقم قابل ملاحظه اي را تشكيل مي دهد . در اين جنگلها كه در ارتفاعات شمالي و شمال شرقي قرار دارند ، درختان و درختچه هايي مانند پسته ، انار، سماق، زبان گنجشك، انجير، زلزالك، ارغوان، ذغال اخته، گلابي وحشي، سنجدوحشي، (دردره ها) وغيره را مي توان نام برد .در ارتفاعات ساري گل ، سالوك وشاه جهان جنگهاي پراكنده اي از درخت ارس نيز وجود دارد كه در حقيقت نمي توان به آنها جنگل اطلاق نمود.اين درختان توسط اداره محيط زيست شهرستان اسفراين حفاظت مي شود.

پوشش گياهان و بوته ها و درختچه هاي پراكنده نيز شامل دو قسم هستند .اولي شامل منطقه شمال و شمال شرقي كه كوهستاني هستند مي باشد.گياهان موجود در اين نواحي بيشتر شامل گونه هايي از قبيل انواع گون ، قياق، پياز كوهي، فرز، درمنه ، خارشتر، بارهنگ، ورك، اسپند، پونه، قارچ، زرشك دانه دار (كه رنگ آن تيره تر و مزه اش ترشتر از زرشك معمولي است وبه آن زرك مي گويند)،قسني،استاقدوس،قرپچ (كه قبلاً به عنوان ماده اي شستشو استفاده مي شده است)،نخود وحشي،بومادران و .... است . البته نوعي گون به نام Astragalus Siliquosus Boiss در شيب شمالي كوه شاه جهان از طرف روستاي در پرچين در ارتفاعات 2500-1700 متر مشاهده مي شود . گون از نظر اقتصادي حايز اهميت خاص است همه ساله مقدار قابل توجهي كتيرا از آن به دست مي آيد.

دومي شامل منطقه جنوب و جنوب غربي كه شامل تپه ماهور و تپه هاي به نسبت مرتفع هستند؛ مي شود گياهان موجود در اين منطقه شامل گونه هايي : درمنه،تلخ بیان ، خار زرد ، وخاربادبر، بومادران، ساليكور نيا و سالسولا،اسپند، درمنه دشتي، بادبر و... مي باشد. قسمتهايي از مراتع شمالي ازجمله اطراف روستاي سارمران ( زادگاه اين محقق ناچيز خدا ) و ارتفاعات شاه جهان به دليل وجود شكار فراوان از زمان رژيم گذشته حفاظت شده اعلام شده است .

يكي ديگر از جاذبه هاي ديدني اسفراين حيات وحش اين شهرستان است . در واقع شهرستان اسفراين به دليل موقعيت جغرافيايي و وجود مراتع و جنگلهاي پراكنده زيستگاه مناسبي براي حيوانات وحشي بوده  و هست .درحال حاضر عمده ترين آنها عبارتند از: پلنگ،كفتار،گرگ، خوك، روباه، شغال،گربه وحشي ،گوركن، سمور، خرگوش، تشي، بزكوهي، قوچ و ميش وحشي و آهو.  شغال وگوركن وخرگوش بيشتردر دشتها ديده مي شوند .

آهو،روباه،گرگ وخوك هم در دشتها و هم در ارتفاعات زندگي مي كنند، قوچ و میش وحشی , بز کوهی , سمور , گربه وحشی , پلنگ , تشی و کفتار هم بیشتر در ارتفاعات بویژه ارتفاعات سالوک زندگی می کنند , البته ناگفته نماند كه تمامي اين حيوانات تحت حفاظت اداره محيط زيست اسفراين هستند.علاوه بر حيوانات فوق انواع مختلف مار از جمله مار افعي و كبري ، انواع پرندگان همچون جغد ، چوپ پا ، بوف ، سبزقب ، زاغي ، كپك ، تيهو، زنبور، خوره، قرقاول، پرستو، لاشخور، انواع گنجشك، انواع بلبل، بلدرچين، سينه سرخ و...نيز در اسفراين وجود دارند.

اسفراين يعني (Spehr Adwin) كه يك واژه پهلوي ، اوستاي است، اسپهر به معني آسمان نهم و آدوين كه واژه آدينه نيز از آن گرفته شده تلفظ قديمي و املاي واژه آيين است، در واقع مي توان گفت كه اسفراين اجرا كننده آيين و مراسمات آسمان نهم بوده ؛ هست و مي باشد و اين درحالي است كه بعضي ها حتي تا آسمان هفتم هم به سختي رفتند . براي اسفراين نامهاي زيادي آورده شده كه از تكرار آنها پرهيز كرده ولي ،ياقوت حموي مؤلف معجم البلدان به نقل از ابوالقاسم بيهقي درباره نام اسفراين نوشته است:اصل آن(أسپر آيين) بوده است و مركب از أسپر يعني سپر و آيين يعني عادت و روش است . به نظر وي اسفراين سرزمين سلحشوران وجنگاوران بوده ،چنانكه از دوره اشكانيان به عنوان دژ مستحكم پارتها به شمار مي رفته است . اسفراين از دوره باستان در مسير شاهراه تجارتي نيشابور به گرگان يعني جاده ابريشم ،قرار داشته است وهمواره به عنوان سدي در مقابل هجومها وحملات بوده و بدين جهت به چنين اسمي مشهور شده است. كشتارهاي دسته جمعي بسياري از مردمان اين سامان ضمن  فتنه هاي بزرگ تاريخ ، حكايت از روحيه حماسي و دلاوريهاي مردم اسفراين دارد . ياقوت حموي در اين باره مي گويد : اسفراينييان همواره با خود سپر و وسايل رزم حمل مي كرده اند و از قديم به حمل سپرها شناخته شده اند از شهرستان به نام أسپرايين ناميده شده است .

منابع متفق القولند كه اسفراين در دوره ساسانيان به زيبايي و سرسبزي و نيكويي آب و هوا زبانزد بوده است . حادثه مهمي كه در رابطه با تاريخ اسفراين درباره ساسانيان و وجه تسميه آن شايان ذكر است ، رويداد بركناري قباد پدر انوشيروان از پادشاهي (496م) و فرار ايشان از طريق استان ( نيشابور ) به همراه زرمهر فرزند شوخرا كه قباد را در احياي تاج و تخت از دست رفته ياري نمود و توقف قباد در اسفراين و ازدواج وي با دختر مرزبان يا دهگان يا كنارنگ اسفراين و يا فريمان اسفراين است . چنانكه آباداني و سرسبزي را « مهرگان » ناميد . سپس وي به سرزمين هپتاليان رفت و به جستجوي كمك نظامي بر آمد و بدان دست يافت و سرانجام به سال 499 ميلادي به همراه سپاهيانش به مهرگان آمد و همسر و فرزند خود انوشيروان يا نوشين روان را همراه كرد و به مداين بازگشت از اين رو انوشيروان را به انتخاب مادرش ايراندخت يا نيودخت به اسفراين و زادگاه وي در مداين ، نيشابوري و اسفرايني مي خواندند . وجه نامگذاري نوشين روان و مهرگان ( شادي روان ) نيز بي ارتباط با يكديگر نيست ، چنانكه « ياقوت» مهرگان را « فرح النفس » معنا كرده است . از آن جايي كه اسفراين و ناحيه مهرگان قبل از اسلام از جمله پايگاههاي رواج ميتراييسم :[ = مهرگرايي ] بوده است و هنوز هم شواهد و قراين و مظاهر اين آيين در اين منطقه وجود دارد و جشن مهرگان نيز در قديم جشن ميترا يعني خداوند نور و آفتاب بوده و از 16 مهرماه آغاز و تا روز21 مهرماه ، يعني رام روز پايان مي پذيرفت و تا عهد اسلامي دربار غزنويان برگزار مي شد ؛ نيز بي ارتباط با اينگونه نامگذاريها و اينگونه آيين نيست . چنانكه پادشاه خراسان در اين روز خلعتهاي خزاني ( پاييزي) و زمستاني را به سران سپاه مي بخشيدند و مردم در « رام روز » به يكديگر چنين دعا مي كردند : « هزار سال بزي » .

باري جشن مهرگان به خاطر هدايايي كه توسط دهقانان ( زمينداران و صاحبان ملك) به خلفاي اموي داده مي شد ، در دوره اسلامي نيز با همان اهميت قبل از اسلام خود باقي بوده است . بنا به گفته قلقشندي مؤلف صبح الاعشي : « بدين سبب كسري قباد اسفراين را مهرگان ناميد ، چون كه مهرگان يكي از عيدهاي ايرانيان و مطبوعترين اوقات فصلهاي سال است و به خاطر سرسبزي و طراوت و خوشي هواي اسفراين بدين نام خوانده شده است .» يعقوب بن اسحاق كندي فيلسوف و موسقيدانان قرن دوم و سوم هجري در رساله موسیقي خود و ابن خرداد به جغرافيدان و موسیقيدان قرن سوم هجري در كتاب « مختارات من اللهو و الملاهي » كه به كوشش پدر اگتاتيوس ( اغناطيوس ) چاپ و منتشر شده است .

مهرگان و اسفراين را در زمره الحان هشتگانه موسیقي ايران زمين در دوره ساسانيان در عهد بهرام پنجم ساساني بر شمرده اند . ابن الحان بنا به گزارش كندي عبارتند از :

 « 1. شسم 2. اپرن ( اپرين = افربن ) 3. اسپرايين 4. سبدار(شبديز) 5. نيروزي ( نوروزي ) 6. مهرگان 7. مادز (ماهور) و ...

ابن خرداد نيز مقامها را بدين شرح نوشته است : «1. بندستان 2. بهار 3. ماذر و استان (ماه در بستان) 4. شسم (نسيم) 5. قبه گبه يا گوه Goveh احتمالاً همان جوين 6. ابرين ( آفرين ) 7. ابرنيه (ابزنه) 8. اسپراس ( اسپرايين ، اسفرائين ، اسفراين ).»

مورخين قدمت تاريخي اسفراين را با قوچان كه در قديم با نامهاي (آسااك ، استائنه ، استوا ، خبوشان ، خوجان ، قوچان ) بوده است ، يكي مي دانند . با توجه به منلبه و مآخذ و شواهد و قراين ، به نظر آقاي فسنقري ، منطقه اسفراين در ادوار تاريخي قبل از اسلام با نامهاي استوئن ، اسپرايين ، مهرگان ، و در دوره اسلامي با نام اسفراين كه تحول يافته اسپرايين است ، به حيات تاريخي خود ادامه داده است . اگر چه درباره گذشته بسيار دور اسفراين ، منابع كمتر به آن پرداخته اند؛ اما آثار تاريخي ، موقعيت جغرافيايي ، سبك معماري شهر و نامهاي آباديهاي آنكه هر كدام ريشه در نام اقوام ، پادشاهان حاكم بر ناحيه ، آداب و سنن و اعياد خاص گذشتگان اين سامان دارد ، قرايني بسيار قوي و شواهدي قريب به يقين اند . امروزه بقاياي كهندژ اسفراين كهن « شهر بلقيس » مشهور است .

قشنگترين تفرجگاه جديد التاسيس در اسفراين پارك قائم و هتل درجه 1 آن است . اين پارك داراي پلاني به شكل كشتي است و از نظر توپوگرافي در مكان مرتفعي در شمال اسفراين قرار دارد و از چشم اندازهاي زيبا و مناظر طبيعي فرح بخش و بسيار جالبي برخوردار است . مساحت اين پارك 230 هزار متر مربع آن درختكاري از نوع سرو و كاج  و نوع ديگر است و هزار متر مربع آن گلكاري شده است . زيرا اكثر درختان سكويي براي استراحت گردشگران نصب شده است . پارك قائم اسفراين با امكانات رفاهي و تفريحي و بهداشتي مناسب همواره پذيرايي مهمانان و مسافران عزيز مي باشد . امكانات قايقراني ، آبشارهاي زيبا با نورپردازيهاي جاذب و جالب ، شهربازي كودكان ، بوفه قوري ( مخصوص چاي ، بستني و تنقلات ) ، رستوران درجه يك و سكوهاي زيبا براي اطراق مشرف بر استخرهاي قايقراني و كل فضاي شهربازي مجموعه اي از بهترين امكانات تفريحي است كه در پارك قائم اسفراين فراهم آمده است . ومجسمه بلال حبشي اذان گوي رسول گرامي اسلام (ص) بر بلندترين تپه شرقي پارك و پخش اذان ، دل مؤمنان را صفاي ويژه اي مي بخشد ، ازاين رو نمازخانه با امكانات بهداشتي نيز در پارك جهت رشد معنوي ميهمانان فراهم شده است . رستوران پارك قائم كه در بلندترين مكان و به منزله ( عرشه كشتي ) است ، به صورت شبانه روزي با پرسنل مجرب آماده پذيرايي است . از آنجايي كه محدوده اين پارك كوهستان با تپه هاي متعدد محصور شده،تمهيدات پوشش گياهي ودرختكاري قابل توجهي به وسيله شهرداري محترم اسفراين دراين پارك معمول شده است . بنابراين پوشش گياهي بسيار متنوعي با گونه هاي آتري پلكس ( Atripleks) و تاق به زيبايي فضاي اطراف اين پارك افزوده است ، مهمترين ويژگي پارك آب وهواي بسيار متنوع آن مي باشد كه به چگونگي موقعيت جغرافيايي آن بستگي تام و تمام دارد . مشرف شدن روستاي سرسبز حسن آباد و باغات متعدد منطقه كاهي و نهر كاهي كه شعبه اي از رودخانه پر آب بيد وازو عبور آن از حاشيه شرقي پارك ،طراوت و شادابي و اعتدال خاصي به فضا و هواي پارك بخشيده است.شبانگاهان آسمان صاف و پر ستاره اسفراين بر فراز بلنديهاي پارك ديدنيتر از هر جايي ديگر است ، نگاهي به كل شهر اسفراين كه زير نگين بلندهاي پارك قائم با نورهاي بي شمار سوسو مي زنند با شبهاي به ياد ماندني وخاطره هاي فراموش نشدني اي را براي هر بيننده اي فراهم مي آورد . مجموعه كوههاي سر سبز پارك واطراف آن محيطي مناسب براي كوهپيمايي خانوادگي در سحرگاهان است كه بر روي تمام ميهمانان عزيز آغوش گشوده است .

سوغاتاسفراين       

عسل

عسل اسفراین به دلیل تنوع در گیاهان داروئی و کوهی این شهرستان از مرغوبیت خاصی برخوردار است که هم اکنون بالغ بر 8000 کلنی و 250 عضو فعال و غیر فعال در شرکت تعاونی زنبورداران شهرستان تحت پوشش داشته و سالانه حدود یکصد تن عسل تولید می کند . درحال حاضر هم تولید و عرضه عسل بیش از تقاضا بوده و نرخ آن نسبت به سایر مواد غذایی از قبیل پنیر , انواع مرباجات و شکلات پائین است.

 قالیبافی

 شرکت تعاونی فرش دستبافصفی آباد در سال 1375 تشکیل گردید که در حال حاضر با  295 عضو مشغول فعالیت است. ازجمله خدماتی که شرکت تعاونی به اعضاء ارائه می نماید می توان به این موارد اشارهکرد: 1) تامین مواد اولیه مناسب و با کیفیت به منظور ارتقاء کیفیت تولیدات

 2)بازاریابی و فروش تولیدات اعضاء و جلوگیری از سوء استفاده عوامل واسطه و سودجو , همچنین برگرداندن سود حاصل از فروش تولیدات به اعضاء

 3) ارائه خدمات آموزشی ومشورتی به اعضاء

 4) ارائه خدمات مطالعاتی و تحقیقاتی مورد نیاز

 5) گرفتن تسهیلاتبانکی بلند مدت برای اعضاء

كشاورزي و دامداري        

طبق گزارش کار مدیر جهادسازندگی اسفراین آقای مهندس عظیمی : پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 91 روستا عملیات برق رسانی به پایان رسیده , بالغ بر 75 کیلومتر شبکه فشار متوسط , 186 کیلومتر شبکه فشار ضعیف و 86 دستگاه پست هوائی احداث گردیده و همچنین 115 حلقه چاه کشاورزی برقی شده و به طور کلیه 97 درصد جمعیت روستا از نعمت برق برخوردار شده اند.

کنترل سیلاب و رسوب , حفظ آب و خاک , تغذیه سفره های آب زیر زمینی , ایجاد اشتغال و درآمد , تبدیل اراضی دیم و کم بازده به درختان مثمر بادام و یونجه دیم از اهداف مهم آبخیزداری بوده است که با عملیات گسترده خاکی , احداث خشکه چین و گابیون انجام شده بیش از هزار هکتار مرتع حفاظت و قرق شده , ایجاد سد خاکی , بند انحرافی , دیوار ساحلی و استخر کشاورزی , لایروبی قنوات و آزمایش پمپاژ چاه کشاورزی انجام شده است.

عمده محصولات زراعی تولیدی شهرستان گندم , جو , پنبه , زیره , گوجه فرنگی , لوبیا , چغندرقند , سیب زمینی و محصولات باغی مانند سیب , گلابی , انگور , بادام , گیلاس , آلبالو و زردآلو می باشد. اسفراین در زمینه کشت زیره آبی از نظر سطح کشت و تولید در واحد سطح رتبه اول را در استان خراسان دارد در زمینه کشت لوبیا قرمز و یونجه دیم رتبه دوم , در زمینه کشت کنجد از نظر تولید در واحد سطح رتبه دوم و در زمینه کشت هندوانه بذری و نخود دیم و عدس دیم از نظر تولید در واحد سطح رتبه سوم در استان خراسان را دارد.

شرکت تعاونی کشاورزی گاوداران شهرستان اسفراین با 850 عضو فعال و تولید روزانه  10 تن شیرخام  یکی از تعاونیهای فعال و پر تلاش این شهرستان است که عمده فعالیت تعاونی بیشتر در راستای رفع نیازها و مشکلات دامداران و خدمات رسانی به آنان می باشد که عمدتا شامل تهیه و توزیع علوفه , همچنین خرید شیر از دامداران و تشکیل کلاسهای آموزشی برای راهنمایی و آموزش دامداران بوده است. مهمترین خدماتی که تعاونی به اعضای تحت پوشش ارائه می دهد عبارتند از :

 1) تهیه علوفه مورد نیاز دامداران و توزیع بین آنها

 2) خرید و جمع آوری شیر تولیدی اعضاء و تحویل به کارخانجات فرآورده های لبنی

 3)فروش جوانه گاوهای گوشتی اعضاء

مصوبات

وظایف سازمانی مصوب شهرداریها

·        در یک تقسیم بندی کلی می توان وظایف محوله به شهرداری بر طبق قانون شهرداری را به 4 دسته عمرانی , خدماتی , نظارتی و رفاه اجتماعی تقسیم نمود. وظایف عمرانی مواردی نظیر احداث خیابان و فضای سبز , وظایف خدماتی مواردی مانند تنظیف معابر و دفع زباله , وظایف نظارتی مواردی مانند صدور پروانه ساختمان و نظارت بر امور صنفی اصناف و رفاه اجتماعی مواردی نظیر تاسیس نوان خانه و احداث مساکن ارزان قیمت برای نیازمندان را در بر می گرفت.

·        وظایفی نیز که به عهده شهرداری است به چند بخش اصلی تقسیم می شود :

ابتدا بخشی که مربوط به کنترل و نظارت بر عملکرد اصناف است. بخش دیگر مربوط به مسائل شهرسازی , معماری و سیمای شهری است و بالاخره بخشی که در زمینه خدمات مورد نیاز شهر از قبیل نظافت سطوح شهری و نگهداری فضای سبز و دیگر موارد مشابه می باشد در بخش نخست وظایف که عمدتا توسط قانون شهرداری بخصوص ماده 55 آن معین شده اند , وظایفی بندی شرح قرار دارند :

الف) تهیه و تعیین میدان های عمومی برای خرید و فروش اوراق و ....

ب) جلوگیری از ایجاد و تاسیس کلیه اماکن که به نحوی از انحا موجب بروز مزاحمت برای ساکنین یا مخالف اصول بهداشت در شهرهاست.

ج) صدور پروانه کسب برای اصناف و پیشه وران

در بخش دوم , طیف وسیع تری از وظایف که عمدتا توسط قوانین متاخر بر قانون شهرداری معین شده اند , قرار دارند و وظایفی بدین شرح وجود دارند :

الف ) تامین نیازمندی های شهری , اعم از احداث و اصلاح و توسعه معابر , ایجاد پارکها و پارکینگ ها

ب) تهیه طرح و برنامه برای شعر

ج) حفظ حریم شهر و نظارت بر استفاده از اراضی و ساختمانها

د) نظارت بر امور تفکیک زمین

هـ) نظارت بر فعالیتهای ساختمانی

در بخش سوم مجموعه ای از وظایف خدماتی شهرداری قرار دارد که چنین وظایفی را دربر می گیرد:

الف) حفظ و نگهداری پارکها و باغهای عمومی

ب) نظافت سطوح شهری

ج) رفع سد معابر عمومی

د) اداره غسال خانه و گورستان

هـ) خدمات آتش نشانی

و) جمع آوری زباله , نخاله و فضولات ساختمانی

به نظر می رسد با توجه به اهمیت نسبی و مهم بودن برخی از وظایف سازمانی شهرداری ها , وظایف سازمانی در بخش های کلیدی زیر قابل تفکیک باشند:

1)     وظایف شهرسازی

2)     وظایف عمرانی , فنی , معماری

3)     وظایف خدماتی

4)     وظایف مربوط به کنترل و نظارت بر عملکرد اصناف , که تمامی این وظایف به گونه ای با طرح های توسعه شهری در ارتباط بوده و از سویی دیگر وسعت و دامنه وسیع وظایف شهرداری بر لزوم جامع بودن برنامه ریزیها در طرحهای توسعه شهری , تاکید دارد. چرا که در حقیقت شهرداریها از زمان تاسیس و تشکیل در هر محل نقش بسزایی در خدمت رسانی در زمینه های مختلف زندگی شهری به عهده دارند و تحقق اهداف در چنین سازمان گسترده ای محتاج برنامه ریزیهای جامع شهری است.

وظایف مدیریت شهرسازی

اهم وظایف آن نظارت بر اجرای ضوابط طرح تفضیلی , نظارت بر تحقق یافتن عملکردهای پیشنهادی طرح جامع , صدور پروانه ساختمانی و تهیه طرحهای شهرسازی است که با تخصیص حدود 100 پست برای معاونت شهرسازی در قالب مدیریتهای :

1)     مدیریت نظارت بر اجرای ضوابط طرحهای تفضیلی

2)     مدیریت طرحهای تفضیلی

و نیز ایجاد واحدهای شهرسازی در مناطق شهرداری به وظایف شهرسازی عمل می گردد.

سازمان تفضیلی (اداری) شهرداری:

·  مدیریت امور شهرسازی و معماری

بخش ها و روستاهایاسفراین

  بخش مرکزی :

 دهستان میلانلو : قزاقی – کلاته حبیب – کلاته پیاله – پرکانلو – سارکانلو – انوشیروان – دنج – برستو – شور – قلعه سفید – گنج دان – پندار(پلنگ دره) – بیدواز – حسن آباد – اردغان – سرخ قلعه – درپرچین – کریم آباد علیا – کریم آبادسفلی – جان احمد – حصار کاظم آباد – سرچشمه

دهستان روئین : ایرج – امین آباد – عراقی – آب بخش – کلات – محمودی – روئین – شیرویه – سست – کریم آباد – بزنج – فریمان – کبوترخانه – برج – خوشینبالا – حصار کردها – آهنگران – باغی – گرمه خوش – اکبرآباد – حصاری آستانه – گرمه – مراغه – دوری – کلاته سادات – کسرق – سینان .

 دهستان زرق آباد : زرق آباد – رحیم آباد – علی آباد – کلاته بزرگ – گرازپی – قلعه نو – تقی آباد – کلاته بیش کش – کلاته شور – آجقان – مهرآباد – فتحآباد – جعفر آباد – درازپی – عمارت – علی مراد خان – اسماعیل آباد – مهدی آباد – کوران – حسین آباد – زمان آباد – ابراهیم آباد – قنبرآباد – ادکان – چهل دختران – سرخ چشمه – گورپان – نیش کش – چهل حصار – خیر آباد .

 دهستان آذری : کشتان – جوشقان – فیروزآباد – کوشکی – پشت جوی – فرطان – ایزی – قاسم آباد – عباس آباد – دولت آباد – کلاته میرزا رحیم

تعزیه خوانی در روستای سینان اسفراین

اصطلاح تعزیه از عزا گرفته شده است به معنای غم و اندوه و اصطلاح تعزیه خوانی یعنی احساس و ابراز همدردی با امامان و خاندان پاک از طریق نقش ایفا کردن می باشد.

مراسم تعزیه خوانی در روستای سینان همه ساله از اول محرم تا دهم محرم برگزار می شود مردم این روستا بنا به اعتقادات قلبی و مذهبی شان سالیان سال است که این مراسم را با شکوه خاصی انجام می دهند. این مراسم در محل صحن مسجد امام حسن مجتبی (ع) روستای سینان البته بیرون از مسجد برگزار می شود ولی بعضی مواقع به علت شرایط آب  وهوایی داخل مسجد هم این مراسم برگزار می شود محدوده ی این مرکز برای تعزیه خوانی وسیع و به صورت دایره ای مانند می باشد .و مشکل مکانی ندارد. در سالهای خیلی دور حدودا 70 سال قبل در این مراسم از اسب بعنوان مرکب مراسم عزاداری و تعزیه خوانی استفاده می شده ولی اکنون کاربرد چندانی ندارد.ما در این ابتدا پیشکسوتان این حرفه را به شما معرفی می کنیم اساتید معظمی که سالیا درازی این مراسم را اجرا می کردند ولی اکنون در بین ما نیستند آقایان الیاس اسماعیلیان –حاج امرالله تمیمی– نبی ایزانلو – علیرضا حسین زاده – جابرعلی غفوری- شیخ عبدالحسین اسماعیل زاده (معروف به شیخ سینان) – شیخ محبت برادران – عباس زارعی – علیمحمد اسماعیل پور- احمد بهرام پور – وسایردوستانی که الان به علت محدودیت تحقیق از قلم افتاده اند- ان شاالله که خداوند این عزیزان تعزیه خوانی که در بین ما نیستند و برای این مجالس زحمت فراوانی کشیدند با اولیا الله محشورشان بگرداند .روحشان شاد و راهشان پر رهرو باد. اما اساتیدی که الان در قید حیات هستند و دارند برای این مجلس تعزیه خوانی  فعالیت می کنند و انشا الله خداوند به این عزیزان هم اجر معنوی عنایت بفرماید . و ما بتوانیم از بودن این عزیزان در کنار خودمان استفاده وافر و کامل ببریم . اسامی این آقایان : عبدالحسین منصوری- رمضان منصوری – ملک حسین اسماعیل زاده – حسین علیزاده – اسماعیل پورعلی – ابراهیم صمدی- اسماعیل گلزاده – علی اسماعیلیان  و سایر دوستان

وسایل و امکانات مورد نیاز برای تعزیه خوانی:

 لباس- نسخه تعزیه خوانی – کلاه خود – تیر و کمان – زره – طبل –فلوت (نی) – شمشیر – خنجر – گرز و غیره  که بعدا این موارد به نوبه خودشان بنا به مقتضیات زمانی تحقیق توضیح داده می شوند.

لباس : قبل از شروع مجلس تمام کسانی که می خواهند ایفای نقش داشته باشند بر اساس نقشی که می خواهند ایفا کنند لباس مخصوص آن نقش را در داخل مسجد می پوشند و به صحن برگزاری مراسم می آیند . یک نفر از تعزیه خوانان پیش درامدی از شعرهایی مربوط به همان مجلس می خواند و بقیه تعزیه خوانان ذکر آن پیش درامد را به صورت هماهنگ زمزمه می کنند و بعد از پایان هر بند از شعر این تعزیه خوان کسی به عنوان طبال طبل را به صدا در می آورد و ریتم طبل حال و هوای میدان جنگ را دارد . مدت یک ربع این مراسم شعر خوانی اجرا می شود تا این که افراد زیادی جمع شوند و مراسم تعزیه خوانی را برگزار کنند .

محیط اجرای مراسم:

 به صورت دایره ای شکل است که مردم به صورت دایره ای  دور آن جمع می شوند افراد جلوتر مجلس همه می نشینند و افراد آخر مجلس معمولا سرپا  می ایستند و به مراسم گوش می دهند و نگاه می کنند بعضی افراد که خانه هایشان اطراف مجلس تعزیه خوانی است به پشت بام خانه هایشان می روند و از آن بالا به مجلس نگاه می کنند. با شروع شدن مجلس که خیمه و اردوگاه امام حسین (ع) و یارانش را در قسمت شمالی مجلس برپا می کنند و اردوگاه دشمن ( یزید و شمر) در قسمت جنوبی مجلس می باشد . یک نفر به عنوان فزس گردان (کارگردان امروزی) ایفای نقش می کند . کار این شخص فقط این است که نقش ها را به گروه تعزیه خوان اعلام می کند برای این که در وسط مجلس اشتباهی صورت نگیرد این شخص به کارگردانی خود به آنها اعلام می کند که در کجا چه کسی و چه مطلبی باید خوانده شود . فرس گردان به صورت ابتدایی و سنتی این کار را انجام می دهد.

در زمانهای قدیم که از اسب استفاده می شد اسب نقش امام حسین (ع) به رنگ سفید یا قرمز بود که آن را با تجهیزات کامل مربوط به نقش درست می کردند و اسب طرف مقابل ( دشمن) رنگ سیاه بود.

طریقه استفاده کردن از اسب:

برای دو گروه ( موافق و مخالف) طوری بود که اول مجلس یک اسب دوانی خیلی محدود داشتند اما بیشتر در آخر مجلس و موقع جنگ از اسب استفاده می کردند و کسانی هم به عنوان انتظامات ( مسئول اسبها) بودند که اسبها را بعد از اتمام قسمتی از اجرای مراسم به جایگاه مخصوصشان می بردند و مجددا برای اجرای قسمت بعدی باز این افراداسبها را برای دو گروه آماده می کردند.

نسخه  تعزیه خوانی :

ده برگه کاغد کوچک به صورت دفترچه ای هست که با نخ یا سنجاق به صورت یک دفترچه در می آورند که تمام نقش یک نفر در آن نوشته شده است که شخص باید تمام مطالب آن نسخه را بخواند در زمانهای قدیم و کماکان الان هم هر کسی نسخه مربوط به نقش خود را از فرس گردان (کارگردان امروزی) می گرفت و قبل از شروع مجلس آن را یکی  دو بار در جای خلوت تمرین می کرد تا این که در مجلس اشتباه صورت نگیرد و الان بعضی از افراد به علت تعزیه زیاد و حافظه قوی که دارند آن نسخه را از حفظ می خوانند و نقش ایفا می کنند در بعضی از مجالس برای نقش های اطفال از کودکان مقطع ابتدایی یا راهنمایی استفاده می کنند برای ایفا کردن نقش زن مجلس : به علت محیط فیزیکی و بعد فیزیکی زن و نامحرم بودن مجلس از زن در نقش زنان مجلس استفاده نمی شود در آن مجلس نقش زن را مردان ایفای اجرا البته با لباس زنانه که مردان تعزیه خوان می پوشند ما در این جا فقط به ظاهر مجلس اشاره می کنیم و کار چندانی به تجریه و تحلیل آسیب شناسی مذهبی و دین این مجالس نداریم این مقوله باید در جای دیگر مورد بحث قرار گیرد فقط در اینجا برای خالی نبودن عریضه به دو مجلس مهم و پر شکوه روزهای نهم (تاسوعا) و دهم (عاشورا) اشاره ی فشرده ای داریم و بس.

روز  نهم( تاسوعای حسینی) :

 روز تاسوعای حسینی روزی است که لشگر کفر عرصه را بر امام حسین (ع) تنگ کرده است و می خواستند جنگ شدیدی را به راه بیندازند این جاست که امام حسین (ع) از بردارش ابوالفضل می خواهد که اگر دل جنگیدن ندارد می تواند او را تنها بگذارد و به شهر خودش برگردد ولی حضرت عباس (ع) گریه کنان این خواسته امام حسین راقبول نمی کند و اجازه ورود به میدان جنگ را می خواهد در این روز مراسم تعزیه خوانی در این روستا به شرح زیر به اجرا گذاشته می شود.

اول دکور مجلس و میدان جنگ فرضی را قبل از شروع مجلس درست می کنند شط فرات (ظرف تشت) پر از آب می کنند و در گوشه ای دور از مجلس اما در مقابل دید حاضران قرار می دهند که این ظرف نمادی از شط فرات می باشد و اطراف آب  را با نیزار که از باغات می اورند و در اطراف این طرف قرار می دهند  که نمایانگر نی زار های رود فرات می باشد.

مشک آب:

از پوست بره های کوچک یا بزغاله درست می کنند و به دو قسمت آن حلبی به اندازه ی 50 سانتیمتر می بندند که به دوش بکشند  و داخل آن را آب می ریزند.

دو دست:

پارچه ای به صورت نقش دست دست انسان می دوزند و داخل آن را با پنبه یا هر چیز دیگری قرار می دهند و آن را با سوزن می دوزند و برای دو دست حضرت عباس از آن بتوان به عنوان نماد  استفاده کرد

گرز:

یک چوب دستی است که سر آن را با پارچه سیاه می پوشانند و از آن به عنوان گرز استفاده می کنند زمانی که حضرت ابوالفضل  فرضی با دشمن  وارد جنگ می شود با نبرد با شکوه این شخص خود را به شط فرات  می رساند مشک خود را پر از آب می کند و مشک را به پشت خود می اندازد و روانه خیمه امام حسین می شود در بین راه با دشمن روبرو می شود دشمن دست راست را قطع می کند و با او با دست چپ می جنگد و بعد از آن دست چپش نیز قطع می شود و دشمنان تیر به مشک می زنند و مشک را پاره می کنند در این زمان هست که دشمنان با گرز بر فرق سرش فرود می آورند و به شهادت می رسانند.

تیر و کمان:

یک چوب نازک 20 سانتی که دو طرف آن را با یک کش می بندند که حالت قوی شکل به خود می گیرد و یک چوب نازک تیری که سر آن به صورت یکسان می باشد بین چوب و کش قرار می دهند وقتی پیکان به عقب می کشند با فشاری که برآن وارد می شود پیکان از محل خودش خارج می شود و به طرف دشمن پرتاب می شود.

شمشیر :

یک نوع ابزار جنگی درآن زمان موجود بوده است که الان هم در مراسم تعزیه خوانی  استفاده از آن متداول است که طول آن حدود یک متر است شمشیر دارای دو قسمت است دسته و تیغه آن که جنس دسته از فلز نرم مثل برنج یا مس است و تیغه ی آن معمولا فولاد  آب دیده می باشد  و معمولا تیغه آن از یک سر تیز تشکیل شده است و حالت انحنای ملایم دارد.

سپر:

شیئی گرد مانند از فلزات سخت مثل فولاد می باشد وسط آن دسته ای دارد که جنگجو آن را در دست می گیرد و در مقابل ضربات دشمن از خود محافظت می کند.

زره:

یک نوع لباس جنگی که دارای  حالت مشبک و شبیه لانه زنبور می باشد و جنس آن از فلزات سخت می باشد که در برابر ضربات سخت گرز و شمشیر از سر جنگجو محافظت می کند.

کلاه خود:

تول کلاه است که شبیه قرقچین حاجیان می باشد از سر تا ابرو و گوشهای جنگجو را می پوشاند و از جنس فولاد سخت می باشد که در برابر ضربات سخت گرز و شمشیر از جنگجو محافظت کامل دارد و دارای دو مخزن بیرونی است در بافت بالای سر قرار می گیرد و در وسط این محفظه ها پرهای پرندگانی مثل طاووس و بوقلمون قرار می دهند و شاید آن برتری طلبی جنگی باشد و در پایان کسانی که توسل به حضرت ابوالفضل و خاندانش دارند نذوراتی را برای هر چه باشکوه تر برگزار کردن مراسم و همچنین خرید لوازم مربوط به تعزیه خوانی و امور مربوط صرف می شود هدیه می کنند در پایان مراسم هیئتی متشکل از شرکت کنندگان در مراسم تعزیه خوانی وآحاد مردم و جوانان تشکیل می شود جهت سینه زنی و زنجیر زنی که به طرف مزار شهدای روستا رهسپار می شوند .زمانی که بر سر مزار می رسند مراسم ادامه دارد و بعد از آن  با ذکر فاتحه ای برای اموات و شهدای روستا مراسم روز به طور موقت تمام شده تلقی می شود.

روز دهم (عاشورای حسینی):

بعد از مراسم جانگداز تاسوعا که حضرت ابوالفضل و همه یاران امام حسین (ع) به شهادت می رسند امام حسین (ع) در روز دهم تصمیم گرفت که خود وسایر اندک یارانی که باقی مانده اند به میدان جنگ روانه می شوند و این ندای حق را لبیک بگویند  در این روز که به قیامت صغری معروف است جنگ سختی بین امام حسین و لشکر یزید درگرفت که در این حادثه غم انگیز خود و یارانش نیز همه به شهادت رسیدند و زنان و بچه های یتیم و همچنین امام سجاد (ع) به اسارت گرفته شدند  حضرت سجاد در ماجرای صحرای کربلا  بنا به مقتضیات زمانی آن دوران در بستر مزیض افتاده بود تا نسل امامت برای همیشه پابرجا بماند در روستای ما هم به اقتباس از این واقعه جانگداز مراسم تعزیه خوانی در این مورد  برگزار می شود که گوشه ای از حوادث و فداکاری های امام حسین و یارانش را به تصویر بکشند این مراسم به شرح زیر اجرا می شود.

وسایل و موارد مورد نیاز تعزیه خوانی روز عاشورا :

قابل ذکر است که تمام وسایلی که در روز تاسوعا ذکر شد در روز عاشورا نیز از این وسایل و تجهیزات استفاده می شود علاوه بر این تجهیزات موارد دیگری از جمله گهواره حضرت علی اصغر – شیبه سازی قنداقه علی اصغر- شبیه سازی شیر – صندوقچه امام حسین  می باشد که هر یک  از این موارد به اختصار توضیح داده می شوند :

گهواره:گهواره امروزی که معمولا مردم امروزی با  آن آشنایی دارند اما گهواره ای که در قدیم ساخته می شد دو چوب که سر آنها حالت دو شکافه بود در زمین فرو می کردند و چوبی در وسط دو شکاف این چوبها قرار می دادند و طنابی را به دو طرف چوب می بستند و پارچه ای پتویی دو لایه می کردند را وسط دو طرف طناب جاسازی می کردند و قنداقه کوچک را داخل ان می گذاشتند و آن را به حرکت در می آوردند تا بچه گریه نکند.

شبیه سازی قنداقه حضرت علی اصغر :

پارچه ای با شکل و انداره یک نوزاد شش ماهه برش می زنند و داخل این جسم فرضی پر از پنبه می کنند و اطراف این پارچه را با سوزن می دوزند که به شکل یک نوزاد در می آید که دارای چهره – چشم – دهان و دست و پای فرضی می باشد.

شبیه سازی شیر :

لباسی با شکل فلزی پوست شیر و به صورت شیر است که از سر تا پای یک انسان را می پوشاند وقتی که یکی از افراد روستا آن را می پوشد شبیه یک شیر می باشد صندوقچه :

که به عنوان صندوق فرضی شخص امام حسین می باشد که محتویات آن شامل لباس –کفش و .. است .

شرح تعزیه خوانی روز دهم (عاشورا)

خلاصه ای از مجلس عاشئرا را به تصویر می کشیم بعد از اینک جوانان بنی هاشم روزهای قبل از عاشورا همه به شهادت رسیدند امام حسین یاران چندانی نداشت و امام سجاد هم که در بستر مریض افتاده بود و کسی اطراف امام حسین نبود  و تنها سرباز کوچک امام حسین که آخرین شهید کوچک صحرای کربلا محسوب می شود با ربان بی زبانی به امام حسین گفت که حاضر است در راه اسلام به شهادت رسد امام حسین نیز برای اینکه این طفل را سیراب کند او را به میدان نبرد برد ولی دشمنان کفر وقتی این صحنه را دیدند نه اینکه دلشان به حال علی اصغر نسوخت بلکه ناوک پرانی به طرف حنجره حضرت علی اصغر رها کردند و آخرین سرباز امام حسین نیز روی دستانش پر پر شد  و به شهادت رسید بعد از این مرحله ملکه باد آب وروقان ظفر جن و لشکریانش به یاری امام حسین آمدند که امام به همه آنها اجازه جنگ رانداد  امام تک و تنها به میدان نبرد رفت و دشمنان یزید که بیشترین تعداد بود بعد از نبرد جانانه امام از اسب بر زمین افتاد و حضرت زینب نقش یک شیرزن را اجرا می کرد و بر طلل زینبیه رفت و صدای برادر را می شنید که میگفت خواهرم از خیمه بیرون نیا و نگزار که دست دشمن به رایحه شبنم من برسد  عبدالله برادر زاذه امام حسین به بیرون آمد و کفن پوشید خود را به گوذال قتلگاه رساند و خود را به امام حسین ملحق کرد و لشکر کفر وقتی این صحنه را دیدند عبدالله نوجوان خردسال را نزد عمویش به شهادت رساندند کفن عبدالله در مراسم تعزیه خوانی به عنوان تبرک می باشد که وقتی لشکر کفر کفن را پاره می کنند و آن را در آخر مجلس بین مردم توزیع می کنند و ناگاه امام حسین بعد از ظهر روز عاشورا به شهادت می رسند و بعد از این واقعه لشکر کفر خیمه های امام حسین را به آتش می کشانند اینجاست که شیر مجلس دست به کار می شود و میرود وجود حضرت علی اصغر را از زیر خاک بیرون می آورد و نزد امام حسین قرار می دهد. 

این بود خلاصه ای از مراسم تعزیه خوانی روستای سینان که در ایام دهه محرم همه ساله برگزار می شود  ان شاالله ما بتوانیم رهروان این خاندان نبوت و امامت باشیم و از دستورات و فرمایشات این بزرگان سرپیچی نکنیم و و در مقابل عظمتشان سر تسلیم فرود آوریم.

ان شاالله و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

والسلام علی من اتبع الهدی