زنديه

1209-1163 ه . ق

كريم خان زند ، پايه گذار سلسله زنديه محسوب مي شود . اقبال جهانگشايي او ، بيش از هر چيز مديون اعتشاشاتي بود كه پس از قتل نادر در ايران سربرآورد و از سابقه دراز هفتاد يا هشتاد ساله اي برخوردار بود . وي قريب سه سال بعد از درگذشت نادر شهرتي نداشت و در ميان قبيله خود ، كه به دستور نادر در سال 1144 ه . ق . به خراسان كوچانيده شده بودند ، از حيثيت متعارفي برخوردار بود .

بي كفايتيهاي آشكار بازماندگان نادر و نزاعهاي برادر كشانه اي كه ميان آنان رخ داد ، موجب شد كه كريم توشمال (پهلوان ) در كنار دو تن ديگر از بزرگان ، به نامهاي علي مردان خان و ابوالفتح خان بختياري براي آرامش مناطق غربي و مركزي كشور به ميدان آيد . او پس از نشان دادن لياقتهاي مكرر ، از سوي قبيله خويش لقب خاني دريافت كرد . (1162 ه. ق .) بدين گونه وي توانست در پرتو تدبير و حسن عمل و صداقت بي رياي خويش ، برحريفان مزبور و نيز آزادخان افغان كه در آذربايجان تركتازي مي كرد و محمد حسن خان كه در استرآباد به سرمي برد غلبه كند .كريم خان از سال 1179 ه .ق . به صورت مستقل بر ايران فرمان راند . روابط او با شاهرخ ( نواده نادرشاه ) نيزكه بر خراسان فرمان مي راند ، خوب و مبين نوعي احترام به اولاد ولي نعمت پيشين خود بود.

حادثه مهم سالهاي پاياني عمر كريم خان ، لشكر كشي به بصره بود كه به سرداري برادرش ، صادق خان در سال 1189 ه.ق. انجام پذيرفت كه متاسفانه با مرگ شاه به انتها رسيد .

دوران چهارده ساله اخير زندگاني وي را ، بايد نعمتي براي مردم ايران شمرد ، چراكه توانست امنيت را در تمامي صفحات داخلي كشور و خليج فارس برقرار كند و پس از قريب پنجاه سال ناآرامي و جنگهاي مستمر ، طعم شيرين آسايش را به هموطنان خود بچشاند .

بامرگ كريم خان در سيزدهم صفر سال 1193 ه . ق . زكي خان ( برادر ناتني كريم خان ) بيشتر بزرگان زند و زبدگان دربار راكشت و ياكور كرد و به بهانه پادشاهي ابوالفتح خان و محمد علي خان ( فرزندان كريم خان ) اختيار امور را در دست گرفت . پس از چندي ، صادق خان بر او شوريد و از آنجا كه نيز تدبير درستي نداشت به دستور علي مردان خان كور و بركنار گرديد . وي پس از سه سال حكومت ، در سال 1199 ه. ق. درگذشت . پس از او ، جعفرخان زند (پسر صادق خان ) فرمانروايي را به دست گرفت و در سال 1203 ه. ق. به دست چند تن از خانهاي زنداني در شيراز كشته شد. آخرين بازمانده اين دودمان ، لطفعلي خان بود كه با وجود دلاوري و رشادت بسيار ، در برابر حريف كهنه كار پرتدبيري چون آقامحمدخان قاجار دوام نياورد و پس از دستگير شدن ، در ارگ بم به سال 1209 ه. ق. كشته شد و بدين ترتيب سلسله ديگري در ايران قدرت را در دست گرفت .

به طور كلي ، دوران تقريباً پنجاه ساله زنديه (1209-1160 ه. ق. ) عصر كشمكشهاي داخلي بود و مدعيان خارجي را يارا و انديشه آن نبود كه به ايران تجاوز كنند . سرحدات كشور نيز از هر جهت در اختيار دودمانهاي ايراني قرارداشت . همچنين ، با تحكيم اقتدار احمدخان ابدالي ( در صفحات جداشده ازهند به وسيله نادرشاه ) مي توان گفت كه نفوذ عنصر ايراني در شبه قاره هند كماكان برقراربود .

شيراز مركز حكومت فارس است . شيراز در گذشته يكي از زيباترين ودلپذيرترين شهرهاي ايران بوده است . ولي امروز چيزي از آن باقي نمانده است از آن جهت شهرت يافته كه زادگاه سعدي و حافظ است و كنار قبور اين دو شاعر كلبه كوچكي قراردارد كه در آن مجموعه اي عالي از آثارشان گردآوري شده است . شيراز چندين بار اقامتگاه شاهان بوده كريم خان زند دربارخود را درآن جا مستقر نموده بود . كريم خان شيراز را به صورت زيبايي درآورده بود و استحكامات خوبي داشت اما آغا محمد خان بيدادگر پس از آن كه شهر را تسخير نمود آن را منهدم ساخت به طوري كه اكنون وضع شهر با آنچه شعرا در وصف آن گفته اند قابل شناسايي نمي باشد .

ارگ كريم خاني

پس از به حكومت رسيدن كريمخان زند وي شهر شيراز را مقر حكومتي خود قرارداد . كريمخان به عمران و آباداني شهر علاقه زيادي داشت . بناهاي زيادي در زمان كريمخان در شيراز ساخته شده . ارگ كريمخاني مهمترين بناي مربوط به مجموعه زنديه است كه رد واقع محل سكونت و مركز حكومتي كريمخان و خاندان زند در شيراز بوده است. ارگ كريمخاني غير از بناي كنوني ، بخشهاي جنبي و بيروني نيز داشته كه از بين رفته است . چنانكه در منابع آمده است كه دور تا دور ارگ را خندقي وسيع احاطه كرده بود و اينك از آن خندق هيچ اثري مشاهده نمي شود .

بخشهاي جنبي و بيروني ارگ به مرور زمان از بين رفته و در حال حاضر فقط ارگ باقي مانده است ،  ارگ كريمخاني بنايي چهارگوش به مساحت 4 هزار متر مربع است كه در زميني به وسعت 12 هزار و 800 متر بنا شده است .

ديوارهاي آجري اين بنا 12 متر ارتفاع دارد و در هر گوشه آن برجي براي ديده باني به ارتفاع 14 متر ساخته اند . نماي بيروني بنا ساده بوده و تنها طرح هاي با آجر بر روي بدنه ديوارها و برج ها مشاهده مي شود .

بر سر درب اصلي ارگ كه د رجداره شرقي بنا قراردارد طرح كاشي هفت رنگ با نقشي بسيار زيبا داستان كشته شدن دير سپيد به دست پهلوان بزرگ ايراني رستم را به تصوير كشيده است اين كاشي كاري در اصل متعلق به دوره قاجار است كه به ارگ افزوده شده است . حمام خصوصي پادشاه و راهرو و اتاق نگهباني در پشت همين ديوار است .پس از عبور از يك هشتي بزرگ وارد ارگ مي شويم ، در قسمت سمت راست هشتي درب ديگري وجود دارد كه به حياط خلوت راه مي يابد . هشتي ارگ نسبت به هشتي ديگر خانه ها تزئينات كمتري دارد .

در سه ضلع ارگ كريم خاني يعني ضلع شمالي ، جنوبي و غربي ساختمانهاي متعددي وجود دارد در هر كدام از اين اضلاع ايوان شاه نشين بزرگي با دو ستون مرتفع با ارتفاع 8 الي 9 متر ديده مي شود و دو اتاق سه دري ساختمان شمالي براي اقامت در زمستان ، ساختمان جنوبي براي استفاده در تابستان و ساختان غربي براي استفاده چهارفصل بوده است . همچنين طبق معماري دوران زنديه حوضي چهارگوش د رجلوي هر ايوان ساخته شده است كه آب آنها از آب ركناباد تأمين مي شده .

اگر چه شيوه معماري زنديه بيشتر از دوره صفويه اقتباس گرفته است با اينحال در بناي ارگ كريم خاني و حتي بناهاي ديگر زنديه مي توان به نوعي با اسلوب ايلاتي در معماري اين زمان آشنا شد . استفاده از پله هاي بزرگ و مرتفع كه بالا رفتن از آنها به راحتي صورت نمي گيرد از جمله ويژگيهاي اين شيوه معماري است .

محوطه بيرون ساختمان به صورت باغي زيبا آراسته شده است در روبروي درب ورودي حوض مستطيلي شكل درازي كه تا نزديك ضلع غربي امتداد مي يابد ساخته شده است . همچنين حوض بزرگي كه پهن تر مي باشد در روبروي ضلع غربي مشاهده مي شود .

در دو طرف اين حوض طويل درختان زيبايي وجودداشته كه هم اكنون اثري از آنهامشاهده نمي شود و به جاي آن اين دو قسمت به نارنجستان كوچك و زيبا تبديل شده است . در نزديكي دو سمت شمالي و جنوبي نيز حوض هاي كوچكي وجود دارد . ازنكات جالب اين حوض ها وجود فواره هايي است كه آب را بدون استفاده از هيچ وسيله مكانيكي به بيرون هدايت مي كرده است .

درگوشة‌ جنوبي ضلع شرقي ارگ كريمخاني حمام خصوصي كريم خان و ساكنين ارگ وجود دارد . اين حمام در نهايت كوچكي با معماري پيشرفته و بسيار زيبا ساخته شده است .

برخلاف نماي ساده بيروني كه از ويژگيهاي بناهاي دوره كريم خان است ، ساختمانهاي داخل ارگ ، اتاقها و تالارها از نماي بسيار زيبايي برخوردار بودند . ديوار و سقف اتاقها همه با نقوش اسليمي ، گل و بوته و ترنج ومرغ و رنگهاي متنوع گياهي و معدني و آب طلا و لاجورد تزئين شده است .

ارگ كريم خاني از انقراض سلسله زنديه تا قبل از انقلاب اسلامي دچار صدمه و آسيب زيادي شد . آقامحمد خان قاجار با داشتن كينه زياد از سلسله زنديه دستور داد تزئينات داخلي ساختمانها با كلنگ و تيشه تراشيده شود كه آثار اين رفتار وقيحانه هنوز وجود دارد . در دوره قاجاريه بسياري از آثار با ارزش اين كاخ براي ساختن كاخهاي پادشاهان قاجار به تهران برده شد . از جمله ستون هاي سنگي يكپارچه ايوانها كه به جاي آن ستونهاي چوبي كارگذاشته شد و يا تزئينات داخل اتاقها و تالارها ، آئينه ها ، درهاي زيبا و بسياري  از وسايل ديگر كه به تهران برده شد.

در دوره پهلوي (1320-1304) از ارگ كريم خاني به عنوان زندان زنان شهرباني مورد استفاده قرار مي گرفت در طول اين مدت تمام آثار نقاشي و مقرنس كاري اتاق ها را باگچ پوشاندند و اكثر اتاق ها و تالارها به وسيله چندين ديوار به صورت سلول هاي كوچكي درآمد . در سال 1350 ساختمان ارگ در اختيار ميراث فرهنگي قرارگرفت و كارمرمت و بازسازي آن مورد توجه قرارگرفت .بازسازي بنا در سال 1356 آغاز شد . در بازسازي ارگ براي حفظ اصالت بنا دقت فراواني شده است و نقاشي هاي آن از زير گچ كاري ها بيرون آمده است.

ارگ كريم خاني در سال 1180 ه. ق. به دستور وي ساخته شد و در حال حاضر در شمال شرقي شيراز، در حوالي ميدان شهدا واقع شده است .

كريم خان زند براي ساختن قصر خود ماهرترين سنگ تراشان ، معماران و هنرمندان آن عصر را به شيراز دعوت كرد و بهترين نوع مصالح را از شهرها و كشورهاي مختلف خريداري نمود . و در اختيار كارگران قرارداد . درمدت زمان كوتاهي بناي ارگ ساخته شد .

ميدان كريم خاني به عنوان تاسيسات وارسين شهري شامل سه بخش مي شد :

1.       بخش سياسي كه شامل عمارت كلاه فرنگي و ديوانخانه بود .

2.       بخش اقتصادي كه شامل بازار وكيل مي شد .

3.      بخش نظامي كه شامل ميدان مشق مي شد .

در اين ميدان ، ارگ به عنوان خانه پادشاه و هسته اصلي ميدان عمل مي كرد . در ساختن ارگ ، معماري نظامي و معماري مسكوني هردو باهم به كار رفته است چراكه ارگ خانه پادشاه مي بود و بايد از ضريب امنيتي بالايي برخوردار باشد . بنابراين ديواره هاي بيروني كه همانند ديوارهاي يك قلعه نظامي است ، بسيار مرتفع است . ديواره بنا در پائين 3متر ضخامت دارد و به صورت مخروط ناقص بالا رفته است و ضخامت آن در بالا به 8/2 متر مي رسد . و در قسمت بالا ديواركي جانپناه دارد كه جانپناه سربازان بوده ، تيركش هايي نيز در اين ديوار تعبيه شده كه برخي كوچك هستند و حالت مورب دارند كه محل قراردادن تفنگ و اسلحه بوده و ديگر سوراخ هاي بزرگتري كه براي راندن دشمن بوده است .

4.     حياط خلوت در پاي 4برج وجود دارد كه حالت خدماتي دارند ، بجز يكي از آنها كه به هشتي راه مي يابد و در واقع باره بند بوده . برج ها داراي سه طبقه اندكي راه آنها از درون همين حياط خلوت هاست . از داخل حياط ارگ به حياط پلكاني به طبقه دوم مي رود و از آنجابه وسيله يك رشته پلكان به طبقه سوم مي روند يعني از طبقه اول به طبقه دوم راهي وجود ندارد . در حمام داخل ارگ از طريق يكي از همين حياط خلوت ها بوده كه بعداً‌ در ديگري از داخل خود حياط ارگ به حمام گشوده مي شود .

مساحت حياط قصر 8/12×6/93 متر است .

شالوده و ديوارهاي ارگ از سنگ ساخته شده اند و براي ساختن بقيه بنا از خشت پخته استفاده شده است . تزئينات داخلي ، شامل قاب ها ، ازاره هايي از سنگ مرمر يزد و تبريز و آيينه هاي بزرگي از روسيه ، تركيه عثماني و اروپاست. ارگ از نوع بناهاي سه ايوانه است كه ضلع ورودي آن به بخش خدماتي اختصاص دارد .

مسجد وكيل شيراز )

اين بنا در نزديكي باغ و عمارت موزه پارس و مغرب بازار وكيل واقع گرديده و يكي از زيباترين و مستحكمترين مساجدي است كه بعد از دوره صفوي در ايران ساخته شده و ازنظر ويژگيهاي معماري و خاصه هنر حجاري كه در ساختمانمسجد به كار رفته ، د رخور توجه و مطالعه است . ساخت اين مسجد به همراه ديگر بناهاي مجموعه وكيل – بازار ، حمام ، آب انبار – به فرمان كريم خان زند آغاز شد و در سال 1187 ه . ق. به اتمام رسيد و در دوره هاي بعد به علت صدماتي كه در اثر زلزله و گشت زمان حادث شده بود ، تعمير مرمت و تجديد تزئينات گرديد ، به طوري كه عمده تزئينات كاشيكاري آن در حال حاضر مربوطه به دوره فتعلي شاه و ناصرالدين شاه است . در دوره اخير نيز تعميراتي ضروري در بناي مسجد صورت گرفته است . بناي مسجد د رمساحتي حدود 11 هزارمتر مربع ساخته شده و مشتمل بر بخش هاي ذيل است : سردر مجلل ، صحن ، ايوان هاي شمالي و جنوبي ، شبستان جنوبي و شرقي ، رواق هاي شرقي و غربي و حياط كوچك كناري ورودي اصلي مسجد د رسمت شمال و از طريق سردر مجلل و بزرگي به ارتفاع 20 و عرض 14 متر است كه با تزيينات كاشيكاري و مقرنس بندي زير طاق و طاق نماهاي اطراف و ازاره سنگي نماسازي و تزيين شده است . د رورودي ، دو لنگه است و از قطعات چوب بسيار ضخيم – هر لنگه به عرض و طول 3×8 متر – ساخته شده است . بعد ا زورودي ، دالاني قرارگرفته كه از طريق آن به وسيله دو راهرو به صحن مي توان رسيد . ديواره هاي دالان با كاشي هفت رنگ و سقف آن با كاشي معرق با نوقش گل و بوته و خطوط اسليمي پوشش يافته است . صحن مسجد مربع و به طول و عرض 60 متر در ميان داراي حوضي زيبا به طول و عرض 40×5 متر است . اين حوض با استفاده از  قطعات بزرگ سنگ ساخته شده است . صحن مسجد با قطعات سنگي فرش شده است . در اضلاع جنوبي و شمالي صحن ، در وسط ، ايواني بزرگ و در اطراف آنها هشت طاق – در هر طرف ايوان ، چهارطاق – ساخته شده است . در اضلاع شرقي و غربي صحن ، د رهر سمت ، 11 دهنه طاق و در پشت آنها رواقي به عرض 5 متر ساخته شده است . سطوح ايوان ها و طاق ها با كاشي هاي معرقو خشتي مزين شده و ازاره هاي آنها به ارتفاع 1/5 مت ربا سنگ پوشش يافته است و روي آنها حجاري زيبايي دارد ايوان شمالي صحن كه به طاق مرواريد شهرت دارد 12مترعرض ، 4 متر عمق و 20 متر ارتفاع دارد و بر بالاي آن ، دو گلدسته ساخته شده است . ازاره ايوان با سنگ هاي جاري شده و منقوش پوشش يافته و بالاتر از آن ، با كاشي هاي هفت رنگي با نقوش گل و بوته ، اسليمي و ترنج تزيين شده است . د راضلاع ايوان ، درگاههايي به سمت رواق ودالان ورودي وجود دارد . اين ايوان داراي دو كتيبه به خط ثلث سفيد بر زمينه لاجوردي روي كاشي خشتي است . كتيبه اول در زير طاق رومي ايوان ، متضمن آيات قراني و عبارت يل است كه به خط نستعليق در پايان كتيبه نوشته شده است : الحمدالله الذي شرفني بكتابه من كتيبه هذا البيت الجامع و انا المذنب عبدالعلي يزدي اشرف محمودي . كتيبه دوم بر بالاي اضلاع ايوان دورادور گرديده و متضمن نام فتحعلي شاه ، نام خطاط – ميرزا حسين بن محمد شريف حكاك – وتاريخ 1243 هجري است ايوان جنوبي ، قرينه ايوان شمالي است و در ازاره با سنگ هاي حجاري شده با نقوش زيبا و در ديواره ها با كاشي هاي هفت رنگ تزيين شده است . در اين ايوان نيز دو كتيبه مربوط به فتحعلي شاه به تاريخ هاي 1243 و 1244 هجري نصب شده است د ر پشت سر ايوان ، شبستان بزرگ و بسيار زيبايي به ابعاد 75×36 متر در بعضي منابع ، 100×50 متر ذكر شده است واقع شده كه پوشش چشمه طاق آن بر روي 48 ستون ) يكپارچه سنگي قرارگرفته است . ستون ها به صورت 4 رديف 12 تايي قرارگرفته اند . ارتفاع ستون ها 5 متر و قطر آنها 80 سانتي متر است كه به طرز بسيار جالبي با پايه و سرستون تزئيني و ساقه مارپيچ به صورت يكپارچه تراشيده و حجاري شده اند . كف شبستان با تخته سنگ هاي مسطح فرش دشه و ازاره هاي آن به ارتفاع 1/5 متر با سنگ پوشش يافته است . سطوح پوشش طاق و گنبد بنا آجري است ، به غير از دهانه مركزي كه از ورودي آغاز و به محراب ختم مي شود و سقف آن با كاشي هاي معرق به زيبايي مزين شده است . محراب بنا در انتهاي اين دهانه واقع گرديد ه و داراي ازاره سنگي و سطوح كاشيكاري و مقرنس كاري است . دور تا دور محراب ، كتيبه اي قرآني به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي ، مورخ 1044 ه . ق . است . د رخصوص اين تاريخ كه با تاريخ ساخت مسجد مطابقت ندارد ، نظريات مختلفي اظهار شده است : از آنجا كه كاشيكاري محراب تعمي شده و احتمالاً عدد 2 آن جايگزين عدد صدگان مي شود ، افتاده است ، ديگر اينكه محراب مربوط به بناي مسجدي از دوره صفويه است كه قبلا در اين مكان وجود داشته يا اينكه مربوط به بناي ديگري بوده كه به اين مكان منتقل شده است در اضلاع شرقي و غربي بنا ، رواقي به عرض 5 متر قرارگرفته كه هركدام ،11 دهنه طاق روبه سوي صحن دارند . جرزهاي اين طاق ها با كاشي معرق و لچگي هاي آنها با كاشي خشتي پوشش يافته است در پش رواق شرقي ، شبستان كوچك يا شبستان شرقي مسجد به ابعاد 25×20 متر واقع شده است كه پوشش چشمه طاق آن بر روي 12 ستون سنگي ساده و يكپارچه ، هر كدام به ارتفاع 5 متر، قرارگرفته است . ازاره شبستان به ارتفاع 1/5 متر با سنگ هاي صاف و ساده پوشيده شده و بقيه سطوح ، آجري و فاقد تزئينات است . در شمال شرقي مسجد ، ياط كوچكي به ابعاد 35×20 متر و در وسط آن حوضي به طول و عرض 12×7 متر واقع است كه از طريق دالان بدان مي رسند و خود در جداگانه اي نيز دارد .

حمام وكيل

حمام وكيل در غرب مسجد وكيل ساخته شده است . اين حمام بزرگ از پيشرفته ترين اصول معماري زمان خود برخوردار است .

براي مثال . ورودي حمام كوچك است و با شيبي ملايم به هشتي ورودي كه پايين تر از سطح زمين قراردارد مي رسد

ورودي به رختكن ، زاويه دار ساخته شده و همه اين ملاحظات براي اين بوده كه از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگيري شود .

سربينه حمام يك هشت ضلعي منظم است كه هشت ستون يك پارچه سنگي در وسط سقفي گنبدي قرارگرفته اند .

گرم خانه با سنگ فرش پوشيده شده است اما جالب توجه اين كه در زير اين سنگ فرش دالان هاي كنم عرض و باريكي ساخته شده كه هواي گرم و بخار آب در آن جريان مي يافته است تا كف حمام زودتر گرم شود .

در جنوب گرم خانه ، خزينه قراردارد كه دو ديگ بزرگ براي گرم كردن آب داشته است . د ردوطرف محوطه گرم خانه دو شاه نشين و د ردو طرف خزينه دو حاكم نشين ساخته شده است . در وسط هر حاكم نشين نيز حوضي از سنگ مرمر ديده مي شود .

در زير گنبد نقوش آهك بري زيبايي است كه داستانهاي آن ها از مذهب ، سنت ، علايق و روياهاي مردم اين ديار سرچشمه مي گيرد .

تكيه هفت تنان يكي از بناهاي زيباي بازمانده از دوران زنديه است . اين عمارت كه در عهد كريم خان زند ساخته شده در دامنه كوه “ چهل مقام ” در ميان باغچه اي مصفا واقع است .

تكيه “ هفت تنان ” شامل يك نارنجستان ، ساختمان اصلي و حياطي بزرگ است كه همه قسمت هاي آن برجاي مانده است. گفته مي شود كه از يان باغچه مصفا بيشتر براي گراندن اوقات فراغت استفاده مي كرده اند .

عمارت اصلي ، شامل ايوان بلندي است كه صفه اي در جلوي آن ساخته شده و حوض بزرگي درآن ، چشم را مي نوازد . اين حوض در گذشت ه از آب ركن آباد پر مي شده است .

دو ستون سنگي يك پارچه نيز در دهنه ايوان به چشم مي خورد . روي اين ستون ها نقش هاي ظريفي نقاشي شده بود كه قسمت عمده آن از بين رفته است . با وجود اين ، هنز بخش هايي از اين نقوش قابل رويت است .

د ردو طرف ايوان ، د رطبقه زيرين اتاقي وجود د ارد كه بر بالاي آن دو اتاق با دو گوشواره ساخته شده است .

د رجلوي صفه هفت گور در محوطه اي بازد ديده مي شود كه روي هر يك از اين گورها سنگي قرارداده شده است . شايد به دليل وجود همين گورهاست كه اين بنا را هفت تنان يا “ هفت تن ”  مي نامند .

بخش دوم بنا شامل كاروانسرا و آب انبار مي باشد كه در آينده به ترتيب به كارگاههاي هنرهاي سنتي و چاپخانه خوهد شد .

از محوطه آن بنا در حال حاضر به عنوان محل نمايشگاه دائمي سنگهاي تاريخي استفاده مي گردد .

خانه حاج رسوليها

باني آن ، بزرگ خاندان حاج رسوليها و از تجار معتبر اصفهان بوده است . فضاهاي خانه در چهارچوب حياطي مستطيل شكل واقع شده اند . چهارتالار خانه كه درميانه چهارجبهه حياط قرار گرفته اند ، پوشيده از تزئينات مقرنس ، قطاربندي ، گچبري ، طلاكاري و نقاشي روي گچ مي باشد و ضلع مجاور حياط هر چهار تالار را ارسي ظريف و زيبايي پوشانيده است . قسمتهاي مختلف خانه و تزئينات آن آسيب زيادي ديده اند و از جمله ارسي هاي متعدد آن در اثر رطوبت و موريانه متحمل خسارت هاي فراوان شده اند .

تالار جبهه شمالي از ساير تالارها وسيع تر بوده ، قسمت اعظم اين جبهه را اشغال كرده است . اين تالار از سوي ضلع بزرگتر خود توسط ارسي بسيار وسيعي به حياط خانه مشرف مي شود و از سور مقابل يعني در انتهاي شاه نشين به وسيله ارسي ديگري به حياط اندروني خانه باز مي شده كه به اين ترتيب بين دو حايط خانه واقع بوده است . امروزه بخش اندروني خانه كاملاً تفكيك شده و به صورت خانه مستقلي درآمده است . دسترسي به اين تالار از طريق كفش كن هاي دو سوي آن ميسر مي شود . در طبقه دوم روي كفش كن ها اتاقهاي گوشواري واقع شده كه توسط ارسي هايي از يك سو به تالار و از سوي ديگر به حياط اشراف دارند .

جبهه جنوبي خانه نيز شامل تالار و دو اتاق سه دري در طرفين آن است كه دوكفش كن اين فضا را از يكديگر جدا مي كنند . د رطبقه دوم اتاقها سه دري ، دو اتاق ديگر واقع اند كه تا روي راهروهاي كفش كن طبقه پائين ادامه مي يابند و به تالار مشرف مي شوند . اين اتاقها نيز از جهت ديگر به حياط خانه ديد دارند . جبهه شرقي و غربي نيز داراي همين تركيب يعني يك تالار در ميانه و د و اتاق در طرفين آن و راهروهاي كفش كن بين اين فضاها مي باشند . تالارهاي دو جبهه شرقي و غربي ارتفاعي معادل دو طبقه دارند و روي اتاقهاي سه دري اتاقهاي ديگري قرارگرفته اند . اين تالارها ارسي هاي مرتفع و وسيعي به سوي حياط دارند كه ارسي تالار غربي به كلي تخريب شده است . فضاهاي خدماتي شامل آشپزخانه و محل پخت نان در پشت فضاهاي اصلي اين جبهه قراردارند .

ورودي خانه در گوشه جنوب غربي شامل سردر و هشتي است و به گوشه حياط راه مي يابد . د رطبقه دوم هشتي اتاقي قراردارد كه با اتاق گوشوار جبهه جنوبي خانه مرتبط است . خانه داراي ورودي ديگري در گوشه جنوب شرقي است كه به اصطبل و سپس حياط خانه وارد مي شود . تزئينات فراوان گچبري رنگي نماهاي حياط به مرور زمان به صورت قطعاتي از ديوار جدا شده و بر زمين ريخته اند . طي عمليات مرمتي سالهاي 1357 و 1364 ه . ش. اين تزئينات بصورت موقت تثبيت شده و از ريزش آنها جلوگيري بعمل آمده است ولي هنوز در وضعيت نامناسبي قراردارند . نماهاي خانه همچنين مزين به درهاو پنجره هاي متعدد مشبك ب شيشه هاي رنگي و گره چيني چوبي مي باشند كه متاسفانه بيشتر آنها آسيب ديده اند . طرح حياط خانه كه منظري مناسب براي دو تالار اصلي بوجود آورده است ، شامل حوض مستطيل طويلي در ميانه و چهار باغچه در طرفين آن مي باشد .

خانه باكوچي

خانه باكوچي شامل حياطي مستطيل شكل ودو مجموعه فضايي در جبهه هاي شمالي و جنوبي آن مي باشد . حياط خانه دو طبقه مي باشد كه طبقه پائين آن به صورت گودال باغچه است به اين ترتيب كه حياط طبقه بالا نقش ارتباطي بين بخشهاي مختلف خانه را ايفا مي كند .