بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : احسان

تهیه و تنظیم :

احسان

احسان و نیکوکاری، یکی از اصول اساسی ارزش ها در جامعه اسلامی است. براین اساس، خداوند در قرآن همگان را به انجام آن فرمان داده و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این آیه را جامع همه ارزش ها دانسته است. مرحوم علامه طباطبایی رحمه الله نیز می نویسد: «احسان، یعنی نفع و نیکی رساندن به دیگران، بدون انتظار پاداش متقابل و جبران نیکی؛ به گونه ای که در نیکی فزون تر و شایسته تر عمل کرده و در بدی در مرتبه ای پایین تر پاسخ دهد، یا اینکه به دیگران خدمت کند بی آنکه در انتظار پاداش باشد». آنچه از آیات قرآن به دست می آید این است که احسان، نوعی گذشت از حق شخصی و ایثار است. به همین دلیل مولای متقیان، علی علیه السلام می فرماید: «مهم ترین جزء ایمان، احسان به مردم است.»

 احسان در مکتب علوی

در جامعه ای که بر مبنای الگوی اسلامی و مکتب علوی تشکیل شده است، مسلمان نمی تواند در برابر نیازها و گرفتاری های برادران دینی خود بی تفاوت باشد، بلکه با احساس مسئولیت، در پی کمک و رفع مشکلات آنان خواهد بود. تا آنجا که در سخنان امامان معصوم علیهم السلام ، کمک به برادر دینی، با صد مرتبه طواف واجب خانه خدا برابری می کند. بر همین اساس، پس از اجرای حکم خدا و پیاده کردن احکام الهی، خدمت به محرومان، از شیرین ترین عبادت ها و سنت پیامبر و معصومان علیهم السلام بوده است.

 گذرگاهی برای آخرت

  دنیا، ظاهری فریبنده دارد؛ در حالی که محتوای آن رنج و سختی است و همیشه در حال گذر است و هیچ آسایشی برای انسان نمی آورد، مگر اینکه رنج و مشقتی در آن نهفته باشد. با این حال، گاه زینت های دنیا چنان آدمی را می فریبد و او را به خود مشغول می کند که از توجه به خلق خدا غافل می شود. انسانی که فقط خود را می بیند، زیبایی و لذت نیکوکاری را درک نمی کند.

وظایف مسلمانان

انسان ها در جامعه در مورد یکدیگر وظایفی دارند. مسلمان متعهد خود را در خصوص برادران دینی مسئول احساس می کند. امام صادق علیه السلام به یکی از یارانش می فرماید: «آنچه برای خود دوست می داری، برای برادر دینی ات هم دوست بدار و آنچه برای خویش ناخشنود می دانی برای او هم ناخوشایند بدان». یکی از بزرگ ترین تکالیف ما در مورد برادران دینی مان، کوشش در برطرف ساختن نیاز مؤمنان و مشکلات ایشان است. این کار بالاترین حق انسانی ما به شمار می آید.

           تا توانی به جهان خدمت محتاجان کن

به دمی یا درمی یا قلمی یا قدمی

محبوب ترین عبادت ها

اسلام می خواهد که روابط اسلامیِ سالم و سازنده در بین مؤمنان برقرار باشد؛ از این رو، بخش مهمی از توصیه های معصومان علیهم السلام در این باره است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «قسم به آن کس که جانم در دست اوست، وارد بهشت نخواهید شد مگر آنگاه که ایمان آوردید، و ایمانتان درست و استوار نیست مگر آن گاه که یکدیگر را دوست بدارید». بنا به فرموده امام باقر علیه السلام «محبوب ترین عبادت ها، به دست آوردن دل مؤمن و شاد کردن اوست». پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هم در این مورد می فرماید: «هنگامی که در دل مؤمنی مسرت ایجاد شود، آدمی به برترین و نزدیک ترین مقام خود به نزد خدا دست می یابد.»

 اهمیت احسان

از رسول خدا صلی الله علیه و آله در مورد معنای شاد کردن مؤمن پرسیدند، حضرت فرمود: «غرض سیر کردن او، از میان برداشتن دشواری و رنج او و قضای دین اوست». امام باقر علیه السلام نیز در حدیثی می فرماید: «از حق مؤمن بر مؤمن، سیر کردن شکم او، پوشاندن بدن او و از میان برداشتن رنج و دشواری و قضایِ دین اوست. نیز اینکه پس از مرگ، سرپرستی خانواده و فرزندان او را برعهده بگیرد و به آنها محبت کند». همه این سخنان گهربار، بر اهمیت نیکوکاری به برادران و خواهران نیازمند تکیه می کند؛ تا آنجا که به فرموده پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله «کسی که از این کار روی بگرداند و به فکر دیگران نباشد، مسلمان نیست». نیز از ایشان است که: «مؤمنان همواره در برآوردن نیازهای دیگران حریص هستند.»

 مسابقه نیکی ها

امام صادق علیه السلام به یاران خود می فرمود: «در خیر رساندن به برادران خود و نیکی به آنها مسابقه بدهید و اهل نیکی و خیر به مردم باشید؛ چرا که برای بهشت دری است به نام معروف و تنها کسانی از این در وارد بهشت می شوند که در دنیا به کار خیر مشغول بوده اند. هرگاه بنده ای به دنبال برطرف ساختن حاجت برادر مؤمنش حرکت می کند، خداوند دو فرشته را بر او می گمارد که یکی از چپ و دیگری از راست برای او از پروردگارش استغفار می طلبند از خدا برآورده شدن نیازهایش را می خواهند». سپس حضرت فرمود: «به خدا قسم رسول خدا صلی الله علیه و آله به هنگام برآوردن حاجت مؤمن، از خود آن فرد خوشحال تر بود.»

 ارزشمندتر از طواف کعبه

یکی از یاران امام صادق علیه السلام نقل می کند: نزد آن حضرت نشسته بودیم که یکی از اهالی مکه وارد شد و برای رفتن از مدینه به مکه چهارپایی طلبید. امام به من فرمود: برخیز و به برادر مؤمنت کمک کن. برخاستم و با او حرکت کردم و چهارپایی برایش کرایه کردم. هنگامی که به خدمت امام برگشتم، حضرت پرسید: در مورد حاجت برادر مؤمنت چه کردی؟ پاسخ دادم: پدر و مادرم به فدایت! خدا حاجت او را برآورد. حضرت فرمود: «کمک به برادر مؤمن، از یک هفته طواف به در خانه خدا در نزد من دوست داشتنی تر است.»

  پیمان برادری

قرآن کریم می فرماید: «مؤمنان با یکدیگر برادرند. پس میان برادران خود اصلاح کرده، تقوا پیشه کنید؛ باشد که مشمول رحمت او شوید». برادری دینی، تنها امری عاطفی و درونی نیست، بلکه مسئولیت آور است و در عرصه های فردی و اجتماعی نمود عملی دارد. دین اسلام برآورده کردن نیاز برادران مؤمن را رحمت الهی می خواند. امام کاظم علیه السلام دراین باره فرموده است: «نیاز برادر مؤمن به مؤمن دیگر، رحمتی است که خدای تبارک و تعالی به سوی او فرستاده است. پس اگر آن را بپذیرد، به ولایت ما پیوند می خورد و البته ولایت ما هم به ولایت خدا پیوسته است.»

تعاون و همیاری

انسان برای آسایش و آرامش خود نیازمند دیگران است و همین نیاز او را به مشارکت با دیگران تشویق می کند؛ دیگرانی که در اسلام از آنها با عنوان برادران دینی یاد شده است. البته برادری دینی، امری لفظی و تشریفاتی نیست، بلکه آثاری دارد که از جمله آن تعاون و عهده داری امور همدیگر است. هر توانمندی می تواند با به عهده گرفتن امری از امور جامعه و کمک به نیازمندان، در اداره و تأمین اجتماع سهیم باشد. فرصتی مناسب برای آراسته شدن به این صفات والای اخلاقی و دینی است.

 مایه عزت

خداوند در قرآن می فرماید: «هیچ چیزی را انفاق نمی کنند... مگر اینکه در حساب ایشان نوشته شود، تا خداوند به نیکوترین صورت برای کارهایی که انجام داده اند به ایشان پاداش دهد». علامه طبرسی در مورد مفهوم این آیه می نویسد: «مقصود آیه این است که در راه های خیر و نیکوکاری هر خرجی بکنند، اندک یا بسیار، اگر به قصد عزت یافتن دین خدا و سود رسانی به مسلمانان و تقرب پیدا کردن به خدا باشد، به نیکوترین شکل به پاداش خواهند رسید. نیز آنچه بر ثروتمندان واجب است اینکه، فزونی اموال خویش را برای عزت یافتن دین خدا و به سود مسلمانان برای هدف های فردی و اجتماعی، از جمله دستگیری از نیازمندان مصرف و انفاق کنند. پس اگر چنین نکنند، به عزت دین و حیثیت و قوام مسلمانان آسیب رسانده اند.»

 عوض در دنیا و آخرت

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «ندا دهنده ای هر شب چنین ندا سر می دهد که: خدایا، به انفاق کننده عوض ده، و منادی دیگری چنین می گوید: خدایا، مال بخیل را تلف کن». ایشان در جای دیگری می فرماید: «هر کار خیر و نیز مالی که شخص به واسطه آن آبروی خود را حفظ کند، صدقه است. همچنین خداوند ضامن مال خرج شده مؤمن است و جای آن را پر می کند، مگر آنکه در راه معصیتی مصرف شده باشد.»

اینک زمان معامله است؛ با بهترین سود و بهره جاودانی و سرمایه گذاری برای وقتی که همه محتاج اعمال نیک اند؛ چنان که در روایات آمده است: «هر کس به هنگام کار خیری هزینه ای صرف کند، خداوند عوض آن را در دنیا و دو چندان در آخرت به او می دهد.»