1-مقدمه و بيان مسأله

بيش از 2000 سال است كه اطلاعات پزشكي اثرات اضافه وزن را روي بيماري ها و مرگ و مير نشان داده است. در آن زمان بقراط تشخيص داد كه مرگ ناگهاني در ميان افرادي كه بطور طبيعي چاق هستند نسبت به افراد لاغر بيشتر رايج است و اين موضوع در عرض 50 سال گذشته بسيار مورد بحث بوده است. (8)

در سالهاي اخير درك اهميت توزيع چربي، به ويژه چربي شكمي به عنوان عامل خطرزا براي بسياري از بيماري ها و مرگ و مير ناشي از آنها مورد توجه پژوهشگران بوده است. يافته هاي پژوهشي نشان مي‎دهد كه چربي درون شكمي يا احشايي، بيش از چربي زيرپوستي مسئول افزايش خطر بيماري هاست. (4)

با توجه به اينكه بيماران داراي اضافه وزن در معرض خطرات بيشمار ناتواني هاي پزشكي، اجتماعي و رواني قرار دارند، كم تحركي و چاقي به عنوان يكي از مهمترين نگراني هاي بهداشت و تندرستي در همه كشورهاي دنيا در نظر گرفته مي‎شود و با توجه به اينكه در مورد چاقي، توزيع چربي موضعي نقش مهمي را در خطر مرگ بازي مي‌كند(4)، براي اولين بار در شروع قرن بيستم به اين مطلب اشاره شد. اما به اين موضوع اهميتي داده نشد تا اينكه پس از جنگ جهاني دوم، نتايج مطالعات نشان دادند كه افراد چاق با توزيع چربي بدن آندروئيد يا مردانه نسبت به افراد با چاقي ژينوئيد يا زنانه در معرض خطر زيادتري براي ابتلا به ديابت و بيماريهاي قلبي بودند. بهرحال، بررسي كلينيكي و همه گير شناسي در سال 1980 بود كه دنيا را به وجود ارتباط بين توزيع چربي بدن و خطر مرگ و مير زياد متقاعد كرد و همچنين پژوهشگران به وجود رابطه بين فعاليت هاي جسماني و بيماري هاي مختلف از جمله بيماري هاي قلبي عروقي پي بردند. البرايت و يولاك اظهار مي دارند، كم تحركي دليل افزايش جمعيت مبتلا به بيماري هاي قلبي- عروقي است و اجراي فعاليت هاي منظم و مستمر جسماني مي‎تواند از توسعه بيماري هاي قلبي عروقي جلوگيري كند (7) چاقي شكمي با خطر بالاي پرفشار خوني، بيماري قلبي و عروقي، افزايش انسلين خون، ديابت، بيماري كيسه صفرا، سكته مغزي و سرطان سينه و رحم همراه است.(4)

بنابراين با توجه به ارتباط ميزان فعاليت بدني و ميزان چربي و چگونگي توزيع آن در قسمتهاي مختلف بدن با اختلالات تندرستي، بي دليل نيست كه اندازه گيري فعاليت بدني، تركيب بدني و نحوه توزيع چربي در بدن مورد توجه بسياري از پزشكان، متخصصين بهداشت و متخصصين ورزشي قرار گرفته است. درصد چربي بدن براي برآورد سطح چاقي دقيق تر است. اما اندازه گيري دقيق آن به تكنيكهاي ويژه اي مانند وزن كشي در زير آب[1]، امپدانس الكتريكي[2] يا رقيق سازي ايزوتوپي[3] نياز دارد كه اين تكنيكها معمولاً در مكانها و محيط هاي پزشكي، بهداشتي و ورزشي در دسترس نيستند. به همين دليل غير از ارزيابي دقيق درصد چربي بدن، مهمترين شاخص هاي تركيب بدني كه در ارتباط با تندرستي مورد ارزيابي قرار گرفته اند، شاخص توده بدني (BMI)، ضخامت چربي زير پوستي، نسبت دور كمر به دور لگن (WHR) بوده اند. با توجه به اينكه يكي از ساده ترين روشهاي ارزيابي توزيع چربي در بدن استفاده از (WHR) است، از آن براي تعيين خطر بيماريهاي قلبي- عروقي استفاده مي‎شود. كچ، مك آردل (1993) در كتاب فيزيولوژي ورزش اشاره مي‌كنند كه اگر (WHR) در مردان فراتر از 9/0 باشد نشانگر افزايش خطر مرگ ناشي از بيماري هاي قلبي- عروقي و ساير بيماريها مانند ديابت، بالا بودن تري گليسيريد و پرفشار خوني است. (17)

با توجه به خطرات ناشي از ناهنجاريهاي تركيب بدني در تندرستي افراد و به طور كلي جامعه، مسأله اي كه در اين تحقيق مطرح است اطلاع از ميزان ارتباط بين مهمترين متغيرهاي تركيب بدني يعني (BMI) ، (WHR) ، درصد چربي بدن با عوامل خطرزاي قلبي- عروقي شامل قند خون ناشتا،‌ كلسترول تام، تري گليسيريد، ليپوپروتئين پرچگالي، ليپوپروتئين كم چگالي و نسبت ليپو پروتئين كم چگالي به ليپو پروتئين پرچگالي (عامل خطر) و همچنين ارتباط آنها با ميزان فعاليت بدني در بخشي از جامعه ايران مورد نظر است. با توجه به اينكه در سالهاي اخير با تحقيقات انجام گرفته در جوامع خارجي مشخص شده است كه شاخص نسبت دور كمر به دور لگن (WHR) پيشگوي قوي براي بيماري هاي قلبي- عروقي است. (6) آگاهي از اين شاخص در جامعه ما مي‎تواند نقش مؤثري در تعيين احتمال بروز بيماري هاي قلبي- عروقي در بين مردان و زنان ايران داشته باشد. بنابراين سؤالات اصلي تحقيق عبارتند از:

آيا بين افراد فعال و غيرفعال از نظر عوامل خطرزاي قلبي- عروقي تفاوتي وجود دارد؟

آيا بين شاخص هاي پيكرسنجي و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي رابطه اي وجود دارد؟

آيا بين افراد فعال و غيرفعال از نظر ميزان شاخص هاي پيكرسنجي تفاوتي وجود دارد؟

2- اهميت و ضرورت تحقيق

چاقي يكي از شايع ترين مشكلات پزشكي انسان در دوران كنوني است كه از آن به عنوان يكي از عوامل خطرزا براي بسياري از بيماريها ياد مي‎شود. چاقي زمينه ساز بسياري از مرگ و ميرها بوده. و هر ساله هزينه هاي اجتماعي و مالي هنگفتي را بر جوامع بشر تحميل مي‌كند. بنابراين تعيين مرز دقيقي براي چاقي در هر جامعه و تعيين ارتباط آن با عوامل تهديد كننده سلامتي مي‎تواند نقش مهمي در كاستن مرگ و مير ناشي از بيماريهاي مرتبط با چاقي از يك سو، كاهش هزينه هاي اجتماعي و مالي از سوي ديگر داشته باشد. لذا پيشگيري از عوارض چاقي به ويژه عوارض قلبي- عروقي ضروري است و كنترل چاقي، ليپيدهاي خون و فشار خون از اهميت خاصي برخوردار است.

واضح است كه پيشگيري ارزان تر و مفيدتر از درمان است و به لحاظ اجتماعي و اقتصادي هم مقرون به صرفه و مفيد مي باشد، زيرا با كاستن از عوارض بيماريها از هزينه هاي غيرضروري و اتلاف وقت جلوگيري به عمل خواهد آمد و از اين طريق از سنگيني بار تحميل شده بر اقتصاد جامعه نيز كاسته خواهد شد (7).

با توجه به نقش مثبت و پيشگيرانه فعاليت هاي جسماني از بعضي بيماري ها و اهميت سلامتي اعضاي جامعه تعيين ميزان رابطه بين فعاليت هاي جسماني و برخي عامل هاي خطرساز قلبي- عروقي ضرورتي براي انجام اين تحقيق است.

كمبود اطلاعات در زمينه ميزان ارتباط درصد چربي بدن، شاخص توده بدني و نسبت دور كمر به دور باسن در كشور ضرورت ديگري را براي انجام اين پژوهش نمودار مي سازد. و همچنين با توجه به سادگي اندازه گيري مربوط به اين شاخص ها و پايين بودن هزينه آنها در مقابل آزمايش هاي مختلف پزشكي در صورت وجود ارتباط با عوامل خطرزا در جامعه مورد تحقيق با داشتن نورم و با يك اندازه گيري ساده مي‎توان احتمال بروز بيماري هاي قلبي- عروقي را در افراد معلوم كرد. و همچنين ابزار مؤثري در پيشگيري از آن بيماري ها و نيز ساير بيماري هاي ناشي از چاقي باشد.

3- اهداف پژوهشي

3-1- هدف كلي

هدف كلي پژوهش حاضر بررسي رابطه بين (WHR) ، (BMI) و درصد چربي بدن با ميزان فعاليت بدني و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در جامعه مردان 30 سال به بالاي قزوين است.

3-2- اهداف اختصاصي

1-   تعيين ارتباط بين شاخص هاي BMI , WHR و درصد چربي بدن با ميزان فعاليت بدني در آزمودني ها.

2-  تعيين ارتباط بين شاخص هاي BMI , WHR و درصد چربي بدن با عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها.

3-   تعيين ارتباط بين فعاليتهاي بدني با عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها.

4- فرضيه هاي تحقيق

با توجه به اهداف تحقيق، فرضيه هاي تحقيق عبارتند از:

1-   بين ميزان فعاليت بدني و شاخص هاي BMI , WHR و درصد چربي بدن آزمودني‌ها ارتباط معني داري وجود دارد.

2-    بين BMI و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها ارتباط معني داري وجود دارد.

3-    بين WHR و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها ارتباط معني داري وجود دارد.

4-    بين درصد چربي بدن و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها ارتباط معني داري وجود دارد.

5-    بين ميزان فعاليت بدني و عوامل خطرزاي قلبي- عروقي در آزمودني ها ارتباط معني داري وجود دارد.

5- پيشينه تحقيق

آگاهي از ساختار، اندازه و تركيب بدني ورزشكاران نقش مهمي در تعيين موفقيت هاي ورزشي آنها بازي مي‌كند. واضح است كه اين شناخت و آگاهي در مورد افراد غيرورزشكار نيز بسيار سودمند است. در حقيقت دستيابي به وزن مطلوب و حفظ آن براي نيل به زندگي سالم و بانشاط موضوعي است كه امروزه اغلب انسانها نسبت به آن آگاهي دارند. شيوع چاقي در كشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه رو به فزون است (13). گزارش اخير سازمان بهداشت جهاني نيز بر شيوع گسترده اضافه وزن و چاقي در بسياري از كشورها تأكيد دارد (15). چاقي وضعيت پيچيده و چند عاملي است كه عوامل بسياري در گسترش آن دخالت دارند. اگرچه بحث هاي زيادي در خصوص عوامل درگير در بروز چاقي وجود دارد، اما عقيده عمومي بر اين است كه كاهش فعاليت بدني روزانه به همراه مصرف مواد غذايي فراوان و غني از چربي و قند سازي دو عامل مهم از عوامل مهم از عوامل افزايش روز افزون شيوع چاقي هستند.

در اين قسمت با توجه به موضوع تحقيق، ضمن مرور سابقه اندازه گيري تركيب بدن و پيكرسنجي و روش مختلف ارزيابي آن، ارتباط برخي از شاخص هاي تركيب بدني و پيكر با عوامل خطر زاي قلبي – عروقي و ميزان فعاليت بدني مرور خواهد شد. و به يافته هاي برخي از تحقيقات انجام گرفته در زمينه موضوع تحقيق حاضر اشاره خواهد شد. سازمان بهداشت جهاني (WHO) شاخص توده بدني (BMI) را به عنوان معيار مناسبي براي طبقه بندي وزن پيشنهاد كرده است كه پذيرش بين المللي را به همراه داشته است. بر اين اساس، BMI بين 9/29-25 به عنوان اضافه وزن و BMI برابر با 30 و بالاتر به عنوان چاقي در نظر گرفته مي شود. (15) مقالات بسياري شيوع چاقي () را در بيشتر كشورها گزارش كرده اند (13). با اين حال، اختلاف گستره اي در ميزان شيوع چاقي از يك منطقه به منطقه ديگر ديده مي شود. براي مثال در شهر تولوز فرانسه، 9 درصد مردان و 11 درصد زنان چاق هستند در حالي كه در استراسبورگ، 22 درصد از مردان و 23 درصد از زنان چاق مي باشند. (4).

چاقي با افزايش مرگ و مير ناشي از بيماريهاي قلبي – عروقي ارتباط دارد و اكنون به عنوان عامل خطرزاي مستقلي در نظر گرفته مي شود. (11). علاوه بر چاقي عمومي بدن ميزان چربي شكمي نيز به عنوان پيشگوي مستقلي براي خطر بيماري قلبي – عروقي شناخته شده است. (11).

بسياري از پژوهشگران اندازه گيري WHR را به عنوان شاخص و پيكر سنجي ساده اي براي ارزيابي خطر بيماري قلبي – عروقي و پيشگيري از آن توضيف كرده اند (12). و برخي ديگر از پژوهشگران BMI را شاخص بهتري براي تعيين خطر بيماري قلبي – عروقي در بزرگسالان و ميز كودكان و نوجوانان دانسته اند، اگر چه BMI , WHR پيشگوي مناسبي براي سطوح چربي خون هستند، ولي اندازه گيري چربي زير پوستي ارتباط قوي تر با سطوح چربي در هر دو جنس دارد (4)، و مي تواند شاخص مفيدي در شناسايي كودكاني باشد كه داراي نيمرخ چربي خون غيرطبيعي و فشار خون بالا هستند.

تحقيقات انجام شده در داخل از كشور

در تحقيقي ارتباط بين WHR و عوامل خطر زاي (افزايش ليپيد ها و فشار خون) در بيماران مبتلا به ديابت وابسته به انسولين مراجعه كننده به انستيتو غدد تهران بررسي شد. يافته هاي اين پژوهش نشان داده كه بين HDL-C , WHR همبستگي منفي وجود دارد (2994/0=r) و بين LDL-C , WHR (3825/0=r) و ‏TG (3136/0=r) و فشار خون دياستوليك (3825/0=r) ارتباط و همبستگي مثبت بوده است. همچنين بين WHR و BMI ارتباط و همبستگي مثبت وجود داشته است. (5173/0=r). (1)

در تحقيق عبدالناصر پيغون و همكاران در سال 1381 مطالعه اي با عنوان هنجار يابي WHR در مردان 40 سال به بالاي شهر اهواز و ارتباط آن با عوامل خطر زاي قلبي – عروقي انجام دادند. تجزيه و تحليل يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه بين WHR و چهار عامل خطر زاي قلبي و عروقي و ديابت (FBS ، Tchol ، TG ، VLDL-C) و بين BMI و دو عامل خطر زاي قلبي-عروقي و ديابت (Tchol و VLDL-C) ارتباط معني داري وجود داشت، بين درصد چربي بدن و سه عامل خطر زاي قلبي-عروقي (TG و VLDL-C و ‏Tchol) ارتباط معني داري بدست آمد. همچنين بين گروه فعال و غير فعال مردان 40 سال به بالاي شهر اهواز از نظر ميزان BMI , WHR درصد چربي و نسبت دور كمر به قد تفاوت معني داري داشت كه ميزان اين شاخص پيكر سنجي در گروه غير فعال بيشتر از گروه فعال بود. (6)

خانم شاكر حسيني و همكاران ر سال 1379، مطالعه اي را به عنوان بررسي WHR , BMI در بيماران قلبي – عروقي انجام دادند. براي تعيين چاقي مرضي، BMI بالاتر از 30 و براي تعيين چاقي شكمي (مركزي) 8/0>WHR براي زنان و 95/0>WHR براي مردان در نظر گرفته شد. طبق يافته هاي بدست آمده از كل بيماران مطالعه شده 54 درصد زنان با ميانگين  و 13 درصد از مردان با ميانگين 98/0=WHR داراي چاقي شكمي بودند. در نتيجه گيري اين مطالعه بيان شده است كه شيوع چاقي از نوع شكمي در بيماران قلبي – عروقي بالاست و چاقي فاكتور مهمي در بروز بيماري قلبي – عروقي است. (3)

تحقيقات انجام شده در خارج از كشور

تحقيقات گوناگون در زمينه BMI , WHR و WC در خارج از كشور صورت گرفته است. به طوري كه بعضي از كشور ها از قبيل كانادا، ايرلند، انگلستان، سوئيس، سوئد و … هنجار هاي مربوط به جامعه خودشان را بدست آورده اند. مطالعات زيادي ارتباط بين چاقي شكمي و بيماري هاي گوناگون را نشان داده اند.

نتايج تحقيقات نشان دادند كه با افزايش WC عومل خطر زاي سلامتي افزايش مي يابد. بر اساس مطالعه اي كه هان و همكارانش (2000) روي WC و پيشگيري عوامل خطر زاي سلامتي در هلند انجام دادند در حدود 2183 مرد و 2698 زن هلندي 20 تا 59 ساله را از لحاظ WC بررسي كرده و مشاهده كردند كه با افزايش WC بيشتر يا مساوي براي مردان و بيشتر يا مساوي  براي زنان به طور قابل توجهي عوامل خطر زاي سلامتي افزايش مي يابند. (9)

در پژوهش ديگري هان و همكارانش (1997) ارتباط بين قد، WC , WHR , BMI با ديابت نوع دوم در نمونه تصادفي از 5887 مرد و 7018 زن و 20 تا 59 ساله را بررسي كردند. نتايج پژوهش نشان داد با وجود اينكه در مطالعات طولي، دور كمر پيشگوي قوي وقوع ديابت بوده است، ديابت نوع دوم در بررسي مقطعي با قد كوتاه، WC بالا، BMI زياد به طور قوي با WHR بالا مرتبط است.

هانگ و همكارانش تحقيقي را تحت عنوان «ارزيابي ارتباط بين چهار اندازه آنتروپومتريكي WHR , WC , BMI و نسبت دور كمر به قد (WHR) با عوامل خطر زاي قلبي – عروقي در بين 37556 مرد و زن تايواني با ميانگين سني  سال» انجام دادند. در هر دو جنس با افزايش WHR , WHR , WC , BMI ارتباط معني داري با افزايش خطر پر فشار خوني، اختلال در FBS، ديابت و اختلال در متابوليسم چربي در تمام گروه هاي سني وجود داشت. در گروه هاي سني بالاتر از 65 سال، اين ارتباط پايدار نبود. (10)

اسكو دووا و همكاران در تحقيقي ارتباط بين عوامل خطر زاي قلبي- عروقي با ويژگي‌هاي آنتروپومتريكي شامل وزن، قد و WHR را در افراد 64-25 سال چك ارزيابي كردند. يافته هاي تحقيق نشان دهنده بالاتر بودن WHR در مردان (936/0) نسبت به زنان (836/0) بود كه در هر دو جنس با افزايش سن افزايش مي يافت. WHR مردان و زنان چك در اين رده سني به مراتب بالاتر از همسالان فنلاندي خود بود (مردان فنلاندي 90/0 و زنان فنلاندي 78/0). همبستگي مثبت معني داري بين عوامل خطر زاي قلبي – عروقي مانند كلسترول تام، نسبت ، فشار خون دياستولي و WHR؛ و همبستگي منفي معني داري بين HDL-C و WHR بدست آمد. (4)

6- جامع آماري

جامعه آماري پژوهش، جمعيت 30 سال به بالاي شهر قزوين است.

7- نمونه آماري

روش نمونه گيري پژوهش حاضر به شكل نمونه گيري تصادفي طبقه اي است و تعداد 20 نفر با استفاده از اين روش به عنوان آزمودني انتخاب مي شوند.

8- ابزار جمع آوري اطلاعات

ابزار و وسايل مورد استفاده براي سنجش متغيرهاي تحقيق عبارتند از: متر نواري، ترازوي آزمايشگاهي، خط كش، قدسنج، كاليبر، پرسشنامه ثبت فعاليت بدني «بك» برگه ثبت نتايج و آزمايشگاه تشحيص طبي

9- روش اجزاي تحقيق

روش آماري

پژوهش حاضر از نوع پژوهش ها توصيفي و همبستگي است. براي توصيف شاخص هاي WHR , BMI و درصد چربي بدن از روشهاي آمار توصيفي و براي ارزيابي ارتباط اين شاخص ها با فعاليت بدني و عوامل خطر زاي قلبي – عروقي و همچنين قدرت پيشگويي آنها از روش آماري همبستگي پيرسون در سطح معني داري  و برنامه SPSS استفاده مي شود. اين پژوهش به صورت ميداني انجام مي شود.

روش كار

قبل از دريافت رضايت نامه و پرسشنامه، آزمودني كه كاملاً با هدف تحقيق، فوائد، خطرات شركت در آن آشنا مي شوند. سپس رضايت نامه و پرسشنامه ثبت ميزان فعاليت بدني در اختيار هر يك از آزمودني ها قرار مي گيرد. اندازه گيري هر يك از شاخص هاي BMI , WHR و درصد چربي بدن با توجه به برنامه اي كه از پيش تعيين شده است، انجام مي گيرد. همچنين انجام آزمايش خون براي بدست آوردن كلسترول نام (Tcho)، ليپو پروتئين پر چگالي (HDL)، ليپوپروتئين كم چگالي (LDL)، ليپو پروتئين بسيار كم چگالي (VLDL)، تري گليسيريد (TG) و قند خون ناشتا (FBS) توسط كارشناس آزمايشگاه، كه از قبل با او و آزمودني ها هماهنگ شده است، انجام مي پذيرد.

10- محدوديت هاي تحت كنترل تحقيق

10-1- محدوديت هاي تحت كنترل تحقيق

1-   خطاي ديد در استفاده از ترازوي، قد سنج و مترنواري كه ممكن است بر نتايج تحقيق تاثير بگذارد.

2-   نمونه آماري مورد بررسي در تحقيق از ميان مردان 30 سال به بالاي شهر قزوين انتخاب مي شوند.

10-2- محدوديت هاي خارج از كنترل تحقيق

1-   ويژگي هاي وراثتي آزمودني ها كه ممكن است بر نتايج تحقيق اثر بگذارند.

2-   وضعيت رواني آزمودني ها كه ممكن است بر نتايج تحقيق اثر بگذارند.

3-   وضعيت تغزيه اي كه ممكن است بر نتايج تحقيق اثر بگذارند.

4-  ميزان فعاليت بدني روزانه، شغل و ميزان استراحت آزمودني ها به طور دقيق قابل كنترل نيست (تنها از طريق پرسشنامه كنترل مي شود.) كه ممكن است بر نتايج تحقيق اثر بگذارند.

5-   وضعيت اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آزمودني ها كه ممكن است بر نتايج تحقيق تأثير بگذارند.

11- تعريف عملياتي واژه ها و اصطلاحات

1-   جرم

اندازه اثر نيروي جاذبه زمين بر بدن انسان بر حسب كيلوگرم و يكي از شاخص هاي پيكر سنجي است.

2-   اضافه وزن

بر اساس تعريف سازمان بهداشت جهاني (WHO) فردي داراي اضافه وزن است كه BMI بين  داشته باشد (15).

3-   پيكر سنجي

شاخه اي از دانش كه به سنجش مقايسه اي بدن انسان، اعضاء و نسبت هاي آن مي پردازد و اغلب به تعيين تفاوت ها در بين فرهنگ ها، نژادها، جنس ها، گروه هاي سني مختلف و اعضاي يك گروه توجه دارد (4).

4-   شاخص توده بدن (BMI)

شاخص توده بدن از تقسيم وزن به كيلوگرم بر مجذور قد به متر بدست مي آيد يعني  از اين روش ساده براي اندازه گيري توده  بدون چربي و اجزاء وزن چربي بدن و معيار سنجش اضافه وزن. چاقي درجه 1، چاقي درجه 2، و چاقي درجه 3 استفاده مي شود (2).

5-   درصد چربي بدن (%BF)

نسبت وزن چربي بدن به وزن بدون چربي بدن بر حسب درصد كه در اين تحقيق با استفاده از اندازه گيري ضخامت چربي زير پوستي سه ناحيه سه سر بازو، شكم و فوق خاصره اي و فرمول مربوط محاسبه شده است (2).

6- نسبت دور كمر به دور لگن (WHR)

يكي از شاخص هاي مهم تركيب بدني است كه از تقسيم اندازه دور كمر به دور لگن به متر يا سانتي متر بدست مي آيد و از معتبرترين شاخص هاي پيكرسنجي در تعيين خطر بيماري هاي قلبي – عروقي است.

7- فعال و غير فعال

در اين تحقيق افرادي كه بر اساس اظهار نظر خودشان داراي فعاليت منظم و مستمر ورزشي (حد اقل 3 جلسه در هفته و هر جلسه به مدت نيم ساعت) بودند به عنوان افراد فعال و افرادي كه داراي فعاليت منظم و مستمر ورزشي نبودند به عنوان افراد غير فعال در نظر گرفته شدند (6).

8- كلسترول تام (Tcho)

نوعي چربي است كه يا از طريق مواد غذايي وارد بدن مي شود يا اينكه توسط خود بدن (كبد) ساخته شده و وارد خون مي گردد. به طوريكه مقدار زياد آن در خون مي گردد. به طوريكه مقدار زياد آن درخون موجب بروز بيماريهاي قلبي – عروقي مي شود (2).

9- ليپوپروتئين پر چگال (HDL)

نوعي ليپو پروتئين موجود در خون است كه با انتقال كلسترول به كبد از رسوب آن در ديواره رگها جلوگيري مي كند و به چربي مفيد يا چربي خوب خون معروف است كه حاوي پروتئين زياد، تري گليسريد كم، مقادير متوسط فسفو ليپيد و مقادير نسبتاً كم كلسترول است (16).

10- ليپوپروتئين كم چگال (LDL)

نوعي ليپوپروتئين موجود در خون است كه مقدار زياد آن موجب رسوب كلسترول در ديواره عروق شده و به چربي مضر يا چربي بد خون معروف است، كه حاوي تري‌گليسيريد كم، كلسترول زياد و مقادير متوسطي از پروتئين و فسفوليپيد است (16).

11- ليپوپروتئين بسيار كم چگال (VLDL)

نوعي از ليپوپروتدين هاي پلاسمايي كه حاوي تري گليسيريد زياد، مقادير متوسط فسفو ليپيد و كلسترول و پروتئين اندك است. مقدار متوسط آن در خون 6/0 گرم در ميلي ليتر است (16).

12- عامل خطر (RF)

به عامل اصل خطر ساز معروف است كه از تقسيم ليپوپروتئين كم چگال بر ليپوپروتئين پر چگال (LDL/HDL) بدست مي آيد و عاملي است كه در كل، خطرات ناشي از چربيهاي خون را ارايه مي كند و چنانچه مقدار اين نسبت بيشتر از 3 باشد. اعلان خطري براي فرد است (2).

13- تري گيليسريد (TG)

شكل ذخيره شده چربي در بدن انسان كه هر مولكول آن از سه ملكول اسيد چرب ويك ملكول گلسترول تشكيل شده است. در حالت ناشتا تري گليسيريد هاي ذخيره شده در بافت هاي عضلاني و چربي تجزيه شده و اسيد هاي چرب حاصل براي استفاده به بافت هاي مختلف منتقل مي شوند (2).

14- قند خون ناشتا (FBS)

ميزان قند خون در پلاسما بعد از 12 ساعت ناشتايي است كه مقدار طبيعي آن بين 70 تا 110 ميلي گرم درصد ميلي ليتر خون است.

منابع و مآخذ

1-  اكبر زاده رويا: بررسي ارتباط بين نسبت اندازه دور كمر با سن و عوامل خطر (افزايش ليپيد و فشار خون) در بيماران مبتلا به ديابت وابسته به انسلين مراجعه كننده به انستيتيو غدد شهر تهران در سال 75-1374 پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه علوم پزشكي ايران

2-   ويلمور جك اچ و ديويد ال، كاستيل؛ ترجمه دكتر سيد ضياء معيني دكتر فرهاد رحماني نيا، دكتر حميد رجبي، دكتر حميد آقا علي نژاد و دكتر فاطمه سلامي: فيزيولوژي ورزشي و فعاليت بدني. جلد اول، انتشارات مبتكران، 1387

3-  شاكر حسيني و همكاران: بررسي BMI و WHR در بيماران قلبي – عروقي؛ انستيتو تحقيقات تغزيه اي و صنايع غذايي كشور، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، 1379

4-  توفيق، اصغر؛ هنجار يابي BMI, WC, WHR درصد چربي بدن و ميزان فعاليت بدني در مردان 30 سال تا 55 سال شهر تهران و ارزيابي ارتباط آنها با عوامل خطر زاي قلبي – عروقي پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس، تابستان 82

5-   فاكس  ماتيوس؛ فيزيولوژي ورزشي؛ ترجمه اصغر خالدان، جلد دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران 1372

6-  پيغون، عبدالناصر؛ هنجار يابي نسبت دور كمر به دور لگن (WHR) در مردان 40 سال به بالاي شهر اهواز و ارتباط آن با عوامل خطر ساز قلبي – عروقي و ديابت؛ پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت مدرس 1381

7-  ويلمور و پولاك، فيزيولوژي ورزشي باليني، ترجمه ناظم و فلاح محمدي، انتشارات دانشگاه بوعلي سينا همدان، 1379

8-     Albu, j., and F.X.Pi- sunyer. (1997), Obesity and diabetes. In Handbook of Obesity Eds. G.A.Bray, C. Bouchard, and W.P.T James . Network;

9-     Han SC,etal.2001. Association between simple anthropomatric indices and caradiovascular risk factors. Internation Journal of Obesity.

10-Huang K.C. w.y.lin,l.T.Lee , C.Y.chen , H.La.H.H.Hsia , I.L, liu , w.y. shan and R.S.lin; four anthropometric indices and cardiovascular risk factor in Taivan . Int.j.obes.Relat.metab.Disard. 2002 Aug.

11-Natural Task Force on The prevention and treatment of obesity and health risk.Arch.Intern. med 2000;160.

12-Oliveira C.L., G.V. veiga and R.sichieri; Anthripometric  markers fot cardio-vascular disease risk Factors among overweight adolescents.nuts.Res,2001.

13-Seidell J.c; Time trends in obesit: an epidemiological perspective. Hormone metab. Res. 1997.

14-T,S Han & etal, 1998. Associations of body composition with Type 2 diobetes mellitus. Diabete, med, 15,129-135.

15-World Health organization; Measuring Obesity. Classification and discription of anthropometric data. Compenhagen. Denmarh: WHO;1989

16-Wang.Z.M, pierson.R.N, HesField. S.B; (1992).The five level model: A new approach to organizing body composition reserch, American Journal of clinical natrition.

17-W.D. MC Ardle, etal. (1993), Exercise physiology. 3rd Edition; lea. H.febiger.