تحقیق درمورد انسانشناسی

آزادیو اختیار انسان

انسان در میان تمام موجوداتی که خداوند متعال آفریده است از نعمت عقل بهره مند است و بوسیله همین نعمت است که از درون هدایت می شود و نیز پیامبران به عنوان حجت های خداوند از بیرون راهنمای او هستند. بر این اساس حق انتخاب و تصمیم گیری و آزادی در عمل و اراده از آن انسان است هیچگاه انسان نمی تواند به بهانه واقع شدن در شرایط خاص زمانی یا مکانی و غیره ادعا کند که نمی تواسته از انتخاب و آزادی خودش بهره بگیرد، بلکه اگر واقعاً در مواردی انسان اصلاً هیچگونه اختیاری نداشت در آن صورت هم هیچ تکلیفی متوجه او نیست اما در شرایط عادی و غیر استثنائی این انسان است که با انتخاب و تصمیم نهایی خودش در مسیر خوبی یا در مسیر بدی گام بر می دارد.

حتی رشد و نمو در خانه پیامبران الهی نیز مانع تصمیم گیری نهایی انسان نیست پسر و همسر حضرت نوح پس از تبلیغ طولانی این پیامبر خدا هر دو در جبهه مخالفین آن حضرت قرار داشتند و آسیه همسر فرعون با این که شوهرش ادعای ربوبیت و الوهیت داشت توانست با انتخاب صحیح و استفاده درست از آزادی خویش نامش را در ردیف نام بهترین نمونه های زنان با ایمان به ثبت برساند و خداوند نیز در قرآن از مقام و عظمت او یاد می کند.

در تاریخ زندگانی ائمه علیهم السلام نیز فرزندان ناشایسته ای که در خانه های ائمه معصوم علیهم السلام رشد می کردند دلیل بر آن است که شرایط محیطی - مثبت یا منفی - هیچگاه عامل تعیین کننده و نهایی و صد در صد قطعی نیست و همیشه انسان موجودی است با حق اختیار و بهرمند از نعمت آزادی. .

تسلیمدر برابر تقدیر الهی

امامان معصوم(علیهم صلوات الله) از نظر ادراک توحید و یگانگی حضرت حق در همه ابعاد، سر آمد همه خلائق بوده و از این رو در همه شئون زندگی کاملاً در مقابل حضرت حق « تسلیم » و به همه آنچه او برای آنها تدبیر می کرده است «راضی» بوده‌اند. حضرت علی بن الحسین علیه‌السلام نیز در این زمینه در اوج قلّه توحید عینی بوده و در مقابل تقدیر حضرت الله، تسلیم محض بوده‌اند.

امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: «علی بن الحسین علیه السلام فرمودند: یک مرتبه که به شدت مریض شده بودم، پدرم علیه السلام به من فرمود: چه آرزویی داری؟ عرض کردم پدر جان آرزو دارم که از کسانی باشم که در مقابل آنچه خداوند برای من تدبیر فرموده است پیشنهادی نداشته باشم! پدر به من فرمود: احسنت. تو مشابه و نظیر حضرت ابراهیم خلیل صلوات الله علیه گشته ای زمانیکه جبرائیل علیه السلام به ایشان گفت: آیا حاجت و نیازی داری؟

ایشان پاسخ داد: برای خدای خود پیشنهادی ندارم بلکه او مرا کفایت می کند و او بهترین وکیل است. این قضیه مربوط به مسئله انداختن حضرت ابراهیم در آتش است که در آن لحظات آخر جبرائیل چنین سخنی داشت و حضرت چنین پاسخ دادند و بعد هم که آتش برای ایشان گلستان شد.

البته این حالت بلند معنوی حضرت مانع از این نمی باشد که اگر خواسته ای داشته باشند آن را، از خداوند متعال درخواست دارند چه اینکه دعاها و مناجاتهای بی شمار حضرت سجاد علیه السلام همه مشحون از درخواستهای گوناگون است که همه را به پیشگاه ذات مقدس ربوبی عرض داشته اند و از حضرت او حاجات خود را مسئلت نموده اند.

در این رابطه آنچه مهم است ادراک این مطلب است که انسان در (دعا) نیز (موحّد) باشد و صرفاً از خداوند چیز بخواهد و دست نیاز به سوی غیر خدا دراز نکند و بر اساس آیه قرآنی که می فرماید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم » (60 / غرفه) فقط از خدا چیز بخواهید.

آری خداوند می فرماید: (فلیؤمنوا بی و لیستجیبو الی لعلهم یرشدون ) (186 / بقره) در همین زمینه، نگرش توحیدی حضرت سجاد علیه السلام در مقطعی که برای ایشان در برخورد با جناب « محمد حنفیه » پیش آمده بود قابل دقّت است، که به حق باید آن را تبلور توحید حضرت در امور اجتماعی دانست. این قضیه تحت عنوان توحید و توکل حضرت سجاد علیه السلام در بعد اجتماعی حضرت بیان گردیده است.

جبرو تفویض

یکی از جنجالی ترین موضوعات کلامی، موضوع جبر و تفویض است.

آیا انسان در کار خود کاملاً مجبور است و هر چه از او سر میزند براساس جبر الهی است و هیچ اختیاری ندارد؟ یا انسان کاملا آزاد است و همه چیز در اختیار اوست و خداوند هرگز در کار او دخالتی ندارد و از هر گونه اقتداری در محدوده اقبال انسان بی بهره است؟!

برخی طرفدار نظریه جبر و برخی طرفداری نظریه دوم هستند که آنرا تفویض می نامند. (تفویض یعنی واگذاری تامّ همه کارها به خود انسان و بیرون شدن اختیار از زیر اقتدار الهی) در تفکر قرآن و عترت هر دو نظر، غلط است و صریحاً در روایات فرموده اند: « لاجبر و لا تفویض بل امر بین الامرین» جبر و تفویض هر دو غلط است و قصه اختیار انسان و رابطه اش با اراده و اختیار الهی حد وسط بین جبر و تفویض است، نه خداوند در محدوده کار انسان هیچ کاره است و نه افعالی آدمی از روی جبر میباشد چرا که: انسان مثل سایر موجودات در گرفتن اصل وجود و محدوده وجود، محتاج خداوند است.

آن هم نه فقط در ابتدای خلقت بلکه هر لحظه در حال گرفتن فیض وجود است، جهان هستی دائماً در حال وجودگیری است و لحظه ای نمیتواند از منبع فیض جدا باشد اگر لحظه ای فیض الهی قطع شود، هر موجودی نابود است.

پس انسان هم هر لحظه در حال دریافت فیض وجود از خداوند است و خداوند به او هستی میبخشد پس انسان در هر لحظه ،خودش، صفاتش، افعالش و همه مظاهر وجودیش تجلیات فیض خدایند پس انسان به همراه اراده اش، اختیارش، فکرش و دست و پایش، و. . . در حال فیض گیری از خداست و از خود هیچ ندارد.

بنابراین هر کاری از انسان سر می زند کار خود اوست و هیچ جبری در کار نیست ولی تفویض هم نیست که انسان سرِپای خود باشد، بلکه به بیانی که گفتیم افعالش به خداوند هم مستند میباشد و افعال آدمی جدای از خداوند و بیرون از اقتدار وی نیست بلکه با بیان فوق در ارتباط مستقیم و مداوم با پروردگار است و این است معنی جبر و تفویض.

منابع: برگرفته از کتابهای مربوطه ( عدل الهی شهید مطهری - طلب و اراده - المیزان علامه طباطبائی و ....

شکستهشدن حرمت انسان

در زمان غیبت حضرت مهدی (علیه السلام) حرمت انسان ها شکسته می شود. در احادیث پیشوایان معصوم ‹ ع › آمده است: کسی که مردم از قدرتش می ترسند، انسان شریف را به ذلت و خواری وا می دارد.

پیامبر اکرم ‹ص›: « حضرت مهدی (علیه السلام) هنگامی ظهور می کند که قوی به ضعیف رحم نمی کند. »

احوالمردم در آخر الزمانچشم و هم چشمی: امام صادق ‹ع ›: « مردم به یکدیگر نگاه می کنند.»

بحارالانوار 52/259حدیث 147

قساوت قلوب: امام صادق علیه السلام: « قلب های مردم سخت، چشمانشان خشک و ذکر خدا بر آنان سنگین می گردد. »بحارالانوار 52/258حدیث 147

عجب: علی علیه السلام: « زمانی بر مردم خواهد امد. . . که عبادت را سبب برتری و بلندی خود بر مردم می دانند.»

بحارالانوار 52/278حدیث 173 ‹ نهج البلاغه › - ص 265 حدیث 151

غرور و خود بینی: پیامبر اکرم ‹ ص ›: « کبر و غرور در قلب ها نفوذ و سرایت می کند، همانگونه که سم در بدن نفوذ می کند.»

بحارالانوار 52/264حدیث148

امام صادق علیه السلام: « راه و طریق خیر خالی می شود و کسی آن را نمی پیماید.»

بحارالانوار 52/259حدیث147

در احادیث پیشوایان معصوم آمده است که پیش از ظهور حضرت مهدی علیه السلام: شرّ و به دنبال سخن چینی رفتن ظاهر و آشکار می گردد. (1)

بحارالانوار 52/258حدیث 147

عدم روحیه حق طلبی: امام صادق علیه السلام: « مردم با کسی هستند که غالب و پیروز شود. »

امام صادق علیه السلام: « مردم به اهل شرّ اقتدا می کنند.»

بحارالانوار 52/259 حدیث 14

مراجعه شود به:

نشانه های مردم در زمان غیبت

علی علیه السلام: پیش از ظهور قائم علیه السلام سال های مکر و فریب است؛ در آن سال راستگو، دروغگو شمرده می شود و دروغگو راستگو به حساب می آید.

انسانهای مکار و حیله گر مقرب و نزدیک می گردند و انسان های پست و فرو مایه - که توان رسیدن به مدارج عالی را ندارند - سخن می گویند. بحارالانوار 52/ 245 حدیث 124

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: « در آن زمان صورت انسانها را همانند صورت آدمیان می بینی و قلب هایشان قلب های شیطان است، سخنانشان از عسل شیرین تر و قلب هایشان از حنظل تلخ تر است آنان گرگانی هستند که لباس بر تن نموده اند.» بحارالانوار 52/264 حدیث 128

-        مکر و نیرنگ

 - نفاق و دورویی

 - اوضاع اقتصادی

 نشانههای مردم در عهد غیبت - اوضاع اقتصادیعلی علیه السلام : « به دلیل حرص بر دنیا زنان در تجارت با شوهرانشان همکاری می کنند». بحارالانوار 52/ 192 حدیث 26

علی علیه السلام: « کارهای دنیا بر آخرت ترجیح داده می شود». بحارالانوار 52/192 حدیث 26

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: « دنیا را بر روی سر و علم را زیر پا می گذارید». بحارالانوار 52/263 حدیث 148

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: « به دنیا مشغول و از آخرت باز داشته می شوند». بحارالانوار 52/264 حدیث 148

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: « طمع زیاد می شود». بحارالانوار 52/264 حدیث 148 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: « به وسیله مال مدح و ثنا می جویند.» بحارالانوار 52/264حدیث 148

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم: « برای بی نیازی و ثروتمند شدن انفاق می کنند.» بحارالانوار 52/264حدیث 148

آفرینشانسان

آیاتی که دلالت بر این مدعا دارد که انسانها همگی از نسل یک پدر و مادر خاص هستند. دسته اول آیاتی که انسانها را به عنوان فرزند آدم مورد خطاب قرار داده است:

یا بَنی آدَمَ خُذُوا زینَتَکُم عِندَکُلّ مَسجِد اعراف/31

وَ لَقَد کَرّمنا بَنی‌ آدَم اسراء/70

دسته دوم آیاتی که محتوای آنها تصریح بر نشات گرفتن انسانها از اصل و ریشه‌ای واحد یعنی انسانی مشخص است:

یا بَنی آدَمَ لا یَفتِنَنّکُمُ الشَیطانُ کَما اَخرَجَ اَبَوَبکُم مِنَ الجَنّه اعراف/27
دست سوم شامل آیاتی است که تفاوت میان نحوة خلقت نخستین انسان و ادامه نبیل او را بیان می‌کند:

وَ بَدَاَ خَلَقَ الاِنسانَ مِن طین ثمّ جَعَلَ نَسلَهُ مِن سُلالَهٍ مِن ماءٍ مَهینِ(سجده 7) این آیه شریفه انسانها را از نسل انسان خاصی دانسته که خلقت او از «نطفه» نبوده است بلکه از «گل» بوده و از این جهت در مقایسه با نحوة خلقت نسل و ذریه‌اش یک استثناء تلقی می‌شود.

اشاره به اینکه انسان از خاک و گل خلق شده همانطور که می‌تواند اشاره به خارق‌العاده و استثنایی بودن او داشته باشد، ممکن است دلالت بر این نکته داشته باشد که مبدا و منشا نخستین تطورات و تحولاتی که در نهایت منجر به پیدایش این موجود زنده شده، خاک بوده است.

روحبعد غیر مادی انسان

بخش اصیل وجود انسان آن جنبه‌ای است که هویت شخصیت و انسانیت او بدان وابسته است.

آن دسته از ادله عقلی که از عهدة اثبات وجود جوهری غیر مادی در انسان به خوبی برآیند و بتوانند نفس را به عنوان محور و فاعل شناسایی و احساس و تجربه و میل و اراده به کرسی قبول بنشانند خود دلیلی بر اصالت روح خواهند بود.

علاوه بر ادله فراوان عقلی که بر اثبات وجود نفس اقامه کرده‌اند وجود پاره‌ای پدیده‌های فرا روانشناختی (نظیر برهان نظم) زمینة مساعدی را برای استدلال بر اصالت روح فراهم می‌سازند. اینگونه پدیده‌ها اگرچه مشاهداتی تجربی هستند اما به ضمیمة قضایایی عقلی می‌توان آنها را در قالب براهینی عقلی بر اصالت روح عرضه داشت.

سه نمونه از شواهد تجربی:

1- تله پاتی ذهنی: ارتباطی ذهنی و نفسانی است و دو نفس انسانی با یکدیگر به طور ناشناخته‌ای ارتباط برقرار می‌کنند.

2- مشاهده جسم خود (آتوسکپی): افرادی که دچار حوادثی شده‌اند درخارج از جسم خویش به مشاهدة بدن خود مشغول شده‌اند و به وضوح کلیه اقداماتی را که برای زنده نگاه‌داشتن آنها انجام می‌پذیرفته مشاهده کرده‌اند این حالت را آتوسکپی می‌نامند.

آتوسکپی به خوبی نشان می‌دهد که محور و کانون شعور آدمی در خارج از مغز و جسم او واقع شده و نفس انسان قادر است که بدون استمداد از جسم او و در حالی که بدن کاملاً بیهوش است از محیط خود شناخت و آگاهی داشته باشد.

رویای صادقه: این واقعیت که انسان در عالم رویا اموری را مشاهده می‌کند که ممکن است روزها یا ماهها و حتی سالها بعد ناظر تحقق یافتن آنها باشد. قابل هیچ‌گونه تحلیل مادی و فیزیکی نیست.

اصالتروح

اگر به اصالت جسم یا اصالت هر دو (اصالت ترکیب جسم و روح) اعتقاد داشته باشیم، لحظة مرگ را باید نقطة زوال انسانیت انسان و تخریب و انهدام هویت شخصی هر فرد قلمداد کنیم. اما اگر اصالت را از آن روح بدانیم، زوال جسم برابر با زوال انسانیت انسان و هویت شخصی فرد نیست، بلکه حقیقت انسان زمانی نابود می‌شود که نفس آدمی از بین رفته باشد.

اصالت روح به خودی خود چیزی بیش از امکان حیات پس از مرگ را ثابت نمی‌کند و برای اثبات بقای نفس پس از زوال جسم محتاج استدلالهای خاص آن هستیم پذیرش بقای نفس منطقاً ملازم با اثبات اصالت روح است و به همین دلیل کلیه آیاتی که بر بقای نفس بعد از زوال بدن دلالت دارند اثبات کنندة اصالت روح خواهند بود.

آن دسته آیات قرآن را که به حیات برزخی انسانها اشاره دارند، می‌توان شاهدی روشن بر اصالت روح محسوب کرد.

آیاتی که به مساله مرگ انسان می‌پردازد، به وضوح می‌توان به اصالت روح پی‌برد

وَالله ُخَلَقَکُم ثُمّ یَتَوَفّاکم (خدا شما را آفرید، سپس جان شما را می‌گیرد). سوره نحل آیه70

حَتّی اِذا جاءَ اَحَدَکُمَ المَوتَ تَوَفَّتهُ رُسُلُنا (هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد فرشتگان ما جانش را بستانند) _سوره انعام آیه 61 _اگر نفس انسانی تنها جزء و بخشی از هویت انسانی را تشکیل می‌داد و اصالت با روح نمی‌بود. لازم بود که از قبض روح به «گرفتن بخشی از وجود انسانها تعبیر می‌شد نه گرفتن تمام وجود او یعنی به جای «یَتَوَفّاهُم» یا «یَتَوَفّاکُم» باید «یَتَوَفّی بَعضَکُم» یا «تَوَفّی بَعضَهُم» ذکر می‌گردید.