تحقیق درباره گزاش مربوط به زمين شناسي منطقه اراك

       ·جغرافيا و ريخت شناسي

ورقه يكصد هزارم اراك در بخش جنوب باختري چهارگوش دويست و پنجاه هزارم قم است اين ورقه با مختصات جغرافيايي َ00/ ْ50 – َ30/ْ49 طول هاي خاوري و َ30/ْ34- َ00/ْ34 عرض هاي شمالي در محدوده استان مركزي و شهرستان اراك واقع است.

بررسي آماري شرايط آب و هوا در ده سال گذشته نشان مي‌دهد كه بيشينة درجه حرارت هوا 44 درجه و كمينه درجه حرارت به 5/30 درجه مي رسد- بيشينه ميزان رطوبت نسبي 62% و كمينه آن 31% است و بيشتر ميزان بارندگي 7/345 ميليمتر و كمينه روزانه آن 71 ميليمتر است.

منابع تأمين كننده آب كشاورزي و آشاميدني منطقه چاه ها، قنات ها و چشمه ها است، در اين ورقه رودخانه دائمي جاري نيست و تنها چند رود فصلي از جمله رودخانه هاي خشك، دليچي و شهراب به چشم مي خورد. از مهمترين محورهاي ارتباطي منطقه مي‌توان از جاده هاي آسفالته اراك- سلفچگان و اراك- بروجرد نام برد علاوه بر اينها راه هاي آسفالته اراك- ساروق، اراك-زمهين، اراك- آشتيان و اراك- خمين و غيره امكان دستيابي به رخنمون ها و گستره هاي زمين شناسي منطقه را ميسر مي سازد در ضمن بخشي از راه آهن سراسري تهران- خوزستان از نواحي جنوبي اين ورقه عبور مي‌كند.

رخنمون اساسي سنگهاي رسوبي و نفوذي ورقه در بخشهاي جنوبي و باختري آن است در گوشه جنوب خاوري و شمال خاوري نيز گستره هاي محدودي از سنگهاي رسوبي و آتشفشاني به چشم مي خورد. در بخش مياني ورقه درياچه فصلي توزلوگل چشم انداز دل انگيزي را به نمايش گذاشته است، ساير نقاط از دشت هاي هموار عهد حاضر است. بلندترين نقطه ارتفاعي در كوه نظم آباد در جنوب خاور شهر اراك با ارتفاع 2630 متر از سطح دريا و پست ترين نقطه در جنوب باختر روستاي داورآباد با ارتفاع 1653 متر از سطح دريا است از ديگر كوه هاي منطقه بايد به مودر، مستوفي، گردو- نظم آباد- مهرآباد- تيلوار- گورك دربند و سيبك اشاره كرد. به نظر مي رسد سازوكار گسله هاي بزرگي چون گسله توزلوگل و گسله تلخاب در شكل گيري و ريخت شناسي اين مناطق مؤثر بوده است.

       ·چينه نگاري

ورقه مورد مطالعه به گونه اي واضح در دو پهنه ساختاري ايران مركزي و سنندج- سيرجان جاي دارد.

پهنه سنندج- سيرجان

       §ژوراسيك زيرين

تنها رخنمون در جنوب باختري ورقه، در پيرامون روستاي ضامن جان ديده مي‌شود. ماسه سنگ و ماسه سنگ كوارتزيتي به رنگ خاكستري روشن و به گونه اي ضخيم لايه (80-70 سانتي متر) محتواي سنگ شناختي اين واحد را نشان مي‌دهد.

اين واحد با واسطه سنگ آهكهاي ماسه اي و ماسه سنگ ها به گونه اي هم شيب و ناپيوسته در زير ساير واحدها قرار مي‌گيرد.

ستبراي اين واحد حدود 100-80 متر برآورد مي‌شود. در منطقه موردنظر به دليل نبود فسيل شاخص و پوشيدگي بخش هاي پايين اين واحد تعيين مرز دقيق آن با واحدهاي كهن تر ممكن نيست.

       § كرتاسه زيرين

رخنمون هاي كوچك، كم تعداد و گسليده اين واحد در شمال- شمال باختري روستاي مهرآباد و باختر روستاي نوازن جاي دارند. بررسي هاي صحرايي بيانگر آن است كه در پهنه سنندج- سيرجان مربوط به كرتاسه، سنگ هاي پايه كرتاسه ديده نمي شود. تركيب سنگ شناختي آن از سنگ آهك هاي دولوميتي، ماسه اي و بيوميكرايتي اوربيتولين دار، به رنگ زرد گرائيده به خاكستري تشكيل شده است.

       §كرتاسه بالايي

- واحد

اسليت هاي بسيار برگواره همراه با بين لايه هايي از اسليت آهكي، سنگ آهك بيوميكرايتي و مدستون سيلتي آهكي آمونيت دار به رنگ خاكستري روشن تركيب سنگ شناختي اين واحد را در تپه ماهورهاي پيرامون روستاي ساروق تا منتهي اليه شمال غربي ورقه تشكيل داده است. اين واحد در روي عكس هوايي به گونه نوارهاي سياه و سفيد و در تصوير ماهواره اي آبي و سفيد ديده مي‌شود. بررسي دقيق صحرايي بيانگر آن است كه بخش هاي سياه (آبي و لايه هاي سنگي با تركيب ياد شده و با ريخت شناسي سخت و ناهموار و بخش هاي سفيد از شيل با ويژگي نرم و هموار مي باشند. خرد شدگي و هوازدگي يكنواخت بر روي ورقه هاي شيلي موجب شده كه در سطح زمين به خوبي از بخش هاي سنگي جدا شوند و رنگ هاي بيان شده را پديد آورند. بين لايه هاي سنگي واحد مورد مطالعه متوسط (60-50 سانتيمتر) تا ضخيم لايه (80 سانتيمتر تا 1 متر) هستند. با اين وجود اين ها نيز بر اثر ضربه چكش به آساني برگ برگ مي‌شود. در اسليت هاي سنگ آهكي بافت ميكروسكوپي از نوع اسليتي است.

در شمال غرب روستاي ساروق واحد  توسط دايكي با تركيب آلكالي بازالت قطع شده است. ستبراي ناچيز (حدود يك متر)، درازاي كم (حدود 20-15 متر) و بريده بريده، و منحصر به فرد بودن رخنمون اين دايك (فقط يك برونزد) سبب شده كه به عنوان يك واحد مستقل در نظر گرفته نشود و تنها به شرح آن در گزارش پرداخته مي‌شود. روند آن جنوب خاوري- شمال باختري، رنگ هوازده آن خاكستري تيره و سطح تازه خاكستري گراينده به سبز مي باشد. رگه و رگچه هايي از جنس كوارتز شيري به ضخامت 10-2 سانتيمتر در برخي از قسمت هاي دايك تزريق شده اند. بافت ميكروسكوپي در اين سنگ ها از نوع پورفيريتيك با زمينه اينترسرتال- اينترگرانولار است. درشت بلورهاي آن ها- پلاژيوكلاز در حد آندزين- لابرادوريت با تجزيه به كلريت، پرهنيت، كربنات و اپيدوت، و كاني هاي فرعي از سوزن هاي آپاتيت، اسفن (لوكوكسن) و كاني هاي كدر تشكيل شده است. زمينه در اين سنگ ها از بلورهاي پلاژيوكلاز تخته اي شكل و متقاطع با تجزيه به سريسيت و كلريت تشكيل شده كه در فضاي بين آن ها، بلورهاي پيروكسن از نوع تيتان اوژيت با تجزيه شدگي به كلريت و كربنات، و سوزن‌هاي ترموليت- آكتينوليت، لكه هاي كربنات و مقاديري اپيدوت ديده مي شوند.

       ·پهنه ايران مركزي

- ژوراسيك زيرين

واحد  

تها رخنمون اين واحد در منتهي اليه شمال غربي ورقه در حوالي شمال غربي روستاي مخلص آباد ديده مي‌شود. تركيب سنگ شناختي واحد ياد شده از بخش هاي ماسه سنگي مايل به قهوه اي گاه خاكستري رنگ كه بين لايه ها و عدسي هايي از شيل يا شيل آهكي دارد تشكيل شده است. ستبراي آن حدود 150 متر است بخش‌هاي زيرين آن به دليل پوشيدگي از نظر پنهان و بخش هاي زيرين آن به واسطه گسله تبرته (توزلوگل) در كنار يا بر روي سنگ آهك هاي اسليتي واحد  جاي گرفته است.

- كرتاسه زيرين

واحد K^C

در جنوب شرقي ورقه،‌ جنوب خاور روستاي كارچان، تعداد كمي از رخنمون هاي اين واحد ديده مي‌شود. در قسمت هاي، پايين از كنگلومراي قرمز مايل به صورتي و در بالا از تناوب ماسه سنگ صورتي و ماسه سنگ كوارتزيتي خاكستري روشن گراينده به سفيد تشكيل شده است. قطعه هاي كنگلومرا از كوارتزيت و ماسه سنگ به اندازه 3-2 ميليمتر تا 4-3 سانتيمتر است. گرد شدگي آن ها متوسط تا خوب، جور شدگي ضعيف و سيمان بين قطعه ها از جنس كربنات آغشته به اكسيد آهن مي باشد. مرز زيرين آن از نظر پنهان، و در مرز زبرين با واحد K^lb هم شيب و پيوسته است. ستبراي آن حدود 20-15 متر است.

واحد K^lb

اين واحد به گونه باريكه اي در جنوب شرقي ورقه، جنوب شرقي روستاي كارچان، رخنمون دارد. تركيب سنگ شناختي آن از سنگ آهك هاي ضخيم (70 سانتي متر تا 1 متر) تا ستبر لايه (حدود 1 متر) بيوميكرايتي و بيوميكرواسپارايتي اوربيتولين دار خاكستري رنگ تشكيل شده است. مرز زيرين آن با واحد K^c و مرز زبرين با واحد K^lm هم شيب و پيوسته است. ستبراي آن حدود 50-40 متر است. درزه هاي كششي با پر شدگي كربنات كلسيم گه گاه در آن ها مشاهده مي‌شود.

واحد K^lm

سنگ آهك مارني- ماسه اي، ميكرايتي و بيوميكرواسپارايتي اوربيتولين دار زرد مايل به كرم با بين لايه هاي سنگ آهك بيوميكرايتي ضخيم لايه اوربيتولين دار به رنگ خاكستري، تركيب سنگ شناختي اين واحد را در جنوب شرقي ورقه، جنوب شرق روستاي كارچان، تشكيل داده است. بررسي چينه نگاري اين واحد بيانگر آن است كه در مرز زيرين با واحد K^lb و در مرز زبرين با واحد K^l هم شيب و پيوسته است. سنگ آهك هايي كه پيكره اصلي واحد را ساخته اند متوسط (60-40 سانتيمتر) تا ضخيم لايه (80 سانتيمتر تا 1 متر) و گاه داراي بلورهاي مكعبي پيريت هستند. بين لايه هاي واحد ياد شده ضخيم لايه (حدود 1 متر) است. ستبراي اين مجموعه حدود 70- 60 متر است.

واحد K^l

رخنمون هاي اين واحد در جنوب شرقي ورقه، جنوب شرقي روستاي كارچان، دربرگيرنده سنگ آهك ماسه اي و بيوميكرايتي اوربيتولين دار به رنگ خاكستري مايل به قهوه اي است. مرز زيرين آن با واحد K^lm هم شيب و پيوسته و مرز زبرين به دليل عدم همجواري با واحدهاي جوانتر از نظر پنهان است. ستبراي آن حدود 20-15 متر مي‌باشد. آثار درزه هاي كششي با پرشدگي كربنات كلسيم در اين سنگ ها ديده مي‌شود. سنگ آهك هاي واحد ياد شده متوسط (50-40 متر) تا ضخيم لايه (80-70 سانتيمتر) هستند.

       · پالئوژن

- ائوسن

در شمال خاور منطقه مورد مطالعه به جز رخنمون كوچك و محدودي از سازند قم هيچ گونه آثاري از رخنمون هاي  مشاهده نشد.

       ·نئوژن

- ميوسن

واحد  (سازند قم)

رخنمون هاي كوچك آن در شمال قم شمال شرقي روستاي نوده، ديده مي‌شود. تركيب سنگ شناختي آن از مارن ماسه اي و ماسه سنگ خاكستري تا سبز با بين لايه هاي سنگ آهك ماسه اي و توفيت كرم رنگ تشكيل شده است.

واحد M^msc

تنها رخنمون اين واحد در منتهي اليه شمال شرقي ورقه، شمال روستاي سياوشان، ديده مي‌شود. مرز زبرين با واحد Ng^v هم شيب و پيوسته است. تركيب سنگ شناختي آن از ماسه سنگ و كنگلومراي قرمز تا سبز همراه با سنگ رس، مارن گچ دار و توفيت است (سازند قرمز بالايي). چنين مي نمايد كه ستبراي اين مجموعه رسوبي حدود 200-150 متر باشد.

واحد Ng^v

اين گروه از سنگ هاي آتشفشاني با جايگيري بر روي بخشي از سنگ هاي سازند قم به تكاپوي ماگمايي پس از اكيتانين يا بورديگالين وابسته هستند. اين سنگ ها كه روي بخشي از سازند قرمز بالايي را مي پوشانند، در يك محيط قاره اي به جاي نهاده شده اند و بخش هاي زيرين آن ها داراي لايه هاي ماسه اي و كنگلومرايي قرمز رنگ است كه مي توان آن ها را هم ارز سازند قرمز بالايي دانست. از اين رو،‌ بخشي از سنگ هاي آتشفشاني نئوژن معادل سازند قرمز بالايي است. از طرفي نبود ته نشست هاي سنگواره دار شناساننده در بالاي رديف سنگ هاي آتشفشاني ياد شده تعيين سن دقيق آن ها را ناممكن مي سازد ولي تكه هايي كه خاستگاه آن ها سنگ هاي آتشفشاني است در رديف سنگ هاي آواري نئوژن پاياني يافت مي‌شود. بنابراين سنگ هاي نئوژن پس از ميوسن پيشين پديد آمده و به احتمال، تا پليوسن نيز ادامه دارد.

       ·پليوسن

- واحد  

تپه ماهورهاي اين واحد در شمال شرقي ورقه، از بخش هاي جنوبي روستاي چشمه خانوردي تا پيرامون روستاي سياوشان، گسترش دارد و دربرگيرنده كنگلومراي ولكانوژنيك به رنگ خاكستري تيره تا سبز است. مرز زيرين آن به دليل عدم همجواري با واحدهاي كهن تر از نظر پنهان و مرز زبرين با واحد  هم شيب و پيوسته است. قلوه ها بيشتر از سنگ هاي آتشفشاني با تركيب آندزي بازالت، تراكي آندزيت و هيالو آندزيت و اندازه آن ها از 2 سانتيمتر تا حدود 1 متر در نوسان است. جورشدگي آن ها ضعيف، گردشدگي متوسط تا خوب، سخت شده و سيمان بين قلوه ها كربناتي است. شيب اين واحد كم و نزديك به 15-10 درجه به سوي جنوب غرب است.

واحد

اين واحد در شمال شرقي ورقه، جنوب روستاي چشمه خانوردي،‌ به چهره مناطقي مرتفع تر از واحد  به گونه هم شيب و پيوسته بر روي آن جاي دارد. تركيب سنگ شناختي آن از كنگلومراي ولكانوژنيك به رنگ خاكستري تيره مي باشد. جنس قلوه ها بيشتر از سنگ هاي آتشفشاني نئوژن در برگيرنده آندزي بازالت، هيالو آندزيت و تراكي آندزيت، و اندازه برخي از آن ها حدود نيم متر است. گرد شدگي آن‌ها متوسط تا خوب، جور شدگي ضعيف و زمينه بين قلوه ها از مواد آتشفشاني ريزدانه (خاكستر، لاپيلي) و گاه رسوبي (مواد رسي و ماسه اي) است. عدم وجود سيمان مناسب موجب پراكندگي قطعه ها به اطراف شده است.

       ·كواترنري

-         واحدهاي  و

اين نهشته ها به گونه معمول در سطوح گوناگون توپوگرافي ولي در ترازهاي پست تري نسبت به واحد  آشكار مي شوند و انباشته هاي ياد شده دربرگيرنده نهشته‌هاي مخروط افكنه اي () و ته نشست هاي سخت نشده قلوه دار است. ستبراي اين واحد متغيير و گاه تا چند متر مي رسد.

- واحد Q^al

اين انباشته ها بيشتر به چهره ريگ و ماسه هاي ريز دانه و عناصر درشت هستند كه در اثر بارندگي هاي شديد و جريان سيلاب ها در بستر رودخانه هاي منطقه بر جاي نهاده شده اند.

- واحد Q^cf

اين واحد به گستردگي در بخش هايي از شمال باختر تا جنوب خاور ورقه ديده مي‌شود. اين ها به چهره كفه ها يا پلاياهايي در برگيرنده رس وسيلت هاي سست حاوي نمك هستند. در ميان اين واحد نيز مي توان يك فرآيند فرسايش خطي را مشاهده كرد.

- واحدهاي Q^mf , Q^sf , Q^sl  

بخشي از دشت هاي شمال شرقي شهر اراك كه در نواحي مياني ورقه جاي دارد توسط درياچه فصلي كوير ميقان اراك يا درياچه توزلوگل (Q^sl) اشغال شده است. از آنجا كه راستاي بخش طولي درياچه شمال غربي- جنوب شرقي (ْ145- ْ140-N) است و با روند گسله توزلوگل (مرز مابين پهنه هاي ياد شده) هماهنگي دارد، به نظر مي رسد اين گسله در پيدايش آن نقش مهمي داشته است.

- واحد Q^c

اين واحد دربرگيرنده بخش هايي است كه هم اكنون به مناطق كشاورزي تبديل شده اند.

       ·سنگ هاي نفوذي

- واحد mo

اين واحد در پيرامون روستاهاي داين، انجيرك، و باختر شهر اراك به پيكر مونزوديوريت- مونزونيت و در مجاور روستاي نظم آباد به چهره مونزوگابرو نمايان مي‌شود. رنگ ظاهري اين سنگ ها خاكستري روشن مايل به قهوه اي و سطح شكسته آن ها گراينده به خاكستري تا سبز كم رنگ است. اين توده هاي كوچك، واحد سنگي  را قطع كرده و خود توسط رگه و رگچه هايي از جنس كوارتز شيري به قطر حدود 6-3 سانتيمتر بريده شده اند. در نمونه هاي حد واسط (نوع اول) بافت هاي گرانولار، گرانولار- مونزونيتي و پورفيريتيك با زمينه اينترسرتال ديده مي‌شود.

- واحد mmd

برونزدهاي اين واحد در شمال شرق روستاي مهرآباد از سنگهاي ميكروديوريتي- ميكرومونزوديوريتي و در باختر روستاي مرزيجران ميكرومونزو گابرو- ميكرومونزوديوريتي است كه در واحد نفوذ كرده اند. اين سنگ ها رنگ هوازده خاكستري روشن مايل به قهوه اي و سطح تازه خاكستري دارند. رگه و رگچه هايي از كوارتز شيري رنگ به قطر 5-2 سانتيمتر، گاه تا حدود 30-20 سانتيمتر آن ها را قطع كرده است. در سنگ هاي حد واسط، بافت پورفيريتيك با زمينه اينترسرتال و اينترسرتال ديده مي‌شود.

       ·زمين شناسي ساختماني

بر پايه تقسيم بندي پهنه هاي ساختاري (Structural zone) (اشتوكلين، 1968)، منطقه مورد بررسي به گونه عمده در دو پهنه ايران مركزي و سنندج- سيرجان جاي دارد. براساس پژوهش هاي صحرايي تمام راستاي گسله توزلوگل با روند شمال باختري- جنوب خاوري در دشت هاي آبرفتي ورقه مورد مطالعه از نظر پنهان است كه شامل:

الف- بخش شمال خاوري و جنوب خاوري گسله توزلوگل

در اين محدوده پهنه ايران مركزي در برگيرنده رخنمون هاي محدودي از سنگ هاي رسوبي كرتاسه زيرين، ميوسن و برش هاي آتشفشاني نئوژن است.

ب- بخش شمال خاوري و جنوب خاوري گسله توزلوگل

واحدهاي رسوبي در گستره موردنظر نواحي كم ارتفاعي هستند كه ته نشست هايي از دوران مزوزوئيك مربوط به پهنه سنندج- سيرجان را دربرمي‌گيرند. در اين ناحيه واحدهايي از ژوراسيك و كرتاسه زيرين تا بالايي با روند عمومي شمال غربي- جنوب شرقي ديده مي‌شود كه به ميزان ناچيزي دگرگون شده اند.

در شكستگي ها از دو گروه اصلي و فرعي تشكيل شده اند. دسته اول گسله هاي فشاري با روند همگاني شمال غربي- جنوب شرقي كه بيشترين اثر را بر حالت ريخت شناسي منطقه داشته اند. دسته دوم گسله هاي راستا لغز با روندهاي شمالي- جنوبي و شمال باختري- جنوب خاوري مي باشند. محور چين هاي منطقه با رود گسله هاي فشاري نزديك است. در زير به شرح گسله هاي مهم و آنگاه چين خوردگي ها مي پردازيم.

گسله ها بر دو نوع هستند: 1- گسله هاي فشاري 2- گسله هاي امتداد لغز

1- گسله هاي فشاري

- گسله توزلوگل

اين گسله با راستاي شمال غربي- جنوب شرقي سازوكاري امتداد لغز و فشارشي (معكوس) دارد و دنباله گسله هاي تبرته و كوت آباد است كه از شمال غربي ورقه وارد منطقه شده، با عبور از بخش هاي مياني (خاور روستاي ميقان) و درياچه توزلوگل از منتهي اليه جنوب خاوري آن خارج مي‌شود به گونه اي كه تمام طول آن در زير پوشش آبرفت هاي كوارترنري از نظر پنهان است. گسله مورد بررسي با راستاي EْN 145 مرز مشخصي ميان رشته كوه هاي سنندج- سيرجان و ايران مركزي است. اين مرز كه بيگمان قديمي است، در زمان كرتاسه پيشين كاري بوده و حوضه بر قاره اي (Epicontinental) ايران مركزي با فرونشست ضعيف را از حوضه سنندج- سيرجان با فرونشست كاري جدا مي نمايد . نقش گسله توزلوگل در تشكيل درياچه كوير ميقان اراك انكار ناپذير است زيرا بخش غربي (طولي) درياچه با روند شمال غربي- جنوب شرقي خطواره اي است كه با راستاي گسله توزلوگل هماهنگ مي باشد.

- گسله تلخاب

اين گسله با سازوكار امتداد لغز و فشارشي (راندگي) در بخش شمال شرقي گسله توزلوگل با راستاي شمال غربي- جنوب شرقي وارد منطقه مي شود، از مجاور روستاي دستجرده عبور كرده، سپس با همان روند از مرز ورقه خارج مي‌شود. اين گسله دنباله گسله تلخاب مي باشد و به تقريب تمام درازاي 24 كيلومتري آن در زير پوشش آبرفت هاي كواترنري از نظر پنهان است. از شمال شرق تا جنوب شرق روستاي فيض آباد بخشي از رسوب هاي كواترنري  توسط شاخص فرعي اين گسله بريده شده است.

2- گسله هاي امتداد لغز (Strike slip Fault)

در مناطق مورد مطالعه گسله هايي كه روند تقريبي شمال غربي- جنوب شرقي و گاه شمالي- جنوبي دارند امتداد لغز به شمار مي آيند. با اين حال در بعضي از نقاط از جمله در شمال باختري ورقه، روند ياد شده شمال شرقي- جنوب غربي است. اين گسله ها ساختمان هاي چين خورده و گسله هاي اصلي را بريده اند و در برخي موارد جابجا كرده اند. گسترش طولي اين ها نسبت به گسله هاي فشاري كمتر ولي شيب بيشتري دارند، آن چنان كه گاه تند و نزديك به قائم هستند. ويژگي جابجايي در راستاي گسله هاي امتداد لغز از نوع راستا لغز (چپ بر يا راست بر) است.

       ·بررسي مراحل گوناگون كوهزايي و چين خوردگي

در منطقه مورد مطالعه اثري از ژوراسيك مياني- بالايي نيست. به نظر ج. حاجيان (1970) شايد در اين زمان و به ويژه در ژوراسيك زبرين، نواحي موردنظر، چون برخي از نقاط ايران، از آب بيرون بوده است (م. ه. امامي، 1370). در بيشتر نواحي ايران زمين سازوكار فاز كوهزايي ميان ژوراسيك بالا و كرتاسه پايين (كيمرين پسين) موجب شده كه سنگ آهك هاي كرتاسه پايين با كنگلومراي قاعده اي و به گونه دگرشيب و زاويه دار بر روي واحدهاي كهن تر جاي گيرند. در ورقه اراك، سنگ آهك هاي ياد شده با واحدهاي كهن تر (ژوراسيك پايين) همجوار نيستند با اين وجود در جنوب خاور ورقه رخنمون هاي محدودي از واحد كنگلومرايي قاعده كرتاسه ديده مي شود، كه اين ناپيوستگي در راهنماي نقشه در نظر گرفته شده است.

نبود ميان واحدهاي سنگي كرتاسه بالا و پايين، مربوط به فاز كوهزايي است كه در قاعده سنومانين رخ مي‌دهد. اين فاز در ايران مركزي به خوبي ديده مي‌شود.

در اين ناحيه به دليل رخنمون نيافتن واحدهاي سنگي پالئوژن، جنبش هاي فاز كوهزايي سرآغاز دوره ترشيري (لاراميد) كه پس از كرتاسه و پيش از ائوسن اتفاق افتاده و منجر به تشكيل كنگلومراي قاعده ائوسن شده و يا رخدادهاي زمين ساختي سرانجام ائوسن زبرين و سرآغازهاي اليگوسن (پيرنه ئن) كه سبب نهشته شدن سازند قرمز زيرين شده، مشاهده نمي شود.

در ورقه اراك، رخنمون هاي نئوژن با نهشته هاي دريايي كم ژرفا (به گونه اساسي از سنگ آهك و مارن) مربوط به ميوسن پيشين (بورديگالين) شروع شده است و با سنگ هاي آتشفشاني پايان مي يابد.

حركات كوهزايي بعد از پليوسن در سرانجام پليوسن و سرآغاز كواترنري (والاشين يا پاسادنين) موجب چين خوردگي نهشته هاي پليوسن و دگرشيبي در قاعده كواترنري شده و منطقه شكل نهايي و امروزي خود را به دست آورده است.

در ورقه اراك ساختمان هايي چين خورده يافت مي شوند كه با گسله هاي فشاري وابستگي نزديكي دارند. اين ساختمان ها به گونه عمده تاقديس يا ناوديس اند و از نظر فراواني بيشترين گسترش آن ها در بخش شمال باختري- جنوب باختري گسله توزلوگل (باختر ورقه) است. از آن جمله بايد به ساختمان هايي در باختر شهر اراك. باختر- جنوب باختر روستاي مرزيجران و شمال باختر روستاي نوازن اشاره نمود كه همگي در واحد آهكي- اسليتي  جاي دارند. روند محوري آن ها به تقريب با راستاي گسله ياد شده موازي است. علاوه بر اين ها در بخش جنوب خاوري گسله توزلوگل (جنوب خاور ورقه در شمال باختر روستاي كارچان) در سنگ آهك هاي كرتاسه زيرين ناوديس كوچكي ديده مي‌شود كه هسته آن از آهك هاي واحد K^t و روند محور آن موازي با گسله اخير است. سازوكار گسله هاي فرعي علاوه بر ايجاد تفاوت هايي در ميزان شيب يال هاي اين ساختمان هاي چين خورده موجب گسيختگي و در مواردي جابجايي در محور آن ها شده است.

       ·زمين شناسي اقتصادي

در منطقه مورد مطالعه آثار معدني به گونه كانه هاي غيرفلزي به شرح زير شناخته شده است:

- سولفات سديم

همان گونه كه در شرح چينه نگاري واحدهاي كواترنري بيان شد درياچه كوير ميقان اراك در بخش مياني ورقه و در مجاور روستايي به همين نام جاي دارد. معدن سولفات سديم ميقان در قسمت جنوبي از بخش مياني درياچه حدود 8 كيلومتري جنوب خاور روستاي ميقان ديده مي‌شود. براساس بررسي هاي انجام شده (طرح اكتشاف املاح تبخيري در روستاي طرمزد اراك فاز 1، اداره كل معادن و فلزات استان بزرگ ترين ذخاير سولفات سديم كشور، در پلاياي ميقان استان مركزي جاي دارد. در طبيعت چهل نوع كاني سولفات سديم با تركيبات مختلف وجود دارد، ولي در منطقه مورد مطالعه بيشتر به صورت كاني هاي ميرابليت، تنارديت و گلوبريت يافت مي‌شود. با توجه به آزمايش XRD از نمونه هاي ياد شده (توسط طرح اكتشاف املاح تبخيري در روستاي طرمزد اراك فاز 1، اداره كل معادن و فلزات استان مركزي، 1378) به همراه كاني هاي ياد شده، كاني هاي ديگري مثل: ژيپس، هاليت، ايگستريت (Eugsterite) ، كوارتز و كاني هاي رسي نيز يافت مي‌شود. كارهاي اكتشاف آن در سال هاي 1371 و 1372 انجام شده و از سال 1375 به بعد در حال بهره برداري است. در اين مرحله، ابتدا توسط بيل مكانيكي باطله سطحي جدا شده،‌ سپس ماده معدني به اندازه 5/0 الي 1 متر برداشت مي‌شود. اين ماده موارد مصرف گوناگون دارد، از آن جمله بايد به صنايع شوينده ها، كاغذسازي،‌ شيشه سازي، دباغي، رنگرزي، توليد اسفنج هاي مصنوعي و داروسازي اشاره نمود (سازمان صنايع و معادن استان مركزي).

- نمك

از گذشته هاي دور توليد نمك خوراكي در حاشيه غربي درياچه كوير ميقان اراك رايج بوده است. جهت بهره برداري از نمك در اطراف درياچه چهار نقطه (نزديك روستاهاي ميقان، راهزان و طرمزد) وجود دارد كه توسط حوضچه هايي نمك آن ها برداشته مي‌شود. مهم ترين آن ها در 3 كيلومتري شمال شرق روستاي ميقان و در حاشيه شمال غربي درياچه كوير ميقن اراك جاي دارد. اين حوضچه ها به اندازه حدود 16*8 متر و عمق متوسط 2 متر در اواخر تابستان حفر مي‌گردد (نزديك به 40 سانتيمتر زير سطح ايستابي). آب هاي اشباع از نمك وارد اين حوضچه ها مي‌شود و در اثر تبخير، قشري از نمك روي سطح زمين باقي مي ماند كه وقتي ضخامت قشر نمك به مقدار قابل ملاحظه اي رسيد 1 تا 4 سانتيمتر از آن توسط بيل جمع آوري مي‌شود. جهت بهره گيري بيشتر، همه ساله بايد اين حوضچه ها لايروبي شود. نمك استخراج شده به مصرف دام، صنعت و خوراك مي رسد (م.ح. ايرانمنش، 1351).

- سنگ ساختماني

در بخش هايي از واحد  از جمله در مجاورت جنوبي شهر اراك، پيرامون روستاي مرزيجران و قانيارق بالا (كوه سيبك) از سنگ هاي آهكي- اسليتي به عنوان سنگ لاشه در ساخت ديوار، پل و پي ساختمان استفاده مي‌شود. همچنين در شمال شرق روستاي كارچان از قسمت هاي گوناگون واحدهاي سنگي كرتاسه زيرين علاوه بر موارد ياد شده بايد به تهيه آسفالت در كارخانه اي كه به همين منظور در نزديك اين معادن ساخته شده اشاره نمود.