پلاست

پلاستها اندامک‌هایی هستند که درسلولهایگیاهی و برخی موجودات تک سلولی مثلجلبکها وقارچها مشاهده می‌شوند. واژه پلاست از کلمه پلاستوس (Plastos) بهمعنای ساخته شده گرفته شده است. این واژه در سال 1884 بوسیلهاستراسبورگرپیشنهاد شد.

مقدمه

پلاستها از اندامکهای دو غشایی موجود در یاخته‌های گیاهی و نیز عدهای از آغازیان مثل جلبکها هستند. معمولا مدور ، تخم‌مرغی و دیسک مانند هستند و درسنتز و ذخیره مشارکت دارند. این اندامکها نه تنها در تجمع و اندوختن مواد مختلفذخیره‌ای و رنگیزه‌ها نقش دارند بلکه نوعی از آنها یعنیکلروپلاستها با انجامفتوسنتز و تولید مواد آلی دارای انرژی نهفته‌اند و در بقای مصرف کنندگان نقش اساسیدارند.
پلاستها اندامکهایی شبیه بهکندریوزومها هستند که نقش تولیدی آنها با فراهم آوری ترکیبات مختلفی مانندنشاسته ،رنگیزه‌ها ،پروتئینها و ... روشن شده است. پلاستهای یاخته‌های بالغ بر حسب ماهیت موادی که در خود جمعمی‌کنند انواع مختلفی دارند که عبارتند از: کلروپلاستها ، کروموپلاستها ولوکوپلاستها. تقسمیم بندی دیگر به صورت زیر است. کلروپلاستها،آمیلوپلاستها،کروموپلاستها،پروتئوپلاستها،اولئوپلاستهاواسترینوپلاستها.

پیش پلاستها

پلاستهای کوچک ، کمرنگ یا بی رنگ هستند که پیش تاز یا پیش روهمه پلاستها هستند که معمولا درمریستمانتهایی ریشه وساقه وجود دارند. پیشپلاستها بسته به شرایط محیطی و نوع بافتی که در آن قرار دارند به پلاستهای دیگرتبدیل می‌شوند. مثلا پیش پلاستها (پروپلاستها) وقتی در معرض نور قرار می گیرند (دربرگها و سایر اندامهای هوایی) به کلروپلاستها تبدیل می‌شوند.

کلروپلاستها

کلروپلاستهامکان تولید غذا درسلول است و معمولا دیسک مانند هستند و به قطر 6 - 4 میکرون می‌باشند. رنگدانه موجود درکلروپلاستها ،کلروفیل وکاروتنوئیداست. ولی چون مقدار کلروفیلبیشتر است، به رنگ سبز دیده می‌شود. رنگ کاروتنوئیدها در پاییز دربرگها ، پس از آنکه کلروفیلتخریب شد، مشاهده می‌گردد. رنگ کاروتنوئیدها همچنین در برگهای پیر دیده می‌شود. دریکسلولمزوفیل برگ در حدود 50 - 40 کلروپلاست وجود دارد. در هر میلیمتر مربع 500 هزارکلروپلاست دیده می‌شود.

ساختمان کلروپلاستها

پوشش کلروپلاست مضاعف است و متشکل از غشای درونی وغشای بیرونی است و ماده زمینه‌ای کلروپلاست شاملنشاسته واکثر آنزیمهای لازم برایفتوسنتز و سایر مواد به صورت محلول می‌باشد. استروما (ماده زمینه‌ای کلروپلاست) شامل 50درصد پروتئینهای کلروپلاست است. در بخشهایی از استروماDNA وRNA وریبوزومها مشاهده می‌شوند. دانه‌های نشاسته کلروپلاستها از ذخایر موقتی گیاه هستند. زمانی کهگیاه فعالانه فتوسنتز می‌کند. نشاسته در کلروپلاستها انباشته می‌شود.
در شباین نشاسته‌ها تجزیه شده و بهآمیلوپلاستهاانتقال و در آنجا ذخیره می‌شود. سیستم غشایی کلروپلاستها از وزیکولهایی مسطح به نام تیلاکوئیدها تشکیل یافته ومجموعه تیلاکوئیدها تشکیلگرانومرامی‌دهد. هر گرانولوم از 100 تیلاکوئید تشکیل شده که مانند ستونی روی هم قرارگرفته‌اند. گرانوم توسطفرتبه هم وصلهستند. بنابراین سیستم غشایی درون کلروپلاستها شامل فرت و گرانومها هستند. کلروپلاستها علاوه بر آنکه محل فتوسنتزند در سنتزاسیدآمینه واسیدچرب نیز شرکت می‌کنند.

نحوه تشکیل کلروپلاستها از پیش پلاستها

در غشای درونی پروپلاست وزیکولهاییتشکیل می‌شود. به عبارت دیگر غشای درونی به درون استروما جوانه زده و این وزیکولهااز غشای درونی جدا می‌شوند. سپس وزیکولها بهم می‌پیوندند و وزیکولهای مسطحی رابوجود می‌آورند. در نهایت وزیکولهای مسطح به هم پیوسته و تشکیل گرانا و فرت رامی‌دهند و کلروپلاست بالغ می‌شود. اگر گیاه در غیاب نور باشد، پروپلاست بهاتیوپلاست تبدیل می‌شود.
وزیکولهای جدا شده از غشای درونی به هم می‌پیوندندو شبکه نیمه بلوری موسوم به جسمپرولاملاررا تشکیل می‌دهند. به چنین پلاستیاتیوپلاستگویند. گیاهی که این نوع پلاسترا دارد، اتیوله شده است ولی اگر در معرض نور قرار گیرد اتیوپلاستها به کلروپلاستتبدیل می‌شوند. پروپلاستها به انواع دیگری از پلاستها نیز تبدیل می‌شود. اکثراکلروپلاستها به کروموپلاستها تبدیل می‌شوند اما عکس این قضیه نیز اتفاق می‌افتد.

کروموپلاستها

پلاستهای زرد و نارنجی و قرمز رنگی هستند که به اشکال مختلفدیده می‌شوند و کلروفیل ندارند. ولی دارای کاروتنوئیدها هستند. کاروتنوئیدها مسئولرنگ زرد و نارنجی و قرمز درگلبرگها،میوه‌ها و برخیریشه‌هااست (مثلهویج). دربیشتر موارد کروموپلاستها از کلروپلاستها بوجود می‌آیند. مثلا در میوه‌ها به هنگامتشکیل ساختار درونی کلروپلاست تغییر می‌کند و به کروموپلاست تبدیلمی‌شود.
سیستم غشایی به ‌هم می‌خورد و تیلاکوئیدهای کمی باقی می‌ماند. کاروتنوئید فراوانی ذخیره می‌شود که این کاروتنوئیدها ممکن است در گلبولهای چربیانباشته شوند یا به صورت بلور یا بصورت دیگر. به ندرت ممکن است کروموپلاستها از پیشپلاستها بوجود آیند. کروموپلاستها شکل منظمی ندارند. وظیفه کروموپلاستها جلب کردنحشرات وپرندگانوپروانه‌ها و... برایانتشاردانه‌های گرده و.... است.

لوکوپلاستها

پلاستهای بدون رنگدانه هستند که این پلاستها معمولا دراندامهای زیر زمینی که دور ازنور هستند، دیده می‌شوند. ولیدر بخشهای هوایی هم دیده می‌شوند. در سنتز مشارکت ندارند بلکه وظیفه آنها ذخیرهاست. لوکوموپلاستها شامل آمیلوپلاستها (که نشاسته ذخیره می‌کنند.)،پروتئینوپلاستها (که حاویپروتئین هستند.) و اولئوپلاستها (که حاویروغن هستند.)می‌باشد.
در لپه‌هایدانه گیاه همآمیلوپلاستها هم پروتئینوپلاستها و هم اولئوپلاستها یافت می‌شوند. در آلبومن دانهگیاه پروتئینوپلاست و اولئوپلاست یافت می‌شود که پروتئین و روغن موجود در اینپلاستها به محصولات ساده (اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب) تجزیه شده و به هنگامرویش دانهبرای نمو گیاهک بکار می‌رود.