تحقیق درباره نظري به تغييرات جمعيت روستايي در ايران (ديد آماري)

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

تحقیق درباره نظري به تغييرات

جمعيت روستايي در ايران

(ديد آماري)

مقدمه

واقعيت اين است كه بدون هيچ شك و ترديدي، در جهان امروز راه توسعه از تنگ راه جمعيت مي گذرد و گذر از اين تنگ راه به سلامت ممكن نيست مگر اينكه زواياي اين تنگ راه به دقت بررسي و شناخته شود. طرح و اجراي هيچ برنامه اي يا پروژه اي در يك روستاي كوچك يا يك شهر كلان ممكن نيست كه ريشه در زمين و جمعيت و مسايل آن نداشته باشد. گفته ها و شينده هاي مكرر كنفرانس هاي ملي و بين المللي و نتايج تحقيقات در سرتاسر جهان در باب جمعيت و توسعه و شاخه هاي مربوط به آن، جملگي وام دار اين پيام بسيار مهم براي بقاي جهان است.

تحولات تاريخي جمعيت روستايي ايران

قبل از ورود آرياييها به ايران، دامنه هاي جنوب غربي زاگرس و خوزستان شمالي كه قلمرو عيلامي ها به شمار مي رفت، داراي تمدني درخشان بوده است. در اين زمان اكثر مردم در زيستگاهها و به تعبير امروزي روستاهاي كم جمعيت و پراكنده نواحي مستعد ساكن بوده اند. البته وجود معدودي شهر را در ميان آنها نمـــي توان انكار نمود. استيلاي آرياييهاي متمدن بر نواحي مختلف موجب شروع توسعه شهرها و روستاهاي ايران شد. در دوره هاي مادها، هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان، شهرها و مراكز جمعيتي بزرگي بوجود آمد كه بعدها صحنه وقوع رويدادهاي مهم تاريخي گرديده است. دوره ساساني پررونق ترين زمان تمدن ايراني بود. شايد به جرأت بتوان گفت كه در طول تاريخ ايران تا قبل از قرن حاضر تنها در اين زمان بود كه جمعيت شهري در ايران فزوني شديدي گرفت و توانست جمعيت روستايي را تحت تأثير خود قرار دهد. در حقيقت اين دوره اوج شهرنشيني در ايران بوده كه از مهمترين شهرهاي آن مدائن (شامل 7 شهر) بوده است.^[1]

طبق يك سرشماري، در زمان اردشير بابكان، تعداد شهرها به 554 و روستاها به شش هزار بالغ گرديد.

البته در اين دوره زندگي روستايي نيز از توسعه زيادي برخوردار بود، هرچند كه مناسبات بزرگ مالكي، مشقات فراواني براي روستاييان و زارعان بوجود آورده بود.

در قرون دهم تا دوازدهم بر اثر تحولات سياسي در كشور، شهرنشيني شدت گرفت و شهرهايي مانند ري و نيشابور بوجود آمد. در اين عهد تحول چشمگيري در جمعيت روستايي رخ نداد و استيلاي مالكان بر روستاييان شكل ديگري پيدا نمود.^[2]

حمله مغولان و تركان به ايران در قرن سيزدهم تا پانزدهم ميلادي، اسفبارترين ضايعه ملي به شمار مي رود، ولي در توسعه روستاهاي كشور نقش عمده اي داشته است. مغولان كه اصولاً مخالف شهرنشيني بودند، صدها شهر پرجمعيت را به آتش كشيده، ويران كردند و ميليونها نفر را از دم تيغ گذراندند. از اين رو گروههاي زيادي از مردم به روستاهاي امن و مناطق كوهستاني كشور پناه بردند و دسته اي از آنها مجبور به كوچ نشيني و تغيير مكان زندگي خود شدند تا از تعرضات به دور مانند. بنابراين در اين دوره به تدريج شهرهاي بزرگي چون ري، سبزوار و نيشابور رو به زوال نهادند و در عوض پراكندگي جمعيت فزوني يافت و اين شكل جديد توزيع جمعيت تا حدود زيادي در توسعه روستاها نيز از فزوني جمعيت برخوردار شدند و به جز مناطق مرزي، ساير نقاط براثــــر ايجاد امنيت داخلي، توسعه بسيار يافت، اما اين ثبات ديري نپاييد و حمله افغانها و به دنبال آن تركتازي نادر و تزلزل زنديه باعث فروپاشي دوباره نظام اجتماعي و نيز وقوع كشتارهاي فراوان شد.

با روي كار آمدن قاجار و كم شدن قلمرو ايران و بروز جنگهاي خونين، جمعيت ايران به شدت كاهش يافت و توسعه نظام خانخاني در روستاها و اعمال فشار بر رعايا موجب فزوني فاصله بين دولت و روستاييان شد. انقلاب مشروطيت باعث قيام ملي گرديد، پس از مشروطيت مجدداً قدرت خانها توسعه يافت و هر واحد روستايي بصورت يك سرزمين مجزا اداره شد. با اينكه بزرگ مالكي پيوسته براي زارعان مشكل آفرين بود، نبايد اين نكته را ناديده گرفت كه اوج رشد كشاورزي و شكوفايي روستاها در اين زمان بوده است.^[3]

جدول 1ـ جمعيت كشور به تفكيك شهري و روستايي در سالهاي مختلف (ميليون نفر)

عنوان	1335	1345	1355	1365	1370	1375
كل جمعيت	18.9	25.8	33.7	51.4	55.8	60
شهري	5.9	9.8	15.9	28.8	31.8	36.8
روستايي	13.00	16.0	17.8	22.6	24.0	23.2
رشد جمعيت در دوره (%)	-	3.13	2.71	3.90	2.46	1.47

جمعيت غيرساكن در مناطق روستايي در نظر گرفته شده است.

جدول شماره 2ـ رشد جمعيت روستايي و شهري ايران در چهار دوره سرشماري (به درصد)

شرح	1345-1335	1355-1345	1365-1355	1375-1365
مناطق شهري	5	5	5.5	3.2
مناطق روستايي و عشايري	2.1	1.1	1.5	0.2
كل كشور	3.1	2.7	3.7	2

مأخذ: مركز آمار ايران، نتايج تفضيلي كل كشور

جدول شماره 3ـ جمعيت مناطق شهري و روستايي طي دروه هاي سرشماري

سال سرشماري
مناطق	1335	درصد	1345	درصد	1355	درصد	1365	درصد	1375	درصد
كل كشور	18.954.704	100	25.788.722	100	33.708.744	100	49.445.010	100	60.055.488	100
مناطق شهري	5.953.563	31.4	9.794.246	38	15.854.680	47	26.844.561	54.6	36.817.789	61.3
مناطق روستايي	13.001.141	68.6	15.994.476	62	17.854.064	53	22.349.351	45.4	23.026.293	38.7

مأخذ: مركز آمار ايران، نتايج تفضيلي كل كشور

نمودار 1ـ سهم جمعيت شهري و روستايي از كل جمعيت كشور (1375ـ 1345)

نمودار 2ـ توزيع جمعيت كشور به تفكيك مناطق شهري و روستايي در 40 سال اخير

جدول شماره 4ـ تحول تعداد جمعيت مراكز روستايي كشور برحسب طبقات جمعيتي در مقاطع سرشماري (ارقام جمعيتي به هزار)

طبقه بندي جمعيتي به نفر	1335				1345				1355				1365				1375
	روستا		جمعيت		روستا		جمعيت		روستا		جمعيت		روستا		جمعيت		روستا		جمعيت
	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%	تعداد	%
جمع	49054	100	11757	100	66438	100	15314	100	65055	100	17449	100	65349	100	22394	100	68122	100	23026	100
99-1	18375	37.5	863	7.3	31378	47.2	1201	7.8	28912	44.4	1113	6.4	28121	43	1041	4.6	31765	46.6	-	4.6
499-100	24427	49.8	4673	39.8	27351	41.2	6441	42.1	26680	41	6428	36.8	25203	38.5	6152	27.5	24134	35.4	-	25.4
999-500	4314	8.8	2937	25	5314	8	3636	23.7	6244	9.6	4306	24.7	7114	10.9	4992	23.4	6945	10.2	-	20.98
2499-1000	1682	3.4	2414	20.5	2087	3.1	3011	19.7	2735	4.3	3990	22.9	3950	6	5878	26.2	4150	6.1	-	27.03
2500 به بالا	256	0.5	868	7.4	308	0.5	1025	6.7	484	0.7	1612	9.2	961	1.5	4331	19.3	1128	1.7	-	21.8
ميانگين جمعيت به نفر	240				230.5				268				342				338

مأخذ: مركز آمار ايران، شناسنامه آباديهاي كشور

جدول شماره 5 ـ تعداد آباديها و متوسط جمعيت و خانوار آن به تفكيك استان در سال 1375

استان	آباديهاي داراي سكنه		جمعيت		خانوار
استان	شمار	درصد	شمار	درصد	شمار	درصد
كل كشور	68122	100	23026293	100	4410368	100
آدربايجانشرقي	2840	4.16	1320788	5.7	249168	5.6
آذربايجانغربي	3227	4.7	1181119	5.1	199651	4.5
اردبيل	1882	2.7	596916	2.5	103806	2.3
اصفهان	2470	3.6	1007087	4.3	218452	4.9
ايلام	753	1.1	217634	0.9	35328	0.8
بوشهر	706	1.03	332884	1.4	56896	1.3
تهران	2190	3.2	1771306	7.6	368660	8.3
چهارمحال وبختياري	925	0.3	417005	1.8	75912	1.7
خراسان	7996	11.7	2622134	11.3	546766	12.3
خوزستان	4496	6.5	1367945	5.9	213751	4.8
زنجان	1103	1.6	547301	2.3	101667	2.3
سمنان	789	1.1	158991	0.6	35523	0.8
سيستان و بلوچستان	6038	8.8	908579	3.9	156786	3.5
فارس	4393	6.4	1598913	6.9	297149	6.7
قم	363	0.5	75269	0.3	17078	0.3
كردستان	1765	2.5	640668	2.7	114253	2.5
كرمان	5937	8.7	922883	4	178528	4
كرمانشاه	2793	4	670459	2.9	120332	2.7
كهگيلويه و بويراحمد	2026	2.9	327685	1.4	55631	1.2
گيلان	2700	3.9	1191480	5.1	262979	5.9
لرستان	2842	4.1	717059	3.1	121737	2.7
مازندران	4036	5.9	2237946	9.7	446717	10.1
مركزي	1539	2.2	527265	2.2	114946	2.6
هرمزگان	2046	3	613326	2.6	110334	2.5
همدان	1123	1.6	867115	3.7	165990	3.7
يزد	1144	1.6	186536	0.8	42328	0.9

مأخذ: مركز آمار ايران شناسنامه بخشهاي كشور سال 1375

جدول شماره 6 ـ تعداد نقاط روستايي (داراي سكنه و خالي از سكنه) و متوسط جمعيت آن به تفكيك استان در سال 1375

استان	جمع		روستاي داراي سكنه		روستاي خالي از سكنه		جمعيت روستايي		متوسط جمعيت روستا
استان	شمار	درصد	شمار	درصد	شمار	درصد	شمار	درصد	متوسط جمعيت روستا
كل كشور	125827	100	68122	100	57705	100	23026293	100	338
آدربايجانشرقي	3187	2.5	2840	4.11	347	0.6	1320788	5.7	465
آذربايجانغربي	3737	2.9	3227	4.7	510	0.8	1181119	5.1	366
اردبيل	2220	1.7	1882	2.7	338	0.5	596916	2.5	317
اصفهان	8883	7	2470	3.6	6413	11.1	1007087	4.3	407
ايلام	1204	0.9	753	1.1	451	0.7	217634	0.9	289
بوشهر	910	0.7	706	1.03	204	0.3	332884	1.4	471
تهران	3384	2.6	2190	3.2	1194	2	1771306	7.6	808
چهارمحال و بختياري	2283	1.8	925	1.3	1358	2.3	417005	1.8	450
خراسان	25185	20	7996	11.7	17189	29.7	2622134	11.3	327
خوزستان	6571	5.2	4496	6.5	2075	3.5	1367945	5.9	304
زنجان	1404	1.1	1103	1.6	301	0.5	547301	2.3	496
سمنان	2651	2.1	789	1.1	1862	3.2	158991	0.6	201
سيستان و بلوچستان	8527	6.7	6038	8.8	2489	4.3	908579	3.9	150
فارس	8171	6.4	4393	6.4	3778	6.5	1598913	6.9	363
قم	943	0.7	363	0.5	580	1	75269	0.3	207
كردستان	1968	1.5	1765	2.5	203	0.35	640668	2.7	362
كرمان	14321	11.3	5937	8.7	8384	14.5	922883	4	155
كرمانشاه	3613	2.8	2793	4	820	1.4	670459	2.9	240
كهگيلويه و بويراحمد	3103	2.4	2026	2.9	1077	1.8	327685	1.4	161
گيلان	2903	2.3	2700	3.9	203	0.3	1191480	5.1	441
لرستان	3483	2.7	2842	4.1	641	1.1	717059	3.1	252
مازندران	4625	3.6	4036	5.9	589	1	2237946	9.7	554
مركزي	3343	2.6	1539	2.2	1804	3.1	527265	2.2	342
هرمزگان	2948	2.3	2046	3	902	1.5	613326	2.6	299
همدان	1551	1.2	1123	1.6	428	0.7	867115	3.7	772
يزد	4709	3.7	1144	1.6	3565	6.1	186536	0.8	163

مأخذ: مركز آمار ايران شناسنامه بخشهاي كشور سال 1375

جدول شماره 7 ـ طبقه بندي جمعيتي آباديهاي داراي سكنه كشور در سالهاي مختلف

طبقه	1345		1355		1365		1370		1375
طبقه	تعداد آبادي	جمعيت%	تعداد آبادي	جمعيت%	تعداد آبادي	جمعيت%	تعداد آبادي	جمعيت%	تعداد آبادي	جمعيت%
جمع	66438	100	65055	100	65349	100	64627	100	68215	100
5000 نفر و بيشتر	ـ	ـ	ـ	ـ	194	7.78	256	9.36	234	8.96
4999ـ 2500 نفر	308	6.7	484	9.2	767	11.44	887	12.54	894	12.96
2499ـ 1000 نفر	2087	19.7	2735	22.9	3950	26.31	4227	26.75	4150	27.02
999ـ 500 نفر	5314	23.7	6244	24.7	7114	22.23	7176	21.19	6945	20.98
499 ـ 100 نفر	27351	42.1	26680	36.8	25203	27.6	24809	25.79	24134	25.4
99‌ـ 50 نفر	10528	5	9758	4	8962	2.9	9064	2.78	9083	2.85
49ـ 25 نفر	7884	1.8	7500	1.6	7102	1.15	6966	1.06	7381	1.15
24 ـ 1 نفر	12966	1	11654	0.8	12057	0.59	11242	0.53	15304	0.67

نمودار (3) پراكندگي فضايي جمعيت روستايي در سال 1375

نمودار (4) درصد جمعيت طبقه بندي جمعيتيآباديهاي داراي سكنه كشور در سالهاي مختلف

جدول شماره 8ـ تعداد آباديهاي مسكوني كشور برحسب استان به تفكيك جمعيت در استان 1375

استان	جمع	24ـ1 نفر	49ـ 25 نفر	99-50 نفر	249ـ100 نفر	499ـ 250 نفر	999ـ 500 نفر	9999ـ1000 نفر	4999ـ 2000 نفر	5000 نفر و بيشتر
كل كشور	68122	15302	7380	9083	14213	9921	6945	3551	1493	234
آذربايجانشرقي	2840	199	212	371	774	556	399	210	108	11
آذربايجانغربي	3227	378	200	364	838	786	449	155	50	7
اردبيل	1882	266	248	268	462	292	211	100	34	1
اصفهان	2470	1026	205	206	296	226	192	195	107	17
ايلام	753	152	68	99	179	133	78	32	12	0
بوشهر	706	425	71	96	137	111	85	51	23	7
تهران	2190	456	186	244	414	310	242	159	119	60
چهارمحال و بختياري	925	157	93	119	205	143	108	53	37	10
خراسان	7996	2503	717	835	1333	1072	862	481	176	17
خوزستان	4496	928	665	757	1002	556	334	150	75	29
زنجان	1103	71	57	86	259	261	239	100	26	4
سمنان	789	402	67	72	100	60	41	33	14	0
سيستان وبلوجستان	6038	1528	1192	1204	1214	553	238	77	28	4
فارس	4393	1197	466	492	774	559	503	259	123	20
قم	363	172	31	44	40	35	26	10	3	2
كردستان	1765	69	60	161	613	504	254	80	23	1
كرمان	5937	2471	906	850	821	428	286	128	42	5
كرمانشاه	2793	344	239	461	934	523	206	66	17	3
كهكيلويه و بويراحمد	2026	351	342	469	528	211	86	33	6	0
گيلان	2700	210	215	318	620	539	485	236	75	2
لرستان	2842	395	384	549	742	419	234	86	29	4
مازندران	4036	407	238	373	770	846	748	468	170	16
مركزي	1539	435	91	149	325	232	183	81	39	4
هرمزگان	2046	409	273	321	471	253	176	84	57	2
همدان	1123	44	37	61	205	254	237	192	87	6
يزد	1144	607	117	114	157	59	43	32	13	2

مأخذ: مركز آمار ايران، شناسنامه بخش هاي كشور سال 1365

جدول شماره 9ـ تعداد آبادييهاي مسكوني كشور برحسب استان به تفكيك جمعيت در استان 1365

استان	جمع	24ـ1 نفر	49ـ 25 نفر	99-50 نفر	249ـ100 نفر	499ـ 250 نفر	999ـ 500نفر	9999ـ1000 نفر	4999ـ 2000 نفر	5000 نفر و بيشتر
كل كشور	65349	12057	7102	8962	14630	10573	7114	3412	1305	194
آذربايجانشرقي	4626	312	241	507	1207	1029	722	244	152	12
آذربايجانغربي	2980	135	165	281	907	813	396	129	42	2
اصفهان	2492	875	239	247	317	240	234	193	125	22
ايلام	710	65	79	110	195	152	73	28	8	0
بوشهر	722	115	74	105	161	105	82	55	19	5
تهران	1672	415	145	158	310	242	185	127	52	38
چهارمحال و بختياري	895	117	112	130	212	145	88	49	35	7
خراسان	8299	2188	886	971	1511	1117	969	471	168	18
خوزستان	4075	570	612	818	1071	560	257	108	53	24
زنجان	1993	186	102	198	464	471	371	148	48	5
سمنان	721	296	63	78	114	66	64	28	11	1
سيستان وبلوجستان	3832	647	647	810	968	494	195	57	11	2
فارس	4424	1022	477	570	866	653	480	232	95	11
كردستان	1805	54	57	171	595	563	275	70	19	1
كرمان	6428	2584	1086	977	927	439	275	96	29	5
كرمانشاه	2458	148	217	406	896	517	194	64	16	0
كهكيلويه و بويراحمد	2047	322	371	510	545	205	76	14	4	0
گيلان	2745	157	189	316	667	562	508	266	76	4
لرستان	2908	241	293	595	847	511	216	76	26	3
مازندران	3745	303	233	285	730	826	770	426	150	12
مركزي	1527	315	112	112	312	297	231	106	41	1
هرمزگان	1886	357	319	243	428	217	125	69	27	1
همدان	1204	24	36	48	217	277	293	206	84	9
يزد	1155	589	145	116	152	72	34	30	14	2

مأخذ: مركز آمار ايران، شناسنامه بخش هاي كشور سال 1365

جدول شماره 10ـ مقايسه درصد روستانشيني درجهان و ايران در سال 2000

رديف	اسامي مناطق	جمعيت روستايي
رديف	اسامي مناطق	تعداد ـ هزار نفر	درصد
1	جهان	3328800	57
2	كشورهاي توسعه يافته	305500	26
3	كشورهاي در حال توسعه	2986240	64
4	آفريقا	512670	69
5	آمريكاي شمالي	74505	25
6	آمريكاي لاتين	137200	28
7	آسيا	2379848	67
8	اروپا	204120	28
9	استراليا	8700	30
10	ايران	28350	42

جدول شماره 11ـ مرتبه بندي استانهاي كشور به ترتيب روستانشيني در

سالهاي 1375 ـ 1365

1365			1375
اسامي استانها	درصد روستانشيني	مرتبه	اسامي استانها	درصد روستا نشيني	مرتبه
كهگيلويه و بويراحمد	71.56	1	كهگيلويه و بويراحمد	60.2	1
چهارمحال و بختياري	63.4	2	هرمزگان	57.74	2
همدان	62.57	3	مازندران	55.56	3
گيلان	62.32	4	چهارمحال و بختياري	54.78	4
زنجان	61.73	5	گيلان	53.65	5
مازندران	61.48	6	زنجان	52.78	6
كردستان	60.29	7	سيستان و بلوچستان	52.75	7
اردبيل	59.84	8	همدان	51.68	8
هرمزگان	59.3	9	اردبيل	51.11	9
سيستان و بلوچستان	56.2	10	كردستان	47.58	10
مركزي	55.97	11	آذربايجانغربي	47.31	11
ايلام	55.51	12	كرمان	46.40	12
كرمان	54.36	13	لرستان	45.26	13
آذربايجانغربي	54.19	14	بوشهر	44.76	14
لرستان	52.21	15	ايلام	44.61	15
خراسان	51.6	16	خراسان	43.36	16
بوشهر	49.07	17	مركزي	42.91	17
آذربايجانشرقي	48.46	18	فارس	41.89	18
فارس	47.17	19	آذربايجانشرقي	39.73	19
كرمانشاه	43.36	20	كرمانشاه	37.7	20
خوزستان	43.31	21	خوزستان	36.51	21
سمنان	41.24	22	سمنان	31.71	22
اصفهان	35.71	23	اصفهان	25.67	23
يزد	33.45	24	يزد	24.58	24
تهران	16.38	25	تهران	15.85	25
قم	11.94	26	قم	8.82	26