تحقیق درباره مثل های قرآن

امام صادق (ع) فرمودند:

أمثال القرآن لها فوائد فانعموا النظر و تفکروا فی معاینها و لا تمروا بها

مثل های قرآن بهره و نتایجی دارد پس در ژرفانی آن بنگرید و در معانی شان بیندیشید و ار آنها عبور نکنید.

مثل در قرآن :

« مثل» در لسان اهل ادب ، عبارت است از تشبیه امری به امری و یا چیزی به چیزی تا در نتیجه آن فایده ای معنوی حاصل شود . حال بسته به اینکه شباهت به دوچیز را به چه وسیله ای و از زبان چه کسانی نقل کنند ، مّثّل را به انواع گوناگون همچون تشبیه ، استعاره ، کنایه و ضرب المثل تقسیم می نمایند که هر کدام در مقام خود تعریفی جداگانه دادر و با توجه به اینکه در چه زبانی ودر چه مرحله ای از تاریخ تکامل آن زبان تعریف شده باشد مصادیق متنوعی را به خود اختصاص داده است .

برهمین اساس میتوان گفت که مثلهای هر قوم و ملتی اختصاصی است ، که البته امکان دارد در طول قرون متمادی همان معانی با الفاظی گوناگون در زبان ملل دیگر نیز منتشر شده و به صورت ضرب المثلهای جهانی درآ مده باشد . در موارد متعددی نیز معانی و مفاهیم دیگری همچون « داستان » در زمره مصادیق مثلها قرار گرفته است .

آنچه که مثلها را جزو جدایی ناپذیر ادبیات جهان کرده است ، تفهیم بهتر معانی واثر گذاری طولانی مدت مفاهیمی است که بوسیله مثلها ارائه  شده اند مثلها خشکی و تندی پند و اندرز را می کاهند ، خاطرات را  لذت بخش می کنند ، اندیشه های ژرف را در جملاتی کوتاه جای می دهند و درپرده ای از اشاره و کنایه که کارآمدتر از صراحت است ، مطالب عالی و پر مغز را تعلیم می دهند

ادبیات عرب و زبان پارسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند و از دیر زمان جای پای مثلها کهن را در آنها می توان یافت . نقش بسزای اقوام سامی و بخصوص مردم عربستان در تکامل و ارتقاء  بکارگیری مثل خصوصاً در شکل استعاره و کنایه امری بدیهی و مورد اتقاق رأی دانشمندان صاحب نظر است .

با این حال ظهور اسلام و ورود  قرآن به ادبیات عرب تحولی عظیم و شگرف در این عرصه به دنبال داشت که مثل نیز از این چشمه زلال و بی انتهای فصاحت و بلاغت جانی تازه گرفت .

در ابتدا مثلهای عرب ، معمولاً تشبیهی ساده و نشأت گرفته از رویارویی انسان با حیوان بود . اما با حضور قرآن و به دنبال آن کلام نبوی و گفتار علوی ( صلوات الله علیهما ) هم از لحاظ ساختار ادبی و قواعد زبانی و هم لحاظ محتوی و بار معانی تغییرات و تکامل چشمگیری در مثلهای عرب حاصل شد . جالب انکه قرآن کریم نیز مثل را بعنوان ابزاری کار آمد برای تفهیم معانی بلند و آسمانی خود و ایجاد انگیزه تفکر و تعقل در مردم به کار گرفته است .

قرآن کریم در آیات متعددی همچون آیه 25 سوره ابراهیم ، آیه 21 سوره حشر و آیات 40 تا 43 سوره عنکبوت علت استفاده از مثل را تذکر ، اندیشیدن و تفکر عالمانه بیان کرده است .

استفاده از امثال در قرآن کریم تا به حد معمول شد که حتی عناد کفار یهود و مشرکان قریش را برانگیخت ، تا آنجا که به اینگونه آیات خرده می گرفتندن که چرا پیغمبر خدا به موجودات حقیر و ناچیزی همچون پشه و مورچه و عنکبوت تمثیل می کند ؟ که با جواب قاطع « ان  الله لا یّستخی أن یّضربّ مّثّلاً ما بعوضهً فّما فوقّها .....» ( آیه 26 سوره بقره) روبرو شدند.

امثال در قرآن کریم از یک طرف بر اساس تعاریف اهل فن از کلمه « مثل» و اینکه چه مصادیقی را شامل می شود ، و از سوی دیگر باتوجه به ساختار ظاهری آیات ، به چندین دسته تقسیم می شوند.

گاهی مثل را تنها در مورد آیاتی صادق دانسته اند ، که حتماً تشبیهی کاملاً واضح در آن آیه وجود داشته باشد . بعضی اوقات اضافه بر نوع اول ،آیاتی که کلمه مثل در آنها به معنای « صفت » و یا به جهت « مقایسه » بین دو چیز و یا حتی جهت بیان « حکایت و داستان » بکار رفته است را به عنوان مثل پذیرفته اند ، مواقعی نیز بر اساس اینکه در آیات برای بیان مثل از چه کلمه و یا ادواتی استفاده شده باشد، امثال را به واضحه ( آیاتی که از لحاظ محتوایی مثل قرار می گیرند ) تقسیم بندی کرده اند .

گفتنی است که اینگونه طبقه بندی ها تنها جهت درک و بررسی بهتر آیات قرآن کریم صورت گرفته است والا ، اصل مطلب ، معجزه ای ماندگار و به دور از هر گونه تقسیم بندی و دخل و تصرف است .

مراحل تهیه تابلوهای نقاشی و تصاویر متحرک :

در ابتدا آیاتی از قرآن ، که به طور کاملاً مشخص بیانگر یک مثل ( به معنای تشبیه ) بودند و اجزای اصلی یک مثل یعنی مشبه ، مشبه به و وجه شبه در آنها به خوبی قابل تفکیک بود ، مشخص و گزینش شدند.

در مرحله بعد برای درک بهتر مفاهیم آیات واهداف امثال ذکر شده در آنها  و تفکیک اجزای مثل ، بیش از 50 عنوان شرح و تفسیر قرآن مشهور شیعی برای هر یک از آیات ذکر شده مورد بررسی قرار گرفت و اقوال و نظرات گوناگون در رابطه با هر یک از امثال گرد آوری شد. پس از آن مطالب گرد آوری شده برای هر مثل با محوریت تفسیر المیزان ( تألیف علامه طباطبائی ) در قالب 3 قسمت اصلی « مشبه » ، « مشبه به » و « وجه شبه و توضیح » تدوین شد . این مطالب جهت تهیه تابلوهای نقاشی و ساخت انیمیشن برای هر مثل د راختیار هنرمندان و تهیه کنندگان مربوطه قرار  گرفت .

فهرست‌آیات امثال قرآنی