مقدمه :

توسعه بي رويه شهري بر توان و ظرفيت دولت و شهرداري ها در گسترش زير ساختها و ارائه خدمات پيشي گرفته است و جمعيت شهرنشيني كشور به سرعت در حال افزايش بوده است. اين رشد نشينان شهرنشيني, افزايش ناگهاني جمعيت و گسترش سريع كالبديش رهها از يك سو و پيش آمدن فزاينده نيلزهاي جديد در زندگي شهري از سوي ديگر, درك و احساس تعلق شهروند به شهر آن را كاهش داده است به طوري كه رشد بي رويه  وناهماهنگ محيط مصنوع شهري نه تنها ارزش كالبدي شهار را دستخوش تحولات ناخواسته ويرانگر ساخته, بلكه تاثير مستقيم و غير مستقيم بر محيط و مناظر ارزشمند و امكان ادراك فضايي انسان نهاده است. اين نابساماني ها از زمان بحران هاي صنعتي شدن و مناسبات آن و سرازير شدن محصولات ناشي از آن به كشورها آغاز گرديد كه به لحاظ وجود ساختار اقتصادي, اجتماعي و فرهنگي شهرهاي ما كه سنتي بود بر تمامي روابط شهري تاثير گذاشت. توسعه هاي جديد شهري بدون توجه به هويت فرهنگي و عناصر با ارزش در مقايسي وسيع شكل پذيرفت.

در دنيايي كه دائماً در حال تحول است و تغيير و تصحيحي مي شود ذهنيت ها و طرز فكرها هستند كه بار دگرگوني اعم ازسياسي, اقتصادي و يا اجتماعي را به دوش مي كشند. از اين رو تحول فكري دركشورهاي صنعتي به صورت ميلي جمعي به آتيه نگري و شناخت و پيشرفته در همه زمينه ها بروز مي كند و زمينه ترك تدريجي بعضي آداب و رسوم و سنتها, همراه آن نوعي بازسازي و برنامه ريزي براي كل جامعه مدرن را به همراه مي آورد.

به علاوه تحولات پرشتاب اقتصادي, فرهنگي و تكنيكي جديد,/ با شروع انقلاب صنعتي, تغييرات شگرفي در كاركرد و فضاي كالبدي سنتي از جمله بازار پيد آورده است , بازاري كه ستون فقرات شهر محسوب مي شده و توسعه شهر همگان با توسعه آن بوده است .

طرح مسئله :

امروزه يكي از معضلات اصلي در شهرهاي بزرگ ايران پراكندگي فعاليتهاي وابسته, مشابه و يا همسو در سطح شهر است كه اين امر خود موجب اتلاف انرژي و زمان و بار زياد اقتصادي بر دوش مردم و تاخير و سختي در انجام مبادلات اقتصادي و تجاري است .

تمام اين معضلات برنامه ريزان امروز شهرها را بر آن داشته تا با تمركز اين فعاليتها در مجتمع ها ضمن صرفه جويي در زمان و انرژي موجب سهولت و رونق در مبادلات اقتصادي و تجاري گردند .

در پي اقدامي برنامه ريزي شده, هدفمند و منطبق بر برنامه ها و پيش بيني هاي طرح توسعه شهرستان مشهد, اراضي به وسعت 200 هكتار با دسترسي مناسب به كمربندي اطراف شهر به خدمات گمرك و ورود خروج كالاهاي بازرگاني در مقياس وسيع تخصيص يافته است . به اين ترتيب كه ضمن اين كه تبادل كالا و مواد غذايي در مقياس كلان اين محدوده امكان پذير شده است نقاط مركزي مشهد از تراكم وسايل حمل و نقل سنگين رهايي يافته و ناهنجاري هاي اجتماعي ناشي از آن از محيط هاي مسكوني حذف شده است .

به اين ترتيب مي توان روند توسعه شهر مشهد و بلوار خيام مشهد را با وجود قرارگيري مجتمع تجارت جهاني خيام در راسته اين بلوار را بررسي نمود. در اين ميان بايد به بررسي شرايط توسعه و علل توسعه شهري بلوار خيام مشهد پرداخت .

سوالات اساسي تحقيق :

1-     نقش مجتمع تجاري ـ اداري سپاد در توسعه بلوار خيام مشهد چگونه است ؟

2-     آيا مجتمع تجاري ـ اداري سپاد در توسعه زمينهاي اطراف بلوار خيام مشهد نقش داشته است ؟

3-     آيا مجتمع تجاري ـ اداري سپاد توانسته بخشي از نيازهاي شهر مشهد را كه به گسترش تجاري ـ خدماتي و صنعتي و در چهارچوب توسعه اقتصادي ـ اجتماعي شهر مشهد است تاصيف نمايد ؟

4-     نقش مكان يابي مجتمع تجاري ـ اداري سپاد در كاهش حجم ترافيك شهري چگونه است ؟

اهداف تحقيق :

5-     شناخت چگونگي كيفيت هم جواري فعاليتهاي اداري و تجاري در كنار يكديگر در يك مجتمع

6-     شناخت نقش مجتمع هاي تجاري ـ اداري در توسعه شهري

7-     شناخت مجموع عوامل تاثيرگذار بر توسعه شهرها

8-     شناخت ويژگي هاي عمده كلان شهرها

فرضيه هاي تحقيق :

1-     جانمايي مجتمع تجاري ـ اداري سپاد تاثير به سزايي بر توسعه بلوار خيام مشهد داشته است .

2-     جانمايي مجموعه تجاري ـ اداري سپاد باعث تشديد ترافيك منطقه مي شود.

3-     ميزان سفرهاي جذبي به سپاد تاثير بر ترافيك منطقه دارد .

4-     قرارگيري مجتمع تجاري ـ اداري سپاد باعث افزايش ارزش زمين در منطقه شده است .

5-     مجموعه تجاري ـ اداري از عوامل ايجاد كننده فرصتهاي شغلي و كسب درآمد در منطقه شده است .

 

 

فصل دوم :

كلان شهرها :

كلان شهرها با تعريفي كه امروزه از آنها ارائه مي شود, پديده اي قرن بيستمي هستند , هر چند ممكن است برخي از شاخص هاي آنها بتواند شامل معدودي شهر در مناطق مختلف جهان در دوره هاي گذشته نيز باشد .

معمولاً كلان شهرها را با صفت پيچيدگي روابط و ساختارها معرفي مي كنند, به نظر ((گوتمن)) كلان شهر مدرن بزرگترين و در عين حال پيچيده ترين مصنوعي است كه بشر تاكنون موفق به ساخت آن شده است .

تعريف كلان شهر :

مگالو پليس نيز كه در فارسي از آن به عنوان كلان شهر ياد شده , يك واژه يوناني است و استعمال آن سابقه طولاني دارد. مگالوپليس در يونان قديم نام شهري در حوزه آركاديا بود كه نام آن در كنار شهرهاي ديگر مانند تكئا, اورخومنوس و مانتيئا آورده مي شود . اين اصلاح در دوران جديد براي اولين بار توسط جان گوتمن, جغرافيدان فرانسوي پيشنهاد شد . و عموماً شامل يك ناحيه شهري است كه از چند مادر شهر تشكيل شده باشد. بنابراين مگالوپليس يا كلان شهر مجموعه اي متشكل از چند متروپل يا مادر شهر است كه بدون انقطاع در كنار هم استقرار يافته باشند. همچنين مي توان گفت كلان شهر يا مگالوپليس عبارت از بافت زنجيره اي به هم پيوسته از حوزه هاي مادر شهري است كه شكل يابي خود را زا وجود يكگ سلسله حوزه هاي پر وسعت مادر شهري طلب مي كند. در تعريف ديگر كلان شهر به منطقه شهري گسترده تر و وسيع تري اطلاق مي شود كه داراي بيش از يك مادر شهر است . به بيان ديگر چنانچه حومه هاي يك مادر شهر و شهرك هاي اطراف آن در اثر تكامل و گسترش وسايل ارتباطي و افزايش سرعت وسايل حمل و نقل با حومه ها و شهرك هاي يك مادر شهر ديگر تركيب شده و از حاصل آنها بافت زنجيره اي حوزه هاي متروپليتن با هم اختلاط يابند, حوزه كلان شهر يا مگالوپليس را به وجود مي آيد. چنانچه اين بافت زنجيره اي مشتكل از چند مادر شهر باشد كلان شهر يا مگالوپليس ناميده مي شود كه دارا بودن حداقل جمعيت بيش از ده ميليون نفر از ملزومات آن به حساب مي آيد.

كلان شهرها به دليل نياز به راههاي ارتباطي متصل كننده و سريع السير آنها به يكديگر معمولا از نظر استقرار به صورت خطي شكل مي گيرند كه متشكل از چند مادر شهر است و زمينه را براي بسط و گسترش همه جانبه راهها در محدوده كلان شهري آماده مي كند .

علت گسترش دهنده و فزاينده اغلب كلان شهرهاي جهان حالت مشترك دارد, اغلب مادر شهرهاي واقع در كلان شهرها تحت نفوذ يك مركز بزرگتر مي باشند و يك يا چند حوزه فرعي مادر شهري در هر يك از كلان شهرها نحوه شكل گيري و كيفيت پيوستگي را تعيين مي كنند .

ديدگاههاي مختلف در ارتباط با كلان شهرها :

بررسي هاي آماري نشان مي دهد كه در قرن حاضر (قرن 21) گسترش كلان شهرها چه از نظر تعداد و چه از نظر افزايش جمعيت در كشورهاي توسعه نيافته با شدت بيشتري نسبت به كشورهاي توسعه يافته ادامه خواهد يافت .

نگرش هاي حاكم بر موضوع كلان شهرها را در دو دسته كلي مي توان گروه بندي نمود :

اول ـ ديدگاههاي ضد كلان شهري است كه خود حاصل ديدگاههاي جبرگرايي كالبدي و ضد شهري است .

دوم ـ ديدگاههاي جديدتر كه بيشتر به مزاياي كلان شهر توجه دارد و به ساماندهي كلان شهر به منظور به حداكثر رساندن منافع حاصل از شكل گيري آنها توجه دارد .

نظريات گروه اول براساس فرضياتي شكل مي گيرند كه كلان شهرها را منشا تشكيلات مي داند و به دنبال محدود كردن اندازه شهرها مي باشد . در اين نحوه نگرش , اعتقاد بر آن است كه روستا به شهر يارانه مي دهد و شهرها را موجب انفجار جمعيت مي داند در حالي كه ديدگاههاي نوين شهرها و مخصوصا كلان شهرها را فشانرآوري و رشد اقتصادي مي راند و برخلاف ديدگاههاي قديم تر, معتقد است اين شهرها هستند كه به روستاها يارانه مي رسانند. از طرفي فرضياتي جديد, شهرنشيني را كاه8نده نرخ زاد و ولد مي داند. در اين نظريات حقي به مهاجرين وار شده به شهرها با ديد ديگري نگريسته مي شود و ايشان را ماهرتر و با انگيزه تر از كساني كه مهاجرت نكرده اند مي داند .

انگاره هاي توسعه كلان شهرها :

توسعه در جهت مناطق پيرامون, ناشي از قيمت هاي ارزان تر رفين و هزينه هاي كمتر ساخت است . هزينه ساخت و ساز در رفي بايد و خالي كمتر از هزينه ساخت در محوطه هاي دست و پاگير درون شهر است . ساخت و ساز در درون شهر نياز به صرف هزينه تقريب دارايي هاي موجود و مستلزم از دست دادن دارايي هاست.

تنها هنگامي كه نوسازي , افزايش هاي زيادي را در تراكم بوجود مي آورد و يا تغيير كاربري يك قطعه زمين از مسكوني به كاربري تجاري يا صنعتي باشد از نظر اقتصادي دارايي توجيه است .

تعريف طرح مجموعه شهري :

به طور كلي طرح هاي ويژه اي كه براي كلان شهرهاي كشور (تهران, مشهد, شيراز, اصفهان و تبريز) تهيه مي شود طرح مجموعه شهري نام دارد.

اگر مفهوم مجموعه شهري را عبارت از پهنه اي از سرزمين بدانيم كه در آن تعدادي از مكان هاي سكونت اعم از شهر و روستا داراي ارتباطات كنش و واكنشي با يكديگر يا با مركز مجموعه باشند, به نحوي كه بتوان هويت فضايي مستقلي را براي آن قائل شد.

مي توان گفت كه توجه به اين موضوع با بيش از نيم قرن سابقه در تاليفات افرادي جون لوئيس مامفورد و ديگران قابل مشاهده است . از آن زمان به بعد بالاخص در كشورهاي اروپايي و آمريكا, تلاش هاي متعددي در جهخت اولا تعيين آن و ثانيا تهيه طرح هايي از اين دست انجام شده است . ليكن در ايران به نظر مي رسد كه اولين بار در اين مفهوم تحت عنوان واژه ((منطقه شهري)) در حدود 25 سال پيش در گزارش هاي شركت سيتران براي سازمان برنامه و بودجه وقت استفاده شده است .

به طور كلي مي توان گفت مجموعه شهري پهنه اي جغرافيايي است كه از همبستگي و تعامل كاركردي فعاليت و سكونت بين چندين شهر و كانون جمعيتي به وجود مي آيد. به گونه اي كه نظام يكپارچه فضاي تشكيل دهند .

اصول و اهداف پايه در برنامه ريزي فضايي كلان شهرها:

نظام اسكان بشر در قرن بيستم پديده اي به نام ((مجموعه شهري)) را تجربه كرده است . اكنون بسياري از نظريه پردازان علوم شهري پذيرفته اند كه علاوه بر روستا و شهر, مجموعه شهري نيز به يك فرم جديد از اسكان نوع بشر تبديل شده است .

اين پديده داراي تفاوت هاي عمده ساختاري و عملكردي با روستا و شهر است و به همين دليل رويكردهاي متفاوت و متناسب با شرايط خود را طلب مي كند .

شكل گيري و اثر كلان شهرها و مجموعه هاي شهري نه تنها پديده اي اجتناب ناپذير بلكه پديده اي ضروري محسوب مي شوند. چرا كه اين شهرها و مناطق با استفاده از پتانسيل هاي ذاتي و ارتباطي خو از امكان زيادي براي باز توليد و تكثير عوامل و مولفه هاي توسعه اي برخوردارند .

در اين صورت است كه كلان شهرها و مجموعه هاي شهري مي توانند عنوان موتور رشد و توسعه منطقه اي و ملي را برازنده خود نمايند . اما واقعيت موجود جوامع در حال توسعه مبين آن استك ه بسياري از كلان شهرها و مجموعه هاي شهري موجود در اين كشورها, نه تنها برازنده عنوان مذكور نيستند بلكه به شدت دچار بحران ها و مشكلات عميق و ناكارايي هاي گسترده اند .

نكته بحراني اينجاست كه كلان شهرها در فرآيند توسعه ملي و منطقه اي مي توانند به مثابه يك شمشير دوبله عمل كنند. در صورت رويكرد مثبت و تحقق شرايط مذكور, توسعه , كارايي بيشتر و ارتقاي شرايط زيست در دوران مجموعه شهري و نشست آثار توسعه اي به سطوح ديگر مي تواند آنها را به پيشتازان توسعه تبديل كند. اما در حالت عكس, كلان شهرها و مجموعه هاي شهري به موانع توسعه تبديل خواهند شد .

موانعي كه بحران زايي , بحران سازي, بعيدن منابع توسعه و ناكارايي شديد در استفاده از منابع, جزء ويژگي هاي اساسي آنها به شمار مي رود.

براساس نظر فريدمن, كلان شهرها در مجموعه هاي شهري براي غلبه بر تعارض فوق با سه چالش عمده مواجه هستند. اول ضرورت برخورداري از يك مهارچوب نهادي و سيستم مديريت شهري كارآمد. دوم رعايت ملاحظات پايداري در كليه تحولات شهري و مجموعه شهري و سوم برخورداري از يك نظام برنامه ريزي استراتژيك , فراگير و مشاركتي .

اهداف و رسالت هاي كلان برنامه ريزي فضايي ـ كالبدي براي مجموعه هاي شهري شامل :

1.     عدالت فضايي, اقتصادي و اجتماعي

2.     كارايي و اثربخشي اقتصادي

3.     توسعه پايدار و فراگير محيطي

4.     توسعه درون زاي ملي ـ منطقه اي

5.     رقابت و كسب جايگاه متناسب در شبكه كلان شهري فراملي

تبصره: در مجتمع هاي مسكوني تراكم متوسط 12% از مساحت كل زمين به معابر داخلي اختصاص مي يابد.

3. حداكثر تعداد واحدهاي مسكوني در يك قطعه زمين با تراكم متوسط درح دي است كه اندازه متوسط زير بناي اخالص يك واحد مسكوني در آن قطعه از 110 مترمربع كمتر نشود. حداقل اندازه زيربناي ناخالص يك واحد مسكوني برابر 75 مترمربع تعيين مي شود.

مقررات ساختماني در منطقه مسكوني تراكم زياد :

1. تراكم ساختماني در قطعات مسكوني با تراكم زياد برابر 100% مساحت كل قطعه است .

تبصره: تراكم ساختماني در مجتمع هاي مسكوني با تراكم زياد برابر 150% مساحت كل قطعه است .

2. حداكثر سطح اشغال همكف در قطعات زمين اين منطقه برابر 50% مساحت كل قطعه زمين است .

تبصره: در مجتمع هاي مسكوني در اين مناطق 10% از مساحت كل زمين به معابر داخلي اختصاص مي دهد .

3. حداكثر تعداد واحد مسكوني در يك قطعه زمين در منطقه با تراكم زياد در حدي است كه اندازه متوسط زيربناي ناخالص يك ودحد مسكوني در آن قطعه از 60 مترمربع كمتر نشود. حداقل اندازه زيربناي ناخالص يك واحد مسكوني برابر 40 مترمربع تعيين مي شود.

مقررات تفكيك اراضي :

تفكيك زمين در منطقه مسكوني تراكم متوسط :

حداقل مساحت قطعه زمين مسكوني در قطعه مسكوني تراكم متوسط 500 مترمربع و حداقل عرض قطعه 15 متر مي باشد .

تفكيك زمين در منطقه مسكوني تراكم زياد :

حداقل مساحت قطعه زمين مسكوني در منطقه مسكوني تراكم زياد (نواحي اسكان گروههاي كم درآمد) 250 مترمربع و حداقل عرض قطعه 10 متر مي باشد .

تفكيك زمين در نواحي مسكوني خارج از محدوده :

در نواحي مسكوني موجود خارج از محدوده, در شمال و شرق مشهد كه گسترش افقي آنها در اراضي كشاورزي اطارف بايد محدود و متوقف شود. حداقل مساحت قطعه زمين مسكوني 100 مترمربع و حداقل عرض قطعه 8 متر است .

ضوابط طرح و اجراي ساختمانها طبق آيين نامه 2800 :

كليه عناصر باربر ساختمان بايد به نحوي مناسب به هم پيوسته باشند تا در هنگام وقوع زلزله عناصر مختلف از يكديگر جدا نشده و ساختمان به صورت يك پارچه عمل كند .

ساختمان بايد در هر دو امتداد عمود بر هم قادر به تحمل نيروهاي افقي ناشي از زلزله باشد .

براي حذف يا كاهش خسارت و خرابي ناشي از ضربه ساختمانهاي مجاور به يكديگر بايد ساختمانهايي كه داراي ارتفاع بيش از 12 متر و يا داراي بيش از 4 طبقه هستند به وسيله درز انقطاع از ساختمانهاي مجاور جدا شده باشد .

حداقل درز انقطاع در تراز هر طبقه برابر 100/1 ارتفاع آن تر از روزي تراز پايه مي باشد .

ضوابط و مقررات نماي شهري:

كليه سطوح نمايان ساختمانهاي واقع در محدوده و حريم شهرها و شهركها كه از داخل معابر قابل مشاهده است اعم از نماي اصلي يا نماهاي جانبي, ماي شهري محسوب شده لازم است با مصالح مرغوب به طرز مناسب و زيبا د هماهنگ نماسازي شود.

صدور گواهي نامه پايان كار ساختمان مشروطه به انجام نماسازي نماهاي اصلي و فرعي است .

اصول كلي ضوابط و مقررات نماي شهري ظرف يك ماه مشتركا توسط وزارتخانه هاي مسكن و شهرسازي تهيه و ابلاغ خواهد شد .

مهندسين مشاور و دارندگان پروانه اشتغال به كار مهندسي موظفند در تهه و اجرا و نظارت بر طرح هاي ساختماني نماسازي كامل كليه سطوح نمايان را رعايت كنند .

 

بررسي شاخص هاي توسعه :

توسعه اقتصادي سلسله عملياتي است كه به وسيله آن بتوان درآمد ملي شكوري را طي مدتي نسبتاً طولاني افزايش داد.

عواملي كه سبب توسعه اقتصادي مي شوند را مي توان به طور خلاصه به شرح زير برشمرد:

1. وجود منابع طبيعي و زير زميني گوناگون
2. وجود نيرويك ار ماهر
3. امكان سرمايه گذاي براي كارهاي مولد
4. پيشرفت مديريت در سازمانهاي عمومي و خصوصي .
5. استفاده از پيشرفت هاي تكنولوژي در توليد .
6. اجراي سياست هاي صحيح اقتصادي
7. بهبود وضعي فرهنگي و موسسات اجتماعي

به اين ترتيب گشايش هاي تجاري را كه طي دوره كوتاه رونقي به اقتصاد كشور مي دهد را نبايد به حساب توسعه اقتصادي گذاشت.

مي توان نتيجه گرفت كه توسعه هم واقعيتي مادي است و هم حالتي ذهني كه برحسب آن حابله از طريق تركيب فرآيندهاي اجتماعي, اقتصادي و نهادي وسايلي را براي بدست آوردن زندگي بهتر هر چه باشد توسعه در كليه جوامع بايد حداقل داراي سه هدف زير باشد :

1. امكان دسترسي بيشتر به كالاهاي تداوم بخش زندگي, ماند غذا, مسكن, بهداشت, وضعيت و توزيع گسترده تر اين گونه كالاها
2. افزايش سطح زندگي از جمله درآمدهاي ابلاتر, تامين اشتغال بيشتر, آموزش بهتر و توجه بيشتر به ارزش هاي فرهنگي و انساني يعني تمام آنچه كه نه فقط به پيشرفت مادي كمك مي كند بلكه احترام به نفس شخصي و ملي بيشتر تير ايجاد مي كند .
3. گسترش دامنه انتخاب اقتصادي و اجتماعي افراد ملل از طريق رهايي آنان از قبر بزرگي و وابستگي نه تنها نسبت به ساير افراد و كشورها بلكه همچنين نسبت به نيروي جهل و بدبختي بشري .

كنترل توسعه :

كنترل توسعه شامل فرايندي است كه برحس اهداف برنامه و توسعه , ضامن هدايت توسعه است . علاوه بر آن رويش كنترل توسعه با فراهم آوردن مقررات مربوط به جزئيات توسعه كه برنامه توسعه از ارائه آن ناتوان است نتايج مطلوبتري را به دست مي دهد .

سيستم كنترل توسعه در دو سطح كارايي دارد. ابتدا مسئولان, طرح اوليه و مشخصات توسعه مطلوب يك منطقه را به صورت مداركي كه برنامه توسعه ناميده مي شود ارائه مي دهند. تهيه چنين برنامه اي از وظايف قاهوني مسئولان محليك است. علاوه بر آن براساس قانون سال 1971 مقامات محلي مي توانند در حوزه خود فعاليتهاي عمراني را تحت نظارت داشته باشند و در صورت مغاير با برنامه توسعه از عملي شدن آن پيشگيري كنند.

در چنين سيستمي توسعه و كار عمراني به هر مقياسي كه باشد به كسب مجوز از مقامات مسئول محلي نياز دارد .

مقامات محلي قدرت دارند كه با ملاحظه ضعف و قوت طرح ها آنها را توصيب , رد يا به صورت مشروط قبول كنند. همچنين نوع ديگري از كسب مجوز پيش بيني شده است كه آن را مجوز خلاصه مي گويند. فلسفه مجوز خلاصه اين است كه به منظور پيشگيري از اتلاف وقت و هزينه براي تهيه طرح تفضيلي, ابتدا اهداف و چهارچوب كلي طرح هاي توسعه را افراد يا مقاطعه كاران تسليم مقامات مسئول محلي كنند و در صورتي كه با كليات آن موافقت شد اقدامات بعدي انجام مي گيرد.

كنترل توسعه روش كاملاً انعطاف پذيري است. زيرا برنامه توسعه به تنهايي هيچ چهارچوب متعهدآوري را ايجاد نكرده و دست مقامات محلي را براي هدايت توسعه باز نگذاشته است.

صنعت جهانگردي و نقش آن در توسعه شهري :

به طور كلي جهانگردي فعاليتي انساني است كه اهميت اقتصادي, سياسي و فرهنگي آن بايد مورد بررسي قرار گيبرد تا آثار مثبت و منفي آن روشن شود.

جهانگردي, توسعه اقتصادي و ايجاد فرصت هاي شغلي براي اقشار مختلف جامعه ميزبان است, چون جهانگردي و فعاليتهاي وابسته به آن في نفسه ايجاد كننده اشتغال است. اين صنعت بزرگترين صنعتي است كه در سطح جهان به اين سطح عظيم از نيروي انساني را به كار مي گيرد.

اهميت صنعت جهانگردي و نقش آن در اقتصاد برخي كشورها به گونه اي است كه عوايد حاصل از آن , برابر درآمد ناشي از شاخه هاي توليد تضمين زده مي شود. از مزاياي اين صنعت ايجاد درآمد ارزي و سير آن در تمام رشته هاي اقتصادي كشور است كه بخش هاي مختلف اقتصاد را فعال كرده و ضريب اشتغال را به شدت افزايش مي دهد .

از ديگاه اقتصادي اصلي ترين كاركرد صنعت جهانگردي كسب درآمدهاي ارززي, توزيع مجدد درآمدها, ايجاد زمينه هاي اشتغال, فروش كالاها و خدمات مورد نياز توريست ها و به ويژه صنايع دستي, توسعه حمل و نقل و رونق اقتصادي است.

توسعه صنعت جهانگردي در يك كشور موجب مي شود تمامي سيستمهاي توليدي و خدماتي مانند حمل و نقل, گمرك بانكداري, هتل داري, صنايع كشاورزي, صنايع غذايي, صنايع دستي و ... به گردش درمي آيند و درآمد ارزي كلان را به اقتصادي ملي تزريق مي كنند و در نتيجه باعث افزايش درآمد سرانه مي شود و نهايت رفاه اجتماعي را به بار خواهد آورد.

با توسعه جهانگردي, زير ساختهاي اقتصادي نيز گسترش مي يابد . ايجاد تسهيلات و خدمات عمومي , توسعه راه ها و جاده هاي مناسب با تابلوها و راهنماهاي كارآمد و موثر, وسايل حم.ل و نقل درون شهري, امكانات بهداشتي و ... همه براي توسعه جهانگردي ضروري به شمار مي روند.

بررسي نمونه تطبيقي :

مركز اداري ـ تجاري, فلورانس 1976:

آرشيتكت: JAMES STERLING

همچنان كه فلورانس به سمت غرب گسترش مي يافت. اين پروژه نيز براي قرارر دادن برخي عملكردهاي اين مركز تاريخي طراحي شده عملكردهايي مانند: يك ساختمان ايالتي جديد يك كاخ دادگستري جديد, يك هتل, سينما, ساختمان هاي اداري, تجاري و مسكوني, اتصالاتي در خيابان جديد الاحداث, ترانزيت سريع و تسهيلات راه آهن راي حفظ نمودن گردش هاي اطراف اين طرح تبديل به مجموعه اي فشرده روي پاركينگ و مراكز خدماتي شد كه به وسيله پياده روهاي پوشيده از درخت به Villa Reale قرن شانزدهم و يك ايستگاه راه آهن سريع السير جديد مرتبط مي باشد . پاركينگ چند سطحي در زير يك باغ سنگي و داراي شبكه بندي رومي است كه متصل به چهار برج اطراف ميدان شامل هتل ادارات و فروشگاههاي مختلف مي باشد و همين طوري با شبكه حمل و نقل عمومي يك پياده رو فرعي از عرض جزيره جاي كه ميدان ها, خيابان هاي مغازه دار و كلونادها شهر سنتي را فرا مي خوانند, عبور مي كند ساختمان ايالتي و دادگاه در بين ساختمان هاي عمومي ديگر كه داراي فروشگاه دفاتر اداري و آپارتمان هاي تجملي مشرف بر گردش هاي اطراف هستند مي باشد .

فصل سوم :

وضع اقتصادي اجتماعي شهر مشهد :

شناسايي كلي (جمعيت و توسعه )

شهر مشهد با حدود 2 ميليون نفر جمعيت دومين شهر ايران , مركز اداري سياسي وسيعترين استان كشور و بزرگترين شهر ايارن در سراسر شرق كشور است . ويژگي اخير, شهر مشهد را به قطب اصلي خدم رساني و جاذب جمعيت در شرق كشور تبديل كرده است .

مشهد, به دليل وجود مرقد مطهر حضرت رضا (ع) در آن يكي از مهمترين زيارتگاههاي شيعيان جها است . و به همين جهت سالانه پذيراي بيشتر از 10 ميلون زائر از سراسر ايران و ساير كشورهاي اسلامي جهان مي باشد .

مجموع عوامل فوق الذكر موجب شده است كه جمعيت شهر مشهد در فاصله سالهاي 1335 تا 1365 به طور متوسط سالانه 1/6 درصد افزايش داشته باشد . پيش بيني شده است كه حتي اگر كليه سياستها در برنامه هاي جديد دولت در خصوص كنترل رشد و توسعه شهرهاي بزگر كشور با موفقيت اجرا شود , جمعيت شهر مشهد تا سال 1359 به حدود 8/5 ميليون نفر افزايش خواهد يافت. به طوري كه در اين فاصله جمعيت شهر در تقاطع سالهاي 1380 و 1359 به ترتيب حدود 3 ميليون نفر و 8/5 ميليون نفر خواهد شد . به عبارت ديگر طي سالهاي 1370 الي 1359 نزديك به 4 ميليون نفر به جمعيت شهر مشهد اضافه خواهد شد .

براساس مطالعات مهندسين مشاور طرح و توسعه و عمران شهر مشهد اسكان اين تعداد جمعيت در محدوده فعلي شهر ميسر نيست, لذا توسعه ناپيوسته شهر مشهد , به صورت ايجاد چند شهر كوچك (50 هزار نفري) در فاصله 5 تا 20 كيلومتري و سه شهر بزرگ (500 هزار نفري) در فاصله 40 تا 60 كيلومتري, به عنوان مناسب ترين شكل توسعه عرصه اسكان جمعيت 61 ميليون نفري شهر مشهد تا سال 1359 پيش بيني شده است .

بر آن اساس گسترش شهر مشهد, در آينده, در حاشيه شمال شرقي تا جنوب شرقي و قسمتهاي غرب و جنوب خواهد بود.

وضع اقتصادي شهر مشهد :

ساختار اشتغال شهر مشهد در سال 1365 حاكي است كه 3 درصد جمعيت شاغل در كشاورزي, 35 درصد در صنعت و 62 درصد در خدمات اشتغال داشته اند . اين نسبتها در مورد شهرهاي كل كشور به ترتيب 5 درصد, 29 درصد و 67 درصد برآورده شده است . اگر چه هر دو سوي مقايسه بيانگر نقش برجسته بخش خدمات در اقتصاد شهرها مي باشد , با اين وجود, چنانچه ملاحظه مي شود نسبت شاغلان بخش صنعت در شهر مشهد بالاتر از همين نسبت درساير شهرها مي باشد.

البته شهر مشهد در مقايسه با ساير شهرهاي بزرگ كشور, در زمينه صنايع بزرگ, از اهميت قابل توجه برخوردار نيست و اين وضع, به طور عمده, حاصل گسترش صنايع نسبتا كوچك و وابسته به كشاورزي در شهر مشهد است كه بر زمينه گسترده فعاليتهاي كشاورزي در منطقه متكي مي باشد . در سال 1365 شمار شاغلان شهر مشهد 326 هزار شمارش شده است , كه در 70 هزار كارگاه و مركز توليد فعاليت داشته اند . و در همان سال ارزش افزوده سرانه ايجاد شده در استان (2/191 هزار ريال) و كل كشور (4/265 هزار ريال), در همان سال مي باشد .

در بخش كشاورزي به دليل استقرار فعاليتهاي پر بازده مانند : باغداري, مرغداري و دامداري, ارزش افزوده سرانه 155 هزار ريال (در برابر 6/133 هزار ريال در استان) و در بخش صنعت نيز, به دليل استقرار بيشتر از دو سوم و در برخي فعاليتها, تمام شاغلين صنايع بزرگ و پر بازده در حوزه نفوذ و شهر مشهد, ارزش افزوده سرانه برابر 275 هزار ريال در برابر 167 هزار در استان و 205 هزار ريال در كل كشور است .

در بخش خدمات, ويژگي و جايگاه نسبي شهر مشهد در اقتصادي ملي و منطقه اي شامل, تمركز جمعيت در حوزه نفوذ شهر, موقعيت زيارتي و سياحتي شهر در كل كشور و مركزيت آن از نظر خدمات اداري آموزشي و بهداشتي, موجب ارتقاء جايگاه خدماتي شهر در اقتصاد كشور و استان مي باشد. در سال مورد بررسي بازده سرانه اين بخش در شهر مشهد حدود 363 هزار ريال در كل استان بوده است .

با توجه به اهميت اقتصادي ـ اجتماعي شهرستان مشهد و شهر مشهد در استان خراسان و كل كشور (جدول شماره 1), لازم است توسعه هرگونه فعاليت اقتصادي, يا ايجاد تاسيسات زير بنايي بر پايه افقي گسترده تر از حوزه جغرافيايي شهر يا شهرستان مشهد, يا حتي استان خراسان مد نظر قرار گيرد . زيرا در داخل كشور تقريبا قسمت اعظم توسعه اقتصادي ـ اجتماعي .

شرق كشور در همه زمينه ها و در خارج از كشور و سطح بين المللي, كليه زمينه هاي ارتباط اقتصادي ـ اجتماعي شهرستان مشهد تحقق مي پذيرد.

شهرهايي چون نيشابور, بجنورد و سبزوار, نيز كه به ترتيب بعد ازمشهد مه8مترين مراكز اقتصادي ـ اجتماعي استان به شمار مي آيند به لحاظ اينكه در بخش شمالي استان خراسان و نزديك به شهر مشهد استقرار دارند تحت تاثير توسعه اقتصادي ـ اجتماعي شهر مشهد قرار دارند.

2-1 كاربري زمين مورد مطالعه :

2-1-2- زمينه هاي توسعه صنعتي ـ خدمات شهر مشهد :

در اين قسمت , بررسي وضع اقتصادي ـ اجتماعي مشهد و قنش آن در استان خراسان نشان داد كه اين شهر مهمترين قطب صنعتي ـ خدماتي استان به شمار ميرود به طوري كه :

50 درصد جمعيت شهري استان , 37 درصد جمعيت فعال آن 40 درصد شاغلان صنايع, 70 تا 100 درصد شاغلان صنايع بزرگ (صنايع چوب, كاغذ و شيميايي) و بيشتر از 2 كارگاههاي بزرگ استان در شهرستان مشهد استقرار دارد .

شهر مشهد به دليل وجود مرقد مطهر امام هشتم شيعيان حضرت رضا (ع) آن شهر از اهميت ملي و فراملي بسيار برخوردار است, به طوري كه سالانه بيشتر از 10 ميليون نفر زائر را از سراسر كشور و ساير كشورهاي مسلمان نشين جهان پذير است .

شهر مشهد از انواع شبكه هاي ارتباطي زميني و هوائي درجه يك با مراكز عمده اقتصادي ـ اجتماعي كشور, به ويژه تهران, كشورهاي همسايه در شرق و شمال به شرح زير برخوردار است به طوري كه اين شهر را از موقعيت ترانزيتي برجسته اي برخوردار مي سازد:

جاده آسفالته درجه يك مشهد ـ گرگان ـ تهران به طول 850 كيلومتر

جاده اسفالته درجه يك مشهد ـ سمنان ـ تهران به طول 924 كيلومتر

جاده اسفالته درجه يك مشهد ـ بيرجند ـ زاهدان به 1000 كيلومتر

شبكه راه آهن مشهد ـ سمنان ـ تهران به طول          كيلومتر

شبكه هوايي فرودگاههاي مشهد ـ بيرجند

جاده هاي ارتباطي مرزي با كشورهاي افغانستان, پاكستان و شوروي

به رغم موقعيت اقتصادي اجتماعي فوق الذكر و تمركز عمده انواع فعاليتهاي اقتصادي استان, در شهر مشهد, مطالعات طرح توسعه و عمران حوزه نفوذ شهر حاكي است كه اين شهر, هم به لحاظ چگونگي توزيع انواع كاربريها و هم كمبود نسبي فضاهاي لازم تجاري خدماتي, از نارسائي هاي عمده اي برخوردار است كه توجه به آنها در جهت بهبود وضع موجود و توسعه آنها براساس روندهاي توسعه شهر از اهميت اساسي برخوردار است .

به علاوه, تحولات سالهاي اخير در اوضاع سياسي ـ اجتماعي كشورهاي آسياي ميانه و زمينه هاي گسترده همكاري ايارن با اين كشورها, در بخش هاي مختلف اقتصادي ـ اجتماعي و فرهنگي , ايجاب مي كند كه شهر مشهد به عنوان بزرگترين شهر مستقر در شمال شرق كشور و نزديكترين مركز بزررگ اقتصادي ـ اجتماعي به جمهوريهاي تازه استقلال يافته آن قسمت, از موقعيتي ترانزيتي برجسته اي برخوردرا باشد .

چنين موقعيتي ايجاب مي كند كه علاوه بر توجه همه جانبه به توسعه اقتصادي ـ اجتماعي كشور در شرق كشور, شرايط لازم براي ايفاي نقش اساسي در توسعه روابط اقتصادي و فرهنگي با جمهوريهاي همجوار در آن تامين گردد .

در اين زمينه توجه ويژه به فراهم آوردن شرايطس گسترش فعاليتهاي بازرگاني با ساير مراكز عمده اقتصادي كشور و كشورهاي همجوار شامل : ايجاد بازارهاي منطقه اي, تجهيز و توسعه شبكه هاي حمل و نقل كه به رونق بازرگاني در استان و بين استان با كشورهاي همجوار كمك مي نمايد, از اهميت برخوردار است .

2-1-3- كاربري موجود و آينده زمين در شهر مشهد :

چنانكه در بخش پيش ملاحظه شد, موقعيت اقتصادي ـ اجتماعي شهر مشهد و حوزه نفوذ آن , به عنوان مركز استان خراساتن , توامنايي هاي توسعه اقتصادي ـ اجتماعي بسياري را فرا راه آينده اين شهر قرر مي دهد . همين امر باعث شده است كه در طرح جامع شهر مشهد نيز, روند توسعه فيزيكي شهر تا سال 1359, با توجه به زمينه هاي فوق الذكر بررسي و پيش بيني شود. در آن طرح با تقسيم بندي محدوده توسعه آبي شهر به 49 ناحيه و 16 منطقه, انواع كاربريهاي خدماتي در مقياس ناحيه, منطقه شهري در شرايط موجود برآورده شده و سپس با توجه به نقش شهر مشهد و حوزه نفوذ آن در سطح استان و موقعيت فرهنگي ـ مذهبي آن در سطح بين المللي, كاربري هاي تجاري ـ خدماتي شهر در مقاطع 1375, 1380 و 1359 به شرح جدول 2-1 برآورده گردد .

جدول (2-1) سطح سرانه و مساحت كل كاربريهاي موجود و پيش بيني شده شهر مشهد .

 

جدول (2-1) ـ سطح سرانه و مساحت كل كاربريهاي خدماتي موجود و پيش بيني شده شهر مشهد

75- 80                             80-75           95-80

ناحيه ـ محله                      435                       1033            1991

منطقه                                        385                       321              761

1367                              

شهر                                1554            1808                      2188

برگرفته از طرح توسعه و عمران حوزه نفوذ شهر مشهد جلد 26

سال 1395

همانگونه كه ملاحظه مي شود, 3/38 كل جمعيت استان و 3/60 درصد جمعيت شهري استان در شهرستان مشهد سكونت دارند و از نظر اشتغال در بخش هاي عمده فعاليت, 37 درصد از جمعيت شاغل استان, 40 درصد شاغلان بخش كشاورزي و 52 درصد شاغلان بخش صنعت در شهرستان مشهد استقرار دارند.

در زمينه توليدات كشاورزي حدود 20 درصد توليدات غلات استان, 27 درصد توليد حبوبات و 45 درصد توليدات طيور استان از شهرستان مشهد حاصل مي شود. و در زمينه صنعت, نزديك به 60 درصد كل كارگاههاي صنعتي, 59 درصد كارگاههاي خدماتي و 70 درصد واحدهاي بزرگ صنعتي استان در شهرستان مشهد داير است .

مضافاً در سالهاي اخير (72-67) پنج شهرك صنعتي تا شعاع 40 كيلومتري شهر مشهد و به طور عمده در قسمت شمال شهر طراحي و احداث شده است كه عبارتند از: شهرك طوس در 18 كيلومتري مسير جاده قوچان, شهركهاي كلات 1 و كلات 2 در كيلومتر 20 جاده كلات, چرم شهر در كيلومتر 35 جاده سرخس و شهرك سنگ بست در كيلومتر 41 جاده فريمان و در جهت جنوبي شهر مشهد . تاكنون 329 واحد صنعتي متشكل از صنايع غذايي, چرم و نساجي, سلولزي, شيميايي, كاني غير فلزي و برق و الكترونيك در شهركهاي مذكور احداث شده است . اراضي اختصاص يافته به اين شهركها بالغ بر 65 هكتار است .

و بالاخره در زمينه توليدات ناخالص داخلي 58 درصد كل توليد, 68 درصد توليدات صنعتي و معدني, 21 درصد توليدات كشاورزي و 70 درصد توليدات ناخالص خدماتي استان از شهرستان مشهد حاصل مي شود.

بر آن اساس مي توان نتيجه گرفت كه شهرستان مشهد قطب پر اهميت صنعت و خدمات استان مي باشد و نزديك به دو سوم فعاليتهاي اقتصادي در بخش هاي مذكور در حوزه جغرافيايي اين شهرستان صورت مي گيرد. اين موقعيت, علاوه بر وجود زمينه هاي مساعد توليد در بشخ هاي گوناگون فعاليت اقتصادي, از شرايط مناسب ارتباطي شهر مشهد با ساير مراكز عمده اقتصادي ـ اجتماعي كشور, به ويژه شهر تهران در داخل و امكان ارتباط با كشورهاي همسايه در خارج حاصل مي شود.

بررسي جهات توسعه شهر مشهد :

با توجه به قرارگيري مجتمع سپاد در شمال شهر مشهد به بررسي جهات توسعه در شمال شهر مشهد مي پردازيم :

بررسي توسعه پيوسته در شمال :

الف ـ وضع موجود

-       وجود اراضي بسيار مرغوب كشاورزي

-       وجود نواحي حاشيه نشين نابسامان در خارج از محدوده قانوني و در اطرف خروجي هاي اصلي شهر

ب ـ گرايش هاي موجود توسعه

- گرايش گروههاي كم درآمد شهري به اسكان در اين ناحيه

ج ـ اهداف توسعه (طرح توسعه و عمران )

- حفظ اراضي مرغوب كشاوري

- بهبود وضعيت نواحي مسكوني موجود

- فراهم آوردن امكانات جهت اسكان گروههاي كم درآمد از طريق استفاده بهينه از ظرفيت هاي موجود اين نواحي

د ـ راه حل

ساماندهي نواحي مسكوني موجود با هدف رفع مسائل و مشكلات فعلي و ايجاد ظرفيتهاي لازم جهت پذيرش جمعيت در آينده كه از طريق راه حلهاي زير انجام پذير خواهد بود.

1. تخصيص اراضي حد فاصل كمربندي صدمتري, كشف رود, غرب خواجه ربيع و شرق گلشهر به فضصاي سبز حفاظتي و الصاق آن به محدوده قانوني شهر
2. تعيين ظرفيت جمعيتي و حدود فيزيكي مجاز توسعه مسكوني در داخل محدوده فوق
3. تملك اراضي داخل حدود تعيين شده توسط شهرداري
4. تهيه و اجراي طرح هاي نوسازي و بهسازي توسط شهرداي با همكاري آستان قدس و ساير سازمانهاي مسئول شهر
5. اجراي جدي مقررات محدود كنده توسعه شهري در داخل محدوده تعيين شده .

ارزيابي :

در صورت فراهم آوردن امكانات اسكان سازمان يافته9 گروههاي كم درآمد مي توان بدون نياز به كنترل شديد اراضي كشاورزي را حفاظت كرد.

مسائل و مشكلات اصلي ناحيه مشهد :

مهمترين مسائل اقتصادي, اجتماعي و فضايي ناحيه مشهد در حال حاضر علي رغم وجود امكانات و توانهاي مناسب براي توسعه وجود عدم تعادل شديد در توزيع جمعيت, فعاليت و زير ساخت ها در سطح ناحيه است .

شهر مشهد به تنهايي حدود 96 درصد جمعيت شهري و نزديك به 6/77 درصد از كل جمعيت ناجيه و حدود 90 درصد ارزش افزوده كل ناحيه را به خود اختصاص داده است و در حدود 600 هزار نفر جمعيت را به صورت اسكان غير رسمي (حاشيه نشيني) در پيرامون خود جذب كرده است . اين الگو توسعه متمركز عوارض شديدي حل نابرابري اقتصادي, اجتماعي و فشار بر منابع طبيعي آسيب هاي زيست محيطي و مشكلات كالبدي پديد آورده است كه تداوم روند آن بحران ساز خواهد بود.

طرح توسعه كلان شهر مشهد :

طرح هاي ويژه اي براي كلان شهرهاي كشور با عنوان ((طرح مجموعه شهري)) در دستور كار قرار گرفت . بر اين اساس در نواحي كلان شهري تهيه طرح هاي ناحيه و مجموعه شهري به يكديگر وابسته شده است . از اين نظر فرايند تهيه طرح مجمكوعه شهري مشهد را داراي دو مرحلهع است :

مرحله اول شامل تهيه طرح ناحيه مشهد است كه علاوه بر ارائه برنامه توسعه و عمران ناحيه, يكي از وظايف آن تعيين محدوده و چارچوب توسعه مجموعه شهري مشهد است .

مرحله دوم شامل تهيه طرح توسعه و عمران در سطح مجموعه شهري است . در حال حاضر تهيه طرح ناحيه مشهد (مرحله اول طرح مجموعه شهري) انجام شده و به تصويب شوراي برنامه ريزي استان (آذر 1382) رسيده است و اينك تهيه طرح مجموعه شهري مشهد (مرحله دوم) آغاز شده است .

مهمترين ويژگي ناحيه مشهد استقرار كلان شهر مشهد در مركز آن است كه داراي عملكردهاي ويژه در مقياس ملي, فراملي , منطقه اي و ناحيه است (مركزيت زيارتي كشور, قطب توسعه شرق كشور, دومين كلان شهركشور, مركز صنايع و خدمات برتر و ... ) شهر مشهد بيشترين سهم جمعيت و فعاليت زير ساختها و غيره در سطح ناحيه را در اختيار دارد و در عمل تمام ناجيه و منطقه را تحت تاثير شديد قرار داده است .

ناحيه مشهد به دليل موقعيت مرزي و استقرار كلان شهر مشهد در مركز آن يك ناحيه طرح ريزي معمولي نيست و به همين دليل به يك نگرش راهبردي و منطقه اي در ابعاد فراناجيه اي , كلان شهري در مجموعه شهري نياز دارد .

همراه با رشد پديده جهاني شدن, گسترش ارتباطات, اطلاعات, خدمات برتر , رسانه ها از يك طرف و نقش هاي گسترده و برتر كلان مشهد از طرف ديگر لازم است كه طرح توسعه ناحيه مشهد بر محور اغتلاي نقش كلان شهر مشهد و اثرات آن در توسعه پايدار ناحيه تدوين گردد.

به طوري كه تجارب جهاني در زمينه رشد و توسعه كلان شهرنشينان مي دهد اولاً كلان شهر از حالت شهرهاي بزرگ و مجموعه شهري به سمت شهر منطقه تجاري متمايل شده اند كه شبكه وسيعي از سكونتگاههاي شهري و روستايي و مراكز متعدد فعاليت, خدمات و فراغت و تفريح را در بر مي گيرند و ثانياً نقش فزاينده اي در شكل دادن به سازمان فضايي سرزمين و شيوه زندگي جوامع انساني ايفا مي كنند .

اين تحولات اساسي ايجاب مي كند كه روش ها برنامه ريزي و مديريت كلان شهرها و شهر منطقه ها مورد بازنگري قرار گيرد. به طور كلي مي توان رويكگردها و وظايف كلان برنامه ريزي و مديريت ئوسعه و بحران كلان شهرها رابه سه زمينه اصلي تقسيم كرد :

الف ـ نوع كاركرد: پيشتاز در توسعه ملي و منطقه اي , روابط فراملي و صنايع پيشرفته, خدمات عالي توليد و توزيع ارش افزوده در سطح منطقه

ب ـ شكل كالبدي , فضايي : توسعه نيمه متمركز, الگوي چند مركزي , گسترش منطقه اي و شبكه اي توزيع متوازن زير ساخت ها شبكه ارتباطات در زمينه ملي وفراملي .

ج ـ برنامه ريزي و مديريت: برنامه ريزي منطقه اي براساس توسعه پايدار, مديريت يكپارچه توسعه, مشاركت عمومي و خصوصي و ...

راهبرد اصلي توسعه و عمران ناحيه مشهد :

روند توسعه ناحيه مشهد طي دهه هاي اخير طبق الگوي متمركز و خطي (مادر شهر و حوزه نفوذ) انجام شده است و در نتيجه بسيتاري از نقاط بيرون از جاذبه كلان شهر مشهد امكانات و فرصت هاي توسعه خود را به نفع توسعه مادر شهر از دست داده اند .

در حال حاضر مهم ترين مسائل فضايي و اجتماعي ناحيه مشهد به عدم تعهادل شديد در توزيع جمعيت , فعاليت, زير ساخت ها , خدمات و درآمد در سطح ناحيه مربوط مي شود.

ناحيه مشهد برخلاف بسياري از نواحي ديگر كشور از توانهاي توسعه اقتصادي و اجتماعي به قدر كفايت برخوردار است , برنابراين راهبرد اصلي ودر برنامه ريزي و توسعه ناحيه عبارت است از بار توزيع عوامل توليد نيروي كار و جمعيت , اعتبارات و سرمايه گذاري ها و تكميل زير ساخت ها در سحط ناحيه و تمركززدايي از ثقل كلان شهر به عنوان مركز ناحيه .

با توجه به شرايط كنوني ناحيه مشهد و در نظر گرفتن اصول توسعه پايدار و اهداف مزادلت, راهبرد اصلي در آمايش فضايي ناحيه مشهد عبارت است از تغيير الگوي توسعه تك مركزي به الگوي تمركز غير متمركز (توسعه متوازن) در سطح ناحيه در مجموعه شهري مشهد عناصر و محورهاي اصلي تعادل بخشي به الگوي فضايي توسعه ناحيه مشهد با توجه به امكانات و محدوديت ها و در نظر گرفتن مزيت هاي نسبي در سطح ناحيه عبارت است از :

-       بازنگري در بار توزيع جمعيت و ساماندهي نظام شبكه شهري و روستايي

-       اعتلاي كيفيت نقش كلان شهر مشهد به عنوان مركز منطقه ناحيه و مجموعه شهري با نقش هاي ملي, فراملي

-       بازنگري دربار توزيع صنايع و خامات در سطح ناحيه و مجموعه شهري

-       اصلاح و تكميلا بسته ارتباطي و زير ساخت هاي توسعه در سطح ناحيه و مجموعه شهري

-       تعريف تمركز خدمات زيارتي و گردشگري در مشهد و توسعه مراكز گردشگري در ساير نقاط ناحيه و مجموعه شهري

الگوي عمومي توسعه و عمران ناحيه مشهد :

مطالعات جمعيتي نشان مي دهد كه جمعيت ناحيه از 2600000 نفر و 1380 به حدود 4 ميليون نفر در سال 1400 خواهد رسيد. در همين دوره زماني جمعيت مشهد از حدود 2 ميليون تجربه حدود 340000 نفر خواهد رسيد و فعاليت و اشتغال به تبع آن افزايش خواهد يافت.

الگوي فضايي توسعه ناحيه مشهد از ميان سه الگوي قابل تصور متمركز, چند مركزي و نيمه متمركز با توجه به تجارب جهاني و شرايط ناحيه مشهد به صورت گزينه سوم تمركز غير متمركز انتخاب شده است . همچنين از نظر الگوي عملكرد و فعاليت بخش هاي اقتصادي با توجه به مزيت هاي نسبي هرك دام در ناحيه اولوليت هاي زير به ترتيب انتخاب گرديده است.

اولويت اول ـ خدمات (زيارت, گردشگري, خدمت برتر آموزشي, درماني, بازرگاني و ترانزيت)

اولويت دوم ـ صنعت (صنايع اساسي, صنايع پيشرفته و پاكت, صنايع تبديلي و صنايع خدماتي)

اولويت سوم ـ كشاورزي و دامپروري

3- چارچوب و اولويت هاي توسعه مجموعه شهري مشهد

1. حفاظت و اعتلاي كيفيت محيط زيست (ايجاد شبكه فضاي سبز, كاهش آلودگي, برنامه حفظ ايمني و مقابله با سوراخ )

2. تقويت زير ساخت ها (تكميل شبكه ارتباطي, تقويت شبكه هاي آب , گاز و انرژي , تقويت محورهاي بازرگاني)

3. ساماندهي وضع زائران و گردشگران

4. برنامه سكونتگاهها (اصلاح نظام شبكه شهري و روستايي , تقويت شهرهاي ميانه و كوچك, تقويت روستاها و روستا شهرها, ساماندهي نواحي حاشيه نشين)

5. ساماندهي صنايع و خدمات (تهيه طرح ويژه ساماندهي صنايع, تقويت زير ساخت هاي جديد توسعه صنعتي, توسعه شهركهاي صنعتي و ... )

6. ساماندهي تاسيات بزرگ شهري (فرودگاه, مواد زايد, پايانه ها , گورستان, زندان و ... )

7. سازمان مديريت مجموعه شهري ( تشكيلات سازماني , تقسيم وظايف ضوابط و نظارت )

راهبردهاي عمده توسعه در مشهد :

-       هدايت الگوي متمركز توسعه كلان شهر مشهد به سمت الگوي توسعه متوازن در سطح منطقه, ناحيه و مجموعه شهري

-       تعادل بخشي به نظام شبكه شهري و روستايي و كاهش نقش جمعيتي مشهد در سطح ناحيه

-       ساماندهي فضايي ناحيه براساس تركيب بخش هاي اقتصادي به ترتيب اولويت: خدمات و گردشگري, صنعت و معدهن, كشاورزي با توجه به اولوويت هاي دروني هر بخش

-       توسعه و تجهيز شبكه ارتباطي و زير ساخت ها در جهت ايجاد تعال فضايي و تقويت كانونهاي جديد توسعه و روابط ميان آنها

-       هدايت تقسيم كار ناحيه اي براساس مزيت هاي نسبي زير ناحيه ها

-       تقويت نقش مجموعه شهري مشهد به عنوان كانون و محرك توسعه در مقياس ملي و فراملي

-       تقويت نقش شهر مشهد به عنوان مركز فرامنطقه اي در شمال شرق كشور

-       هدايت توسعه و ترويج شيوه هاي جديد كشاورزي و دامپروري و صنايع وابسته در چناران , اسكلت , فريمان

-       هدايت توسعه و استقرار صنايع جددر در محورهاي فريمان, سرخس, نيشابور

-       هدايت توسعه مراكز و محورهاي گردشگاهي در نقاط مستعد مثل كلات, توس, گلمكان و ...

-       تقويت شهرهاي ميانه, شهرهاي جديد و تبديل روستاهاي مستعد به شهر در سطح ناحيه و مجموعه شهري

-       حفاظت و بهره برداري پايدار از منابع باارزش صليبي و ميراث فرهنگي

-       ايجاد مديريت يكپارچه براي توسعه ناحيه .

ويژگي هاي زمين ساختي منطقه سپاد :

طرح سپاد در شمال شهر مشهد واقع است اين طرح از لحاظ زمين ساختي از نوع مفروظه افكنه است. در جنوب شهر مشهد يك رشته گسل فرعي موجود است در شمال شهر مشهد رشته كوه هزار مسجد واقع است و يك رشته گسل تخريبي نيز در ناحيه شمال غربي ديده مي شود.

منطقه در حد فاصل 25/36 تا 50/36 درجه عرض جغرافيايي و نيز 50/59 تا 75/59 درجه طول جغرافيايي قرار دارد .

مشخصات فني منطقه سپاد :

زمين و طرح مذكور در مساحتي برابر 1420496 مترمربع تقريبا 142 هكتار بدون ده كاريزك و به همراه آن 1468827 مترمربع تقريباً 147 هكتار در شمال شهر مشهد واقع است .

زمين مورد مطالعه داراي محدوده هاي زير مي باشد :

از شمال به مسل و اراضي مزرعه اسماعيل آباد از شرق به ده كلات نوغا از جنوب به ده كاريزك و به محور صدمتري كمربندي شمال شهر مشهد از غرب به محوطه بازار ميوه و تره بار سپاد خراسان در امتداد بلوار خيام محدود مي شود .

محدوده مورد مطالعه (سپاد) با توجه به نقشه (             ) منطقه بندي شهرداري مشهد در منطقه 2 و محله 15 طرح جامع مشهد واقع شده است .

3- بررسي وضعيت و خصوصيات مجموعه تجاري ـ اداري سپاد :

مقدمه :

در پي اقدامي برنامه ريزي شده و هدفمند, منطبق بر برنامه ها و پيش بيني هاي طرح توسعه شهرستان مشهد اراضي به وسعت 200 هكتار با دسترسي بسيار مناسب به كمربندي اطراف شهر به خدمات گمرك و ورود و خروج كالاهاي بازرگاني در مقياس بسيار وسيع تخصيص يافته اند .

براي اين مجتمع قضائي تحت عنوان مركز تجاري جهاني ـ خيام عملكرد فراشهري بسيار گسترده پيش بيني شده است و به جهت ساماندهي فعاليت هاي مورد نظر, بخشها و فضاهاي جنبي و خدماتي نيز در نظر گرفته شده اند.

مطابق ضوابط و مقررات ساختماني احداث بنا در قوانين تدوين شده جهت طرح آماده سازي اراضي مركز تجارتي ـ جهاني خيام , ساختمانها با كاربري اداري در حداكثر سطح اشغال 60% و حداكثر تراكم 300% و حداكثر 5 طبقه بر روي زمين قابل احداث مي باشند.

با بررسي مقررات و ضوابط براساس قواعد و معيارهاي طراحي فضاي شهري و با توجه به موقعيت سايت در شهر, شكل ساماندهي توده ها و نيز وضعيت بدنه هاي شهري, الگوهاي جديد جهت ساماندهي توده ها پيشنهاد مي شود.

بنابراين, براسا قواعد و معيارهاي طراحي فضاهاي شهري و به منظور سامان دهي بدنه ها در انتهاي محور شهري خيام ـ كمربندي و واقع شدن مركز تجارتي ـ جهاني خيام در انتهاي اين محور و نيز نياز اين مركز به عنوان يك فضاي شهري با عملكرد شهري و فراشهري در مقياس كلان به عناصر شاخص جهت معرفي و شناسائي در كل شهر , و انتخاب توده هاي اداري مجاور ميدان ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام به عنوان مناسب ترين الترناتيو جايگيري عناصر شاخص مورد نياز اين مجموعه تجارتي ـ جهاني.

پيشنهاد مي شود :

به جهت اينكه امكان ايجاد فضاهاي باز و وسيع در مقابل توده هاي ساختماني متراكم مركز تجارتي ـ جهاني خيام وجود ندارد و نياز به متمايز كردن عناصر ساختماني به لحاظ معماري (حجم و ارتفاع) وجود دارد و با توجه به اينكه مقررات وضع شده پاسخگوئي نيازهاي بررسي شده خواهد بود, امكان احداث ساختمانهاي اداري حاشيه ميدان ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام با ارتفاع بيش از حد تعيين شده توسط مقررات موجود (5 طبقه), فراهم گردد و به منظور حفظ تراكم مجاز (300%) ساختمانهاي مورد نظر با سطح اشغال محدودتر و ارتفاع بيشتر بنا شوند .

3-1- بررسي ساماندهي توده ها در امتداد محور خيام :

مطابق نقشه موقعيت شهري سايت, محور خيام, كمربنادي مانند يك آمس مهم شهري به نظر مي رسد كه در لبه هاي آن كاربري هاي اداري به صورت توده هاي عظيم و نسبتا مرتفع در كنار قسمتي محدود از كاربري هاي مسكوني شكل گرفته اند و در حقيقت نوعي تمركز از كاربري خاص (اداري) به صورت سامادهي خطي به چشم مي خورد و به عبارتي در يك تعبير ساده تر, توده ها در لبه يك محور سامان يافته اند .

محور, ابتدائي ترين وسيله ساماندهي فضاهاي شهري مي باشد و براي معنا بخشيدن به آن بايد از ابتدا و انتها و لبه هاي آن تعريف مشخصي ارائه شود .

در آكس مورد بررسي, باغ ملك آباد, به عنوان يك فضاي گسترده نقطه ابتداي محور را تشكيل مي دهد و ميدان ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام كه توده هاي مورد مطالعه با كاربري اداري در لبه هاي آن قرار دارند به عنان تركيبي از توده و فضا كه توده ها بر آن غالبند نقطه انتهاي محور را تشكيل مي دهد.

بنابراين تعيين شكل و ارتفاع توده ها به عنوان عناصري كه انتهائي ترين نقطه يك آكس مهم شهري را تعريف مي كنند حائز اهميت است  زيرا وضعيت بدنه ها در طول محور, سيماي آن را مشخص مي سازد.

در اين محور با تغيير كاربري هاي حاشيه از مسكوني (در مجاورت باغ ملك آباد و با ارتفاع حداكثر 3-4 طبقه) به اداري با افزايش ارتفاع روبرو هستيم و پس از آن مجموعه مرتفع آپارتمانهاي مسكوني (با حدود 12 طبقه ارتفاع) قرار گرفته اند و در انتهاي محور مجموعه اي از توده هاي اداري واقع در ميدان ورودي مركز تجارتي جهاني خيام با ارتفاع 5 طبقه پيش بيني شده اند .

به نظر مي رسد رعايت توالي افزايش توده ها و تداوم حركت ريتميك و تقريبا صعودي خط آسمان درلبه محور به نوعي نظم ختم شده است كه در انتها نياز به توده هاي مرتفع تر نسبت به عناصر مجاور ايجاد مي كند .

قرارگيري بدنه ها با ارتفاع پيش بيني شده 5 طبقه مطابق مقررات موجود در انتهاي محور حركت ريتميك خط اسمان را مخدوش مي سازد و نظم موجود در فضاي شهري را مختل ساخته و هم چنين نقطه پايان مشخص براي اين محور مهم شهري تعريف نمي شود .

با توجه بر اين اساس كه در انتهاي اين محور توده ها بر فضا غالبند و امكان تعريف يك نقطه انتها به صورت فضاي باز (مانند باغ ملك آباد در نقطه شروع محور) وجود ندارد و نيز توده ها بايد به گونه اي پيش بيني شوند كه به عنوان نقاط خاص يك اكس مهم شهري عمل كنند, نياز به قرارگيري توده هائي متفاوت نسبت به بناهاي مهم هم جوار وجود دارد.

الگوي شكل گيري طرح :

بررسي نظام دسترسي و اتصال مجموعه به شهر:

همانگونه كه پيشتر ذكر شد امتداد و محور اصلي شهري در دو جبهه شرقي و غربي زمين و اتصال اين دو محور در شمال زمين با محور شرقي غربي, ايجاد يك كمربندي در پيرامون زمين و اتصال مجموعه به بافت شهري و مركز شهر تامين نموده است . اين شبكه يكپارچه در دو نقطه با كمربندي اصلي در جبهه جنوبي زمين به وسيله دو تقاطع غير همسطه تلاقي نموده و اتصال به كمربندي را نيز به عنوان يك شبكه برون شهري برقرار مي نمايد.

استقرار ستون فقرات شهري :

استقرار بلواري به عنوان ستون فقرات مجموع علاوه بر دو راستاي طولي و عرضي زمين (به تناسب محل قرارگيري ورودي اصلي) در حالات غير متقارن نيز طرح گرديده است, در اين گزينه ستون فقرات مورد نظر نقش اتصاد دهنده و پيوند دادن كل بافت مجموعه را از يك دسترسي منطقي كه در عين حال نقش تنظيم عملكرد جمع و پخش كنندگي ترافيكي را خواهد داشت, برخوردار سازد.

3-1-3- مكان يابي عناصر مورد نياز:

پس استقرار ستون فقرات طرح عناصر مورد نياز مجموعه ( براساس برنامه ريزي كالبدي) به تفكيك واحدهاي تجاري عمده و خرده فروشي, انبارهاي عمومي و خصوصي, صنايع مجاز درون شهري, فضاي سبز, فضاهاي خدماتي مورد نياز و نيز پايانه وسائط نقليه سنگين و خدمات فني عمدتاً درورودي مجموعه مكانيابي گرديده اند.

در اين رابطه الگوهاي متعددي بررسي گرديده كه به اختصار به شرح چند نمونه خواهيم پرداخت .

الگوي مركزي: در اين الگو وجود محور ديگري عمود بر محور ستون فقرات مجموعه ايجاد مركزيتي در محل تقاطع دو محور مذكور نموده و اين دو محور در حقيقت كل بافت مجموعه را به يكديگر پيوند دادده و از انسجام لازم برخوردار خواهد نمود .

الگوي تلفيقي: گزينه هايي كه الگوي تلفيقي دارند سعي نموده اند تا خدمات گوناگون را حتي الامكان در كل مجموعه از طريق يك نظام متعادل توزيع مي نمايند.

اين گزينه ها غالبا ضمن آنكه امكان تمركز خدماتي را كمابيش فراهم مي سازند به طور نسبي از مرغوبيت بخشي از اراضي مجموعه كه به خدمات مركزي نزديك ترند نسبت به نقاط دور از خدمات تا حدود زيادي جلوگيري به عمل مي اورند.

از بين الگوهاي شكل گيري با اهتمام به تجزيه و تحليل هاي به عمل آمده الگوي مركزي به لحاظ بيشترين نقاط قوت و كمترين نقاط ضعف به منزله الگوي بهينه در قالب طرح نهايي ارائه گرديده است .

3-3- سازمان فضايي مجموعه :

سازمان فضايي طرح مورد نظر بر مباني ذيل منطبق مي باشد :

3-3-1- واحدهاي تجاري:

واحدهاي تجاري به دو دسته عمده فروشي و خرده فروشي تقسيم مي گردد, سطح و تعداد آنها به تفصيل در مبحث برنامه ريزي مورد بررسي قرار گرفته است از نظر جايگزيني واحدهاي تجاري خرده فروشي به طور عمده به صورت خطي و درامتداد محورهاي اصلي مجموعه پيش بيني گرديده اند و از نقطه نظر شهري در صورت ساخت و سازهاي منطبق بر اصول و ضوابط, سيماي مطلوبي به مجموعه خواهند بخشيد .

در جبهه پشت خرده فروشيها واحدهاي تجاري عمده فروشي واقع گرديده اند كه ضمن ارتباط با خرده فروشي به صورت مستقل نيز داراي دسترسي هايي در حد فاصل انبارهاي خصوصي مي باشند. اين امر به سهولت انبارداري كالا و دستيابي به موجودي انبارها را نيز تامين مي نمايد .

همچنين درطبقات فوقاني تجاري هايي كه در امتداد محور اصلي مجموعه قرار دارند دفاتر تجاري مربوطه پيش بيني گرديده اند. به طور كلي دراين بشخ از مجموعه, ارتباط بين مراكز عمده فروشي و نگاهداري كالا و نيز عرضه كالا به صورت خرده فروشي به راحتي برقرار بوده و از لحاظ حسي و فيزيكي مركزيتي در داخل مجموعه ايجاد شده است .

در قسمت شمالي محور اصلي دو مركز صنايع دستي به صورت متمركز پيش بيني گرديده كه در صورت ارائه الگوي مناسبي در زمينه معماري, فرضا مشابه الگوي سرها و يا تيمچه هايي كه از دير باز در ماركز سنتي و قديمي تجاري معمول بود هاست, ويژگي خاصي خواهند يافت. اين ويژگي با در نظر گرفتن امتداد شبكه مقابل اين دو مركز و عبور از ميان پارك و فضاي سبز شهري, ازمطلوبيت بيشتر برخوردار خواهد بود.

3-3-2- انبارها :

انبارها به دو دسته تقسيم گرديده اد كه بخش عمده آن به صورت انبارهاي خصوصي و باقيمانده به صورت عمومي خواهند بود.

همانگونه كه قبلا نيز ذكر گرديد انبارهاي خصوصي عموما پيرامون كاربريهاي تجاري پيش بيني گرديده تا جابجايي و نگاهداري كالا به راحتي صورت پذيرد.

انبارهاي عمومي ـ اين دسته از انبارها در قسمت شمالي زمين و در مجاورت صنايع مكانيابي گرديده اند كه ضمن دسترسي از اطراف, در ارتباط عملكردي بيشتري نيز با صنايع قرار مي گيرند.

3-3-3- صنايع:

صنايع پيش بيني شده در منتهي اليه شمالي زمين و در مجاورت شبكه اصلي كمربندي مجموعه جايگزين گرديده اند تا ضمن برقراري ارتباط متقابل با انبارهاي عمومي, از نفوذ و تردد وسائط نقليه سنگين به بخشهاي داخلي مجموعه تا حد امكان پرهيز شود. چگونگي و ضوابط استقرار صنايع مجاز در مجموعه, در بخش برنامه ريزي به تفكيك تعداد و سطوح مورد نياز مورد بررسي قرار گرفته است.

3-3-4- اداري و اداري ـ خدماتي

كاربري اداري در ورودي غربي مجموعه جايگزين گرديده و عملكرد آن عموما در مقياس شهري و اداره مجموعه و نيز بخشي از آن به شعبات و نمايندگي هاي ارگانهاي اداري و تجاري شهر مشهد اختصاص يافته است : مانند شعبات بانكها, گمركات, اداره بازرگاني و ساير ادارات و سازمانها و دفاتر مربوطه .

در بخش جنوبي قسمت اداري كاربري اداري خدماتي با عملكردي كمابيش مشابه و به صورت ذخيره در نظر گرفته شده است كه در صورت نياز به گسترش بخشهاي خدماتي كاربري اداري مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

لازم به توضيح است كه جهت ارتباط هر چه بيشتر بازار مركزي ميوه و تره بار و مجموعه مورد طراحي, قسمت ها اداري و خدماتي بازار نيز به صورت متقارن در آن سوي بلوار اصلي ورودي (امتداد بلوار خيام) واقع گرديده است.

3-3-5- تاسيسات و تجهيزات شهري :

تاسيسات و تجهيزات شهري در نقاط مختلف مجموعه به صورت پراكنده و عمدتا در اراضي شمالي و در حريم مسير اسماعيل آباد پيش بيني گرديده است .

اين مكانيابي بنا به دلايل ذيل صورت گرفته است .

اولا زمينهاي مذكور در بخشهاي نامرغوب مجموعه واقع شده اند (عوارض طبيعي پيچيده و غير اقتصادي بودن آن جهت واگذاري به ساير كاربريها)

ثانيا نياز به سطوح وسيعي از اراضي جهت احداث تاسيسات زير بنايي از جمله تصفيه خانه و حوضچه هاي مربوطه و نيز توجه به جهت وزش باد از ديگر دلايل انتخاب اين اراضي مي باشند.

موارد فوق عمدتا در مورد تاسيسات زير بنايي مجموعه مد نظر بوده و ساير تجهيزات شهري از جمله آتش نشاني در مكاني پيش بيني گرديده است كه در مراحل اوليه ساخت مورد بهره برداري قرار گيرد و براي بازار ميوه و تره بار نيز با كوتاهترين دسترسي ممكن قابل استفاده باشد.

سردخانه نيز از وضعيتي مشابه آتش نشاني برخوردار است و در اولويت اول ساخت قرار گرفته تا هم پاسخگوي نياز مجموعه و هم بازار مركزي ميوه و تره بار باشند.

علاوه بر اين, در بخش شرقي مجموعه زميني به صورت ذخيره جهت گسترش و نياز آتي مجموعه در نظر گرفته شده است كه در بخش اراضي ذخيره بدان خواهيم پرداخت .

3-3-6 خدمات فني و دروازه اي:

بنابر آنچه قبلا در برنامه ريري كالبدي ذكر شد خدمات دروازه اي شامل گهباني و انتظامات و تسهيلاتي براي اقامت كوتاه مدت و مهمانسرا است . اين مجموعه در مجاورت خدمات فني كه شامل تعميرگاههاي مجهز جهت وسائط نقليه سنگين و سبك و پمپ بنزين, باسكول و ترمينال نوبت دهي كاميونها مي باشد, قرار گرفته است . خدمات نگهباني و انتظامات در هرسه ورودي مجموعه پيش بيني شده و خدمات فني فوق الذكر در ورودي جنوبي استقرار يافته است تا ضمن ارتباط عملكردي مناسب با خدمات دروازه اي جنوبي مجموعه بتوان آن را با توجه ترافيك سنگين و الودگي محيطي از كل مجموعه نيز جدا كرد . در فضاي سبز قسمت شرقي زمين نيزيك پايانه وسائط نقليه سنگين به مساحت تقريبي در هكتار پيش بيني گرديده است .

همچنين سطوح وسيعتي از اراضي جهت گسترش آتي مجموعه و نياز بشتر به خدمات عمومي در امتداد بلوار ورودي شرقي و حد فاصل شبكه جنو بي طرح و كمربندي شهر به صورت ذخيره درنظر گرفته شده است .

توضيح اينكه خدمات جنبي مورد نياز روزمره به صورت غير متمركز و پراكنده در داخل مجموعه و عمدتا در امتداد بلوار اصلي و در مجاورت ساير كاربريها استقرار يافته اند و يك مهمانسراي مجهز نيز در اراضي بخش اداري مجموعه مكانيابي شده است .

3-3-7- خدمات فرهنگي مذهبي و ورزشي :

زمين ورزشي پيش بيني شده در مجموعه در مقايس ناحيه و يا حتي فراتر از آن نيز قابل استفاده مي باشد كه هدف از ايجاد آن علاوه بر تامين امكانات رفاهي جخعيت شاغل و ساكن درمجموعه مي باشد, به جگونه اي ايجاد جاذبه جهت استفاده و آشنايي بيشتر مردم ساير مناطق شهري با امكانات مجموعه و در نهايت هر چه بيشتر فعال شدن آن نيز مي باشد .

در مجاورت اولين ميدان از ميادين سه گانه مجموعه يك مركز فرهنگي مذهبي نيز با اهداف فوق الذكر نيز بررسي و پيش بيني گرديده است .

3-3-8- در مجاورت بلوار اصلي يك مركز درماني مجهز پيش بيني گرديده كه از اطراف نيز داراي دسترسي مي باشد .

مكنيابي آن به جهت سهولت دسترسي در موارد اورژانس و حوادث ناشي از تصادفات و سوانح در اينگونه مجموعه ها در اين نقطه توجيه پذير مي باشد .

مساحت و درصد كاربريهاي مختلف به تفكيك.

توسعه اوليه و ذخيره در اراضي فتح آباد مشهد .

3-3- بررسي مركز تجارتي ـ جهاني خيام به عنوان يك فضاي شهري:

استقرار كاربريهاي اصلي در امر تعادل كالا و خدمات تبعي آن در يك مجتمع قضائي مركز تجارتي جهاني خيام را به يك مجموعه با عملكرد شهري و فراشهري در مقياس كلان تبيل ساخته است .

بنابراين مركز تجارتي جهاني خيان به عنوان يك فضاي شهري و به مثابه يكي از اركان اصلي ساخت كالبدي شهر داراي مفهوم عمومي و اجتماعي است .

چنين مجتمع فضائي گسترده اي نياز به عناصر و آلمانها مشخص و قابل تفكيك از ساير عناصر شهري جهت معرفي مجموعه دارد. بنابراين اين عناصر شاخص علاوه بر بهبود سيماي شهري, جهت شناسائي اين مجموعه شهري توسط عموم نيز مناسب است.

امكان ايجاد چنين شاخص هائي در فضاي شهري, به صورت ايجاد فضاهاي باز وسيع با توده ها با معماري خاص وجود دارد در مركز تجارتي جهاني خيام به جهت تراكم توده ها و فقدان فضاهاي گسترده از طريق شاخص كردن توده ها نسبت به وضع كلي موجود يا پيش بيني شده براي كل مجتمع مي توان اين منظور را تامين نمود.

بنابراين بكارگيري توده هائي با معماري خاص به لحاظ (شكل و ارتفاع) و متفاوت با وضعيت كلي موجود در كل مجتمع موجب ايجاد المان هاي شاخص جهت معرفي مركز تجارتي جهاني خيام خواهد شد كه به لحاظ موقعيت شهري و عملكرد گسترده فراشهري اين مركز بسيار مناسب به نظر مي رسد.

3-5- بررسي ميدان ورودي مجتمع تجارتي ـ جهاني خيام به عنوان يك فضاي شهري :

بررسي وضعيت ميدان ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام به عنوان يكي از عناصر اساسي فضاي شهري و اجزاي اصلي در ساختار كل شهر و نيز فضاي سازمان يافته و واجد نظم به صورت كالبدي باري فعاليت انساني كه براساس قواعد معين استوار است در تعيين وضعيت توده ها بسيار مناسب است .

اين قواعد عبارتند از : ارتباط ميان شكل بدنه هاي محصور كننده يكدست يا متنوع بودن بدنه ها و ابعاد مطلق بدنه ها نسبت به طول و پهناي فضاي در ميانه گرفته شده .

تاثير متقابل و رابطه توده ها با هم, فضاي ميدان را مي سازد و تا وضعيت توده هاي ساختماني محصور كننده فضا مشخص نشود اختصاص سطح دو بعدي به ميدان بي معني است.

در يك ميدان آنچه به عنوان گشايش فضائي مطرح مي شود. نوعي توقف و ايست از نظر بصري و حتي فيزيكي به همراه دارد بنابراين در ميدان همه بدنه هاي محصور كننده واجد اهميت هستند زيرا تا زماني كه اين لبه ها توسط ناظر درك نشود عملا مفهوم ميدان مصداق پيدا نخواهد كرد.

مطابق نقشه, شبكه هاي دسترسي منتهي به ميدان با عرضي حدود 45-35 متر پيش بيني شده اند و با توجه به اصل محصور بودن فضا يعني تناسب ارتفاع توده ها در رابطه با فضاي محصور شده تعيين ارتفاع مناسب براي اين توده ها فاكتور لازم مناسبي به نظر مي رسد.

علاوه بر اين ميدان, در محل ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام گونه اي معرفي اوليه از كل مجتمع براي ناظر محسوب ميشود مراجعين براي دسترسي به هر قسمت از سايت نيازمند به عبور از ميدان هستند. در حقيقت اين ميدان ورودي مانند مفصل مهم در كل مركز تجارتي ـ جهاني خيام عمل مي كند و توده هاي جاي گرفته در لبه آن كه فضاي ميدان را تعريف مي كند به عنوان المانهائي براي معرفي مجموعه عمل خواهند كرد.

بنابراين وضعيت كالبدي اين توده ها, به لحاظ معماري (حجم توده و ارتفاع) حائز اهميت است و لازم است . مناسب ترين الگوها جهت ساماندهي توده ها در محل ميدان ورودي مركز تجارتي ـ جهاني خيام انتخاب شوند.

3-4- طرح پيشنهادي جهت مجموعه اداري مركز تجارت جهاني خيام :

كليات طرح شامل پاركينگها, مجموعه خدماتي و مجموعه اداري مي باشد .

در اين طرح, طبقات زير زمين از بنا حذف شده اند و كاربري هاي منظور شده براي آن در طبقات جاي گرفته اند.

پاركينگها كه سطح بسيار وسيعي را شامل مي شوند در طبقات ( حداكثر تعداد طبقات مجاز) قرار گرفته و تنها قسمتي از سطح اشغال كل بناها را در بر گرفته اند.

و تنها تاسيسات زير بنايي در قسمتي از يك طبقه زير زمين قرار مي گيرند.

قسمت ديگر از سطح توده ساختماني به فضاهاي خدماتي مورد نياز مجموعه اختصاص يافته و ارتفاع در نظر گرفته شده براي آن نيز برابر پاركينگ ها است.

دفاتر اداري در مساحتي محدود كه نسبت به ديد اصلي چرخيده است قرار گرفته و ارتفاع گرفته اند.

 

بخش چهارم تحليل و نتيجه گيري

با بررسي هاي انجام شده در مقياس شهر و محدوده مورد مطالعه در بخش شناخت مي توان خصوصيات متفاوت پروژه را در مقياس هاي گوناگون مورد ارزيابي قرار دارد  كه از آن جمله مي توان به خصوصيات ساختاري ، عملكردي ، كالبدي ، ترافيكي جمعيتي اقتصادي ، اجتماعي و تعليمي اشاره داشت كه هر يك نتايجي قابل دستيابي  به همراه دارند .

نخست – خصوصيات تاريخي :

باتوجه به اينكه كال چهل بازه ومحدوده پيرامون آن درخارج از بافت تاريخي وسنتي شهر مشهد واقع شده است و تنها تاثيرات عوامل و عناصر تاريخي از جمله خيابانها و مناطق خاص همانند وكيل آباد در پيرامون محدوده طراحي مشاهده مي شود، لذا توجه به نقش آنها به عنوان خاطره و ذهنيات ساكنين و مسافران شهر مشهد و لزوم ارتباط پروژه با آنها ضروري  به نظر مي رسد .رودخانه گلستان و آب عبوري از كال چهل بازه به عنوان يك عنصر ثابت در طول محور و بعنوان يك عنصر يادماني مي  تواند به شكل گيري عناصر و عوامل پيرامون خود كمك شاياني بنمايد . از اين جهت توجه به عنصر آب براي زنده كردن فعاليت ها و خاطرات مردم در محور خطي چهل بازه حائز اهميت مي باشد .

اتصال محور چهل بازه با محور وكيل آباد و در نهايت با منطقه ييلاقي وكيل آباد با توجه به اينكه هر دو در طول زمان شكل گيري شهر مشهد به عنوان يك نقطه قابل اتكاء قلمداد شده اند . مي تواند نقطه اتصال محكمي جهت تاثير پذيري  از موقعيت ويژه آنها باشد .

مركز شهر و محل كار و دور ماندن از خدمات و تجهيزات موجود در مراكز شهري مي باشد .

اين مبحث از اين جهت بررسي شد كه متذكر شويم كال چهل بازه با توجه به مقياس و موقعيت بسيار نامناسب خوددر شهرو در بافت جديد و انواع پتانسيلهاي موجود قابليت ايفاي چنين نقشي را در بافت جديد شهر دارا مي باشد و مي تواند با تبديل شدن به شالوده شهري در بخش توسعه يافته و پيش بيني اتصال مستقيم آن با محور بالا خيابان به عنوان راستاي تجاري و شالوده اصلي بافت قديمي تر شهر استخوان بندي و ستون فقراتي محكم و فعال را براي شهر به تصوير بكشد كه هم باعث خوانائي شهر شود و هم گسترش كالبدي شهر را تحت تاثير مستقيم خود در آورده و با جهت دار كردن و هدفمند كردن طرحهاي  تفضيلي و آماده سازي با انسجام كالبدي و عملكردي شهر در بخشهاي جديد بيانجامد با چنين ديدي نسبت به پروژه موارد زير مورد توجه قرار مي گيرند .

1- بلامانع بودن و حتي لزوم قرارگيري كاربرهاي اصلي و عمده شهري در طول پروژه .

2- ايجاد و توجه به ميدانها و فضاهاي باز در مقياس شهر با كاربردهاي مختلف (فرهنگي ، اجتماعي ، مذهبي و ....)

3- توجه به سيماي اين مكز و شاخص شدن آن به لحاظ مباحث بصري

4- حركت در جهت هماهنگي و مكمل شدن اين هسته با هسته مركزي شهر براي تقويت آن در طول زمان – مثل توجه كردن به توريسم و زائر و برطرف كردن نيازهاي خدماتي و فرهنگي و فراغتي آنها در اين بخش .

5- توجه به ايجاد كاربريهاي خدماتي ، تجاري مقياس شهر براي مرتفع كردن نيازهاي بخش جديد شهر .

6- ايجاد دسترسهاي و مستقيم به هسته قديمي شهر

7-توجه به عملكرد مفصلي اين پروژه در كل شهر ومطرح كردن ‌آن بعنوان ابتدا يا انتهاي حركت شريانهائي كه در طول شهر حركت مي كنند و يا تداركات لازم براي تغيير جهت اين محورها در جهت هويت بخشيدن به آنها به لحاظ بصري و عملكردي .

با توجه به مطالعات انجام شده در مقياس شهر توجه به نكات زير ضروري است .

توجه به مهمترين محور شرقي غربي شهر (بالا خيابان ) بعنوان بخشي از شالوده شهر مشهد و خارج كردن آن از بن بست فعلي در محدوده ميدان فردوسي و باغ امام رضا .

توجه به تاكيدات طرح جامع مبني بر در نظر گرفتن مركز تجاري خدماتي در مقياسي شهري و فراشهري براي حوزه هاي شمال غربي شهر .

توجه به جايگزين كردن كامل محور بالا خيابان بعنوان ستون اصلي فقرات شهر با توجه به ارزشهاي آ، به جاي محور وكيل آباد و بكارگيري تدابيري در جهت امتداد آن تا بخشهاي جديد الاحداث شهر در غرب و پروژه براي ايجاد ستون فقرات محكمي درشهركه پويايي و خوانائي شهر را بدنبال داشته باشد .

توجه به لزوم ارتباط سريع و راحت عموم با وسايل نقليه شخصي و انواع وسائط نقليه عمومي از محدوده طرح تا مركز شهر .

در گام بعدي جهت رسيدن به ساختاري منسجم تر و پوياتر در محدوده مورد مطالعه مي توان نكات ذيل را مورد توجه قرار داد :

توجه به نقش ساختاري محورهاي شكل گرفته در محدوده مورد مطالعه در جهت ارتباط فضاهاي محدوده طرح با ‌آنها به لحاظ محكم تر كردن ساختار منطقه پيرامون طرح و ارتباط آنها با شهر (آزادشهر ، دانشجو ، فلاحي )

توجه به نقش بلوار وكيل آباد با توجه به نقش ساختاري ويژه اي كه در منطقه و شهر ايفا مي كند و تلاش در جهت متصل كردن محور كال چهل بازه با اين محور قديمي .

ارتباط خدمات وعناصر شاخص شكل گرفته درمحدوده مورد مطالعه با عناصر پيشنهادي طرح كه مي توانند در جهت پيوستگي محدوده طرح با بافت پيرامون نقش قابل توجهي داشته باشد .

توجه به نقش ساختاري كه محور كال چهل بازه بعنوان يك مفصل ميان محلات و مناطق حوزه پيرامون كال ايفا خواهد كرد و مكاني براي اتصال آنها به يكديگر به حساب خواهد آمد .

در نظر گرفتن نقش فضاهاي باز و فضاهاي سبز در تركيب با ساخت و سازهاي پيشنهادي طرح به عنوان عناصر تشكيل دهنده ساختاري طرح و رابطه آنها با بافت شكل گرفته پيرامون .

توجه به محل قرار گيري عناصر شاخص و كاربريهاي عمده در طرح پيشنهادي بطوريكه باعث بر هم خوردن ساختار عناصر شكل در وضع موجود منطقه نشوند .

در نظر گرفتن تاكيد شريانهايي كه در طرح جامع مشهد ، پيشنهاد شده اند و در آينده برساختار محدوده مورد مطالعه تاثير بسزايي مي گذارند .

مشخص كردن حوزه هاي مختلف پروژه از جمله حوزه هاي محله اي ، ناحيه اي ، براي برقراري ارتباطي منطقي و داراي سلسله مراتب با بافت پيرامون كال به عنوان عضوي از ساختار منطقه .

سوم – خصوصيات عملكردي (كاربري )

مي توان عموم مباحث مطرح شده در بخش كاربري ها را به چهاردسته كلي تقسيم نمود .

الف- ارزيابي كاربريهاي عمده :

ارزيابي كاربريهاي مهم و عمده وضع موجود محدوده و حوزه هاي پيرامون كه مي تواند از طرفي كمبودها و قابليتها و از طرف ديگر عدم نياز به ايجاد برخي كاربريهاي جديد را خاطر نشان سازد .

1- توجه به انتقال كاربريهاي ناساگار با تاثير گذاري نامطلوب در محيط مانند زندان ،بخشهاي نظامي و ... به خارج از محدوده مورد نظر .

2- توجه به جاذبه هاي توريستي تفريحي  منطقه مثل نمايشگاه پارك بحر آباد و بكار بردن كاربري هاي همخوان و مكمل براي تقويت نقش توريستي محور كال چهل بازه و نزديك تر شدن به اهداف كلي مورد نظر .

3- توجه به محور تجاري بلوار آزادگان بعنوان مرتبط كننده بافت مركزي شهر با محدوده كال چهل بازه به عنوان يك مفصل شهري 

4- توجه به همسايگي مناطق مسكوني با محدوده كال و بكار بردن كاربريهاي سازگار با آنها در محدوده مورد نظر .

5- توجه به رابطه كاربريهاي وضع موجود با كاربريهاي پيشنهاد در طرح به لحاظ رسيدن به كاركردي بهينه و مطلوب در كل منطقه و شهر .

6- توجه به مالكيت زمينها و ساخت و سازهاي انجام شده در محدوده كال و تلاش در جهت هماهنگي احداث كاربريهاي اراضي با مالكيتهاي موجود .

ب- ارزيابي سطح و سطوح كاربريها :

در ابتدا لازم به ذكر است سطوح پيشنهادي ما براي كاربري ها با توجه به سطوح پيشنهادي كاربري ها در سال 1350 در محدوده طرح و همچنين پيش نهادهاي طرح جامع 95-70 در مورد سطوح وسرانه در محدوده مورد مطالعه مي باشد .

1- افزايش  سطح فضاهاي سبز و فضاهاي شهري با توجه به كمبود سرانه اين گونه كاربريها و مقياس هاي گوناگون ( شهر، منطقه ، ناحيه ...) و با توجه به فرصت ايجاد شده است .

2- ايجاد فضاهاي تجاري در مقياسهاي گوناگون در محدوده طرح با توجه به كمبود سطح تجاري مناطق و نواحي و از طرفي پايين بودن سرانه تجاري شهر مشهد درحال حاضر .

3- كم كردن سطح و سطوح مسكوني موجود در طرح تفضيلي محدوده با توجه به تعريف جديد ارائه شده براي محدوده طرح و افزايش تراكم و رجوع بلند مرتبه سازي براي جبران تراكم پيش بيني شده .

4- افزايش سطح و سطوح خدمات شهري با توجه به موقعيت توريستي منطقه و لزوم افزايش خدمات در جهت جوابگويي به مقياس هاي مختلف محدوده پيرامون .

ج- ارزيابي نوع كاربريها ‌:

باتوجه به بررسي هاي انجام شده در زمينه انواع كاربريهاي شكل گرفته در محدوده مورد مطالعه مي توان دريافت كه عمده ترين كاربري موجود به كاربري مسكوني تعلق دارد و بقيه كاربريها بصورت پراكنده در داخل بافت شكل گرفته اند و در عين حال با كمبود و نارسايي مواجهند . لذا با توجه به قابليت محور چهل بازه ( به عنوان يك محور شهري ) جهت استقرار كاربريهاي متنوع با مقياس هاي گوناگون مي توان به برخي از اساسي ترين آنها اشاره داشت :

كاربري تجاري                    كاربري اداري

كاربري فرهنگي                 كاربري ورزشي

كاربري پذيرايي و جهانگردي   كاربري خدمات شهري

كاربري تفريحي و گذران اوقات فراغت         كاربري مسكوني ومختلط 

د- ارزيابي مقياس كاركردي كاربريها :

با توجه به اينكه كاربري هاي شكل گرفته در محدوده مورد نظر جهت جوابگويي به نيازهاي متفاوتي مي باشند و داراي مقياس هاي گوناگوني هستند ، لذا بايستي سعي گردد تا ايجاد كاربريهاي جديد در جهت سازگاري و همخواني با كاربري هاي وضع موجود به لحاظ  مقياس و ميزان جوابگويي آنها باشد . بطوريكه هيچكدام باعث نفي و يا ضعيف شدن ديگري نگردد. اين موضوع در محل قرار گيري ‌، نوع دسترسي ، اندازه ، و تاثير بسزايي دارد .

چهارم – خصوصيات كالبدي

در نظر گرفتن سياست طرح جامع در رابطه با افزايش تراكم و الگوي آپارتماني در منطقه  .

وجود بافت درشت دانه در منطقه باعث بالا رفتن كيفيت كالبدي منطقه مي شود كه با افزايش سرمايه گذاري همراه مي باشد .

استفاده از زمينهاي  باير بعنوان يك پتانسيل موجود در منطقه در جهت رفع نياز به فضاهاي سبز ، خدمات و انبوه سازي .

رعايت سلسله مراتب سازمان فضايي شامل ساخت و سازها و فضاهاي باز در محدوده طراحي .

شكل گيري هرچه سريعتر معابري كه باعث انسجام كالبدي بافت منطقه مي شود . ( 75 متري و ....)

بدليل عدم پيوستگي فضاهاي سبز در بافت موجود منطقه ايجاد فضاهاي سبز پيوسته اي كه بافت موجود را اشغال ، ارتفاع ، جهت ، ... جهت رسيدن به يك نماي مطلوب  و بطور كلي كنترل تراكم هاي ساختماني و مسكوني  را رابطه با سيما و منظر عمومي .

توجه به ديد و منظر مطلوب در محلها اتصال معابر پياده و سواره با ساخت و سازهاي بدنه كال و رعايت مسائلي همچون عقب نشيني ، نبش ، ديواره و ... توجه به سلسله مراتب ارتفاعي محدوده كال .

هماهنگي ميان اجزاء و عناصر اساسي كالبدي مجموعه با يكديگر ارتباط ميان شهر و مجموعه مورد نظر به لحاظ پيوستگي كالبدي .

پنجم – خصوصيات ترافيكي

با نگاهي به بررسي هاي انجام شده در مورد وضعيت كلي دسترسي شبكه موجود و طرح جامع  و در نظر گرفتن اهداف كلي پروژه نكات زير به نظر مي آيد .

1- تكميل شبكه ارتباطي وضع موجود منطقه و توجه خاص به بلوار معلم ( 38 متري آزادشهر ) با توجه به بررسي ها و نقش حياتي آن در منطقه در ارتباط با بافت مركزي شهر و تصحيح سلسله مراتب شبكه راهها...

2- اصلاح مسير راهها به منظور بهبود و وضعيت شبكه راهها با توجه به نقش جديد منطقه و نقشچهل بازه بعنوان مركز جديدي براي شهر .

3- توجه به منشعب شدن شبكه راههاي توسعه آتي از اين منطقه و رسيدن شبكه راههاي بخش قديمي شهر به منطقه و تعريف مناسب  اتصال اين شبكه ها به يكديگر در محدوده مورد مطالعه .

4- توجه  به برقراري اتصال مستقيم دو بخش شمالي و جنوبي بلوار وكيل آباد و در نيتجه اتصال مستقيم بخشهاي توسعه آتي به جنوب بلوار وكيل آباد با در نظر گرفتن و امتداد يك يا چند شريان موجود با توجه به شرايط طرح .

5-توجه بايجاد دسترسي هاي كمكي به كاربريهاي مطرح شده در طرح و مخصوصا كاربريهاي كه نياز به دسترسي سواره مستقيم دارند و جلوگيري از ترافيك در خيابان  اصلي .

6- توجه به مجزا كردن وظيفه راهها و مشخص كردن نقشهاي ترافيكي و اجتماعي مسيرهاي سواره .

7- توجه به شكل گيري مسيرهاي پياده كه از محدوده پيرامون وارد محدوده طرح مي شود . و درجهت پيوستگي محلات دو سوي  محدوده نقش قابل توجهي را ايفا مي كنند . و توجه به تداخل كمتر آنها با محورهاي سواره و پر رفت و آمد .

8- توجه به نقش اجتماعي بلوار وكيل آباد بعنوان پتانسيلي در منطقه و جذب اين پتانسيل براي شكل دادن به موجود در طرح به كمك شريانها و فضاهايي كه ارتباط محكمي ميان ايندو برقرار سازد .

9- توجه به مراجعات شهري و فراشهري  از طرثيق بلوار كمربندي 75 متري و ارائه تمهيداتي براي وارد نشدن بار ترافيكي اين مسير بطور بي واسطه بداخل محدود طرح و مغشوش كردن كاربريهاي اطراف وضعيت ترافيكي موجود در ‌آن .

10- جداسازي كامل راه هاي عبوري و محلي در منطقه  و ارائه تمهيداتي براي اجراي صحيح سلسله مراتب دسترسي به محلات منازل و جلوگيري از مشكلات ايجاد شده در زمينه تداخل ترافيك عبوري  و محلي .

11- توجه به طراحي منطقي انتهاي راههاي منتهي  به محدوده كال چهل بازه در هنگام برخورد با راهها ، كاربريها و موانع مختلف در كل طرح .

12- بطور كلي توجه به پيشنهادات و پيش بيني ها و ضوابط  تقاطع ها در طرحهاي مصوب در نظر گرفته شود مگر در موارد خاص كه با توجه به اهداف طرح و ايجاد شرايطي تازه تغييراتي در پيشنهادات طرح جامع داده شود .

13- توجه به بلوار 75 متري و تقاطع هاي پيشنهادي مصوب در طرح جديد سازمان ترافيك و هماهنگ كردن آنها با توجه به وضعيت پرتردد طرح .

14- تعريف مشخص تقاطع هاي شريانهاي شاخص  كه در طول شهر حركت كردند و در محدوده ي طرح با يكديگر تلاقي  مي كنند .

15- توجه به بلوار 75 متري و 35 متري بعنوان خيابانهاي محدوده كننده طرح در قسمتهاي شمالي و جنوبي  محدوده مورد نظر .

16- با توجه به عدم شكل گيري نامناسب فضاي پاركينگ در محدوده مورد مطالعه  ايجاد هر گونه فضاي خدماتي ، تفريحي و توريستي و ... در محدوده طرح نياز جدي به فضاي پاركينگ دارد و در عين حال اغتشاش  شريانهاي عبوري را با احداث پاركينگهاي مورد نياز ، باعث نشويم .

17- پاركينگ ها مي توانند به گونه هاي متفاوت اعم از روباز ، طبقاتي و ...بسته به نياز طرح در نظر گرفته شوند .

18- ارتباط پاركينگهاي در نظر گرفته شده در كنار شريانهاي اصلي بايستي با سلسله مراتب  لازم صورت گيرد .

ششم  - خصوصيات جمعيتي

نقصان جمعيتي در محدوده مورد مطالعه و تفاوت فاحش آن با پيش بيني هاي طرح جامع از مسائلي بودكه راجع به آن بحث شد و نيز از نكاتي است كه كاملا با پروژه در ارتباط خواهد بود و دلايل اين امر ، تاثير گذاري و نقش تعيين كننده اي است كه در بسياري از اولويت هاي طرح ايفا مي كند .

نكته اي كه مشخص است دلايل نقصان جمعيت در منطقه مورد مطالعه خارج از دلايل و عوامل ياد شده در رابطه با توزيع ناهمگون جمعيت در شهر نيست اما آنچه از اين عوامل در رابطه مستقيم با طرح ساماندهي كال چهل بازه مي باشد و توجه و برنامه ريزي را نسبت به آنها طلب مي كند عموما عوامل كالبدي و عملكردي آن مي باشد و از اين جمله  مي توان به كمبود تاسيسات و تجهيزات شهري ، خدمات عمومي ، دسترسيي نامناسب ، وجود كاربريهاي ناسازگاري با محيط  نوع الگوي  متداول سكونت در منطقه وجود اراضي باير ساخته شده و كيفيت نامناسب فضا اشاره داشت .

توجه به عوامل فوق و پيشنهادات طراحي مناسب در رابطه با اين عوامل از نكاتي است كه براي افزايش جمعيت در اين منطقه كاملا ضروري مي باشد .

ارائه پيش بيني تجهيزات و خدمات شهري .

اتصال منطقي منطقه با شهر با طراحي دسترسي هاي مناسب با استفاده از وسايل نقليه عمومي .

انتقال كاربريهاي ناسازگار با محيط پيرامون به خارج از محدوده .

تغيير در نوع الگوي متداول سكونت در منطقه با توجه به سياست گذاري هاي دولت و تاكيد وزير مسكن و شهر سازي در رابطه با گسترش  در ارتفاع و افزايش تراكم با توجه به موقعيت مناسب و برخورداري از پتانسيل هاي لازمه براي بلند مرتبه سازي  در منطقه و بخصوص محدوده طرح .

بالا بردن كيفيت فضا با توجه به طراحي  مناسب در رابطه با سيماي شهري منطقه  . 

استفاده مناسب وپيشنهاد كاربري هاي متناسب با هويت طرح در زمينهاي محدوده طرح .

توجه به جمعيت منطقه در دورنماي  آن تا سال  1395 و افزايش سطوح كاربري خدمات منطقه و ناحيه با توجه به پيش بيني هاي آن درطرح  تفصيلي

توجه به جمعيت شهر تا سال 1395 و در نظر گرفتن كاربريهاي مقياس شهري در پروژه با توجه به هويتي كه در دورنماي طرح براي آن متصوريم .

هشتم – خصوصيات اجتماعي

با طبقه بندي و تجزيه و تحليل مطالعات جامعه شناختي محدوده و هماهنگي با دست آوردهاي مطالعات گروههاي ديگر (شهرسازي ، اقتصاد و...) مي توان گفت .

جامعه ساكن خصوصا در بافت اطراف كال جامعه اي در حال تغيير و شكل گيري است كه ضريب ماندگاري اندكي دارد . در فضاهاي شهري به مانند بستر كالبدي روابط اجتماعي وجود ندارد و آنچه هم كه در طرح پيش بيني شده است ، هنوز تجهيز وآماده بهره برداري نيست .

ساكنان از انسجام كافي برخوردار نيست به عبارتي  ديگر نارسايي هاي ساخت و عملكرد نظام در پديده مورد مطالعه آشكار است . بنابراين با هدف سامان دهي شرايط موجود و ندارد و آنچه هم كه در طرح پيش بيني شده است ، هنوز تجهيز و اماده بهره برداري نيست .

ساكنان از انسجام كافي برخوردار نيست به عبارتي ديگر نارسايي هاي ساخت و عملكرد نظام در پديده مورد مطالعه آشكار است .بنابراين با هدف سازمان دهي شرايط موجود و تدارك اقدامات آتي مي توان توصيه هاي زير را براي منطقه لحاظ و در طرح ارائه داد .

الف : توليد فضاهاي شهري مناسب براي برقراري  روابط شهروندي و ايجاد احساس  تعلق در شهروندان نسبت به محيط زيستي خود احداث فضاهائي  مثل مجموععه هاي فرهنگي ، مذهبي و مجموعه هاي ورزشي با امكانات مناسب براي استفاده بانوان و آقايان فضاي سبز و بوستان ها در مقياسهاي مختلف به همراه فضاي امن براي بازي كودكان فضاهاي بهداشتي و درماني لازم ، فضاهاي خدمات شهري ، توسعه و گسترش  فضاهاي آموزشي و احداث مجموعه هاي تجاري و خدماتي .

ب: اقدامات بهسازي و امن سازي محيط شهري مانند :

اصلاح شبكه حمل و نقل عمومي گسترش ان در كليه مناطق ، به همراه تكميل آسفالت و روسازي كليه گذرها تامين روشنايي مناسب ، كنترل و هدايت چشم اندازهاي شهري .

ج: توليد فضاهاي باز شهري همراه با عملكرد مناسب براي گذران اوقات فراغت و. برقراري روابط شهروندي ، مانند ميدانها ‌، محورهاي تجهيزات شده پياده و ...

الگوي رفتاري مردم شهر مشهد در رابطه با استفاده از فضاهاي گذران اوقات فراغت شهري

استفاده مردم شهر مشهد از فضاهاي گذران اوقات فراغت شهري بسته به محل زندگي و مناطق شهر متفاوت مي باشد بطور كلي فضاهاي گذران اوقات رفاغت مشهد كه در مقياس شهر عملكرد دارند از قرار زير مي باشند .

كوهسنگي  ، پارك ملت بلوار وكيل آباد ، پارك وكيل آباد ، بند گلستان ييلاقات جنوب غربي  مشهد ، بلوار فرودگاه سالن هاي سينما .

در رابطه با استفاده از فضاهاي نامبرده مي توان ساكنين شهر را به دو دسته زير تقسيم نمود :

اول ساكنين شرق و شمال شهر دوم ساكنين بخش غربي شهر كه در هر دو مورد ساكنين اين مناطق براي گذران اوقات فراغت روزانه خود و عموما براي ورزش و خريد و قدم زدن به مراكز موجود در مقياس مناطق ، نواحي  ومحلات مراجعه  مي نمايند . اما در رابطه با گذران اوقات فراغت آخر هفته و ايام تعطيل  موضوع متفاوت مي باشد ، بدين معني كه در ايام فوق الذكره افراد عموما  براي تفريح  پيك نيك و غيره به فضاهاي گذران اوقات فراغت  موجود در مقياس شهر مراجعه مي كنند كه در اين ميان تفاوتي در الگوي رفتاري ساكنين غربي و شرقي  مشهد مشاهده مي شود . ساكنين شرقي شهر بدلايل متفاوتي كه از جمله تراكم فضاهاي مورد بحث در غرب و جنوب و همچنين سرويس دهي  وسائط  حمل و نقل عمومي مثل اتوبوس باي چنين فضاهايي از طرفي گرايش به دور شدن از محل زندگي و روزمرگي  در تعطيلات آخر هفته و يا فرصت هاي ايچنيني هميشه مراجعه با هجوم طبقه كم در آمد ساكن در شرق شهر به تفرجگاههاي موجود در غرب و بخشهايي مياني شهر مي باشد .

در حاليكه اولا با توجه به تفاوت سطح فرهنگي و اجتماعي و در آمدي ساكنين غرب با شرق  و عدم تمايل به مراودات اجتماعي از سوي طبقه مرفه با طبقه مذكور بالعكس ثانيا بهره مند بودن عموم ساكنين غربي شهر از وسيله نقليه شخصي ، رغبتي براي استفاد از فضاهاي مورد اشاره موجود در غرب شهر در نزد ساكنين غربي نمي باشد و عموما ييلاقات خارج شهر را براي گذران اوقات فراغت خود انتخابي مي نمايند .

پارك وكيل آباد و مجموعه تفريحي اطراف اآن از جمله نقاطي است كه در روزهاي تعطيل شاهد هجوم گسترده ساكنين شرقي شهر مي باشد كه پوشش وسائل نقليه عمومي مثل اتوبوس  نقش بسزايي در اين امر دارند . فضاي سبز تجهيز شده فراغتي توريستي كال چها بازه نيز با توجه به تاكيد و برقراري  ارتباط راحت و شاخص  آ‌ن با بافت تاريخي شهر از اين قاعده مستنثي  نخواهد بود از اين جهت قرارگيري فضاهاي سبزي كه براي استفاده پيك نيك و كمپينگ  در نظر گرفته مي شود ، نظر به استفاده زائرين بايد براي جلوگيري از اغتشاش  در فضاي شهري و از بين نرفتن استقلال آرامش و آسايش  ساكنين منطقه در بخش هاي مشخص محدود شود .كه مي تواند در بخش هاي غربي كال و در اتصال  با پارك وكيل آباد و مجموعه هاي تفريحي آن در منتهي اليه بخش شرقي كال با توجه به وجود جاده سنتو و استفاده زوار در نظر گرفته شود .

با بررسي الگوي رفتاري ساكنين منطقه رابطه با استفاده از پاركها به نكات زير دست مي يابيم .

1- ايجاد امنيت در مسير سبز چهل بازه با ايجاد مراكز شباه روزي در مسير و يا اشراف ساختمانهاي مسكوني و عمومي  بستر .

2-  كم شدن فاصله ساكنين تا پارك  با اجراي طرح ساماندهي در طول منطقه 

3-  پايين آمدن قيمت خدمات در صورت توجه به تجمع و تراكم آنها در طول طرح  .

4- پاسخگويي  به علاقه و نياز مردم در رابطه  با مراجعه به پاركهاي بزرگ با ايجاد چنين محوري  در شهر مشهد .

5- افزايش دفعات مراجعه به پارك در ساكنين منطقه با ايجاد طرح ساماندهي

6- مهيا كردن وسايل نقليه عمومي و تفريحي در طول مسير و مطقه براي مراجعه ساكنين .

7- ايجاد فضاهاي متنوع براي قدم زدن ، دويدن ، ورزش ، درس خواند ، فضاهاي جمعي ، فضاي بازي بچه ها و تفريح .

8- با نگاهي به اين جدول در مي يابيم رغبت شهروندان براي استفاده از چنين پاركهايي بزرگ با افزايش سن كم مي شود . از سوي ديگر ديگر تمايل مصاحبه شوندگان بر استفاده از فضاهايي مانند سينما ، تئاتر ، كتابخانه ، رستوران و غيره با كاهش سن افزايش مي يابد .

بنابراين توجه به ايجاد چنين فضاهايي با توجه با استقبال استفاده كنندگان لازم به نظر مي آيد .

9- توجه به زيبايي محيط ، ايجاد فضاي سبز و تاسيسات رفاهي – تفريحي نيز لازم به نظر مي آيد .

10- ايجاد پاركهايي كوچك با مقياس پاپيين تر و در ارتباط بيشتر با بافت مسكوني براي استفاده افراد مسن تر .

بخش پنجم – ارانه راه حل و طرح

فصل اول – الگوها و تجارب ساماندهي

در اين مبحث با توجه به طرح فرضيات ارائه شده به بررسي تجاربي در اين زمينه در ايران و جهان پرداخته ايم كه در ان نوع برخورد با لبه هاي شهري مثل رودخانه و مسيلها و يا گسترده هاي باز در ابعاد فرم و سيما و عملكرد مورد توجه بوده است .

نخست – بررسي تجارب ايران

1- ساماندهي رودخانه (اهواز ) :

ساماندهي رودخانه كارون – رودخانه كارون با عبور از شمال جنوب شهر اهواز اين شهر را به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم كرده است ساماندهي كارون ، طراحي شهري و زيباسازي  و طراحي  سواحل و اراضي بازيافتي آن يك اقدام زير بنائي هدفهاي طرح به طور كلي در چهار زمينه شكل مي گيرند .

خيابانهاي ساحلي – فضاي سبز ساحلي – لبه آب – اراضي بازيافتي هدفهاي پيش بيني شده در طرح ساماندهي كارون – حفاظت شهر و محدوده از خطر سيل و حل معضلات رودخانه مثل مسائل هيدروليكي – رسوبگذاري – آلودگي و غيره .

دسترسي و استفاده بيشتر از رودخانه در امتداد سواحل آن

احياء اراضي از عرض رودخانه

ايجاد خيابانهاي ساحلي و حل مسائل ترافيكي

احداث فضاي سبز  ساحلي ، زيباسازي و سيماي انساني بخشيدن به لبه آب

استقرار كاربريهاي متنوع شهري با معماري مناسب و هماهنگ در امتداد خيابانهاي ساحلي جهت پيوند هرچه بيشتر با شهر ورود . ( تصاوير 131و132).

ساماندهي كريدور اكولوژيك  كارون – رودخانه كارون و ساماندهي آن از جهت اهميت موضوع مورد توجه مراكز دانشگاهي نيز بوده است از اين رو اين موضوع در پايان نامه اي تحت عنوان ساماندهي گريدور اكولوژيك كارون بررسي شده است  در اين راستا محتوي تلاش طراح در اين پروژه مبني بر مطرح كردن اهميت محيط اكولوژيك  در كابرد شهري به عنوان فضائي شهري ، اهميت مفهوم پاركها و فضاي سبز را تشريح كرده و. به لحاظ ارتباط بنيادي اين فضاها با عنصر آب فضاي اكولوژي رودخانه هايي را كادر سطح شهري جريان دارند ، مورد توجه قرار داده و به طراحي بخشي از مركز شهر اهواز پرداخته است تا به عنوان الگوي براي طراحي شهرهائي كه ويژگيهاي به مثابه آنچه در اهواز ديده مي شوند دارند ودر انها رودها ، مسيلها و .... موجود است و لبه هائي در محدوده شهر به وجود مي آورند  كه خصوصيات خاصي را داراست مورد توجه قرار گيرند .

ساماندهي مسيل ها ( تهران ) :

ساماندهي مسيل هاي تهران در قالب استفاده صحيح از اين فضاي باز شهري به همراه پيش بيني ايجاد ايمني براي شهروندان تهراني از اقدامات اساسي شهرداري تهران در سالهاي اخير محسوب مي شود زيرا ضمن پيش بيني تمهيدات فني در جهت هدايت سيلابهاي دوره اي در مسير مسيل ها ، از اين فضاهاي باز كه در محورهاي شمالي جنوبي شهر  به وجود آمده اند با پيشنهاد تحقق پاركهاي خطي كه حول محور مسيل ها شكل مي گرند به نحو احسن استفاده شده در احداث فضاهاي قابل بهره وري  شهروندان براي گذران اوقات فراغت بهره جسته مي شود . زيرا متاسفانه در موارد مشخص اين محورهاي طبيعي و زيبا كه مي توانستند به نحو جالب و جذابي به صورت پاركها و گردشگاههاي عمومي مورد استفاده قرار گيرند به صور گوناگون مخدوش  شده به ساختمانهاي تجاري و يا جاده هاي ميان شهري مبدل گشته اند . سازمان پاركها و فضاي سبز با هدف ايجاد فضاهاي قابل استفاده عموم و محلهاي گذران اوقات فراغت كه در كالبد مسيل هاي موجود تهران منطبق گشته و بتواند در القاء كيفي زندگي شهري سهم بسزايي  داشته باشد ، مبادرت به طرح ساماندهي مسيلهاي تهران بوده است كه در ذيل دو نمونه آن ديده مي شود

مسيل وسك :

تفكر اصلي طراحي فضاي سبز در چهارچوب يك پارك خطي  با توجه به سه رده بندي عملكردي فرا منطقه اي شهري – منطقه اي و محله اي صورت پذيرفته است . اين تفكر با در نظر گرفتن دو عامل مرتبط شده است . عامل كالبدي طرح و عامل عملكردي فعاليتها .

احداث باغ ، پارك خطي  فضاهاي سبز متنوع كاربريهاي انتفاعي ، بدنه هايي با عملكردهاي گوناكون و ... از جمله فضاهاي متنوع مسيل وسك مي باشد .

مسيل اوين – دركه :

ساماندهي اين مسيل نيز نمونه بارزي از ايجاد مناظر شهري متنوع با ايجاد كاربريهاي تفريحي – فرهنگي خدماتي در طول مسير خود مي باشد . در اين مسيل با توجه به اختلاف سطح زياد ميان خيابان و خط القعر ( محل عبور آب ) توجه به نوع تراس بندي و استفاده بهينه از شيب طبيعي  و همچنين توجه به نقش آب در طول مسير هرچند به ميزان كم و نيز سرپوشيده  نمودن كانال آب در صورت لزوم ، قابل توجه مي باشد .

شهستان تهران :

اين پروژه كه در آزمون فرضيه  بخش شناخت مورد بررسي  قرار گرفت نمونه بارزي از ايجاد يك سيماي متشخص با مناظري بديع در يك مركز اداري – تجاري – فرهنگي شهري مي باشد .

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 07 فروردین 1394 ساعت: 10:33 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره طرح توسعه شهرستان مشهد,تحقیق معماری شهر مشهد,تحقیق درباره طرح توسعه شهرمشهد,