تحقیق درباره صفویه

دسته بندي: تحقیق و پروژه رایگان,پروژه و تحقیق رایگان,دانش آموزی,تحقیق دانشجویی,

موضوع تحقیق:

صفویه

فهرست:

چکیده

صفویه

ظهور صفویه و وحدت ملّی

صوفیان سپاهى و جانسپار صفوی

داعیه ایجاد سلطنت شیعی در اوایل عهد صفوی

تربیت شیخ حیدر توسط اوزون حسن

شیخ حیدر و دعوت در خروج دین حق

شیخ حیدر و غزو کرکس

فروپاشی دولت صفویه

شرح حال

وزارت سلطان محمد

تحصیل و تدریس

صفویه

چکیده :

در تاریخ ایران پس از اسلام ظهور سلسله صفویه نقطه عطفی است مهم؛ زیرا که پس از قرنها ، ایران توانست با دستیابی مجدد به هویت ملی ،‌ به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق اسلامی تبدیل شود. این کشور به رقابتی نزدیک به امپراطوری شمال برمی خیزد و دایره سروری و خلافت عثمانیان را بر ممالک اسلامی رد می کند. حکومتی که صفویان در اوایل قرن دهم هجری برپا کردند یک حکومت مذهبی و بر پایه تشیع بود، این دوره نزدیک به دو قرن و اندی طول کشید. با تأسیس این حکومت مقطع جدیدی در تاریخ ایران گشوده شد 0 زمانه ای که ایرانیان برای کسب هویت خود به تکاپو پرداختند، و لذا این دوران از اهمیت خاصی برخوردار شد . با توجه به تأثیر طولانی مدت دستاورهای صفویان تا عصر حاضر، می توان گفت که آنها در حل و فصل مشکلات برخاسته از امور نظامی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی تا حدود قابل ملاحظه ای موفق بودند . در این دوره ، نعمت و فراوانی حاصل شد، امنیت بر راهها سایر گسترد، تجارت و بازرگانی به شکوفایی رسید؛ اقلیتها محل تساهل و تسامح مذهبی قرار گرفتند؛ دشمنان خارجی عقب زده شدند؛ هنرها و صنایع در حد و حجم قابل اعتنایی شکوفان گردیدند و دانشمندان بزرگی در عرصه فلسفه پدیدار شدند. سلسله هایی که پس از صفویان بر سر کار آمدند در پیدا کردن راه حل برای مشکلات موجود جامعه به اندازه صفویان موفق نبودند. نظام صفویان به رغم فشارهای داخلی و خارجی به مدت دویست و بیست و پنج سال در ایران ثبات و استواری پدید آورد

صفویه

تقریبا" یک صد سال بعد از مرگتیمور، از میان هرج و مرج و تجزیه وتفرقه‏اى که در گیرودار بین سرکردگان طوایفازبکو تیموریان درماوراءالنهرو در کشمکش ترکمنانان سیاهگوسفند و سپید گوسفند با یکدیگر و با بقاى خاندان تیمور وچنگیزدر ایران در جریان بود، ایران پیر وفرتوت و مجروح از ستم و غارت مستبدان بزرگ و کوچک، به صورتى ناگهانى و بر خلافانتظار، بعد از نهصد سال که از سقوطساسانیان مى‏گذشت، دوباره به یک دوران وحدت ارضى، دولت ملى، و تمامیت نسبى قدم گذاشت. اینتحول را محققان و پژوهشگران تاریخ، اعتلاى ایران به مرحله دولت ملى خوانده‏اند و بااندک تسامح و مختصر استثنا مى‏توان دوران صفویه و بعد از آن را، تا حدى به همینعنوان تلقى کرد.

در عهدى که ایران زمین از جانبماوراءالنهربه وسیله نیروى »نوپدید« امامخالف و مهاجم ازبک، و از جانبآسیاى صغیر - روم - توسط نیروى رقیب و منازعو تجاوزگر عثمانى تهدید مى‏شد، در داخل نیز دستخوش تفرقه و ملوک الطوایفى خاندانهاىمتنوع و گوناگون و بى اعتنا به سرنوشت عمومى و ملى ایران بود. خوزستان،درگیر دخالتها و طغیان غلات مشعشعى بود، نواحى اران، در دست خاندان شروانشاهان،خراسان در اختیار بقایاى تیموریان، وعراق عجم، فارس وآذربایجان در دستترکمانان آق قویونلوقرار داشت. منازعات بىوقفه آق قویونلو با تیموریان و با ترکمانان قراقویونلو، تمام اطراف و اکناف ملک رادچار تجزیه و تفرقه و در معرض از دست دادن پیوند با دیگر مناطق و مردمان ایران زمینکرده بود که از دیرباز به هم پیوسته، هم فرهنگ و هم سرنوشت بودند.

ظهور صفویه و وحدت ملّی:

ظهور صفویه و جهش ناگهانى و تا حدى تصادفگونه آنها به صحنه حوادث عصر، از منظر منافع ملى، پیشامدى جالب و درخور توجه است،زیرا ایران فلک زده و ملک زده را که دیگر انتظارى، به وحدت ملى آن نمى رفت، از زوالچاره ناپذیر و روزافزون قطعى و نهایى، نجات داد.

ارتقاء ایران به اینمرحله، بوسیله کسانى انجام گرفت که جد آنهاشیخ صفى الدین اردبیلى، به خاندان رسالتمنسوب بودند، هر چند انتساب آنها به خاندان رسالت، مورد انکار جدى بسیارى ازپژوهشگران و مورخان است. مریدان و سپاهیان صفوى هم بى هیچ تردید، این فرمانروایانرا به علت انتساب به شیخ صفى الدین به نام صفویه علوى‏مى‏خواندند و از اولاد امامهفتم - شیعه - امام موسى الکاظم علیه‌السلام - مى‏شمردند وبه عنوان مرید و تابع، ایشان را مرشد کامل، صوفى اعظم و مظهر امامت و حتى رمزالوهیت‏مى‏پنداشتند و از هیچ گونه طاعت و جانسپارى در راه آنها دریغ نمى کردند، حتىسربازى و سراندازى در راه مرشد کامل و صوفى اعظم را موجب نیل به سعادت اخروىتلقى‏مى‏کردند.

صوفیان سپاهى و جانسپار صفوی:

اینصوفیانسپاهى و جانسپار که ایران در پرتوشور و علاقه آنها، وحدت و تمامیت ارضى و شخصیت و هویت قومى و ملى خود را باز یافت،به هیچ وجه وارثان احساسات ملى یا طالبان تجدید حیات به فراموشى سپرده شده ایراباستان نبودند، بلکه قومى بودند که زبانشان ترکى، اعتقادشان تشیع آمیخته به خرافاتغلات، و شعارشان مخالفت با اهل سنت متعصب ازبک و عثمانى بود که ایران را به چشم یکطعمه به آسان گوارمى‏نگریستند، هر چند اگر شور و هیجان مهارناپذیر همین قوم نبود،الحاق ایران به قلمرو ازبک و عثمانى و یا تجزیه و تقسیم آن بین حکام سنى عصرنامحتمل نبود.

صفویه که به پشتیبانى و جانفشانى دسته‏اى ترکمانان صوفى و شیعىمتعصب، به تدریج موفق به ایجاد قدرتى جنگى، متحد و به کلى متمایز از تمام دولتهاىاسلامى مشابه شدند، پس از شیخ صفى )وفات 735 ق/ 1335 م( به گرد فرزندشصدرالدین موسىجمع شدند. وى همچنان درخانقاه پدر تکیه گاه مریدان و مرشد طالبان تصرف بود و تا پایان حیات خویش (749 ق/ 1392 م( مورد توجه و اکرام طبقات عام و امیران و رجال و بازرگانان عصر قرار داشت. پس از صدرالدین موسى، پسرش سلطان على معروف بهخواجه على سیاه پوشبه جاى او نشست. وى کهالتزام شعار سیاه را وسیله تظاهر بهسوگوارى شهیدان ائمه و اعلام تشیع ساخت، بااظهار نسب نامه‏اى، شجره انتساب خود و پدرانش را به ائمه شیعه رساند. از سوى دیگر،انتساب به خاندان على )ع( را هم که پدر و جدش ظاهرا" در اظهار و اعلام آن اصرارى بهجاى نیاورده بودند، اعلام کرد و بدین سان دروازه تصوف را بر روى تشیع که تا آن ایامجز به ندرت با آن تفاهم نداشت برگشود. این تفاهم که تصوف و تشیع را در بعضى آداب وعقاید به خاطر نزدیکى به اقوال غلات، به هم نزدیک ساخت، البته در نزد اکثر علماىشیعه، حتى در عهد دولت صفویه، مورد تایید واقع نشد.

داعیه ایجاد سلطنت شیعی در اوایل عهد صفوی :

داعیه ایجاد یک سلطنتشیعى که لازمه و نتیجه )خروج( اجتناب ناپذیر شیعه براى )اعلام دین حق( محسوب‏مى‏شد،ظاهرا" بعد از خواجه على (830 ق / 1427 م( و نخستین بار توسط پسر اوسلطان ابراهیماعلام شد. اینکه او را شیخشاه خوانده اند، ظاهرا" از آن رو است که تنظیم و ترتیب مقدمات براى قیام صوفیانصفوى باید به وسیله وى آغاز شده باشد. شیخ شاه براى نیل به این هدف، توجه مریدانجنگجو و مستعد قتال را که وجود آنها در پیرامون خانقاه همواره موجب تشویش خاطر حکاممحلى بود، به ضرورت غزو و جهاد در بلاد گرجستان جلب کرد، اما فرمانروایانقراقویونلو که در این هنگام در آذربایجان و نواحى مجاور، قدرت را در دست داشتند،اینگونه نهضتها را، فقط تا حدى که تحت نظارت و موافق با اشارت خود آنها باشد،اجازت‏مى‏دادند و تاخت و تاز در نواحى مجاور قلمرو آنها را به هر بهانه باشد، مغایربا قدرت و نظارت خود در امور آذربایجان و نواحى تلقى‏مى‏کردند. فعالیت پیگیر ومنسجم صوفیاناردبیل براى کسب قدرت نظامى و سیاسى تشکیل دولات مستقل شیعى که توسط شیخ شاه آغاز شده بود،به وسیله پسر اوشیخ جنیدرهبرى و دنبال شد. وى که بعد ازپدر (851 ق / 1447 م( از جانب مریدان، مرشد کامل و صاحب سجاده ولایت خوانده شد،موقع را براى خروج که مریدانش از مدتها پیش طالب آن بودند، مناسب یافت و وى که چندىدر سوریه، طرابوزان و سایر بلاد عثمانى سر کرده بود، سرانجام با جمیع مریدان که عدهشان حدود پنج هزار جنگجوى جانسپار بود، در نواحى آمد، به اوزون حسن، سرکردهترکمانان سنى آق قویونلو پیوست و به رغم انتظار جهانشاه قراقویونلو، مورد استقبال وتکریم واقع گشت (861 ق / 1457 م( سرکرده آق قویونلو، خواهر خود،خدیجه بیگمرا هم به این شیخ جوان که بهخاندان رسالت هم انتساب داشت تزویج کرد(863 ق / 1459 م( و حتى به او رخصت داد تا درقلمرو وى از جانب خود، خلفایى براى نشر دعوت و تعلیم طریقت صفوى گسیل نماید. یکسال بعد، شیخ جنید در جنگى که به قصد جهاد با کفار چرکس عازمقفقازبود، در مقابل خلیل سلطان - حاکمشروانشاه - مغلوب و کشته شد. جالب اینکه در این جنگ، شیخ جعفر، عموى شیخ جنید، وجهانشان حاکم شیعه مذهب قراقویونلو، حاکم شروانشاه را تشویق و یارى کردند تابتوانند در این نبرد با شیخ متعصب شیعى پناه برده و مورد تاییداوزون حسناهل سنت، فائق آید.

تربیت شیخ حیدر توسط اوزون حسن:

پسر و جانشینان او، شیخ حیدر، خواهرزاده اوزون حسن بود که یک ماه بعد از وفات پدر به دنیا آمد، اما در نزد اوزون حسنتربیت یافت. بعدها، هنگامى که ده سال بیشتر نداشت، در موکب اوزن حسن و تحت حمایت اووارد اردبیل شد (874 ق / 1469 م( و در همان سنین کودکى، بر وفق سنت معمول پیروانخویش، به تشویق و تایید آنها به عنوان مرشد کامل و صوفى اعظم، امور بقعه و خانقاهصفوى را از شیخ جعفر تحویل گرفت، هرچند جریان امور همچنان در دست شیخ جعفر باقىماند و تا زمانى که او زنده بود، شیخ زاده خردسال، براى توسعه دعوت پدر مجالىنیافت. با مرگشیخ جعفر، شیخ حیدر هم که به سنین رشد رسیدهیود، مقارن با ایامى شد که صوفیان جان نثار از تاجیک نثار از تاجیک و ترکمان، ازتمامى نواحى، مثل آمد وآناتولىوشاموطالشوگیلان،براى تجدید عهد با مرشد کامل و پیر طریقت خود، به نواحى اردبیل سرازیر شدند. درهمان ایام هم، اوزون حسن، دختر خود - مارتا - را، که علمشاه خاتون یاملیحه بیگمنیز خوانده‏مى‏شد به عقد ازدواجاین خواهر زاده جوان و محبوب خود درآورد (880 ق / 1475 م( و این خویشاوندى مضاعف،شیخ جوان خانقاه صفوى را حیثیت و اعتبار سیاسى بیشترى بخشید.

شیخ حیدر و دعوت در خروج دین حق

شیخ جوان با آنکه به دنبال مرگ اوزونحسن خود را از حمایت امیران آق قویونلو بى بهره یافت، اما ادامه دعوت پدران وسعى درخروج دین حق را بر عهده خود لازم دید. وى از همان هجده سالگى، براى از سرگیرىغزوههاى مقدس خویش به تدارک اسلحه و تنظیمسپاه پرداخت، لباس متحدالشکل صوفیانه‏اى به رنگ کبود هم براىغازیانخویش طرح کرد که از جمله شاه کلاهدوازده تَرکى به شکل تاج و رنگ سرخ بود، به همین مناسبت هم، آنها راسرخ کلاهانیا قزل برک یاقزلباش گفتند.

شیخ حیدر و غزو کرکس

در بیست و چهار سالگى، شیخ حیدر توانست اسبابخروج دین حق را با اقدام به غزو چرکس دنبال کند. و از این جنگغنایمبى شمار به دست آورد. چهار سال بعد باتجهیزات کاملتر در همان نواحى دست به لشکرکشى دیگر زد که آوازه شجاعت او را در بینمسلمین آن نواحى در همه جا نشر کرد. سپس حمله‏اى انتقام جویانه به شروان کرد تا باجنگبا فرخ یسار ، انتقام خون پدر بازستاند. فرخ یسار که در نبرد به قلعه گلستان کهبعدها عهدنامه شوم بین قاجار و سپاهروس، آن را مشهور ساخت رفت، قلعه محاصره شدو نبرد سرنوشت ساز بین دو سپاه رخ داد، اما شیخ حیدر در جریان نبرد کشته شد (893 ق / 1488 م(.

پس از مقتول شدن شیخ حیدر، مریدانش، با سلطان على پسر شیخ بیعتکردند. در این ایام، رستم بیگ در آذربایجان داعیه امارت یافت، نخست با پسر خردسالشیخ از در عطوفت و مهربانى درآمد، اما اندک اندک از کثرت و قدرت مریدانش در بیم شدو در صدد دفع آنها برآمد. سلطان على که از انگیزه رستم بیگ آگاه شد، اردوى او راترک گفت،رستم بیگنیز به تعقیب آنها پرداخت،سلطان علىبا آن که تنها هفتصد تن در اختیارداشت با رستم بیگ به جنگ پرداخت و سر باخت.

فروپاشی دولت صفویه

این نکته که فروپاشی دولت صفویه از شاه سلیمان شروع شد چندان درست نیست، زیرا چنانکه گفته شد زمزمه های فروپاشی از دوران شاه صفی آغاز شد که طی حکومت شاه عباس دوم ، با اقداماتی که وی انجام داد، متوقف شد؛ تا اینکه با روی کار آمدن شاه سلیمان آهنگ سرآشیبی و زوال بالا رفت. شاه سلیمان که پادشاهی دائم الخمر بود، کوچکترین علاقه ای به امور نظامی و دولتی نداشت، او که قبل از جلوس بر تخت سلطنت به غیر از زمان و خواجه سرایان سپاه با کسی معاشرت نکرده بود، بلکه از آموختن علم سلطنت محروم ماند پس از جلوس بر تخت سلطنت نیز به شکار تفریح با زمان خود می پرداخت همین عمل موجب شد که وزرا به میل و اراده خود کارهای دولتی را انجام دهند.
فرزندان شاه سلان حسین بهتر از وی نبود و لقب او « ملاحسین » گویای شخصیت اوست. شورای خصوصی زمان حرم و خواجگان دربار که شاه هیچ کنترل بر انها نداشت، سبب گردیده بود که آن ها در محور نهاد حاکمه خود قرار دهند.
بدین طریق و سستی و ضعف حاکمان سیاسی، موجب ظهور نیروهای مذهبی جدید و مجتهدان و عناصر وابسته به مذهب، گردید که ظهور این گروه سبب درگیرهای و کشاکشهایی میان نیروهای مذهبی قدیمی و عناصر مذهبی فعلی، تسلط و کنترل حکومت از اصول قدرت روحانیون سیاست تهجب و خشونت آنان در امر حکومت و اقلیتهای دیگر موجود در جامعه شد که پایه های پوسیده دولت صفوی را برای در هم ریختن توسط افغانان فراهم کرد.
بی علاقگی شاهان این دوره به امور نظامی و لشگری – اختلافات میان عناصر حکومتی، توجه بیش از حد شاهان به امور مذهبی، زمینه مناسبی شد تا آشوبگران و دشمنان داخلی و خارجی از وضع به وجود آمد استفاده و با ورود افغانان نلجایی انحلال و انحطاط کامل حکومت نمایان شود.