رايانه ، فراهم کننده انقلاب آموزشي
 

مقدمه
بحث مربوط به استفاده آموزشي از رايانه در نظام آموزش و پرورشکشورهاي در حال توسعه ، ويژه در دهه اخير ، مورد مطالعه و مداقه وسيع قرار گرفتهاست. هم اينک نيز اين مقوله در دستور کار برنامه ريزان ، مديران ، محققان وانديشمندان آموزش و پروش اين کشور قرار دارد.

اين در حالي است که کشورهايصنعتي تا حدود زيادي به اصول اساسي و راهکارهاي مناسبي براي بهره گيري از اين ماشيندر نظام آموزش هاي رسمي و غير رسمي خود نايل شده اند و به نتايج اميدوار کننده اينيز رسيده اند.  در وضعيت حاضر ، گروهي از انديشمندان و پژوهشگران درباره استفادهآموزشي از رايانه پا را فراتر گذاشته اند ، تا آن جا که ورود رايانه به خانه ومدرسه را مصادف با آغاز يک " انقلاب آموزشي" قلمداد مي کنند. آنان اعتقاد دارند کهرايانه علاوه بر يک منبع آموزشي براي تقويت و توسعه فرايند ياددهي – يادگيري درمدارس ، مي تواند نقش يک منبع يادگيري مستقل ، خود آموز و رونق بخش رويکرد" تداوميادگيري" را براي دانش آموزان ايفا کند و در واقع ، با بهره گيري منطقي از اينماشين آموزشي مي توان آموزش و يادگيري را از دورن کلاس و مدرسه به منازل و محيط هايخارج از مدرسه انتقال داد. علاوه بر اين ، رايانه اين توانايي را دارد که بازويمديريت نظام آموزش و پرورش – هم در ابعاد مديريت کلان نظام و هم مديريت کلاس ومدرسه – باشد.

اما نکته  اصلي اين است که چگونه مي توان به اين امتيازارزشمند و تاريخي رايانه در عرصه فعاليت هاي آموزشي دست يافت ؟
در اين بارهگفتني است که قبل از هر اقدامي در يک جامعه ، بايد توانايي ها و هنرهاي آموزشيرايانه را مديران و برنامه ريزان نظام آموزش و پرورش آن جامعه باور کرده باشند وسپس ترتيبي اتخاذ کنند تا معلمان و مديران مدارس نيز آن را همانند پذيرش يک نوآوريآموزشي براي تقويت و توسعه فرايند ياددهي – يادگيري و همچنين مديريت آموزشي کلاس ومدرسه بپذيرند و در فعاليت هاي آموزشي خود به آن اعتماد کنند. در اين صورت ، قطعاًتحولي بنيادين براي بروز " انقلابي آموزشي " در نظام آموزش و پرورش آن جامعه بناگذاشته شده است.

آموزش رسمي کافي نيست !
همه مسؤولان و مديراننظام آموزش و پرورش ممالک در حال توسعه بايد به اين آگاهي برسند که در عصر اطلاعات، صرفاً تأمين " آموزش رسمي " براي دانش آموزان کافي نيست! وظيفه  آنها بس سنگين تراست ؛ زيرا دانش آموزان " عمر" خود را در مدرسه مي گذرانند و نبايد آنان را ازاستفاده بهينه از عمرشان محروم کرد. مگر قريب به 12سال از عمر يک انسان تا ايناندازه کم ارزش است که تنها به مجموعه اي از اطلاعاتي محدود شود که در اختيار اوقرار مي دهند.

دانش آموز حق دارد در کنار بر خورداري از آموزش رسمي ، از  سال هاي مديد عمر خويش بهتر استفاده کند ، با توانايي هاي افزون تري براي زندگيبزرگ سالي آماده شود و با قدرت سازگاري بيشتر با محيط پيرامون خويش به تعادل برسد. نظام آموزش و پرورش بايد بتواند ، علاوه بر برنامه هاي درسي رايج – آموزش رسمي – باروش هاي نو ، خدمات متعددي به دانش آموزان ارائه کند. آموزش بهتر ، مؤثرتر و کيفيتر هنگامي معناي واقعي پيدا خواهد کرد که همه مسؤولان و دست درکاران نظام آموزش وپرورش وظيفه شغلي و بويژه وجداني و اخلاقي خود را به خوبي انجام دهند ، انعطاف پذيرباشند و براي نقش دانش آموزان در آينده دل بسوزانند.

يکي از خدمات ارزندهاي که براي تحقق مطالب ياد شده بسيار مؤثر خواهد بود ، خدمات رايانه اي است. رايانهاين آمادگي را دارد که " هرجا" و "هر زمان" که لازم باشد ، در اختيار دانش آموزانقرار گيرد تا در آينده ، هنگامي که به هر يک از آن ها نقشي از سوي جامعه محول ميشود( پزشک ، معلم ، فيزيک دان ، کاسب ، تاجر و حتي خانه دار) ، از آن براي تأمينعلائق و رفع نيازهاي خويش و جامعه به خوبي استفاده کنند.

از ديدگاهي گستردهتر ، محصولات آموزش و پرورش " منابع توسعه " جامعه هستند ؛ منابعي که سبب توسعهاقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي آن جامعه خواهد شد. جامعه به انسان هايي نياز دارد کهبراي تصدي مشاغل مؤثر در توسعه امروز و فرداي آن ( که روز به روز پيشرفته تر وپيچيده تر مي شود) ، آمادگي کامل داشته باشند. تربيت چنين انسان هايي در صورتي ميسراست که دانش آموزان با استفاده از شرايط و امکانات جديد عصر خود به سوي " خودآموزي" و " استقلال آموزشي" ، يعني نا وابستگي به معلم و مدرسه ، گرايش پيدا کنند. اين در حالي است که رايانه به عنوان " ماشين آموزشي " و " نماد" پيشرفت فناوري سدهاخير ، مي تواند دانش آموزان را در اين راه ياري کند. با استفاده از رايانه ، دانشآموزان موفق خواهند شد، از طريق " خود آموزي" و " تداوم يادگيري" ، عمر خود راداوطلبانه واز روي علاقه ، صرف توانمند کردن خويش در عرصه هايي گسترده تر از برنامههاي درسي جاري در مدارس کنند.

رايانه و انقلاب آموزشي
همه دانشآموزان به دليل پوشيدن لباس هاي همسان ( اونيفورم) که مدرسه آنان را وادار بهپوشيدن کرده است ، ظاهري يک سان و به هنجار دارند. اما بايد توجه داشت که در دروناين لباس هاي همسان انسان هايي وجود دارند که از جنبه هاي گوناگون با هم تفاوت هاياساسي و گاه بسيار فاحشي دارند. اين تفاوت ها عموماً مشکلات و موانع متعددي برايمعلم و نظام آموزشي ايجاد مي کند.

تفاوت هاي فردي مسأله اي است که فکرانديشمندان تعليم و تربيت را براي مدت هاي طولاني به خود مشغول کرده است و همه  آنان در تلاش هستند ، با توجه به محدوديت منابع ، به نوعي اين مشکل را از سر راهتعليم و تربيت بردارند. تفاوت هاي فردي ، در واقع مانعي براي موفقيت آموزش گروهي درمدارس است . بدون شک تا حل نشدن اين مشکل ، زمينه هاي مساعدي براي آموزش فردي وجودنخواهد داشت.

براي تدريس يک موضوع يا هدف آموزش خاص ، گرچه ممکن است امکاندسترسي به آزمايشگاه ، فيلم و يا نمايشگاه مناسب وجود داشته باشد ، اما بايد آگاهبود که در هر صورت ، نوع انتخاب و شيوه استفاده از هر کدام ، بستگي به معلم دارد. معلم با توجه به نيازهاي فردي و تفاوت سبک هاي يادگيري دانش آموزان ، ابزار و رسانهمناسب را انتخاب مي کند و براي تدريس و يادگيري بهتر آنان ، به شيوه اي منطقي از آنبهره مي گيرد. در واقع ، معلم مي تواند ( جدا از ساير عوامل مؤثر) با انتخاب و بهکار گيري مناسب و صحيح ابزارها و روش هاي آموزش ، از يک دانش آموز پزشک يا فيزيکدان بسازد.

به عبارت ديگر ، او بايد خصوصيات فردي هر دانش آموز را شناساييکند و براي نياز هاي او راهبردهاي آموزشي مناسبي تدارک ببيند( آموزشانفرادي).
امروزه ثابت شده است که رايانه مي تواند اين مشکل را حل کند. همه دانشآموزان مي توانند ، بر پايه نيازها و خصوصيات فردي خويش از رايانه کمک بگيرند و بااتکا به " خود – ارزش يابي " که ارمغان ديگر رايانه است ، وضعيت خود را براي نيل بههدف هاي آموزشي پيش بيني شده ارزيابي کنند. از اين رو ، اينک رايانه به منزلهابزاري توانا براي اجراي راهبردهاي " آموزش انفرادي " شناخته شده است و معلم نيز ميتواند ، با توجه به ويژگي ها و نيازهاي هر دانش آموز ، از آن بهره برداري کند.

برخي معتقدند ، استفاده از رايانه در فرايند آموزش و يادگيري ، در واقع يک " انقلاب آموزشي" است. اما چگونه در آموزش انقلاب رخ خواهد داد؟ آيا از طريق ايجاديک موج يا شعله جادويي ، مي توان معلمان خارق العاده اي تربيت کرده تا اين انقلابرا به منصه ظهور برسانند ؟ يقيناً پاسخ منفي است ؛ زيرا تقويت و توسعه دانش ، مهارتو توانمندي هاي معلم فقط يک روي سکه است . روي ديگر سکه آن است که براي او ، باتأمين خدمات و پشتيباني آموزشي لازم ، محيط مساعد فراهم شود.

نگرش کنونيحاکم بر جهان آموزش و پرورش در زمينه خدمات و پشتيباني آموزشي ، آن است که رايانهعنصري حياتي است. درواقع بايد رايانه را به منزله عنصري ممتاز در تسهيلات آموزشيمدارس دانست و تأمين آن را بعنوان پاسخ گويي به نياز معلم و دانش آموز در نظر گرفت. پس انقلاب آموزشي در صورتي عملي خواهد شد که رايانه ، معلم ، مديران آموزشي و دانشآموزان داراي پيوندي نزديک باشند و در فعاليت هاي ياددهي – يادگيري ، هم پوشانيدقيق داشته باشند و هم ديگر را حمايت کنند.

بنابر اين ، تحقق انقلاب آموزشي، يعني استفاده از رايانه در فرايند ياددهي – يادگيريبا عوامل متفاوتي ارتباط داردکه مهم ترين آن ها سه عنصر زير است :
1- دانش آموز
دانش آموزان ، درصورتي براي يادگيري بهتر ، با علاقه به رايانه رو مي آورند که با آن " خو" گرفتهباشند. انديشمندان پيشنهاد مي کنند ، با درنظر داشتن ويژگي ها ، علائق و نيازهايدانش آموزان و براي عادي ساختن روابط آنان با رايانه ، در مدارس " باشگاه رايانه" تأسيس شود. در صورت تحقق اين امر ، هر دانش آموز مي تواند بنابر تمايلات خود ، ازامکانات موجود در باشگاه رايانه مدرسه که داراي انواع نرم افزار و سخت افزار است ،استفاده کند. در اين باشگاه ها ، معمولاً علاوه بر سخت افزار و نرم افزار هاي مناسبآموزشي و درسي ، نرم افزارهاي تفريحي ، اطلاعات عمومي ، آموزش ماشين نويسي ، انواعبازي ها ، فيلم هاي ويديويي و... موجود است. بر اين اساس دانش آموزان به تدريج بهکار با رايانه علاقه مند مي شوند و با آن " خو" مي گيرند. دراين فرايند ، آنها ارزشهاي رايانه را به منزله  يک وسيله کمک آموزشي باور خواهند کرد.

2- معلم
معلم بايد به اين طرز تلقي برسد که خوب يادگرفتن مطالب درسي توسط دانشآموزان ، با بهره گيري آنان از رايانه پيوند کامل دارد و در نتيجه ، انجام وظيفه اوبه کمک رايانه اثر بخش تر و آسان تر خواهد شد. بنابر اين ، معلم نيز همانند دانشآموزان ، بايد قبل از هر اقدامي براي بهره برداري از رايانه در فرايند تدريس ،کاملاً آماده شود.
براي نيل به مقصود فوق ، بايد کار را از دوره هاي تربيت معلمشروع کرد. ضرورت امر تا آن جاست که تربيت معلمان علاقه مند به استفاده از رايانه درفرايند ياددهي – يادگيري ، خود زمينه اصلي بروز انقلاب آموزشي را فراهم مي آورد وبايد از اهداف بنيادي نظام آموزش و پرورش کشورهاي در حال توسعه محسوب شود. حتي برخياز انديشمندان آموزش و پرورش پا را از اين هم فراتر گذاشته اند و اعتقاد دارند کهيکي از ملاک هاي ارزشيابي شغلي معلم ، بايد ميزان استفاده او از رايانه باشد.

3- مديران آموزشي
وظيفه سومين عنصر آموزش ، يعني مديران مدارس – براي تحقق انقلاب آموزشي – پشتيباني از توسعه ارتباط متقابل معلم ، دانش آموز ورايانه است. آنان بايد اين ارتباط را از طريق حمايت معلم و تأمين تسهيلات آموزشيمربوط به رايانه ، به سويي سوق دهند که دانش آموزان به اين انگاره دست يابند کهبراي موفقيت بايد ؛ به " خود- آموزي" روي آورند و رايانه عاملي کليدي براي خودآموزي و گسترش دانش و مهارت هاي مورد نياز آنان است . بديهي است ، " خود – آموزي " فرايندي است که از سال هاي دور تا کنون مورد توصيه روان شناسان تربيتي بوده است واصل مهم و اساسي براي " تداوم يادگيري "محسوب مي شود.

رايانه و تداوميادگيري
تاکنون درباره فنون ، الگوها و کارکردهاي مديريت نظام آموزش سخنبسيار گفته شده است . امّا ، امروزه درباره کارکردهاي مديريت کار آمد و اثر بخشنظام هاي آموزشي ( در تمامي ابعاد واجزاي آن ) نگرش حاکم و پرطرف دار ، نگرشي استکه مي گويد : " اصلي ترين وظيفه مديريت آن است که به شيوه اي مناسب و مؤثر ، امکانيادگيري دانش آموزان را با تأکيد بر " نظام تداوم يادگيري " – در مدرسه و خارج ازمدرسه – فراهم کند. "

بر پايه  نگرش ياد شده ، اينک مديريت کارا و اثر بخش ،مديريتي است که نظام تداوم يادگيري را به مثابه رهيافتي اساسي ، طراحي و اجرا کند ؛بگونه اي که اين نظام را مبناي اصلي هر اقدام خود براي پاسخ گويي به ضرورت درکمستقيم دانش آموزان از واقعيات محيط پيرامون خويش تلقي کند.

اکنون درکشورهاي صنعتي ، اين نگرش – مديريت نظام تداوم يادگيري – در اغلب مؤسسات و سازمانهايي که به نوعي فرايند آموزش در آنها جريان دارد ( سازمان هاي صنعتي ، کشاورزي ،خدماتي ، ارتش و...) حکم فرماست.
در اين باره که چگونه اين نگرش مي تواند درنظام آموزش و پرورش ( رسمي و غير رسمي ) نيز به خدمت گرفته شود ، پژوهش ها وتحقيقات متعدد و فراواني صورت پذيرفته است. برخي از محققان به اين يافته رسيده اندکه يکي از رهيافت هاي مناسب و مؤثر براي تقويت و توسعه عملي " تداوم يادگيري" ، بهخدمت گرفتن" ابزار" مناسب توسط مديريت نظام آموزشي است. در واقع ، بر پايه اينرهيافت ، مديريت نظام آموزشي باور کرده است که " ابزار" جزئي از روش منطقي و مستدلبراي حل مسائلي است که جامعه و دانش آموز با آن درگير هستند.

مديران موافقبا رهيافت مذکور ، " ابزار" را به منزله  عنصر تسهيل کننده  يادگيري مورد استفادهقرار داده اند و تلاش خود را براي ترويج و گسترش آن به کار گرفته اند.
در وضعيتکنوني ، ابزارهاي متفاوتي وجود دارد که به منزله " نوآوري آموزشي" مي تواند ، دراختيار مديران نظام هاي آموزشي قرار گيرد. اما ، همه  نظرها و توجّهات به سوي يک " ابزار"- که لقب سر آمدترين پديده فناوري قرن را به خود گرفته است – يعني " رايانه" معطوف شده است.

اکنون رايانه را يکي از مناسب ترين ابزارهاي موجود برايتحقق اين رهيافت مي شناسند ؛ به گونه اي که دست اندر کاران مسائل آموزشي اغلب ممالکبه اين باور رسيده اند که حتي در شرايط و وضعيت هاي پيچيده نيز رايانه مي تواندبراي نيل به يادگيري نسبتاً پايدار در دانش آموزان ، به ياري مديريت نظام آموزشيبشتابد.

رايانه به منزله  ابزار مديريت
" رايانه" براي تحققبسياري از هدف ها و عمليات مديريت آموزشي در مدارس ( پردازش داده هاي آموزشي ، صرفهجويي در نيروي انساني ، هماهنگي فعاليت ها و مداخله مستقيم در فرايند آموزش ،توانايي اجراي آموزش و...) داراي توانايي هاي لازم است. ضمن آن که به سادگي ميتواند ، در فرايند فعاليت مديريت وارد شود.

مديران مدارس ابزارهاي متفاوتيبراي بهره گيري در فرايند مديريت در دسترس دارند. امّا گستره وسيع و منحصر به فردتوانايي هاي رايانه ( توانايي برنامه ريزي در زمينه ها و ابعاد گوناگون ، کاهش زمانحل مسأله ، استفاده هاي جنبي در فعاليت هاي مديريت ، مانند ماشين نويسي ، انتقال وپردازش داده هاي مديريتي و...) ، آن را به مناسب ترين ابزار براي مديريت مطلوبآموزشي تبديل کرده است ؛ به گونه اي که به نحو چشم گيري مورد استقبال مديران واقعبين و خلاق قرار گرفته است.

از سوي ديگر ، دانش و اطلاعات مربوط به رايانه ( ازنظر سخت افزاري و نرم افزاري ) به نحوي کم سابقه ، در بين مردم گسترش يافته استو روز به روز انتشار بيشتري مي يابد ؛ تا آن جا که توانايي هاي منحصر به فرد آن ،هم اينک به وضوح در معرض ديد و افکار عموم مردم ، بويژه دست اندرکاران فعاليت هايآموزشي ، قرار گرفته است . توانايي هاي رايانه براي بهبود بخشيدن به همه فعاليت هاو کارکردهاي مديريت آموزشي ، از آن ابزاري مناسب ، مطلوب و آرماني ساخته است.
به طور کلي ، سه عامل اساسي زير به رايانه امکان داده است تا به توانايي هايمنحصر به فرد خود در حيطه مديريت آموزش نايل شود:
1- گستردگي عمليات
رايانه توانايي انجام عمليات گسترده اي دارد . اين توانايي موجب مي شود کهجمعيت وسيع و متنوعي از " کاربَر" ها با نيازهاي گوناگون خود ، به آساني از رايانهبهره برداري کنند و نيازهاي مربوط به مديريت وآموزش خود را در نظام آموزش بر آوردهسازند.

2- تنوع سيستم ها
رايانه ابزاري چند سيستمي است. اينماشين حاوي سيستم هاي متفاوت و چند کارکردي است که همهء آنها همزمان با هم در کارندو امکان پاسخ گويي به نيازهاي متنوع متعدد  به " کاربر" هاي خود دارند.

3- تسهيلات براي ارتباط مستقيم
رايانه فنون گسترده اي در اختياردارد که به آن امکان مي دهد تا به آساني بين مديران ( يا دانش آموزان) و سيستم هاياطلاعاتي "رايانه – محور" ارتباط مستقيم و متعامل برقرار کند. مثلاً ، توانايي پاسخگويي رايانه به نياز هاي " کاربر" به زبان هاي متفاوت ، موجب شده است که برقراريارتباط بين کاربر و سيستم هاي اطلاعاتي آسان شود. همچنين ، رايانه مي تواند ، انواععمليات – از آسان تا پيچيده – را به دقت انجام دهد و از اين روست که " ساده ترين " ماشين براي بهره برداري شناخته شده است . رايانه مي تواند ، حجم معيني از " دادهها" در يک نظام آموزشي ، داده هاي فراوان تر ، گوناگون تر غني تر ، در اشکال متفاوت، را در اختيار " کاربر " قرار دهد .

رايانه ، تقويت کننده ارتباطاتآموزشي
يکي از نکاتي که بايد در زمينه کابرد رايانه در فرايند آموزش به آنتوجه داشت ، ايفاي نقش رايانه به عنوان يک "رابط" است. در عمليات بهره برداري ،رايانه در سه فرايند ارتباطي آموزشي زير ( مطابق نمودار يک) نقشي محوري بر عهدهدارد:

الف: ارتباط رايانه با دانش آموز ( رايانه و دانش آموز)
ب: ارتباطرايانه با معلم ( رايانه و معلم)
ج) ارتباط معلم با رايانه ( معلم و رايانه )
بر پايه نمودار يک ، با نگاهي تحليل گرايانه مي توان به نمودار دو رسيد:
براساس نمودار دو:
1- اطلاعات و داده هاي آموزشي را معلم به رايانه مي دهد ( ارتباط معلم و رايانه ).
2- دانش آموز ( کاربر) از اطلاعات ذخيره شده در رايانهبهره برداري مي کند ( ارتباط دانش آموز و رايانه).
3- رايانه نتايج عمليات دانشآموز را روي صفحه نمايش ( مانيتور) نشان مي دهد ( ارتباط رايانه و دانشآموز).
4- معلم و دانش آموز نتايج عمليات را پس از مشاهده بر روي صفحه نمايش ،ارزيابي مي کنند ( ارتباط رايانه و معلم / دانش آموز).
بر پايه فرايند ارتباطيسه گانه ياد شده ، رايانه مي تواند نتايج عمليات دانش آموزان را به صفحه  نمايشانتقال دهد تا زمينه لازم براي تداوم يادگيري و نيز ارزيابي پاسخ ها – با توجه بهسبک يادگيري دانش آموز( کاربر)- فراهم شود.
بديهي است ، استفاده از رايانه بايدبگونه اي باشد که يادگيري را براي دانش آموز به شيوه هاي آسان و مؤثر ممکن کند. رايانه بايد دانش آموز و معلم را که به نحوي پويا درگير فرايند آموزش هستند ، باآگاهي بيشتري از چگونگي فرايند يادگيري دانش آموز مجهّز کند. اين آگاهي موجب خواهدشد که آنها بتوانند به تداوم يادگيري در موقعيتي واقعي گرايش مثبت نشان دهند. همچنين لازم است ، راه هايي را همواره ابداع کند و به دانش آموز اجازه دهد ، خود رابا محيط پيرامون به نحوي مطلوب سازگار و هماهنگ کند.

از همين روست که،اخيراً بيش از هر زمان ديگر رايانه براي مديريت مدارس مورد توجه قرار گرفته است ؛زيرا به کمک رايانه مي توان دانش آموزان هر مدرسه را به گروه هاي متجانس طبقه بنديکرد. به اين ترتيب ، الگوهاي واقعي و معني داري بدست مي آيد که توسط آن مي توانزمينه هاي مناسب درک و شناخت خصوصيات گروهي ( هنجارها) و نيازهاي مشترک گروه هايدانش آموزي را فراهم آورد.
از سوي ديگر ، رايانه مي تواند بر پايه  اطلاعات وداده هايي که به آن داده مي شود ، مواد و برنامه هاي آموزشي مناسبي تهيه کند. احتمالاً رايانه مي تواند مواد آموزشي را براي نيل به هدف هاي رفتاري ( آموزش موردنظر معلم ) طراحي و هدايت کند.
به کمک سيستم جمع آوري ، کُد گذاري و تجزيه وتحليل ساختاري توسط رايانه ، مي توان هر برنامه  آموزشي را با توجه به نيازها و هدفها ارزيابي کرد و بر اساس نتايج مورد نظر مدرسه در زمينه  تأمين نيازهاي محيطاجتماعي دانش آموز بطور مناسب عمل کرد.

رايانه و يادگيري انفرادي
در دهه  1970 ، بهره برداري از رايانه درايالات متحده  آمريکا مبتني بر اين توقع بود که رايانه براي جمعيت دانش آموزي ( باويژگي هاي متفاوت فردي که دارند) زمينه هاي مناسب " آموزش و يادگيري انفرادي " فراهم کند. در اين دهه ، مديران مدارس نياز داشتند که شيوه هاي تحليل فلسفي ،برنامه ريزي و عمليات آموزشي را درک کنند تا بتوانند پاسخ گوي نيازهاي دانش آموزانباشند.
نکته مهم آن است که مديريت آموزش و يادگيري انفرادي وظيفه اي بسيارپيچيده است. هدف اصلي نظام مديريت " رايانه- محور" که در دهه 1970 يکي از عملياتاختصاصي مدارس ايالات متحده آمريکا بود، بهبود و تقويت يادگيري فردي دانش آموزان ،در ابعاد گوناگون برنامه هاي درسي و در محيط مديريت رايانه – محور بود.

مديريت يادگيري انفرادي در واقع نظامي است مرکب از چند خرده نظام که ازميان خرده نظام هاي اصلي آن مي توان موارد زير را بر شمرد:
1- هدف هاي آموزشي : هدف هاي آموزشي هر برنامه  درسي در قالب هدف هاي رفتاري صريح و روشن ، با توجه بهمواد برنامه  آموزشي و نيز دانش و مهارت هايي که بايد ياد گرفته شود ، تنظيم ميشود.
2- دانش آموزان : دانش آموزان به عنوان درونداد نظام، با توجه به ساختار ،سطوح تحصيلي ، نتايج مورد انتظار و همه داده هاي مربوط به آموزش جاري و آموزش سالهاي آتي آنان ، در نظر گرفته مي شوند.
3- برنامه درسي و محتواي آموزش: به اينخرده نظام ، از ديدگاه ِ نرم افزارها و برنامه هاي طراحي شده ، بويژه براي حصول بههدف هاي آموزشي ياد شده در بند اول نگريسته مي شود.
4- راهبردهاي تدريس : عبارتاست از ترکيب روش ها ، رسانه ها ، شرايط و امکانات سازماني براي نيل به هدف هايبرنامه يادگيري.
5- ارزشيابي ، آزمون و رويه هاي آن : گستره اي ازانواع فعاليتها ، از ارزشيابي عمليات دانش آموز گرفته تا ارزيابي هزينه – سودمندي برنامه  آموزشي ، تحت اين عنوان قرار مي گيرد.
6- تصميم گيري و دستور العمل هاي آموزشي.
7- ساز و کار( مکانيسم) بازخوردي و ساختاري.
8- سازمان و تسهيلات
سازمان و تسهيلات شامل : کارکنان ، تسهيلات ، مدرسه، وسايل مورد نياز وپشتيباني از ساير خرده نظام هاست.
نظام مديريت يادگيري انفرادي به شيوه ايطراحي مي شود که در اغلب سطوح آموزشي ، واقعاً قابل اجرا باشد و نيز رويه ها را بهسوي تسهيل طراحي نظام آموزشي مطلوب توسعه بخشد. لازم است کاربرد ابزار و آزموني کهبراي نظام انتخاب مي شود، متناسب با خصوصيات دانش آموز و مدرسه باشد.
ارزيابي " هزينه – سودمندي" برنامه هاي آموزشي نيز ، هم از نظر ابزاري و هم از حيث اجرايي ،بايد با توجه به شاخص اساسي تأمين نيازهاي دانش آموز صورت گيرد.

رايانه، عصاي دست مديران مدارس
اگر چه تجارب و نتايج عملي گوناگوني از پيشرفت هايمدارس ايالات متحده آمريکا که رايانه را در فرايند مديريت و فعاليت هاي آموزشي بهخدمت گرفته اند ، به دست آمده است ، با وجود اين ، هنوز هم بسياري از ممالک در تلاشهستند که راهکارها و شيوه هاي نوين را براي کاربرد رايانه در عرصه آموزش ابداعکنند. هدف همه اين تلاش ها نيز صرفاً تأمين نيازها و علائق مردم و دست درکارانآموزش و پرورش است.
تلاش براي کاربرد رايانه در فرايند مديريت آموزشي مدارس ،با اين نيّت صورت مي گيرد که مديران بتوانند بر اساس نياز هاي خود ، در جنبه هاييمانند پردازش داده هاي مدارس ، فنون کنترل کيفيت مطلوب آموزش – اعم از آموزش هايعمومي يا تخصصي – و نيز تصميم گيري مؤثر در جريان عمليات آموزش ، توانايي هاي عمليفناوري پيشرفته رايانه را به خدمت بگيرند.

در حال حاضر ، بخشي از بروندادهاي رايانه که مديريت آموزشي مدارس مي تواند از خدمات آنها بهره ببرد، شاملموارد زير است :
* ابداع و ذخيره  پرونده هاي استاندارد اطلاعات براي يکايک دانشآموزان:
* تهيه دفاترثبت آمار مدرسه بشيوه اي خودکار ؛
* انجام تمامي فعاليتهاي حسابداري وتهيه گزارش هاي مالي ؛
* عمليات تجزيه و تحليل داده ها به ويژهتأمين نيازهاي اطلاعاتي و اجرايي مدرسه ( عملياتي که مبناي آنها عمليات رياضي است ) ؛
* تهيه  گزارش ، ثبت و تجزيه و تحليل آماري نمره هاي دانش آموزان و کلاس هايدرسي ؛
* تهيه جداول و سياهه ها ( کارنامه ها ، برنامه هاي درسي و...).
براين اساس ، مديران مدارس مي توانند از رايانه به عنوان ابزاري مناسب و ممتاز وعصايي ارزشمند براي مديريت آموزشي سود جويند.

رايانه ، ياور سه کاربراصلي آموزش
از هنگامي که رايانه موفق شده است ، ميان توده هاي انبوه مردمجاي خود را باز کند ، عوامل متعددي موجب شده است که اين ماشين ، براي منابع انسانيفعال نظام هاي آموزشي ( معلم ، مدير و دانش آموز) بسيار مطلوب و ارزشمند جلوه گرشود. توانايي ويژه  رايانه آن است که مي تواند در هر مکان و هر زماني ، داده ها واطلاعات فردي مربوط به هر دانش آموز را به آساني و بسرعت در اختيار کاربر (معلم ،مدير و دانش آموز) قرار دهد. اين نکته توانمندي رايانه را براي خدمت به سه عنصرانساني آموزش عيان مي کند.

تاکنون عملاً برخي از توانايي هاي رايانه درعرصه آموزش به کار گرفته شده است . برخي توانايي هاي اساسي آن که تا به امروز درنظام هاي آموزشي ، " کاربرهاي آموزش" را ياري رسانده است ، به قرار زير است:
1- داده هاي پژوهشي نظام – محور ( نظام هاي برنامه ريزي ، هوش مصنوعي ، بازيابي وپردازش ، عمليات رياضي ، تحقيق عملياتي ، آموزش و کارآموزي و...) ؛
2- حل مسأله؛
3- شبيه سازي ؛
4- گفت و گوهاي درسي ؛
5- بازيابي اطلاعات ؛
6- تحليل و آزمون ؛
7- مشاوره و راهنمايي ؛
8- پردازش اطلاعات ؛
9- مديريتکل نظام يا مديريت هر يک از خرده نظام هاي بندهاي 1 تا 9 و يا ترکيبي از برخي ازآنها.

رايانه و چشم انداز آينده
شواهد نشان مي دهد که شرايطموجود ، انسان امروزي را به سوي آن هدايت مي کند که صرفاً به آموزش مطالب درسي خاصو متداول اکتفا نکند ، بلکه جامعه را به يک " سازمان آموزش" مناسب تبديل کند ؛ زيرا، جامعه متشکل از مجموعه اي از عوامل انساني با خصوصيات و نيازهاي بسيار متنوع است. اغلب آنان ، هر يک به گونه اي متفاوت از ديگران ، به نوآوري ، تکامل ، توسعه و نيلبه خوشبختي تمايل دارند. به عبارت ديگر ، از يک سو وجود اين همه پيچيدگي درانسان(افراد) و از سوي ديگر ، محدوديت هاي ناشي از منابع مالي و انساني ، نوع وخاستگاه هاي متفاوت مدارس ، رهبري و مديريت ، نيازهاي ويژه  فرد و جامعه و ...،استفاده از ابزارها و نظام هاي آموزشي پيشرفته اي راايجاب مي کند. در آموزش معاصر وآينده  دنيا ، مي توان با استفاده از رايانه برنامه هاي آموزشي را به گونه اي تنظيمکرد که به ميزان نسبتاً کافي و مناسبي براي پاسخ به پيچيدگي هاي مزبور شفاف باشد.

البته ، بخشي از اضطراب ها و گرايش هاي منفي معلمان در مورد کمک رايانه ،تاحدودي طبيعي است . معلمان بر اين باورند که استفاده از چنين امکانات دقيق و حسابشده اي ، در شرايطي که در محيط هاي آموزشي و سازمان هاي ناظر بر فعاليت هاي آنهاهيچ چيز در جاي خودش نيست ! مشکل خواهد بود . اما به هر حال ، چشم انداز آينده حاکياز آن است که براي نيل به موفقيت و چيرگي بر پيچيدگي هاي فوق ، ايجاد برخي تغييرات، الزامي و اجتناب ناپذير است ؛ از جمله :

* انسان هنوز نتوانسته است خود رابا رايانه کاملاً منطبق و سازگار کند. انسان مي تواند ، يک ميليون " بايت" اطلاعاترا در خود ذخيره کند و بسياري از آنها را ، مدت ها بعد به خاطر آورد ( بازيابينمايد). برخلاف رايانه ، انسان " خود- تعمير" و " خود- برنامه ريز" است ودر شرايطمناسب ( حتي گاهي در شرايط نامناسب ) ، مي تواند با هزينه اي کم تر ، اطلاعات جديدتوليد کند.

* يکي از نيازهاي اساسي که اکنون به چشم مي خورد ، معرفي موفقيتهاي کاربرد رايانه در آموزش ، در طول دهه هاي اخير است ؛ زيرا به اين طريق ، نگرشعناصر انساني آموزش ( مدير ، معلم و دانش آموز) در مورد استفاده از رايانه درفرايند آموزش و يادگيري، جلب و ثبت خواهد شد.
* براي بهره گيري از توانايي هايسيستم هاي " ماشين – انسان" در مدارس ، شرط لازم آن است که دانش آموزان بتوانند ازماشين ( رايانه) استفاده کنند. اين امر به آموزش هاي ويژه نياز دارد.

* هنگامي که براي تدريس و يادگيري دانش آموزان ، امکان و شرايط استفاده از فناوريصنعتي فراهم باشد ، براي بهره برداري مناسب از آن ، به رهبري و مديريت آموزشي قوي ،سازگار و منطقي نياز خواهد بود. بنابراين ، کساني که امروز در جايگاه معلم و يامديريت و رهبري نظام آموزشي و مدرسه قرار گرفته اند ، قبل از هر چيز بايد خود رابراي اين کار آماده کنند ؛ يعني بايد دانش و مهارت خود را تقويت نمايند و توسعهدهند و اساساً بر پايه يک برنامه ريزي منطقي براي استفاده از نوآوري هاي آموزشي – از جمله رايانه – در خود تحولي فکري ايجاد کنند. تنها از اين طريق است که استفادهاز فناوري هاي نو و مفيد در مدارس ميسر و مؤثر واقع مي شود.

* امتياز اساسينظام هاي آموزشي مبتني بر مديريت " رايانه- محور" ، تأکيد بر توانايي هايي است کهارتباط تعاملي " محرک- پاسخ" را بين دانش آموز و رايانه ، با وجود تفاوت هاي فردي ،ميسر مي کند. اين امتياز موجب معرفي و کارايي آن به منزله  " ابزار آموزشي" ارزشمندي مي شود. به علاوه گرايش منطقي مديريت را براي بکار گيري نظام هاي تحليلي وعملي تقويت خواهد کرد.

* در زمينه مديريت " رايانه – محور" ، بحث ديگر ،درباره عناصر نظام است. کاربرد نظام هاي تحليلي و عملي در آموزش نو موجب مي شود کهنقش و ارزش نوآوري هاي آموزشي بارز شود.
اين امر از طريق ايجاد پيوستگي ميانعناصر نظام آموزشي با ساير منابع آموزشي صورت مي گيرد ( نگرش نظام دار نسبت بهآموزش و پرورش ).
نظام مديريت رايانه – محور توانايي بي نظيري براي هم سو کردنعناصر متشکله ء خود را دارد ؛ ضمن آن که هر عنصر- خرده نظام – آن نيز بتنهايي ميتواند ، وظايف خود را به خوبي انجام دهد.

* موضوع اساسي ديگري که در زمينه  استفاده از رايانه در آموزش مطرح است ، توجه اکيد به " تفاوت هاي فرهنگي " دانشآموزان است . چنانچه يکي از هدف هاي آموزش و پرورش را آموزش" شهروندي" ( با تمامجنبه هاي جامعه شناختي وروان شناختي جامعه کنوني) به دانش آموزان بدانيم ، بناچاربايد به مسائل خاص فرهنگي و بوم شناختي زندگي دانش آموزان و استفاده از آن درفرايند مديريت آموزشي و نيز نظام ياددهي – يادگيري توجه داشته باشيم.

بنابراين ، در استفاده از رايانه در آموزش ، مسائل متعدد و گوناگوني وجود دارد که چنانچهاز ابعاد گوناگون مورد نظر قرار گيرد ، فرايند آموزش و يادگيري برنامه هاي آموزشيرا کم هزينه تر و سريع تر خواهد کرد.

* و سر انجام ، براي ترويج وتوسعهاستفاده از رايانه در نظام هاي آموزشي امروز و فردا ، نکات ديگري نيز وجود دارد کهتوجه به آنها بسيار ضروري است ؛ نکاتي چون : تأمين هزينه هاي تحقيق و توسعه ، حمايتقانوني از مالکيت نرم افزارها و… که دولت ها بايد جداً به آنها توجه داشته باشند.
منبع

Skinner, B.F. Technology and Innovation in Education , Frederick, Apraer, (U.S.A).