بند پایان

مقدمه

شاخه بندپایان بزرگترین شاخه در میان جانوران و اصولا همه جانداران است. گوناگونی بندپایان به تنهایی از گوناگونی همه جانوران و گیاهان نیز بیشتر است. در حدود 75 درصد از گونه‌های شناخته شده بندپایان را حشرات تشکیل می‌دهند. اندازه بندپایان از کنه‌های میکروسکوپی تا خرچنگهای غول پیکر 1.5 متری که وسعت پاهایشان به 4 متر می‌رسد متغیر است. این جانوران بیشتر از هر نوع جانور دیگری در روی زمین گستردگی و تراکم دارند. بندپایان مهمترین گروهی هستند که موجودات دیگر از جمله انسانها مجبور به رقابت با آنها هستند.

ساختار بدنی

موفقیت بزرگ این جانوران ، نتیجه ساختمان اساسی بدن بویژه سازمان قطعه قطعه‌ای و اسکلت خارجی کیتینی آنهاست. به احتمال قوی اجداد بندپایان را کرمهای آنلید پرتار و ابتدایی تشکیل می‌دهند و قطعات مناطق مختلف بدن در جریان تکامل در جهت بندپا شدن به راههای گوناگونی دقیقا تخصص یافتند. بدن بندپایان امروزی شامل سینه ، سر و شکم است و در بسیاری از موارد سر و سینه به هم چسبیده سر سینه را ساخته‌اند.

تمام بدن توسط زرهی کیتینی پوشانده شده که طی مراحل رشد لاروی یا در تمام طول زندگی متناوبا می‌افتد. پاراپودیای اجدادی تبدیل به زایده‌های حرکتی بند بند و مشخصی شد که شکلها و کنشهای بسیار گوناگونی داشتند. پوشش کیتینی این قسمت سختی لازم را فراهم می‌آورد و در عین حال ارتباطات مفصلی را هم باعث می‌شود. کیتین در تشکیل چشمهای خاص این جانوران هم دخالت دارد.

دستگاههای بدن

دستگاه بینایی

دستگاه بینایی شامل چشمهای مرکب است. در این چشمها واحدهای بینایی کاملی در کنار هم گرد آمده و ساختارهای مرکب بزرگی را تشکیل می‌دهند. هر واحد بینایی ، خود شامل یک عدسی کیتینی و سلولهای حساس در برابر نور است. بندپایان چشمهای ساده هم دارند که در هر کدام از آنها یک عدسی روی تعدادی سلول حساس در برابر نور را می‌گیرد.

دستگاه گوارشی

دستگاه گوارش شامل روده اول ، دوم و سوم است. قسمتهای اول و سوم پوشش کیتینی دارند که دنباله اسکلت خارجی است و فقط روده دوم است که کار گوارش را انجام می‌دهد. غدد گوارشی بزرگی معمولا به روده میانی باز می‌شوند.

دستگاه تنفس

تنفس از طریق آبشش ، آبششهای کتابی ، ششهای کتابی یا سیستم نایی انجام می‌شود که همگی کیتینی هستند و از سطح بطور بند بند رو به خارج یا داخل بدن رشد یافته‌اند. آبششها که خاصه سخت پوستان هستند، به صورت زوایدی پر مانند از پاها و سایر اجزای قطعه قطعه خارج شده‌اند. آبششهای کتابی در خرچنگهای نعل اسبی و ششهای کتابی در عنکبوتها و عقربها حجره‌هایی هستند که در آنها صفحات آبششها در آب و ششها در هوا عمل می‌کنند. سیستم نایی شامل مجاری منشعب و متصل بهم هستند که از سطح بدن به تمام قسمتهای درونی می‌رسند. این سیستم در صدپایان و حشرات دیده می‌شود.

دستگاه گردش خون

بندپایان هم مانند نرم تنان دارای دستگاه گردش خون باز هستند که در آن خون قسمتی در رگها و قسمتی در سینوسهای خونی جریان دارد. قلبی لوله‌ای شکل ، پشتی و ته باز مهمترین و اغلب تنها رگ خونی را تشکیل می‌دهد.

دستگاه دفعی

دفع از طریق دو اندام انجام می‌شود. بندپایان آبزی دفع را از طریق اندامهای لوله‌ای شکلی انجام می‌دهند که نامهای مختلفی دارد. بندپایان ساکن خشکی بویژه حشرات دارای لوله‌های مالپیگی هستند که به روده سوم متصل هستند و در آنجا باز می‌شوند.

دستگاه عصبی

دستگاه عصبی از نوع نردبانی و مشابه دستگاه عصبی آنلیدهاست.

رده بندی بندپایان

زیر شاخه کلیسرداران

بدن دارای سر سینه‌ای عموما بدون بند است. شکم بند بند ، یا یک قطعه است. به سر سینه اصولا 6 جفت زایده متصل است. نخستین جفت کلیسر ، دومین جفت پدی پالپ و چهار جفت آخر ، پاهای حرکتی هستند. فاقد آرواره یا شاخک هستند. خرچنگهای نعل اسبی ، عنکبوتهای دریایی و عنکبوتیان جزء این زیر شاخه هستند.

زیر شاخه آرواره‌داران

بدن دارای سر سینه و شکم است. سر سینه یا سر از خارج بدون قطعه می‌نماید. سینه ، شکم یا تنه قطعه قطعه است. در سر یک یا دو جفت شاخک یک جفت آرواره (ماندیبول ) و دو جفت ماگزیلا وجود دارد. سخت پوستان ، صد پایان ، هزار پایان و حشرات در این زیر شاخه قرار می‌گیرند.

عنکبوتها

عنکبوتها بزرگترین گروه بند پایان را تشکیل می دهند همه آنها گوشتخوار هستند. بعضی گونه های عنکبوت برای به دام انداختن طعمه تار می بافندولی انواع دیگر در سوراخهای خود به کمین شکار می نشینند. عنکبوتها دهان بسیار کوچکی دارند و دارای دندانهای نیش تیز و سمی هستند. آنها مایع هضم کننده ای در درون بدن طعمه خود وارد می کنند و بعد مایعات مغذی درون بدن طعمه را می مکند و پوسته خالی آن را رها می کنند.

حشرات

مقدمه

شاخه بندپایان موفق‌ترین جانوران بوده و نسبت به سایر شاخه‌ها از تعدد و تنوع بی‌شماری برخوردارهستند. بطوری که از میان قریب به یک میلیون و پانصد هزار گونه جانوری شناخته شده 4/3 آن را بندپایان به خود اختصاص می‌دهند. بسیاری ازبندپایان برای ما شناخته شده هستند بویژه حشرات که در اکثر زیستگاهها بسر می‌برند. موفقیت این شاخه از جانواران ، نتیجه ساختمان اساسی بدن بویژه سازمان قطعه قطعه‌ای و اسکلت خارجی کیتینی آنهاست. بندپایان شامل چندین زیر شاخه هستند.

زیر شاخه آرواره‌داران

بدن دارای سر سینه و شکم یا سر است. سر سینه یا سر از خارج بدون قطعه می‌نماید. سینه ، شکم یا تنه قطعه قطعه است. در سر یک یا دو جفت آرواره و دو جفت ماگزیلا وجود دارد. سخت پوستان ، صد پایان ، هزار پایان و حشرات در این زیر شاخه قرار می‌گیرند.

رده حشرات

حشرات یا شش پایان ساکن خشکی هستند و بعضی بطور ثانویه آبزی شده‌اند. سر 6 قطعه وسینه 3 قطعه است که معمولا دارای 3 جفت پا و دو جفت بال است. شکم اصولا 11 قطعه بدون زواید حرکتی دارد. چشمها مرکب و ساده‌اند. بیش از 800 هزار گونه دارند.

حشرات به دو رده بالداران و بدون بالان رده بندی می‌شوند.

زیر رده بدون بالان

انواع ابتدایی ، بدون بال و بدون دگردیسی هستند.

راسته پرتورا

فاقد شاخک بوده و اولین جفت پاهای حرکتی به اندامهای حسی مبدل گشته‌اند. فاقد چشم ساده و مرکب و دارای چشم کاذب هستند. لوله های مالپیگی به صورت برجستگیهای کوچکی تحلیل رفته اند. سیستم تراشه‌ای ساده بوده و یا اصلا فاقد آن می‌باشند. بدن 12 مفصلی و فاقد زایده سرسی است. پیش از کامل شدن تعداد مفاصل شکمی از تخم خارج شده لذا اصطلاحا آنامورف هستند..

راسته دیپلورا

این راسته را آپتر نیز می‌نامند. بدن کوچک و نرمی داشته و محیطهای تاریک و مرطوب را ترجیح می‌دهد. دارای شاخک طویل و فاقد چشم‌اند. شکم 11 مفصلی و دارای سرسی است. لوله‌های مالپیگی پاپیلایی شکل می‌باشند.

راسته کلمبولا

دارای بدنی نرم و کوچک و شاخکهای کوتاه می‌باشند. چشمهای مرکب کوچک و یا تحلیل رفته‌اند. معمولا جهنده بوده و این عمل را بواسطه عضو جهنده خاصی انجام می‌دهند. فاقد سرسی شکلی و لوله‌های مالپیگی می‌باشند. پوست اندازی به صورت اپی‌مورف است. یعنی تعداد مفاصل شکمی جانور به هنگام خروج از تخم کامل می‌باشند از این راسته جنس انوتوموبریا را می‌توان نام برد.

راسته تیزانورا

خصوصیات بسیار نزدیک با راسته تیزانورا دارد و اصطلاحا دم مویی نامیده می‌شوند. اعضای راسته تیزانورا که ماهی نقره‌ای نیز نامیده می‌شوند. دارای بدن نسبتا طویل و فلس‌داری می‌باشند. شاخکها طویل و چشمهای مرکب رشد کرده‌اند. تعداد مفاصل شکمی 12 عدد بوده و در انتها به سرسی طویلی ختم می‌شود و لوله‌های مالپیگی و تراشه‌ها بسیار رشد یافته‌اند. از این راسته جنس ترموبیوس را می‌توان ذکر کرد.

زیر رده حشرات بالدار

راسته راست بالان

ملخها ، سوسریها و جیرجیرکها در این راسته قرار دارند. قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی باریک و بالهای عقبی نازک و تاشده در زیر بالهای جلویی هستند. بسیاری بدون بال هستند. گیاهخوارند و 25 هزار گونه دارند.

راسته پوست بالان

قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی کوتاه و بالهای عقبی بلند و نازک هستند. در نقاط تاریک بسر می‌برند. شب فعال هستند و 1200 گونه دارند.

راسته ایزوپترا یا جوربالان

موریانه‌ها در این گروه قرار دارند. بالها مشابه و نازک هستند. زندگی اجتماعی دارند. بیشتر ساکن مناطق گرمسیری هستند. چند شکلی دارند و 2000 گونه دارند.

زیر رده حشرات بالدار

راسته راست بالان

ملخها ، سوسریها و جیرجیرکها در این راسته قرار دارند. قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی باریک و بالهای عقبی نازک و تاشده در زیر بالهای جلویی هستند. بسیاری بدون بال هستند. گیاهخوارند و 25 هزار گونه دارند.

راسته پوست بالان

قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی کوتاه و بالهای عقبی بلند و نازک هستند. در نقاط تاریک بسر می‌برند. شب فعال هستند و 1200 گونه دارند.

راسته ایزوپترا یا جوربالان

موریانه‌ها در این گروه قرار دارند. بالها مشابه و نازک هستند. زندگی اجتماعی دارند. بیشتر ساکن مناطق گرمسیری هستند. چند شکلی دارند و 2000 گونه دارند.

زیر رده حشرات بالدار

راسته راست بالان

ملخها ، سوسریها و جیرجیرکها در این راسته قرار دارند. قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی باریک و بالهای عقبی نازک و تاشده در زیر بالهای جلویی هستند. بسیاری بدون بال هستند. گیاهخوارند و 25 هزار گونه دارند.

راسته پوست بالان

قطعات دهانی خورد کننده هستند. بالهای جلویی کوتاه و بالهای عقبی بلند و نازک هستند. در نقاط تاریک بسر می‌برند. شب فعال هستند و 1200 گونه دارند.

راسته ایزوپترا یا جوربالان

موریانه‌ها در این گروه قرار دارند. بالها مشابه و نازک هستند. زندگی اجتماعی دارند. بیشتر ساکن مناطق گرمسیری هستند. چند شکلی دارند و 2000 گونه دارند.

تولید مثل در حشرات

به جز چند مورد استثنایی عمل لقاح از طریق جفتگیری صورت می‌گیرد و تخم گذاشته می‌شود. در جنین جوانه‌های مولد زواید بدن به توالی از جلو به عقب ظاهر می‌شوند. هنگامی که لارو سر از تخم بیرون می‌آورد. شبیه جانور بالغ است و فقط کوچکتر هستند. لاروها طی پوست اندازیهای متوالی رشد می‌کنند و سرانجام محفظه‌هایی در دیواره بدن پدید می‌آید و دیسکهای شفیره‌ای شروع به پیدایش می‌کند. تغییر شکل لارو کرمی شکل به جانور بالغ در درون پیله انجام می‌   دهد .

سخت پوستان

این گروه از بدن پایان شامل خرچنگهای آب شیرین٬ خرچنگهای دریایی٬ خرچنگهای معمولی و میگوها می شوند. اکثر آنها دارای بدنهایی با 3 قسمت مختلف می باشند. سر-سینه-شکم اما در بعضی از گونه ها سرو سینه به هم متصل هستند. همه آنها در آب زندگی می کنند به استثنا خر خاکیها (شپشه چوب) و خانواده اش.

بزرگترین سخت پوستان جهان٬ خرچنگهای عنکبوتی بزرگ اقیانوس آرام شمالی می باشند. آنها بدن نسبتا کوچکی دارند٬ اما پاهای آنها تا (8 پا) 4/2 متر کشیده می شوند(باز می شوند).

عکسی که در سمت چپ تصویر مشاهده می کنید متعلق به خرچنگ آب شیرین است این خرچنگ هم مثل خرچنگ دریایی دارای 8 پا برای راه رفتن و دو پنجه بزرگ می باشد او برای شنا کردن دمش را تکان می دهد.

میگوهای آخوندکی خرچنگها و حلزونها را بوسیله کوبیدن پاهای چماقی شکل خود بر سر آنها٬ می شکند. میگوهای آخوندکی دارای ضربه های پای خیلی نیرومندی هستند٬ که آنها را به شکننده شیشه آکواریوم معروف کرده است.

در حدود 32000 گونه مختلف از سخت پوستان شناخته شده اند٬ آنها در سراسر دنیا یافت می شوند.در حدود 3/1 تمام سخت پوستان یک پایی هستند. بیشتر سخت پوستان در آب دریاها زندگی میکنند و بعضی از آنها در آبهای شیرین و تعداد محدودی از آنها در خشکی زندگی می کنند.

خرچنگهای معمولی مثل خرچنگهای دریایی ده پایی هستند. بیشتر آنها در آب یا نزدیکی آب زندگی می کنند. بعضی از آنها تا زمانی که تخم گذاری کننند روی خشکی باقی می مانند. اغلب این خرچنگها لاشخور هستند. آنها از راه خوردن حیوانات مرده و گیاهان زنده می مانند.

خر خاکی

نام دیگر خر خاکی شپشه چوب می باشد. خر خاکی ها جزو معدود سخت پوستانی هستند که دایما روی خشکی زندگی می کنند

خرچنگ دریایی رنگ سنگی

ین سخت پوست دارای رنگ روشن٬ یکی از گونه های خرچنگهای خاردار٬‌می باشد. او به جای پنجه٬ دارای شاخکهای بلند و تیزی میباشد٬ که به عنوان یک اسلحه در هنگام تهدید شدن٬ استفاده می کند. خرچنگ دریایی رنگ سنگی معمولا در آبهای کم عمق زندگی می کند. او مثل دیگر خرچنگهای فامیلش٬ تمایل دارد در شب شکار کند و در گروههای بزرگ زندگی کند.

خرچنگ ساحلی

خرچنگ گوشه گیر قرمز

خرچنگهای گوشه گیر٬ بر خلاف اکثر خرچنگهای دیگر٬ شکمی نرم دارند. آنها برای محافظت از خود٬ از پوسته سخت کهنه حیوانات دیگر استفاده می کنند. آنها غالبا مجبور می شوند به پوسته های بزرگتری نقل مکان کنند. خرچنگ گوشه گیر قرمز یکی از بزرگترین گونه های خرچنگها می باشد او از پنجه های بزرگ خود برای گرفتن حیوانات کوچک و برداشتن تکه های غذا استفاده می کند.

کریل

این سخت پوستان شناور مهم ترین بخش زنجیره غذایی در دریاهای قطب جنوب را تشکیل می دهند. این سخت پوستان کوچک از گیاهان میکروسکوپی و حیوانات ذره بینی تغذیه می کنند و توسط والها٬ خوکهای آبی٬ سگ ماهی ها٬ پرندگان و ماهیان خورده می شوند. کریلها در اقیانوس قطب جنوب زندگی می کنند. آنها در نزدیکی سطح آب تشکیل گروههای خیلی بزرگ می دهند. این گروه از این سخت پوستان شناور می تواند 25 میلیارد عدد از آنها را شامل شود.

عنکبوتیان

زیر شاخه عنکبوتیان یا کلیسرداران دارای تنوع و تعدد بسیاری بوده و گرچه پراکندگی گونه‌های آنها به پای سخت پوستان نمی‌رسد لیکن گروه کثیری از بندپایان را که شامل 65000 گونه می‌باشند به خود اختصاص می‌دهند. کلیسرداران به دو گروه عمده تقسیم میشوند. پیکنوگونیدها یا عنکبوتهای آبی و کلیسراتا که خود متشکل از خرچنگ نعلیان یا مروستوماتا ، عقربها (اسکورپیونها) و عنکبوتیان (آراکیندا) هستند. همه ما کم و بیش با کلیسرداران آشنا هستیم. به عنوان مثال اغلب ما با عنکبوتها ، عقربها و کنه‌ها برخورد داشته‌ایم. بسیاری از آنها ناقل عوامل بیماریزا بوده و خطرات بسیاری برای انسان و سایر حیوانات به همراه دارند.

اختصاصات کلیسرداران

بدن از دو قطعه پروزوما و اپیستوزوما تشکیل شده است. زواید پروزومایی عبارتند از: کلیسرها ، پاهای آرواره‌ای و چهار جفت پای حرکتی ، کلیسرداران فاقد شاخک می‌باشند.

زواید چند مفصلی و یک شاخه‌اند.

تبادلات تنفسی به کمک آبششهای کتابی ، ششهای کتابی یا تراشه‌ها صورت می‌گیرند.

دفع از طریق غدد پیش رانی و لوله‌های مالپیگی انجام می‌گیرد.

دارای چشمهای ساده میانی و گاهی اوقات چشمهای مرکب جانبی می‌باشند.

سکومهای گوارشی به تعداد 2 تا 6 جفت هستند.

رده بندی کلیسرداران

رده گزیفوسوریده

مانند خرچنگهای نعل اسبی شکل که دریازی هستند. سر سینه دارای سپر پشتی است که به شکم جوش خورده لولا است. تنفس از راه آبششهای کتابی است. چشمهای مرکب دارند. رشد از طریق لارو است و دارای 5 گونه هستند.

رده پیکنوگونیدا

عنکبوتهای دریازی هستند. سر و سینه و پاهای باریک و دراز دارند. شکم تحلیل رفته است. فاقد چشمهای مرکب هستند و پاهای حامل تخم در هر دو جنس روی سر قرار دارند و دارای 500 گونه هستند.

رده عنکبوتیان

عقربها ، عنکبوتها ، کنه‌ها در این گروه قرار دارند و ساکن خشکی هستند و بعضی زندگی ثانویه‌ای در آب دارند. معمولا گوشتخوار و شکارچی هستند. فاقد چشمهای مرکب هستند. با ششهای کتابی یا نایی یا هر دو تنفس می‌کنند. حدود 3500 گونه دارند.

عنکبوتها

عنکبوتها از شناخته شده‌ترین عنکبوتیان بوده و دارای پراکنش جهانی می‌باشند. عموما گوشتخوار بوده و در زیستگاههای مختلفی چون سطح سنگها ، روی درختها و گیاهان زندگی می‌کنند. برخی از آنها شکار خود را به دام می‌اندازند در حالی که گروهی دیگر به شکار حمله کرده و یا در کمین آن می‌نشینند.

عنکبوتها قادر به سوراخ نمودن پوست انسان نمی‌باشند اما گزش برخی از گونه ، برای انسان خطرناک است به عنوان مثل سم نوعی عنکبوت به نام بیوه سیاه سم عصبی بوده و موجب ایجاد جراحات دردناک ، تشنج عضلانی ، و نهایتا از کار افتادن دستگاه تنفس و مرگ می‌گردد.

جنسهای عنکبوتها

از این راسته می‌توان جنسهای تارانتولاها ، عنکبوتهای دریچه ساز ، فولکوس ، عنکبوت قهوه‌ای ، بیوه سیاه و عنکبوت گرگی را نام برد.

عنکبوت منزوی قهوه ای

در سالهای اخیر ، عنکبوت دیگری به نام عنکبوت منزوی قهوه‌ای مورد شناسایی قرار گرفته که گزش آن برای انسان ، بسیار خطرناک می‌باشد. در برخی از عنکبوتها گزش منجر به نکروز بافتی شده و درمان آن معمولا به آهستگی صورت می‌گیرد.

عادات عنکبوتها

یکی از مهمترین عوامل موثر در زندگی آنها ، توانایی تنیدن تار است. این ابریشم یا تار ، از جنس اسکلروپروتئین بوده و در اثر تماس با هوا ، سخت می‌گردد. این ابریشم در کارهای مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعضی از عنکبوتها پرده های کوچکی تنیده و اسپرمهای خود را روی آن قرار می‌دهند. همچنین بعضی از گونه‌ها از آن برای ساختن پیله استفاده می‌کنند و تخمهای خود را درون آن می‌گذارند. اما اکثر گونه‌ها از ابریشم برای ساختن رشته‌های تار عنکبوت استفاده می‌کنند.

میگالومورف

عنکبوتهایی با اندازه متوسط تا بزرگ بوده، سوراخهایی در داخل زمین ایجاد نموده و یا پرده‌هایی ورقه مانند یا قیفی شکل ایجاد می‌کنند. تارانتولاها و عنکبوتهای دریچه ساز که درهایی لولایی برای سوراخهای خود ایجاد می‌کنند نیز جزء میگامورفها محسوب می‌شوند.

تنیدن تار

بعضی از عنکبوتها نظیر خانواده‌های دیکتینیده و آگلنیده پرده‌های نامنظمی می‌تنند. در حالی که پرده‌های تنیده شده در بعضی خانواده‌های دیگر بسیار منظم است. بعضی از عنکبوتها ، نظیر عنکبوتهای گرگی اصلا تار نمی‌تنند. سالتیسیده‌ها جهنده بوده و بر روی زمین گاه روی گیاهان به سر می‌برند. این گروه از عنکبوتها نیز تار نمی‌تنند بلکه آشیانه‌های خود را با ابریشم مفروش می‌سازند. توموسیده یا عنکبوتهای خرچنگ مانند تار نمی‌تنند.

کنه‌ها

بعضی از کنه‌هایی که خون می‌مکند ، چرخه کامل زندگی خود را در روی بدن یک میزبان می‌گذرانند و فقط در هنگام پوست اندازی موقتا ارتباط خود را با آنها قطع می‌کنند. اقسام دیگر با هر بار پوست اندازی از میزبان خود جدا می‌شوند و پس از پوست اندازی باید میزبانی تازه برای خود بیابند. نوزاد این جانواران با یک بار که خون بمکد می‌تواند ماهها زنده بماند و بالغها با یکبار تغذیه ، تا سالها ممکن است نیاز به غذا نداشته باشند. کنه‌های مختلف ناقل عوامل بیماریزا هستند که مهره داران را آلوده می‌کنند.

خرچنگهای نعل اسبی

چند گونه از خرچنگهای نعل اسبی که در فاصله 200 میلیون سال گذشته بدون تغییر مانده‌اند فسیلهای زنده‌ای هستند که در سواحل ماسه‌ای اقیانوس یافت می‌شوند و در آنجا با حفر ماسه‌ها زندگی نیمه منزوی را می‌گذرانند.