ارتباط حیوانات

ارتباط حیوانات عبارتست از هرگونه رفتار انجام شده از طرفیک حیوان که دارای تاثیر بر روی رفتار کنونی یا بعدی سایر حیوانات است. مطالعهرفتار حیوانات که zoosemiotics نامیده می شود، نقش بسیار مهمی در پیشرفت رفتارشناسیجانوری ،زیستشناسی جانوری و نیز بررسی ادراک حیوانات دارد.
پروژه ارتباطات حیوانات شاملیک نگاه اجمالی به علم ارتباط حیوانات و به هنگام سازیهای منظم درباره تحقیقات علمیکنونی درباره آن می باشد.

ارتباطات درون گونه ای در مقایسه با ارتباطات بین گونه ای

گیرنده یافرستنده یک پیام ارتباطی ممکن است از یک گونه یا از گونه هایی مختلف باشند. اکثرارتباطات حیوانات درون گونه ای ( بین دو یا چند حیوان از گونه ای مشابه) است امانمونه های مهمی از ارتباطات بین گونه ای وجود دارد. همچنین احتمال ارتباط بین گونهای و روشهای آنها ، آزمون مهمی برای بعضی ازالگوهای نظری درباره ارتباط حیوانات میباشد.

• ارتباط درون گونه ای
• طعمه با شکارچـــــــی

اگر یک طعمه حرکت کند و یا به گونهای تولید صدا نماید که توجه یک حیوان شکارچی را به خود جلب نموده و شکار شود ،مصداق تعریف "ارتباط حیوانات" است که در بالا به آن اشاره شد. با این وجود؛ در نظرگرفتن چنین موردی بعنوان ارتباط برای ما کافی نیست و این عدم رضایت موجب می شود تابه نحوی تعریف ارتباط را به شکل یکی از دو تعریف زیر تغییر دهیم :
1)عموماًارتباط باید مزیت توافق پذیرپیام دهنده باشد.
2)ارتباط ، در برگیرنده چیزی بیشاز نتایج اجتناب ناپذیر زندگی عادی حیوانات است.
بنابراین گونه های شکار شوندهدارای برخی عملکردها هستند که برای شکارچیان واقعی یا بالقوه ظاهراً نقش ارتباطیدارند. یک نمونه خوب برای آن رنگ هشدار دهنده می باشد: گونه هایی مانندزنبورها کهتوانایی آسیب رساندن به شکارچیان بالقوه را دارند اغلب دارای رنگهای روشن هستند واین مسئله موجب تغییر رفتار شکارچیانی می شود که یا بصورت غریزی و یا در نتیجهتجربه از حمله به چنین حیواناتی دوری می کنند.
بعضی از انواع تقلیدها جزو اینمقوله می باشند: مثلاً نوعی از پرندگان که به رنگ زنبورها هستند اگرچه قادر به نیشزدن نمی باشندhoverflies از مصونیتی همانند آنچه که زنبورها در برابر شکارچیاندارند برخوردار می باشند. علاوه بر این بعضی تغییرات رفتاری نیز وجود دارند کههمانند رنگ هشدار دهنده عمل می کنند. مثلاً ممکن است گونهسگ سانانازجملهگرگهاوکایوتهایک حالت تهاجمی مثل غرش با دندانهایآشکار به خود بگیرند تا نشان دهند در صورت نیاز حمله خواهند کرد. مارهای زنگی نیز از صدایمعروف خود استفاده می کنند تا به شکارچیان بالقوه نسبت به نیش زهرآگینی که دارندهشدار دهند. گاهی اوقات تغییرات رفتاری و هشدارهای رنگی ترکیب می شوند مانند گونههای خاصدوزیستان که دارای شکمهای رنگ روشن هستند اما روی سایربخشهای بدن آنها رنگهایی به منظورترکیب با محیط اطرافشان دیده می شود. این دوزیستان در صورت مواجهه با خطر شکم خودرا نشان می دهند تا بدینوسیله به نحوی سمی به نظر برسند.
مثال بحث برانگیز تردیگر در این مورد ردیابی است که حالتی بسیار قابل توجه از نحوه دویدن است که بعضیازغزال هامانند غزال تامسون در حضور یکشکارچی از خود نشان میدهند. این نوع دویدن به شکارچی ثابت میکند که آن طعمه سرحال وقبراق است و بنابراین ارزش تعقیب ندارد البته بر سر این موضوع اختلاف نظر وجوددارد.

• شکارچی با طعمه

بعضی از شکارچیان به گونه ای با طعمه ارتباطبرقرار می کنند تا موجب تغییر رفتار آنها و در نتیجه شکار آسانتر آنها شوند در واقعآنها را فریب می دهند.مثال معروف در این موردماهی ماهیگیر است کهدارای یک زائده گوشتدار برآمده از روی پیشانی هستندکه در جلوی فکهای آن آویزان است؛ ماهیهای کوچکتر میکوشند تا این طعمه را صید کنند و در اثر این اقدام کاملاٌ درمعرض شکار ماهی ماهیگیر قرار می گیرند.

• گونه های همزی

ارتباطات درون گونه ای در انواع مختلفی از همیاریو همزیستی نیز وجود دارند. مثلاً درسیستم ماهی پاک کننده یا

ماهی خاردار. ماهیهایخاردار با استفاده از حالت خاصی توانایی خود را برای تمیز کردن نشان می دهند.

• ارتباط انسان و حیوانات

روشهای مختلفی که در آنها بشر در رفتارحیوانات اهلی مداخله کرده یا به آنها دستور می دهد، تعریف ارتباطات درون گونه ای رافراهم می نماید. این ارتباطات براساس نوع بافت ممکن است ارتباط شکارچی با طعمه یاشکلی از همزیستی به حساب آید. شاید مطالعات اخیر در مورد زبان حیوانات مهمترینتلاشی باشد که تاکنون بر روی ارتباطات انسان و حیوان انجام شده اگرچه رابطه آنها باارتباطات طبیعی حیوانات ناشناخته است.

• ارتباط بین گونه ای

اکثرارتباطات حیوانات، بین گونه های مجزا انجاممی شود و این بافتی است که در آن بیشترین تحقیقات انجام شده است.

اقسام ارتباط

بیشتر انواع ارتباطاتی که در ذیل به آنها اشاره می شود درارتباطات درون گونه ای هم وجود دارند.
معروف ترین نوع ارتباط ، نمایاندن بخشهایخاص بدن یا حرکتهای خاص بدن است که اغلب بصورت ترکیبی انجام می شوند. یعنی از انجامحرکات خاص بدن به منظور نمایاندن بخش خاصی از بدن استفاده می شود.مثالی که درتاریخچه رفتار شناشی وجود داردگاکی شمالیاست که درون لانه منقار خود رابه جوجه نشان می دهد. گاکی شمالی مانند بسیاری از مرغان نوروزی ، دارای منقاری بهرنگ روشن با نقاطی زرد یا قرمز رنگ روی فک پایینی نزدیک نوک آن می باشد.
شکلمهم دیگری از ارتباط صدای پرندگان است که معمولاً توسط پرنده نر انجام می شود؛اگرچه در بعضی از گونه ها جنس نر و ماده به ترتیب آواز می خوانند( به این حالت دوصدایی گفته می شود). آواز پرندگان معروف ترین حالت در ارتباطات صوتی محسوب می شود؛مثالهای دیگر عبارتند از فریادهای هشداردهنده بسیاری ارمیمونها، صداهایمنطقــــه ایگیبونهاو آواهای جفتگیری بسیاری از گونههایقورباغه ها.
مورد دیگری که کمتر مشهوداست ( بجز درچند مورد) ارتباط بویایی نامیده می شود. به ویژه بسیاری ازپستانداران دارای غده هایی هستند که بوهایی خاص و پر دوام تولید می کنند و در مکانهایی که حضورداشته اند با بجای گذاشتن این بوها رفتاری همانند انجام می دهند. اغلب این بوهایمعطر از ادرار یا مدفوع آنها بوجود می آیند. گاهی اوقات این بو از طریق عرق آنهاساطع می شود اگرچه این حالت به پایداری بوهایی که در حالت قبلی هستند نمی باشد.بعضیحیوانات غده هایی دارند که ظاهراً تنها عملکرد آنها ایجاد علائم بویایی است. مثلاًموشهای صحرایی مغولی دارای یک غده بویایی بر روی شکمهایشان می باشند و با یک حرکتاصطکاکی شکمی خاص بر روی آن ، بو تولید می شود. همستر طلایی وگربه هادارای غدد تولید بو روی پهلوهایشانهستند که با مالش پهلوی آنها بر روی اشیـاء تولید بو می کنند. گربه ها نیز غددتولید بو بر روی پیشانی خود دارند. زنبورها نیز به همراه خود کیسه هایی حاوی موادکندو را حمل می کنند که در هنگام ورود مجدد به کندو آنها را آزاد می کنند این بونشان می دهد که زنبور به همین کندو تعلق دارد و بی خطر وارد کندو می شوند.

عملکرد ارتباطات

درحالیکه تعداد انواع روشهای ارتباطی به تعداد انواعرفتارهای اجتماعی است ، بعضی عملکردها به صورتی خاص مورد بررسی قرار گرفته اند . آنها عبارتند از :

• فعل و انفعالات مشاجره ای :هرچیزی که بصورت رقابتی و تهاجمی بین حیواناتانجام شود. گونه های بسیار زیادی هستند که تهدیدات مشخصی را در زمان مبارزه بر سرغذا ، جفت و یا منطقه زندگی نشان می دهند ؛ بیشتر آواز پرندگان عملکردهایی اینچنیندارند. اغلب در این حالت یک نمایش فرمانبرداری هماهنگی وجود دارد که اگر حیوانتهدید شده ، تسلط اجتماعی مهاجم را تایید کند آنرا انجام می دهد؛ این کار برایپایان دادن به تجاوز مهاجم تاثیر داشته و در این جدل موجب عدم دسترسی نامحدود حیوانمسلط به منابع می گردد. بعلاوه، بعضی گونه ها دارای حرکاتی مرتبط می باشند که براینشان دادن پذیرش حضوردیگران توسط حیوان مسلط انجام می شوند.

• مراسم عشق ورزی :به علائمی گفته می شود که یک جنس برای جلب توجه یا حفظتوجه جنس مستعد و یا برای پیوند جفتها انجام میدهد. انجام این کار مستلزم حرکاتمکرر بخشهای بدن، انتشار بو و یا صداهایی است که مختص اعضای آن گونه می باشد لذامانع جفتگیری اعضای گونه ای خاص با گونه های نازای دیگرمی گردد. حیواناتی که بصورتجفتهایی پایدار هستند اغلب دارای نمایشهایی همانند می باشند که جفت ها برای همانجام می دهند و نمونه های معروف عبارت اند از: اهدای متقابل علف بوسیله شانه بهسرها که Julian Huxley آن را مورد مطالعه قرار داده و نیز نمایش شادمانی که بسیاریاز گونه هایغازها وپنگوئــن هادر لانه هایشان انجام می دهند .

• علائم مربوط به غذا:بسیاری از حیوانات بانگ غذا سر می دهند تابدینوسیله توجه جفت ، بچه هایشان و یا اعضای یک گروه دسته اجتماعی را به یک منبعغذایی جلب کنند.هنگامیکه والدین به تغذیه بچه هایشان مشغولند این بچه ها اغلبدرخواست پاسخ میکنند( بخصوص هنگامیکه بچه های زیادی در یک لانه یا میان زباله هاوجود دارد. مثلاً این حالت در بین پرندگان آوازخوان دیررس – جوجه هایی که مدت زیادیتوسط مادر تغذیه می شوند- وجود دارد). شاید دقیق ترین علامت مربوط به غذا ، زبانرقص زنبورهای عسل باشد که Karl von Frisch آنرا مورد بررسی قرار داده است اگرچه درحال حاضر توضیحات او مورد بحث قرار گرفته است.

• اصوات هشداردهنده :علائمی است که هنگام وجود خطر شکارچی ایجاد می شود وبه اعضای گروه امکان می دهد (و اغلب به اعضای سایر گروه) تا فرار کرده ، بی حرکتشده و یا برای کاهش احتمال حمله به گرد هم آیند.

• فرا ارتباطی :به علائمی گفته می شود که معنی پیامهای بعدی را تغییر میدهد. بهترین نمونه آن حرکات صورت در سگها است که نشان میدهد علامت تهاجمی بعدی بهجای پیش در آمد تهاجم واقعی ، بخشی ازبازی محسوب می شود.

ارزیابی ارتبــــاط

اهمیت ارتباط از این نظر آشکار می گردد که حیواناتدارای اجزای حساسی در بدن خود می باشند که انجام ارتباط را تسهیل می کند. آنها شاملبعضی ساختارهای بسیار جالب در عالم حیوانات می باشند مانند دمطاووس. به نظر می رسد نه تنها اندام موجبآوازپرندگاناست بلکه ساختارهای مغز نیز کلاًجهت تولید آواز اختصاص یافته اند. حتی نقطه قرمز روی منقار گاکی شمالی و عمل خم شدنآن که بسیار عادی اما ویژه این حیوان است ، نیاز به توضیحات تکاملی دارد.
برایتوضیح مورد نیاز ، دو جنبه وجود دارد:

• تعیین مسیری که بوسیله آن حیوانی که فاقد ویژگی یا رفتارمربوط است آنرا بدستآورد.
• شناخت فشاری سازش پذیر به منظور رشد ساختارهایی از حیوان که موجب تسهیل ارتباط، صدور پیامهای ارتباطی و پاسخ به آنها می شود.

تاثیر عملی بر روی اولینگروه از این مشکلات توسط Konrad Lorenz و سایر رفتار شناسان قبلی انجام شد. آنها بامقایسه گونه های مرتبط بصورت گروهی ثابت نمودند حرکات و اجزای بدن که به شکلابتدایی و و فاقد عملکردهای ارتباطی هستند می توانند در بافتی قرار بگیرند که عملارتباط برای یکی از والدین یا هردوی آنها بوجود آید و نیز می توانند به شکل مدلیتخصصی تر و دقیق تر تکامل یابند. مثلاً Desmond Morris با مطالعه بر روی گونه ای ازسهرهنشان داد که تمیز کردن بدن با منقاربصورت یک پاسخ در بین یک سری از گونه ها دیده می شود اما این کار در برخی از گونهها به شکل علامت عشق ورزی تبدیل شده است.
دومین گروه از مشکلات بحث انگیزتراست. رفتارشناسان قدیمی بر این باور بودند که کلاً ارتباط بصورت دائمی در گونه هاوجود دارد اما این امر نیازمند فرآیند انتخاب گروه است که گمان می رود به صورت دقیقدر تکامل حیوانات دارای جفتگیری غیر ممکن باشد. این یک روان آگاهی اساسی درزیستشناسی اجتماعی بشمار می رفت یعنی شاید رفتاریکه یک گروه از حیوانات انجام میدهند از فعالیت فشارهای گزینشی که صرفاً بر روی افراد آن گروه اعمال می شود ناشیشده باشد. بحث بسیار مهمی که در مورد ارتبـاط توسط John R. Krebs و Richard Dawkins انجام گرفته ، نظریه ای را به عنوان فریادهای هشدار دهنده و علائم عشق ورزی در موردتکامل چنین ارتباطات به ظاهر ایثارگرانه و متقابل بوجود می آورد که هنگام گزینشافراد گروه نمایان می شود. این فرضیه منجر به این نتیجه گیری می شود که شایدارتباطات همیشه قابل اعتماد نباشند (در واقع نمونه های واضحی وجود دارند که ایننظریه را نفی می کنند مانند آنچه که در تقلید می بینیم).احتمال وجود ارتباطاتغیرقابل اطمینان پایدار و تکاملی موضوعی مورد اختلاف می باشدمخصوصاً Amotz Zahavi معتقد است این حالت در مدت زمان طولانی نمی تواند وجود داشته باشد.زیست شناساناجتماعی نیز با تکامل ساختارهایی که بیش از حد معمول علامت می دهند سرو کار دارندمانند دم طاووس. به احتمال زیاد این علائم می توانند فقط در نتیجه گزینش جنسینمایان و فرآیند واکنش مثبتی را ایجاد نمایند که با بزرگنمایی یکی از خصوصیات مزیتیرا در رقابت انتخاب جفت بوجود می آورد.

ارتباط و درک

رفتارشناسان و زیست شناسان اجتماعی از نظر تعداد پاسخهایخودکاری که حیوانات به محرکها نشان می دهند به بررسی ارتباطات حیوانات پرداخته اندآنها این تحقیق را بدون توجه به درک معانی علائم دریافتی و ارسالی توسط حیواناتانجام داده اند. این موضوع یک سوال کلیدی در ادراک حیوانات است . برخی سیستمهایعلامت دهنده وجود دارند ظاهراً نیازمند ادراک بیشتری هستند. یکی از این نمونه هاییکه شدیداً مورد بررسی قرار گرفته استفاده از فریادهای هشداردهنده در میمونهایوروتاست. Richard Seyfarth و Dorothy Cheney ثابت کردند که این حیوانات در حضور شکارچیان مختلف ، علائم متفاوتی از خودنشان می دهندپلنگها،عقابهاومارها و سایر میمونها کهصداها را دریافت می کنند پاسخهای مناسبی از خود نشان می دهند . اما این توانایی درطول زمان ایجاد می شود و تجربیات افراد ارسال کننده صدا مورد توجه قرار می گیرد. فرا ارتباط که در بالا به آن اشاره شد نیز ظاهراً به فرآیند ادراکی پیچیده تری نیازدارد.

ارتباط حیوانات و رفتار انسان

موضوع مورد بحث دیگر محدوده ای است که در آنانسان دارای رفتاری شبیه ارتباط حیوانات می باشد، یا این که آیا تمامی چنین ارتباطیدر نتیجه توان زبانی ما ناپدید می شود. برخی از اجزای بدن ما مثل ابروها ، ریش وسبیل ، صدای کلفت مردها و شاید سینه خانمها به میزان بسیار زیادی برای تولید علائمشکل گرفته اند. رفتار شناسانی مانند Iraneaus Eibl-Eibesfeldt بر این باورند کهحالتهای صورت از قبیل خنده ، اخم و حرکتهای ابرو هنگام استقبال ، علائم ارتباطی وجهانی انسان هستند که می توان آنها را با علائم مشابه در سایر موجودات نخستین مرتبطدانست. با توجه به تأخر مشخصی که به وسیله آن زبان گفتاری شکل گرفته است احتمالدارد ارتباطات غیر کلامی انسان شامل تعدادی از پاسخهای غیر ارادی باشد که باارتباطاتی که ما در سایر حیوانات مشاهده می کنیم منشاء مشابهی دارند.
انسانهااغلب برای رفتار با حیوانات به دنبال علائم ارتباطی حیوانات تقلیدگر هستند. مثلاًگربه ها دارای پاسخهای مرتبط آرامی ازجمله شامل بستن چشمهایشان می باشند ؛ انسان هماغلب برای ایجاد ارتباط ، چشمهایش را به طرف یک بچه گربه می بندد. نوازش و مالشفرزندان حیوانات همگی اعمالی هستند که شاید از الگوهای طبیعی ارتباطات میان گونه ایبوجود آمده است.