تحقیق درباره آداب و رسوم گیلان

آيينها و مراسمي كه در طول زندگي يك فرد انجام مي شود ومحور انجام آن، فرد انسان است.در اين بخش آيينها و مراسمي انجام مي گيرد كه به مقاطع مختلف زندگي يك فرد, از تولد تا مرگ مربوط مي شود. از جمله اين مراسم در گيلان: مراسم فرزند خواهي و آداب و رسم هاي تولد؛ گاز فروشان« دندون فروشان», ختنه سوران و آيين ازدواج؛ عقد كنان, حنابندان ، گيشه بري و آداب ومراسم سوگواري است . آداب و مراسم سوگواري آيین ها و مراسمي است كه در انتهاي عمر يك انسان برگزار مي شود. بنا براعتقاد به معاد و وجود جهاني ديگر ،در هر نقطه از ايران و جهان، مراسم خاصي را براي فراد مرده برگزار مي كنند كه ريشه در اعتقادات و دستورات ديني و مذهبي مردم آن منطقه دارد . از برگزاري اين گونه مراسم دوهدف مد نظر است: يكي طلب آمرزش و آرامش براي روح شخص درگذشته{جنبه اعتقادي} ،و ديگري به منظور همراهي و همدردي با بازماندگان و حفظ احترام و رعايت شئون خانواده{جنبه اعتقادي} مي باشد.

2- آيينها و مراسمي كه در گردش يك سال قمري برگزار مي شود و برگزاري آنها به يك روز معين از سال بستگي دارد. از قبيل: شب اول ماه, ماه محرم و روز عاشورا, اعتقادات و رسوم ماه رمضان(عيد فطر), ماه رجب,نيمه شعبان,عيد قربان وعيد قدير. درمراسم ماه محرم و عزاداريهاي مربوط به آن،روضه خواني ، دسته گرداني و تعزيه خواني ،3 گونه عمده مراسم عزاداري است. تعزيه از مهمترين ، پرشورترين و پر جاذبه ترين مراسم سنتي - مذهبي و درعين حال كامل ترين گونه نمايش سنتي و مردمي ايران است.تعزيه در گيلان،هم در روزهاي سوگواري امام حسين ‹ ع› و هم در برخي از ماهها برگزار مي شود، به ويژه در روستاها دو ماه آخر تابستان و فصل پايان كار و فعاليتهاي زراعي ،هنگام رواج تعزيه خواني است كه از جهت روش و شيوه اجرا و نوع تعزيه نامه زير نفوذ و تاثير قزوين است. درشهرهاي گيلان تعزيه خوانان محلي هستند. مكان خاصي براي اجراي تعزیه ساخته نشده است ،بلكه در فضاي باز جلوي مسجدها (تكيه)،اين گونه مجالس تعزيه برگزار مي شود. مانند: تكيه سردار معتمد در سنگر و تكيه چارده.

3-آيينها و مراسمي كه در گردش يك سال خورشيدي برگزار مي شود.

4-آيينها و مراسمي كه در رابطه با فعاليتهاي توليدي و معشيتي انجام مي شود.

مراسم ازدواج

1- گيشه بري:بردن عروس به خانه داماد را به اصطلاح گيشه بري مي گويند ،كه با هيجان ترين قسمت از مراسم عروسي و نقطه اوج اين مراسم است. در اين هنگام صداي سازونقاره, ترانه خواني و مباركباد فضا را آكنده مي كند. اما گويي درضميرفرهنگ جامعه نيز ، همانند عروس كه داراي دلي نگران و غم اندوه خداحفظي از دوران كودكي و نوجواني)دختري(خود در خانه پدر است , دل نگراني و تشويش وجود دارد و بنا به رسم، به صورتهاي مختلف براي عروس بخت و اقبال خوب آرزو مي كنند.

2- نحوه اجراي گيشه بري در مناطق مختلف :در گيلان در مناطق مختلف مراسم گيشه بري با شيوه هاي خاصي انجام مي گيرد. در شرق گيلان, نهالي را كه از خانه پدر عروس كنده اند، همراهش مي كنند و اين نهال را عروس و داماد، با هم در خانه داماد مي كارند. در بعضي از روستاهاي غرب و شرق گبلان، مادر عروس پاي خروسي را كه از مادر داماد گرفته، با رشته هاي رنگين ابريشمين به پاي مرغ مي بندد و آن مرغوخروس را با عروس همراه مي كنند, تا در خانه داماد بند از پاي آن بر گيرند و در لانه اي كه آماده كرده اند،جايشان دهند. در خيلي از نقاط گيلان نان وآرد را در سفره اي ، به كمر عروس مي بندند تا با خود خير و بركت به همراه داشته باشدو به اين ترتيب عروس عازم خانه بخت مي شود، اما قبل از آنكه پا رااز خانه بيرون بگذارد, در هر منطقه بنا به رسم , برادر يا دايي عروس جلوي در را مي گيرد تا چيزي از عروس بگيرد ، و به آنچه دريفت كرده ؛ درسري(در ماسال) ودائيانه(در نومندان و شرق گيلان) مي گويند .اگر راه خانه داماد نزديك باشد. عروس را پياده مي برند و اگر راه دور باشد، مركبش اسبي مزين و آراسته خواهد بود كه البته بايد نر و اخته نكرده باشد. در مناطق شرق گيلان( روستاهاي كوهستاني ديلمان )، عروس از هر جوي آب روان كه بگذرد ،بخشي از مهريه خود را به حضرت فاطمه الزهرا‹س› مي بخشد و جمع اين بخششها را ازمهريه او كم مي كنند. در نيمه راه ،داماد با دو تن ساقدوس و سلدوش به پيشواز عروس مي آيد و يك نارنج ، پرتقال و سيب يا يك تكه قند به طرف عروس پرتاب مي كند كه مفهوم بركت خواهي و طلب نيك بختي درآن نهفته است. مراسم داماد قاپان.

آداب و رسوم ايرانيان در بلندترين شب سال؛ شب يلدا

در گذشته های دور ، آيين ‌هايی در شب يلدا برگزار می ‌شد که يکی از آنها جشن شبانه و بيداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشيد زمستانی بود. جشنی که از لازمه ‌های آن ، حضور کهنسالان و بزرگان خانواده ، به نماد کهنسالی خورشيد در پايان پاييز بوده است و همچنين خوراکی های فراوان برای بيداری دراز مدت که همچون انار و هندوانه و سنجد ، به رنگ سرخ خورشيد باشند.

دير زمانی است که ايرانی ها و حتی برخی ديگر از جوامع ، در آغاز فصل زمستان مراسمی بر پا می کنند که در ميان اقوام مختلف ، نام ها و انگيزه ‌های متفاوتی دارد. در ايران و سرزمين های هم فرهنگ مجاور ، از شب آغاز زمستان با نام "شب چله" يا همان "شب يلدا" نام برده می شود که همزمان با شب انقلاب زمستانی است.

با ديوان حافظ در شب يلدا...

مردم ديوان اشعار لسان الغيب را با نيت بهروزی و شادکامی می گشايند و فال دل خويش را از او طلب می کنند. در برخی ديگر از نقاط ايران نيز شاهنامه خوانی رواج دارد. نقل خاطرات و قصه گويی پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها نيز يکی از مواردی است که يلدا را برای خانواده ايرانی دلپذيرتر می کند اما همه اين ها ترفندهايی است تا خانواده ها دور هم جمع شوند و بلندترين شب سال را با شادی و صفا سحر کنند.

هنداونه خوری از قلم نمی افتد...

در سراسر ايران زمين ، جايی را نمی يابيد که خوردن هندوانه در شب يلدا جزو آداب و رسوم آن نباشد.

در نقاط مختلف ايران ، انواع تنقلات و خوراکی ها به تبع محيط و سبک زندگی مردم منطقه مصرف می شود اما هندوانه ميوه ای است که هيچ گاه از قلم نمی افتد ، زيرا عده زيادی اعتقاد دارند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک يعنی زمستانی که در پيش دارند سرما و بيماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.

مردم شيراز در شب يلدا به شب زنده داری می پردازند و بعضی نيز بسياری از دوستان و بستگان خود را دعوت می کنند.

آنها در اين شب سفره ای می گسترانند که بی شباهت به سفره هفت سين نوروز نيست. انواع و اقسام آجيل و تنقلاتی چون نخودچی ، کشمش ، حلوا شکری ، رنگينک ، خرما و ميوه هايی چون انار ، به و به خصوص هندوانه خوراکی های اين شب را تشکيل می دهند.

در آذربايجان مردم هندوانه چله (چيله قارپوزی) می خورند و باور دارند که با خوردن هندوانه لرز و سوز و سرما به تن آنان تاثيری ندارد.

در اردبيل رسم است که مردم چله بزرگ را قسم می دهند که زياد سخت نگيرد و معمولا گندم برشته (قورقا) و هندوانه و سبزه و مغز گردو و نخودچی و کشمش می خورند.

در گيلان هندوانه را حتما فراهم می کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.

"آوکونوس" يکی ديگر از ميوه هايی است که در منطقه گيلان در شب يلدا رواج دارد و به روش خاصی تهيه می شود. در فصل پاييز ، ازگيل خام را در خمره می ريزند ، خمره را پر از آب می کنند و کمی نمک هم به آن می افزايند و در خم را می بندند و در گوشه ای خارج از هوای گرم اطاق می گذارند. ازگيل سفت و خام ، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می شود. آوکونوس ازگيل در اغلب خانه های گيلان تا بهار آينده يافت می شود و هر وقت هوس کنند ، ازگيل تر و تازه و پخته و رسيده و خوشمزه را از خم بيرون می آورند و آن را با گلپر و نمک در سينه کش آفتاب می خورند.

دکتر محمود روح الامينی ، روايت جالبی از يلدای مردم کرمان ذکر می کند.

بنا به روايت وی ، مردم کرمان تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه ای استقبال کنند. قارون در لباس هيزم شکن برای خانواده های فقير تکه های چوب می آورد. اين چوب ها به طلا تبديل می شوند و برای آن خانواده ، ثروت و برکت به همراه می آورند.

يلدای زرتشتيان...

جمشيد کيومرثی ، مردم شناس زرتشتی درباره يلدا می گويد: نزد ايرانيان ، زمستان به دو چله کوچک و بزرگ تقسيم می شود. چله بزرگ از اول دی تا ۱۰ بهمن و از ۱۰ بهمن به بعد را چله کوچک می گويند. يلدا ، شب نخست چله بزرگ است.

بنا به روايت وی ، زرتشتيان در اين شب جشن می گيرند و "فديه" می دهند.

فديه ، سفره ای است که در هر خانه گسترده می شود و در آن خوراکی های مرسوم شب يلدا چيده می شود.

زرتشتيان در اين شب دعايی به نام "نی يد" را می خوانند که دعای شکرانه نعمت است. خوراکی هايی که در اين جشن مورد استفاده قرار می گيرند ، گوشت و ۷ ميوه خشک شده خام (لورک) را شامل می شوند.

آشوريان ايران نيز در جشن يلدا با ساير اقوام ايرانی شريک هستند.

آلبرت کوچويی ، رئيس سابق انجمن آشوريان تهران می گويد: ما معتقديم يلدا ، سنت ديرينه آشوری است. يلدا يعنی تولد و آشوری ها معتقدند به دليل نزديکی عيد ميلاد مسيح و شب يلدا ، آشوری ها بعد از مسيحيت ، يلدا را به عنوان شب تولد مسيح جشن می گرفتند ولی بعدها به علت تغييراتی که در گاهشماری ها پيش آمد و سال های کبيسه را هم محسوب کردند ، اين تاريخ تغيير کرد و شب يلدا ۳ روز عقب تر آمد و ما اين سال ها در ۴ دی ، ميلاد مسيح را جشن می گيريم.

وی می افزايد: آشوريان نيز در شب يلدا آجيل مشکل گشا می خرند و تا پاسی از شب را به شب نشينی و بگو بخند می گذرانند و در خانواده های تحصيل کرده آشوری تفال با ديوان حافظ نيز رواج دارد.

يلدا در روسيه...

يلدا که جشنی ايرانی است در کشور همسايه شمالی ما يعنی روسيه نيز رواج دارد.

دکتر داريوش کيانی هفت لنگ ، مدير سازمان اسناد ملی ايران درباره برگزاری يلدا در روسيه چنين روايت می کند: اين جشن در روسيه نيز از دير باز ، از روزگاری که هنوز مسيحيت به آن جا راه نيافته بود ، به مدت ۱۲ روز پر سرور و پر آئين با آداب ويژه ای برگزار می شده است و گويا هنوز هم در ميان دهقانان و روستاييان معمول است.

وی ادامه می دهد: در روسيه جشن يلدا ، عيد سالانه دهقانان و روستاييان بود. پختن نان شيرينی محلی به صورت موجودات زنده ، بازی های محلی گوناگون ، کشت و بذر پاشی به صورت تمثيلی و بازسازی مراسم کشت ، پوشانيدن سطح کلبه با چربی ، گذاشتن پوستين روی نرده پنجره ها ، آويختن پشم از سقف ، پاشيدن گندم به محوطه حياط ، ترانه خوانی و رقص و آواز و مهم تر از همه قربانی کردن جانوران از آيين های ويژه اين جشن بوده و هست. يکی ديگر از آيين های شب های جشن ، گرفتن فال بود و پيشگويی رويدادهای احتمالی سال آينده. همين آيين ها در روستاهای ايران نيز کم و بيش به چشم می خورد که نشان از همانندی جشن يلدا در ايران و روسيه دارد.