بیش فعالی


مقدمه
« در چاپ چهارم سالنامه ی آماری و تشخیص اختلالات ذهنی که از سوی انجمن روانشناسان امریکا در سال 2000 به چاپ رسیده ،انواع اختلالات ذهنی و رفتاری که در حال حاضر از سوی پزشکان امریکا شناسایی شده آمده است . در این راهنما ، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی به سه نوع تقسیم شده است . « کمبود توجه غالب » زمانی است که کودک اختلال کمبود توجه دارد ، ولی بیش فعال نیست . « بیش فعال غالب / شتابزده » زمانی است که کودک بیش فعال است و شتابزده رفتار می کند . نوع سوم « مرکب » نامیده می شود و زمانی است که کودک هم بی توجه است و هم بیش فعال و رفتار شتابزده دارد . » ( لیندا سونا – 1389 – صفحه 13 ) اغلب کودکان مبتلا به نارسایی توجه / بیش فعالی دارای مشکلاتی در قلمرو توجه هستند ، اگر چه مکانیزم دقیق این مشکلات هنوز مشخص نیست ، اما پاره ای از محققان انحراف توجه را معیار اصلی این اختلال تلقی می کنند . ( دادستان – 1389 )  
در این مقاله به تعریف ، علل و راههای درمان نوع سوم یعنی اختلال کمبود توجه – بیش فعالی پرداخته می شود . 
3 تا 5 درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند و شیوع این بیماری در پسران 6 تا 9 برابر دختران گزارش شده است . اغلب این مشکلات قبل از 7 سالگی آغاز می شود ، ولی والدین تاوقتی که کودکشان بزرگتر نشده است متوجه مشکل او نمی گردند . بهبود معمولاّ بین 12 تا 20 سالگی رخ می دهد و بهبود قبل از 13 سالگی نادر است .  ( جعفر طباطبائی –سایت میگنا) « نوجوانان و بزرگسالان ممکن است با گذشت زمان بر علائم  بیماری  خود غلبه کنند ، در این صورت می گویند که آنها بهبود نسبی یافته اند » 
( لیندا سونا – 1389 – ص 11) 


تعریف اختلال کمبود توجه و بیش فعالی 
اولین بار به سال 1845 پزشکی آلمانی به نام «هنریخ هوفمان » تحرک بیش از حد را توصیف کرد ( کنت ول- 1975 به نقل از ریتا ویکسی نلسون – 1371 )اما تا اواخر دهه 1950 بررسی همه جانبه ای روی آن صورت نگرفت . ( سافرو آلن – 1976 به نقل از ریتا ویکسی نلسون – 1371) 
برای اختلال کمبود توجه و بیش فعالی تعاریف مختلفی وجود دارد که در ذیل به برخی از آنها می پردازیم . 
•    « اختلال کمبود توجه (ADD) در افرادی دیده می شود که به طور مشخصی بی توجه ، نامنظم ، حواس پرت و فراموش کارند ، این افراد اعتماد به نفس پایینی دارند و به طور معمول در امر تحصیل چندان موفق نیستند . » ( لیندا سونا – 1389 – ص 11 ) 
•    « اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ( ADHD  ) به کودکانی اطلاق می شود که مدام در جنب و جوش و پیرو حرکات آنی هستند. » ( لیندا سونا – 1389 – ص 11 ) 
•    « بیش فعالی به معنای پرتحرکی و جنب و جوش زیاد است که در کودکان به درجات مختلف مشاهده می شود ، تا زمانی که در عملکرد فردی ، تحصیلی و اجتماعی کودک خللی ایجاد نکند اختلال به شمار نمی آید . » ( داوری آشتیانی – 1386 – ص 11) 
•    «منظور از اختلال توجه و بیش فعالی ، اختلال پایدارعدم توجه  و بیش فعالی در رفتارهای تکانشی است . » ( همان ) 
نشانه های اختلال کمبود توجه – بیش فعالی 
«این کودکان معمولا درسه حوزه ی توجه و تمرکز، فعالیت و تکانه علائم خود را بروزمی دهند » ( داوری آشتیانی – 1386 – ص 13 ) اکنون به بررسی هر یک از این سه حوزه می پردازیم . 




1 . توجه و تمرکز : این کودکان از انجام فعالیتهایی که نیاز به تمرکز دارند متنفرند ، زود حواسشان پرت می شود ، در فعالیتهای روزمره فراموش کار هستند ( انجمن روانپزشکی امریکا – 1389) ، در نظم بخشیدن به کارها مشکل دارند ، در حفظ اموال و وسایل مثل اسباب بازیها ، پوشاک و لوازم مدرسه  دقت کافی ندارند ، در به خاطر آوردن مطالب دچار مشکل هستند ، در گوش کردن به حرف اشخاص حتی زمانی که به طور مستقیم مورد خطاب قرار می گیرند مشکل دارند ، این کودکان علیرغم کم توجهی می توانند هنگام بازی ویدئویی تمرکز عمیقی داشته باشند ( انجمن روانپزشکی امریکا – 1389)
« البته باید در نظر داشته باشیم که کودک برای مدت طولانی این نشانه ها را داشته باشد و مشکلاتی که ازخستگی ، بی انگیزگی و یا تمرد ناشی می شود الزاما نشانه های اختلال کمبود توجه نیستند . » ( لیندا سونا – 1389- ص 15 ) 
2 . فعالیت : « کودک مبتلا به تحرک بیش از حد ، بیش از اندازه ای که با سنش متناسب باشد پر فعالیت است . »  ( ریتا ویکسی نلسون – 1371 ص 455 ) از جمله نشانه های فعالیت می توان به این موارد اشاره کرد : بی قراری دست و پا ، تکان خوردن روی صندلی ، ترک کردن صندلی در کلاس ، بالا رفتن از در و دیوار ، با سرو صدای  زیاد بازی  کردن و دویدن در مکانهای نامناسب ، پرحرفی و تحرک زیاد ( انجمن روانپزشکی امریکا – 1389 )

3 . تکانه : نشانه های تکانش گری به صورت جواب  دادن  باعجله ، قطع کردن حرف دیگران ، درگیر شدن در فعالیتهای فیزیکی بدون توجه به پیامدهای احتمالی آن می باشد .این کودکان به نظارت فراوان نیازمند هستند و غالبأ در کلاس دیگران را با صدای بلند صدا می زنند .(  ریتا ویکسی نلسون – 1371 ) این کودکان در تصمیم گیری بدون فکر عمل می کنند و زود پشیمان می شوند به همین دلیل دوستی آنها ناپایدار است ، به دلیل زود عصبانی شدن و بی ثباتی خلقی و عدم مهار هیجانات در گروه همسالان پذیرفته نمی شوند و نمی توانند در بازی های آنها شرکت کنند ، در نتیجه دچارانزوای اجتماعی شده و افسردگی در آنها بروز می کند . ( داوری آشتیانی – 1386 ) 
البته لازم به یاد آوری است که در صورت تکرار و پی در پی بودن و مقایسه با کودکان هم سن و سال دیگر می توان این علائم راتشخیص داد . 


علائم اختلال بیش فعالی در دوران قبل از مدرسه 
تشخیص کودکان بیش فعال قبل از سه سالگی بسیار دشوار است ، زیرا بعضی از کودکان قبل از سه سالگی پرتحرک هستند ، ولی با رشد آنها به تدریج از این تحرک کاسته می شود ، ولی مادران گزارش می دهند مشکلات حدود یک سوم کودکان بیش فعال در اولین سال زندگی آنها وجود داشته است که شامل گریه بیش ازحد،مشکلات خواب رفتن، تاخیر در تکلم و مشکلات تغذیه ای بوده است ، گریه ی  این کودکان حتی با در آغوش گرفتن کودک هم متوقف نشده است . ( داوری آشتیانی – 1386 ) 

علل و عوامل اختلال بیش فعالی 
بسیاری از مردم گمان می کنند که کمبود توجه – بیش فعالی نتیجه ی نادرست و فرزندپروری نامناسب است ، در صورتی که دلایل بیولوژیک دارد و در مطالعات مختلف عوامل مؤثر در ایجاد آن مشخص شده است که عبارتند از : 
1.    عوامل ژنتیک : همگامی بالا در دو قلوهای یک تخمکی نسیت به دوقلوهای دو تخمکی و این که خطر ابتلا درخواهران و برادران کودکان بیش فعال نسبت به کودکان دیگربیشتر است . (همان ) 
2.    آسیب مغزی : اگر در دوران جنینی و اوایل شیر خوارگی آسیبی به مغز برسد می تواند در شکل گیری این اختلال مؤثر باشد . ( همان) با استفاده از دستگاه انسفالوگرام می توان صدمات مغزی را شناسایی کرد . ( لیندا سونا – 1389 ) 
3.    عوامل عصبی شیمیایی : تغییراتی در مواد شیمیایی ناقل های عصبی مغز به نشانه های بیش فعالی نسبت داده شده اند . ( داوری آشتیانی – 1386 )

4.    عوامل روانی – اجتماعی : بیش فعالی و میدان توجه نامحدود گاهی به دلیل محرومیتهای هیجانی در کودکان پرورشگاهی دیده می شود که با رفع عوامل محرومیت از بین می روند . ( همان )  
5.    رژیم غذایی : به رغم نظریه هایی که در سالهای پیش ارائه می شد مبنی بر این که چاشنی ها و رنگ های مصنوعی و افزودنی های خوراکی و شکر در تشدید علائم بیش فعالی نقش دارند و باید از رژیم غذایی کودک مبتلا حذف گردند ، مطالعات اخیر هیچ گونه ارتباطی را بین نشانه های این بیماری و رژیم غذایی و افزودنی ها پیدا نکرده اند. ( همان ) 

6.    آلرژی و آسم : در مطالعات سازمان یافته ، شواهدی مبنی  بر ارتباط این اختلال با آلرژی و آسم نشان نداده است . 
توجه به عواملی که در شکل گیری این اختلال مطرح هستند نشان می دهد که تنها عاملی راکه می توان تا حدودی مهار کرد آسیبهای دوران بارداری و زایمان است . پس توصیه می شود که مادران در طول دوران بارداری زیر نظریک متخصص زنان یا مراکز بهداشتی باشند.( داوری آشتیانی – 1386 ) به هنگام بارداری مشکلاتی را که احتمالا می توان به به ADD/ADHD  ربط داد عبارتند از : مصرف بیش از حد دارو ، مصرف الکل ، مصرف سیگار ، سوئ تغذیه مادر ، قرار گرفتن در معرض سرب و جیوه ، زایمان پیش از موعد ، کم وزنی غیر طبیعی ، مصرف مواد مخدرمانند کوکائین و هروئین . 

ارزیابی ADD/ADHD 
«ارزیابی جامع به منظور شناسایی علل بروز نشانه های ADD /ADHD  کاری بسیاردشواراست . اما برای انتخاب نوع درمان ، شناسایی علتها اهمیت بسیار دارد . » ( لیندا سونا – 1389 ص 26 )
« به منظور ارزیابی جامع این اختلال بهتر است از پزشکان و متخصصان دیگری کمک بگیریم که عبارتند از : پزشک عمومی یا پزشک متخصص استخوان ، روان شناس اطفال ، روان پزشک اطفال متخصص  اعصاب ، متخصص  شنوایی سنجی، کارشناس آموزش ، متخصص آلرژی ، متخصص تغذیه » ( همان – ص 29 )

« کودکانی که دچار علائم  ADD/ ADHD  هستند ،باید تحت آزمایشات پزشکی قرارگیرند . آزمایش مسمومیت از سرب ضروری است و بهتراست این آزمایشات در مورد دیگر فلزات سنگین نیز انجام شود . ارزیابی عصبی نیز مهم است ، زیرا صرع خفیف باعث خطا وخلاء توجه می شود . مشکلات تیروئیدی باعث کاهش فعالیت یا بیش فعالی و بی توجهی در کودکان می گردد . کمبود ویتامین های ب ، منیزیم ، روی و آهن سبب بروز بیش فعالی و مشکلات توجه می گردد . عدم توازن در رژیم غذایی ممکن است باعث بروز علائم ADD /ADHD  شود و ارزیابی تغذیه دراین زمینه مؤثر است . تمام کودکان باید از نظر حساسیت و آلرژی نیز مورد آزمایش قرار گیرند ، زیرا اکثر اوقات این علائم با  ADD / ADHD اشتباه گرفته می شود . لازم است کودکان از نظر شنوایی مورد آزمایش قرار گیرند  

عفونت بسیار خفیف گوش میانی هم ممکن است باعث تب نشود ، اما همهمه و صداهایی داخل گوش ایجاد می کند که کودک در اثر آن حواس پرت ، بی توجه و تند خو می گردد . متخصص شنوایی سنجی امکان اشکالات تکلمی را بررسی می کند .» ( همان – ص 30 )     
« برای تشخیص ADD / ADHD  در مورد دانش آموز ، باید از آزمون هوش استفاده کرد . روان شناس می تواند این آزمون را طی ارزیابی روانی انجام دهد . در میان کودکانی که دچار ADD/ADHD هستند ناتوانی در یادگیری بسیار شایع است و ارائه خدمات خاص تحصیلی به انها کمک خواهد کرد . » ( همان – ص 34 ) 

درمان  ADD/ADHD 
با توجه به تنوع مشکلات همراه با ADD/ADHD  نیاز به دخالتهای درمانی متعددی در زمینه های گوناگون احساس می شود ، روش های  دارو درمانی ، رفتار درمانی ، آموزش والدین ، آموزش مهارتهای اجتماعی ، تاکتیکهای اصلاح رفتار در کلاس و آموزش کنترل خود از جمله ی این دخالتها هستند . ( افخم ابراهیمی – 1370 )  در این مقاله سعی شده است تا حدودی به بررسی دارو درمانی و رفتار درمانی پرداخته شود .

دارو درمانی 
دارو درمانی در اواخر دهه 1960 شروع شد  ( ریتا ویکسی نلسون – 1371 )  بهتراست کودکان قبل از مصرف دارو مورد ارزیابی روان شناختی یا روان پزشکی قرار گیرند . روان پزشکان در این زمینه تجربه کافی دارند . بنابراین توصیه می شود که با آنها مشورت شود . اگر بیش از یک دارو تجویز می شود ، پزشک معالج باید در زمینه روان – داروشناسی اطلاعات کافی داشته باشد .  بعد از تجویز دارو بهتر است هر سه ماه یک بار ملاقات جهت کنترل دارو انجام گیرد و از مصرف دارو در دراز مدت باید اجتناب کرد . علی رغم این احتیاط ها ممکن است باز هم مشکلاتی مانند کم کاری کبد به وجود آید. تجویز دارو بدون انجام آزمایشات کامل داروشناسی ممکن است نتایج اسفناکی را به بار آورد .

زیرا ممکن  است  مشکلات  روانی  را تشدید کند و در کودکان مستعد باعث بروز اختلالات روانی جدی تری گردد.( لیندا سونا – 1389 )

اغلب داروهایی که برای کودکان ADD/ADHD تجویز می شود 

عبارتند از : متیل فنیویت ( ریتالین ) ، دکسترو آمفتامین ( دکسدرین ) اتوموکسین و پمولین. ( داوری آشتیانی – 1386 ) ثابت شده است که این داروها فراخنای توجه ، کنترل تکانه ، خلاقیت تحصیلی ، روابط اجتماعی و حرف شنوی را درکودکان دارای   ADHD  مصرف کننده  دارو  تا  حدود 70 تا 80 در صد افزایش می دهد . اثرات این داروها معمولأ تا چهار ساعت پس از مصرف دارو از بین می رود . ( آمولفین مارک ای راینک – 1380 )  « این داروها فعالیت بیش از حد و پراکندگی ذهنی کودکان را کاهش می دهند و همزمان باعث افزایش توجه و تمرکز آنها می شود .  » ( افخم ابراهیمی – 1370 – ص 67 ) 
کودکان به هنگام مصرف دارو می توانند تقریبأ به طور طبیعی پیشرفت کنند ، اما پیشرفت حاصله ممکن است در نتیجه ی افزایش توجه و بهبودی رفتاری ناشی از مصرف دارو باشد . بنابراین ظاهرا به 
نظرمی رسد که این کودکان بیشتر یاد می گیرند ، دارو بر هوش آنها تاثیر نمی گذارد بلکه به آنها کمک می کند تا قابلیت های اصلی را به نحو موثرتری به کار برند . ( همان – ص 68 ) مصرف داروها عوارضی هم برای این کودکان دارد که عبارتند از کاهش اشتها ، بی خوابی ، کم حرفی ، اضطراب ، دل درد ، سر درد ، سر خوشی زیاد ، تحریک پذیری ، کابوس ، غمگینی ، خیره شدن و ناخن جویدن که این عوارض بعد از قطع شدن دارو برطرف می شود . ( داوری آشتیانی – 1386 ) 
رفتار درمانی 
رفتار کودکان ADD / ADHD غالبأ  توسط  تکنیکهای  رفتاری  مورد  درمان قرار گرفته است . ( کاردنر- 1970 به نقل از افخم ابراهیمی 1370 ) مشخص شده است که مداخله های رفتاری شامل تقویت ژتونی ، جریمه کردن ، مواخذه و محروم سازی از تقویت مثبت نشانه های  ADHD را کاهش داده و در همان  حال  کنترل رفتار و عملکرد تحصیلی را در اکثریت کودکان تحت درمان افزایش می دهد . ( آمولفین مارک ای راینک – 1380 ص 78 )

یکی از رایج ترین تکنیکها استفاده از تقویت مثبت همراه با یک «سیستم توکن» به منظور تقویت رفتار ناهمساز بوده است . ( وری و اسپراک -  1970به نقل از افخم ابراهیمی – 1370 )

Token System

« در این روش به جای تکیه بر تحسین و یا سایر منابع تقویت اجتماعی ازیک تقویت کننده ی عینی ثانوی – ژتون – استفاده می شود . در این روش نوعی ژتون ( امتیاز ، علامت ، تصویر لبخند ، کارت آفرین ) در برابر رفتارهای مناسب منطبق بر ضوابط ، به دانش آموز داده می شود . رفتارهای مختلف تعداد متفاوتی ژتون خواهد گرفت .» ( جان ای گلاور – 1375 ص 365 )   به علت فعالیت زیادی که در کودکان ADHD  دیده می شود استفاده از تکنیکهای آرامش عضلانی و بیوفیدبک  نیزموثر به نظر می رسد . ( افخم ابراهیمی – 1370 ) 
البته لازم به یاد آوری است که هیچ یک از روش های درمانی که ذکر شد به تنهایی در بهبود کودکان  ADD / ADHD موثر نیست ، دراین میان بیش از همه کوشش به عمل می آید که دارو درمانی را با رفتار درمانی توامأ به کار برده شود که اثرات درمانی ان موثرتر جلوه کند . ( داوری آشتیانی – 1386 ) 

کودکان ADD / ADHD  و تحصیل 
به طور معمول دانش آموزان مبتلا به ADD / ADHD دچار ناتوانی دریادگیری هستند . بسیاری از آنها در درک و توصیف یک مطلب یا درسی خاص، روخوانی یا ریاضی دچار مشکل می شوند ( لیندا سونا – 1389 – ص 219) تحقیقات انجام شده دلایل متعددی را برای مشکلات درسی این دانش آموزان نشان می دهد : عدم علاقه مندی یا انگیزه ضعیف ، عدم تحمل شکست ، مشکلات تمرکزی ، عدم پشت کار و وجود مشکلات در پیگیری تکالیف درسی ، تفاوتهای فردی ، تدریس غیر موثر ، مشکلات در تغذیه ، محرومیت از خواب و فعالیتهای بدنی ناکافی ( لیندا سونا – 1389 )

برای  ترغیب  کودکان ADD / ADHD   به  درس  خواندن  روش های زیر می تواند موثر باشد . ( داوری آشتیانی – 1386 ) 

1.    تقویت مثبت و تشویق باید به طور مکرر برای رفتارهای مناسب باشد . 
2.    تشویق تا حد امکان بلافاصله یا با فاصله ی کمی از رفتار انجام گیرد .  
3.    روشهای تنبیهی مانند محروم کردن باید موقت و در مواردی برای زمانهای خاص به کار برده شود . 
4.    در طی حل مشکلات جدید برای موفقیت های خیلی کوچک هم باید تشویق شود . 
از آن جایی که این کودکان در برنامه ریزی و مدیرت زمان در کارهای خود ، چندان موفق نیستند ، می توان از والدین برای انجام کارهای آنان کمک خواست . البته شایان ذکر است که بهتر است زمان بازی بیشتر اززمان انجام تکلیف باشد . تکلیف باید به گونه ای باشد که کودک از انجام آن لذت ببرد .   ( همان )

چگونه می توان به افزایش عملکرد تحصیلی کودکان ADD / ADHD کمک کرد ؟

روشهایی وجود دارد که در کلاس درس برای افزایش توجه و تمرکز دانش آموزان موثر واقع می شود که به تعدادی از آنها اشاره می کنیم . 
•    جلب کردن توجه : استفاده ار علائم هشدار دهنده نظیر خاموش و روشن کردن چراغ ، زنگ زدن و گفتن کلماتی نظیر ؛ گوش کنید ؛ آماده باشید؛ برقراری تماس چشمی هنگام دستور دادن و با هیجان درس دادن ؛ استفاده از شوخی ، طنز ، نمایش هنگام تدریس 
•    متمرکز کردن توجه : استفاده از روشهایی که حس های مختلف را در گیر کند مثلأ استفاده از وسایل سمعی و بصری تصاویر ، استفاده از رنگ های مختلف به خصوص برای کلمات کلیدی 


•    حفظ کردن توجه : استفاده از گروه های دو یا چند نفری برای افزایش مشارکت ، سؤال کردن از خود کودکان راجع به موضوع جدید برای این که وادار شوند فکر کنند  
•    مهارت سازماندهی : استفاده از تقویم و دفترچه یادداشت برای تکالیف خانه ، فراهم کردن زمانی در پایان کلاس برای بازبینی تکالیف خانه 
•    افزایش مهارتهای مدیریت زمان : استفاده از ساعت رو میزی و تنظیم زنگ آن روی 10 یا 15 دقیقه و پاداش گرفتن برای تکمیل کردن و درست انجام دادن کارها 
•    افرایش مهارتهای خواندن : خواندن داستان برای کودکان وسپس کشیدن نقاشی داستان توسط بچه ها ، خواندن داستان و این که کودک پیش بینی کند که چه اتفاقی خواهد افتاد .

بیش فعالی چیست؟

این اختلال یکی از اختلالات شایع و در عین حال با تشخیص سخت برای پزشکان است. اختلال بیش فعالی بیماری پیچیده ای است و اغلب تشخیص داده نمی شود. درباره کودکی که با چنین اختلالی تشخیص داده می شود ۳ علامت را نباید از یاد ببرید که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز و در نهایت اعمال تکانه ای (کارهای ناگهانی و غیرقابل پیش بینی) است. 

در همین رابطه: 

چرا نظم و انضباط (برای کودکان)اهمیت دارد؟

زمانی که پزشک بتواند جزئیات لازم را از والدین و مدرسه به دست آورد می توان معیارهای لازم را در نظر گرفت. علائم اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی باید در بیشتر از یک مکان دیده شود مثلاً خانه و مدرسه و البته اینکه برای چند ماه این علائم بروز کند. داشتن ۶ علامت یا بیشتر از علائم اختلال کم توجهی یا بیش فعالی که باید دست کم ۶ ماه وجود داشته باشد تا بتوان گفت کودک بیش فعال است.

علائم بیش فعالی

تعدادی از علائم مربوط به بیش فعالی و اختلال توجه و تمرکز شامل موارد زیر است:

ـ کودک غالباً با دست هایش بازی می کند و در جایش می لولد.

ـ کودک معمولاً کلاس را ترک می کند.

ـ غالباً می دود یا می پرد.

ـ اغلب بازی یا فعالیت هایش پر سروصداست.

ـ به نظر می رسد کودک همیشه در حال حرکت است.

ـ زیاد صحبت می کند.

ـ از توجه به جزئیات ناتوان است.

ـ اغلب قادر به پیگیری دستوران یا اتمام کارها نیست.

ـ اغلب وسایل خود را گم می کند.

ممکن است کودک شما بیش فعال باشد

برای کودکی با اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی انجام برخی رفتارها ممکن است سخت تر باشد. حال بهتر است این سوال ها را از خودتان بپرسید:

ـ آیا زمانی که از کودک تان می خواهید کاری انجام دهد مشکلی در شنیدن دارد؟

ـ آیا او نسبت به دیگر کودکان سریع تر هیجان زده می شود؟

ـ آیا خانه شما در زمان غذا خوردن، به خواب رفتن، شستن دندان ها و دیگر کارها به میدان جنگ بدل می شود؟

ـ آیا معلم شما نسبت به رفتار کودک شما در مدرسه نگران است.

ـ و زود تمرکزش را از دست می دهد و فراموش کار است؟

این بچه ها مغزشان متفاوت است

اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی یک بیماری عصبی ـ رفتاری است با ۲ مولفه: بیش فعالی و بی توجهی یا نداشتن تمرکز. برخی از این کودکان به صورت واضح فعالیت زیادی دارند و برخی هم توانایی تمرکز ندارند اما بیشتر آنها هر دو مشکل را با هم دارند. این بچه ها مغز ماشین فراری را دارند اما با ترمز دوچرخه. ذهن آنها در حال مسابقه است اما نمی توانند در زمان لازم سرعت شان را کم کنند. اسکن های متعدد نشان می دهد بخشی از مغز کودک دچار اختلال که به کنترل رفتار کمک می کند، موجب تمرکز می شود و آنچه نیاز به انجام آن دارد را طبقه بندی می کند، کمی کوچکتر است. علاوه بر این انتقال دهنده های عصبی شیمیایی مغز مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی نفرین که پیام را از یک قسمت مغز به قسمت دیگر می فرستند در آنها دچار کمبود است بنابراین برای مثال اگر معلم یک آموزش ۵ مرحله ای به کودک بدهد، او ممکن است تنها بتواند ۲ مرحله اول را انجام دهد و توالی کارهای بعدی را از دست بدهد.

دلیل بیش فعالی معلوم نیست

بیشتر مطالعات نشان می دهد اختلال بیش فعالی موروثی است. اما در سال های اخیر تحقیقات از ارتباط این اختلال با مواد سمی محیطی مانند بیس فنول A و فتالات (مهمترین مواد در تولید مواد آرایشی، پلاستیک، پرده حمام) و همین طور حشره کش ها خبر می دهد. این علم بسیار جدید است و تحقیقات همچنان باید ادامه پیدا کند. کودکان نسبت به مواد سمی محیط حساس هستند و باید نسبت به مواجهه آنها با این مواد دقت شود. چندین دلیل دیگر برای ابتلای کودک به اختلال بیش فعالی می توان در نظر گرفت که از جمله می توان به ژنتیک، آسیب کوچک مغزی در زمان تولد یا حتی استرس و نگرانی دوران بارداری اشاره کرد.

چطور تشخیص بدهیم

در اختلال بیش فعالی ـ کم توجهی معدل سنی می تواند از ۲ یا ۳ سالگی باشد. در ۲ سالگی پزشکان به دنبال یافتن علائم هستند و هر چه زودتر این نقص تشخیص داده شود زودتر می توان مداخله کرد. اما در اغلب موارد تا زمانی که کودک به سن مدرسه نرسیده که نیاز به توجه و نشستن طولانی مدت داشته باشد، این اختلال قابل تشخیص نیست. بچه های باهوشی که نشانه های ضعیفی دارند، ممکن است سال ها علائم را داشته باشند تا دوره آموزشی مدرسه که باید برنامه منظم، چند منظوره و مدیریت زمان انجام دهند و اینجاست که دچار مشکل می شوند.

دختران فرق دارند

پسران سه برابر دختران در معرض این اختلال هستند و به طور معمول دختران ۵ سال بعد از پسران تشخیص داده می شوند. دختران بی نظم و ساکت کمتر به چشم می آیند حتی اگر اختلال شان به اندازه پسران باشد. بی توجهی و نادیده گرفتن موضوعات پیرامون از علائم اختلال در دختران مبتلا به بیش فعالی است. در پسران به جای آن انجام و بروز حرکات و رفتارهای متفاوت و غیرمنطقی بدون انگیزه قبلی و برنامه عاری از فکر انتظار می رود. در دوران دبستان دخترانی با اختلال بیش فعالی، کودکانی کم دقت یا بی دقت هستند، همچنین در آموختن مهارت های آموزشی و حل مسائل ضعیف بوده و به جزئیات و موضوعات محیط پیرامون خود توجه ندارند، کمتر توجه می کنند و با تمام کردن کارها مشکل دارند اما آنها معمولاً پرخاشگر نیستند. دختران قرار نیست کیف مدرسه شان را در زمین بازی جا بگذارند یا دفتر مشق شان کثیف باشد.

تشخیص سخت است

هیچ آزمایشی وجود ندارد که با انجام آن بتوان گفت کودک دچار بیش فعالی است. اما اغلب پزشکان با تاریخچه خانوادگی، جزئیات پرسش هایی که انجام می دهند و بررسی رفتار کودکان و میزان اهمیت آن براساس سن و سال او سعی می کنند تشخیص صحیح را داشته باشند. با صحبت کردن با کودک، والدین و معلمان و اگر لازم باشد مادربزرگ و پدربزرگ و اقوام پزشکان می توانند تعیین کنند علائم با توجه به سن کودک متناسب است یا مشکل جدی وجود دارد. آنها باید عواملی مانند عصبانیت، اختلال یادگیری، افسردگی، طلاق یا بیماری یکی از اعضای خانواده را هم در نظر بگیرند.

درمان دارویی برای کدام بچه ها لازم است؟

دارو درمانی به همراه روان درمانی و تغییراتی که در زندگی روزانه کودک ایجاد می شود می تواند شرایط را بهبود دهد. داروها زمانی که با رفتار درمانی همراه شوند می توانند پرخاشگری و بی توجهی کودک را به میران زیادی بهبود دهند. دارو درمانی زمانی پیشنهاد می شود که تعداد علائم کودک براساس سنش مشخص شود و تنها زمانی از دارو استفاده می شود که کودک واقعاً نیاز داشته باشد. در کودکانی که علائم متوسط تا شدید این اختلال را دارند دارو درمانی کمک کننده است. در علائم خفیف تر معمولاً از مشاوره درمانی استفاده می شود. اما دارویی که برای یک کودک کارساز بوده است نمی تواند برای دیگری هم همان نتیجه را داشته باشد. به همین دلیل پزشکان نظارت زیادی بر کودک دارند تا بتوانند ترکیب مناسب را پیدا کنند. مشخص نیست چرا اما کودکانی که در یک سن خاص دارویی را تحمل نمی کنند ممکن است چند سال بعد به خوبی به همان دارو جواب دهند.

 توجه :

شما فرهنگیان گرامی می توانید تحقیقات اقدام پژوهی ، گزارش تخصصی ، درس پژوهی ، تجربیات ارتقای شغلی ، طرح جابر  و مقالات پرسش مهر مورد نیاز خود را از لینک های زیر تهیه نمائید :( سایت علمی و پژوهشی آسمان ) بر روی هر لینک کلیک نمائید :

• 
  بیش از سیصد طرح جابر برای شرکت در مسابقات طرح جابر
• 
  

• مقالات مخصوص برای دانش آموزان و معلمان  در مورد  پاسخ به پرسش مهر رئیس جمهوری در مورد مهارت آموزی