انواع شيوه هاي نوين ارزشيابي
1- سنجش و ارزشيابي با رويکرد پويا و رشد دهنده = ارزشيابي مستمر
خصلت عمده اين نوع ارزشيابي در پويايي و گستردگي آن است و از معلم انتظار اقداماتي فراتر از آزمون هاي سنتي را دارد، تا تصويري کلي از تماميت شخصيت دانش آموز ارائه دهد. از نتايج اين نوع سنجش و ارزشيابي در جهت رشد و ارتقاي دانش آموز استفاده مي شود و مهم تر از همه اين که از هر دانش آموز توقع رشد و بالندگي را د رحد توان خود او دارد. در اين رويکرد فرايند ارزشيابي با فرايند آموزش در هم تنيده، جاري و مستمر است. از نتايج اين سنجش براي مقايسه يا نمره دادن به دانش آموزان استفاده نمي شود. امروزه اين شيوه سنجش که تفاوت هاي فردي دانش آموزان را مي پذيرد و به قابليت رشد هر يک اعتقاد دارد، در نظام هاي پيشرفته آموزشي مورد توجه قرار گرفته و نقطه عطف ارزشيابي هاي معتبر شده است.
نقش ارزشيابي مستمر در فرايند آموزش چيست ؟
ارزشيابي مستمر يا سازنده بخشي از فرايند آموزش تلقي مي شود. به اين معنا که ارزشيابي در جريان آموزش جاري است و معلم به طور مرتب با آن درگير است. ارزشيابي مستمر در طراحي برنامه درسي معلم جاي خاصي دارد. يعني معلم از نتايج سنجش مستمر در تعيين گام بعدي خود در آموزش استفاده مي کند و به اين دليل است که آموزش و ارزشيابي در هم تنيده مي شوند و دانش آموز رشد مي کند. ارزشيابي تشخيصي هم نوعي ارزشيابي مستمر و سازنده است، زيرا هدف آن دريافت کاستي ها و مشکلا ت و خطاهاي احتمالي دانش آموز است تا در طراحي مراحل بعدي آموزش مورد استفاده قرار گيرد.
درسنجش و ارزشيابي رشد دهنده، استفاده از نتايج ارزشيابي حد اقل به اندازه جمع آوري آنها اهميت دارد. در فرايند چنين ارزشيابي دانش آموزان نقش اساسي دارند، چون آنان هستند که در مرکز يادگيري قرار دارند و نقش اصلي را در پرورش يا اصلا ح يک آموخته ايفا مي کنند. هر چه دانش آموزان بيشتر درفرايند آموزش سهيم شوند، بهتر و بيشتر مي توانند آموخته هاي خود را در ابعاد مختلف گسترش دهند يا بهبود بخشند; به عبارتي شيوه آموختن را بهتر ياد مي گيرند.
به يک مثال که در آن به نقش ارزشيابي در فرايند آموزشي مي پردازند، توجه کنيد:
فرض کنيد معلم دانش آموز را در فعاليتي درگير کرده است تا از اين طريق اطلا عات مناسبي درمورد حدود آموخته هاي او جمع آوري کند. او در اين راه از شيوه هاي مختلف استفاده مي کند، با دانش آموز گفتگو مي کند، بر کار او نظارت دارد... سپس اطلا عاتي که جمع آوري کرده است، تفسير مي کند. در اين کار معلم ضمن توجه به هدف ها، به تجارب و يافته هاي قبلي دانش آموز نيز توجه دارد.
بنابراين زماني که دانش آموز را ارزشيابي مي کند، با توجه به هدف هاي آموزشي، به جزئيات پيشرفت دانش آموز و بهبود يافته هاي او نيز نظر دارد. در اين فرايند دانش آموز نيز نقش دارد، زيرا فرصت مي کند تا کار خود را ارزيابي کند و دريابند که تا چه حد رضايت بخش است يا اين که مي توانست بهتر باشد.
گفت وگو در مورد کار و نتيجه آن جزئي از فرايند تعاملي است که بين معلم و دانش آموز انجام مي شود و بخشي از هدف ارزشيابي مستمر و رشد دهنده است.
براي ارزشيابي مستمر چهار نوع ارزشيابي پيشنهاد مي شود:
1- پرسش هاي کلاسي و آزمونک ها
2- ارزشيابي فعاليت هاي کلاسي
3- ارزشيابي خارج از کلاس
4- ارزشيابي از تکاليف
1- ارزشيابي از پرسش هاي کلاسي و آزمونک ها:
پرسش هاي کلاسي: پرسش هايي هستند که در جريان کلاس مطرح مي شود هدف از اين پرسش ها يادآوري پيش نيازهاي يادگيري براي درس کلا س، جمع آوري ايده ها و اطلاعات دانش آموزان در ارتباط با يک موضوع و مواردي از اين قبيل و يک دانش آموز طي يک دوره آموزشي چندين بار مورد پرسش قرار مي گيرد و در ليست علامت گذاري مي شود.
آزمونک ها ابزاري براي ارزشيابي تدريجي هستند در اين نوع ارزشيابي هدف نمره دادن نيست بلکه منظور اين است که در هر مرحله هدف هاي رفتاري معين ميزان پيشرفت فراگيران چگونه است و تا چه مقدار به اهداف آموزشي دست يافته اند بنابراين لازم است آزمونک ها پيشرفت گام به گام هدف ها را بسنجند و در پايان تدريس يک يا تعداد معدودي از هدف هاي رفتاري مربوط به هم انجام شوند.
2- ارزشيابي فعاليت هاي کلاسي:
فعاليت هاي کلاسي که ممکن است فردي يا گروهي انجام شوند مهمترين بخش ارزشيابي مستمر است.
بنابراين ارزشيابي فعاليت کلاسي نمره دادن به پرسش هاي کلاسي نيست بلکه ارزشيابي روند شکل گيري و پيشرفت مهارت ها و نگرش ها است و بيشتر با مشاهده رفتار دانش آموزان ممکن مي باشد و در جريان آن دانستي ها، پرورش نگرش، نظافت در کار و انضباط، توجه به صحبت هاي ديگران، قبول مسووليت در گروه، تحمل نظر مخالف، انعطاف پذيري و... مورد توجه قرار مي گيرد.
3- ارزشيابي خارج از کلاس:
فعاليت هاي خارج از کلاس فرصتي است تا فراگيران براساس علاقه موقعيت و امکانات خود، کلاس درس را به زندگي واقعي گسترش دهند و با خلاقيت هاي خود موقعيت هاي تازه اي براي يادگيري ايجاد کنند. تهيه فهرست ارزشيابي براساس نوع فعاليت مي تواند معلم را در قضاوت نهايي فعاليت ها و ارائه باز خورد مناسب به دانش آموزان ياري دهد.
4- ارزشيابي از تکاليف:
دفتر تکاليف در حقيقت کتابي است که دانش آموزان در آن موضوع درس را تدوين مي کنند. لازم است تکاليف به صورتي تدارک ديده شوند که به عنوان منبعي براي تقويت و پاداش دانش آموزان در آينده و فرصتي براي برانگيختن مشارکت و پشتکار در يادگيري فراگيران باشد و بايد از طرف معلم با توجه به تفاوت هاي فردي دانش آموزان مورد ارزشيابي قرار گيرد.
2- ارزشيابي از طريق فهرست مشاهدات :
استفاده از فهرست مشاهدات در برنامه آموزش شيوه نو و تازه اي است که از طريق آن معلم مي تواند در مورد حدود آموخته هاي دانش آموز يا گروهي از دانش آموزان در حيطه هاي مختلف مهارتي، نگرشي و دانشي قضاوت کند. اين يادداشت ها به معلم امکان مي دهد تا در برنامه تدريس خود ميزان حصول به هدف هاي آموزشي را تعقيب و کنترل کند و دريابد که هر دانش آموز تا چه اندازه به هدف هاي موردنظر رسيده است و احتمالا به چه کمک هايي نياز دارد و براساس آن اطلاعات، فرايند تدريس خود را بازنگري کند.
استفاده از فهرست مشاهدات روش ساده و سريعي است که از طريق آن معلم مي تواند دانش آموزان را در بسياري از هدف هاي آموزشي که در آزمون هاي پاياني امکان پذير نيست، ارزيابي کند و از نتايج آن در جهت بهبود فرايند دانش آموزان استفاده کند. اگر اين کار به صورت مستمر انجام شود و معلم به موقع از نيازهاي آموزشي هر دانش آموز مطلع شود، مي تواند در رفع آن نيازها اقدام کند، کاري که از عهده ارزشيابي پاياني بر نميآيد. مرور فهرست ارزشيابي به معلم امکان مي دهد تا نقاط ضعف مشترک دانش آموزان را هم دريابد.
3- ارزشيابي پوشه اي
يک پوشه کارنما مانند يک جورچين يا پازل مجموعه قطعاتي از کارهاي دانش آموز است که با اتصال آنها مي توان تصوير کامل و روشن تري از دانش آموز به عنوان يک يادگيرنده مادام العمر به نمايش گذاشت.
پوشه مي تواند شامل فهرست هاي ارزشيابي معلم، گزارش کارهاي دانش آموز، يادداشت هاي معلم، گزارش هاي گردش هاي علمي و کارهاي عملي و پروژه هاي دانش آموز باشد. پوشه بيش از اين که قطعاتي از کارهاي دانش آموز باشد که بي هدف جمع آوري شده است، مجموعه اي از کارهاي مشخص، هدفدار و آگاهانه دانش آموز است که به او امکان مي دهد تا توانايي هاي خود را از جهات مختلف به نمايش بگذارد.
پوشه، چيزي بسيار فراتر از يک ظرف پر از خرت و خورت است. پوشه مجموعه اي سازماندهي شده از مدارک مستندي است که معلم و دانش آموز با استفاده از آن، ميزان پيشرفت دانش آموز را در حيطه هاي مختلف دانش، مهارت و نگرش در موضوعات معين درسي، به نمايش مي گذارند. (واوروس، 1990)
مرور پوشه دانش آموز به معلم امکان مي دهد تا با اطمينان بيشتر و براساس دلايل مستند در مورد دانش آموز قضاوت کند. مرور پوشه دانش آموز به معلم فرصت مي دهد تا قابليت هاي او را به درستي شناسايي و باتوجه به تئوري هوش هاي چندگانه، براي آموزش او برنامه ريزي کند.

4- ارزشيابي توصيفي:
به استناد تعريفي که توسط دکتر حسني و همکاران ايشان از ارزشيابي توصيف شده است، به مصداق ذيل دست پيدا مي کنيم.
«به کارگيري مقياس مقوله اي رتبه اي، به جاي مقياس فاصله اي (20-0) و به کارگيري کارنامه توصيفي و ابزارهايي براي سنجش و ارزشيابي پيشرفت تحصيلي دانش آموزان متناسب با مقياس موردنظر»

 محاسن طرح ارزشیابی توصیفی:
1-افزایش اعتمادبه نفس دانش آموزان .
2-تکیه نداشتن به نمره ی بیست.
3-افزایش پارامترهاجهت تشخیص سطح یادگیری هردرس به طورجداگانه ودرنتیجه یافتن ضعف دانش آموزان.
4-ایجادرابطه ا ی صمیمی تربین معلّم ودانش آموز.
5-تکیه برکاروآموزش علمی وعملی.
6-افزایش شورونشاط وشادابی دانش آموزان وروحیّه ی آنان درکلاس ومدرسه.
7-حذف اضطراب ناشی ازامتحان ونمره که به نوعی استرس مانعی جدی برای فرایندیاددهی ویادگیری خواهدبود.
8-دراین طرح یادگیری عمیق وپایدارصورت می گیردوروش علمی که همان حل مساله است انجام می پذیرد.
9-افزایش روحیّه ی همیاری ،همکاری،همدلی و...دردانش آموزان .
10-افزایش حس مسئولیّت پذیری دردانش آموزان.
11-چون دانش آموزان کم کاردرکناردانش آموزان فعّال قرار می گیرندازاین جهت آنها نیز به نوعی خودرابامحیط تطبیق می دهند.
12-روانی وروایی کاربرای معلّم کلاس ودانش آموز.
13-انگیزه هاکه همانا جرقه های ایجاد خلاقیت درذهن دانش آموزان است شکل می گیرد.
14-افزایش رقابت مثبت دردانش آموزان .
15-کلّ دانش آموزان درامریادگیری دخالت دارند وهمین باعث ایجاد مهارتهای اجتماعی ومهارتهای زبان آموزی درسطح عالی می گردد.
16-رفتارهای دانش آموزبهترمورد مشاهده قرارمی گیردومی توان آن راموردمطالعه قرارداد.
17-هردانش آموزباتوجّه به فعّالیتش باخودش مقایسه می شود وپیشرفتش موردارزشیابی وتقدیرقرارمی گیرد.(اصل تفاوتهای فردی).
18-ازبین رفتن احساس ناتوانی وضعف دانش آموزان درحضوردیگردانش آموزان.
19-ایجادمهارت وتوانایی برای برطرف کردن نیازهای فردی.
20-این طرح باشرایط ومواردپیشرفت دردنیای جدیدهمگام است.
21-برای اندازه گیری فرایندهای ذهنی وبازده حاصل ازآن مناسب است.
22-دانش آموزان رادرموقعیّت های حل مساله قرارمی دهد.
23-دانش آموزان راواداربه کارگیری دانش فراگرفته قرارمی دهد.
24-جنبه های مختلف دانش ودرک فراگیررامی توان مطالعه نمود.
25-دانش آموزراواداربه عمل کردن ،تولیدکردن وخلق کردن می نماید.
26-ایجادحس موثّربودن دردانش آموز.
27-برخورداری ازکارنامه توصیفی وتشریح ضعف وقوّتهای آموزشی وپرورشی هردانش آموز.
28-نبوداسترس دردانش آموزوخانواده ی ایشان.
29-سهل وآسان نمودن ادامه ی تحصیل وفراهم نمودن زمینه ی مناسب طی کردن آموزش عمومی برای کلیّه ی دانش آموزان.
30-اولیا به طورمستمردرجریان پیشرفت یاافت فرزندشان قرارگرفته ودراین مورد بیشتراحساس مسئولیت می نمایند.
31-ایجاد روحیّه ی خودباوری دردانش آموزتادرآینده بتواندگوینده ی خوب،شنونده ی خوب،محقق ومنتقد خوبی گردد.
32- انجام فعالیتهای مشابه به فعالیتهای دنیای واقعی درکارروزانه دانش آموزان.

معایب طرح ارزشیابی توصیفی:
1-ایجادزمینه برای دانش آموزان کم کاروآنان که برحسب شرایط مجبورندبه مدرسه بروند وبسترآماده برای شانه خالی کردن ازانجام تکلیف.
2-ایجادزمینه برای معلمان کم انگیزه ویابی انگیزه به گونه ای که خوداین طرح دست ایشان رانسبتا بازمی گذارد .
3-عدم تعریف پارامترهای مورد نظربه گونه ای که هرکدام ازاین پارامترهابراساس توان وظرفیت وعلاقمندی هرهمکاردرامرتعلیم وتربیت می تواند متغیرباشد.
4-ازآن جائیکه انجام این طرح مستلزم وقت زیاد است به نظرمی رسدکه تراکم دانش آموزبه طورمستقیم برروی کاروفعّالیت یک همکارموثّرمی باشدوچنانچه به این موضوع توجّه نشودبه لحاظ این که معلّم ولوهرچندعلاقمند،امّابه خاطراین که ازبودجه بندی عقب نماندمجبوراست به شیوه های دیگرارزش گذاری متوسّل شود.
5-تعداددانش آموزدرکلاس درمیزان موفقّّّّیّت موثّراست.
6-به علّت این که نمره اهمیّت نداردحسّ رقابت ازبین می رود ودانش آموزان به مرور انگیزه ی خودراازدست می دهند.(طبق گفته ی معلّمین مجری طرح ،برای بچّه هاچگونگی وکیفیّت مطالعه خیلی مهم نیست).
7-چون تعداد چک لیستها وفرمهایی که برای هردانش آموزیاهرگروه تکمیل می گردد زیاد است معلّم فرصت زیادی رابرای این کار صرف می کند وعملا دقّت وتوجّه کمتری درارزشیابی صورت می پذیرد.
8-استفاده ازفرمهای متعدّد بودجه زیادی می طلبد وشایداصل فدای فرع گردد.
9-برطبق مشاهدات چون آموزگاردرتمام مدّت حضور درکلاس بایددانسش آموزان رابه صورت فردی ویادرگروه موردبررسی وارزیابی قرار دهدوبه تمام جنبه های عاطفی،اجتماعی،آموزشی و...توجّه نمایدبه نکات اساسی ازجمله زیبانویسی ودرست نویسی درکتاب بنویسیم توجّه نکرده ،به همین دلیل دانش آموزان درپایه های اوّل ودوّم مخصوصادرمدارس پسرانه خط تحریری رابه خوبی نسبت به دانش آموزان مدارس دیگرنیاموخته اند.
10-چون مدارک مشخّصی برای ارزشیابی وجودندارد می تواند فضای مناسبی برای معلّمان باری به هرجهت وبی انگیزه فراهم کندتاباخونسردی وبی خیالی فقط درکلاس وقت بگذرانند،چراکه هیچ گونه مدرکی مبنی برچگونگی کیفیّت اموزشی آنها موجودنیست ووجودندارد.
11-تکیه ی اولیا به گرفتن حرف دال به نوعی نمره ی بیست.
12-دشوارشدن ارزشیابی ازکلاس توسّط مدیر.
13-معلمان دراین طرح بایدفعّال ،باانگیزه وکارآمد و...باشند.
14-دراین طرح پارامتربالاترازحدّانتظاربرای دانش آموزان نخبه و...وجودندارد.و....