خزندگان از مهره داران خونسرد می‌‌باشند.

اجداد خزندگان دوزیستان محسوب می‌شوند. خزندگان اولین جانورانی هستند که توانسته‌اند از زندگی در خشکی را بطور کامل تحمل نمایند. سطح بدنشان از پوست خشک و شاخی پوشیده شده است. بدن پوشیده از پولک، اسکیوت و یا قطعات و صفحات استخوانی متنوع است. اسکلت خزندگان کاملاً استخوانی است. قلبشان چهار حفره‌ای است.

دهلیزها کامل و در بطنها دیواره مابین آنها کاملاً نیست. جنین از چهار پرده آمنیون، کوریون، کیسه زرده و آلانتوئیس پوشیده می‌شود. مارها، مارمولکها، تمساح و آلیگاتور، لاک پشتها و تمام دایناسورها منقرض شده جزء رده خزندگان است. طبقه بندی خزندگان بر اساس حفره (فرورفتگی) یا سوراخ ناحیه گیجگاهی است شکل و تعداد این حفره apsid نام دارد

سوسمار ژاپنی، از خزندگان

خزندگان

مقدمه

اجداد خزندگاندوزیستان محسوب می‌شوند. خزندگان اولین جانورانی هستند که توانسته‌اند از زندگی در خشکی رابطور کامل تحمل نمایند. سطح بدنشان از پوست خشک و شاخی پوشیده شده است. بدن پوشیدهاز پولک ، اسکیوت و یا قطعات و صفحات استخوانی متنوع است. اسکلت خزندگانکاملا استخوانی است. قلبشانچهار حفره‌ای است.
دهلیزها کامل و در بطنها دیواره مابین آنها کاملا نیست. جنیناز چهار پردهآمنیون،کوریون،کیسهزردهوآلانتوئیسپوشیدهمی‌شود. مارها،مارمولکها،تمساحو آلیگاتور ، لاک پشتها و تمامدایناسورها منقرض شده جزء رده خزندگان است. طبقه بندی خزندگان بر اساس حفره (فرورفتگی) یا سوراخ ناحیه گیجگاهی است شکل و تعداد این حفرهapsidنام دارد.

زیر رده Anapsida

در جمجمه سوراخ یا فرورفتگی گیجگاهی وجود ندارد. استخوان مربعی شکل یا کوادرات ثابتو غیر متحرک است. از این رده فقط لاک پشتها باقی مانده‌اند. لاک پشتها دارای یکصفحه پشتی به نامکاراپاسو یک صفحه شکمیبه نامپلاسترونهستند. صفحات در واقعهمان لاک ها هستند. بطور کلی در خزندگان پوست دارای ترتیب زیر است. اپیدرم که شاملدو بخش خارجی که خود شامل 5 لایه است.

بخش درونی اپیدرم که حاوی 4 لایه استو آخرین بخش این لایه زاینده لایهgermina trium stratumتشکیل می‌دهد. و بعد از اپیدرم لایه درم است که بسیار باریکمی‌باشد و فاقد غدد مخاطی است. ولی در خزندگان گوناگون دارای غدد تولید کننده رایحههستند که در برقراری ارتباط بین افراد بکار می‌رود. اپیدرم سازنده پولکهای خزندگاناست.

لاک پشت زینی

دارای قطعات یا صفحات بزرگی است که نوعی پولک محسوب می‌شود. این پولکهای پهن و بزرگدر سطح خارجی خود صفحات سخت کراتینی به ناماسکیوتهستند. در پوست اندازی این صفحات سختنمی‌ریزد و تعویض نمی‌شود بلکه با ادامه رشد بدن مواد جدید کراتینی به تمام سطحاسکیوت اضافه می‌شود تاجبران فرسایش آن باشد.

لاک پشت چرمی

بزرگترینلاک پشت جهان از خانواده Dermochelidae لاک پشت چرمی است. حدود 2.5 متر طول لاک آن و حدود 700 کیلوگرم وزن دارد. لاک این لاک پشت از پوست صاف و چرم مانندی پوشیده شده است. فاقد چنگال است دست و پایش پارو مانند است. در اطراف جزیره لارک دیده شده است وبیشتر از دیگر لاک پشتها به مراقبت نیاز دارد زیرا جمعیتش کم شده و در خطر انقراضاست.

لاک پشتهای سه چنگالی Trionychidae

از دیگرلاک پشتهای آبزیاست که در رودخانه‌ها وآبهای شیرین می‌کند و به نام لاک پشت فراتی دیده می‌شود. کاسه پشتی حدود 30سانتیمتر است و فاقد صفحات سخت است به جای آن دارای پوست چرمی شکل می‌باشد که رویلاک را می‌پوشاند. سطح گلو از زواید و چین خوردگیهای رگهای فراوان پوشیده شده است ومی‌توان گفت که وقتی حلق از آب پر می‌شود شبیهآبشش عمل می‌کند درنتیجه جانور می‌تواند تا چند ساعت زیر آب باقی بماند.

زیررده Parapsida Euryapsida

که خزندگان آبزی منقرض شده‌ای که یک جفت سوراخ گیجگاهی داشتند مانندایکتیوسوروسیا خزنده ماهی مانند.

زیر رده Lepidosauria

دو جفت سوراخ گیجگاهی دارند و سه راسته از آنها عبارتند از:

• راسته Eosuchiaکه منقرض شده‌اند.
• راسته Rhynchocephaliaکه به جز فسیلزنده تواتارا بقیه منقرض شده‌اند.
• راسته Squamataاسکواماتا که خود بهسع زیر راسته مارمولکها ، مارها و آمفیسبانیا تقسیم می‌شوند.

تواتارا

تواتارا هنوز بسیاری از خصوصیات خزندگان ابتدایی را از خود نشانمی‌دهد علیرغم اینکه حدود 170 میلیون سال از تکاملشان می‌گذرد بدن مارمولک ماننددارد. دارای چشم سومی است که در آهیانه قرار می‌گیرد. این چشم دارای عدسی ، شبکیه واعصاب است به نظر می‌رسد که فاقد نقش قابل توجهی در زندگی جانور باشد. شبها فعالیتمی‌کند زندگی نیم آبزی دارد. تخمهایش را درون گودالی می‌گذارد. انکوباسیونحدود 13 ماه است. این خزنده به نامهاتواتارا یا اسفنودونفقط در یک یا دوجزیره نیوزیلند یافت می‌شود. حداکثر حدود 90 سانتیمتر رشد کرده و تا 28 سال طول عمرآن گزارش شده است.

آمفیسبانیا

شبیهمار وکرمخاکی است. اکثرشان فاقد دست و پا هستند دم آنها بسیار کوتاه است و به همین دلیلمی‌توانند در دو جهت حرکت کنند. لذا نام آمفیسباتیا که به معنی در دو جهت یا دو راهاست به آنها داده شده است.

مارمولکها

زیر راستهمارمولکهاتنوع بسیار جالبی دارند. بسیاریاز مارمولکها فاقد دست و پا هستند اندام جاکبون که زوج است و در کام دهان قرارمی‌گیرد عضو جالبی است که توسط آن خزندگان در ردیابی طعمه و دریافت جفت از آناستفاده می‌کنند. این اندام به عصب بویایی مرتبط بوده و دارای بشره حسی است و درارتباط نزدیک با کانال غده اشکی بوده و احتمالا از ترشحات آن استفاده می‌برد. ذراترایحه‌دار و معطره یا بوهای بخصوص را شناسایی نموده و بدین وسیله راهنمای جانور درطعمه‌یابی و جفت در زمان جفتگیری خواهد بود

مارها

حرکت آرواره مارها بسیار خیره کننده است. استخوان کوادرات آزاد بودهو انعطاف پذیری قابل ملاحظه‌ای را امکان‌پذیر می‌سازد. بدین وسیله مارها می‌تواننداز طعمه‌های بسیار بزرگتر از قطر بدن دهانشان تغذیه کنند. مارها تعداد زیادی دندهدارند که بالغ بر یک صد عدد است و ایندنده‌ها آزاد بوده به جناغ سینه اتصال ندارد در حقیقت مارها فاقد استخوان جناغ سینه هستند. در مارهای بوآ بقایای استخوانهای لگن به شکل زائده ناخن مانند در اسکلت بندی جانوربه چشم می‌خورد.

بسیاری از مارها زنده‌زا هستند و بسیاری تخم می‌گذارند. چشم مار و مارمولکها تفاوتفاحش این دو جانور است. وجود لایه عینک مانند در مارهای گوناگون که در زیستگاههایمتنوع و متفاوتی زیست می‌کنند بیانگر این مطلب است که اجدادشان یا زیرزمین زندگیمی‌کردند و یا شبها فعالیت داشته‌اند. مارها فاقد پلک هستند اما اکثریت مارمولکهادارای پلک متحرک هستند.

شناسایی مارها سمی از غیر سمی

در شناساییمارهای سمیاز غیر سمی فرم ظاهری ، پولکها ودندانها بهترین راهنما هستند. البته مارهای فراوانی هستند که سمی نیستند ولی اینمارها غده تولید کننده سم را دارند که به درون دستگاه گوارش ریخته می‌شود. آنهاییرا که دارای دندان نیش ثابت یا متحرک ، در جلو یا عقب دهان هستند و غده سمی توسطاین دندانها سم تزریق می‌کنند سمی یا نیمه سمی می‌گوییم.

زیر رده Archosauria

دو جفت سوراخ گیجگاهی داشته و شامل 4 راسته زیر است.

• Thecodontiaکه منقرض شده‌اند آنهارا اجدادپرندگان می‌دانند.
• Pterosauriaکه منقرض شده‌اند دستهابه بال خفاش مانندی تبدیل شده بود.
• Saurischia دایناسورها
• Crocodiliaمانندکروکودیلهاوتمساح

زیر رده Synapsida

خزندگان گوشتخوار منقرض شده‌اند. راسته Therapsida دارای دندانهای متنوع همانند پستانداران بودند به همین دلیل آنها را اجدادپستانداران می‌دانند. سوراخ گیجگاهی یک حفره وسیع و پهن است.