نقش انتظار در پويايى جامعهاسلامى

عظمت وجودى و ابعاد مختلف شخصيت‏حضرت صاحب الامر(ع)، باعث‏شدهاست كه در طول هزار و اندى سال كه از غيبت كبرى مى‏گذرد، هر گروه از مردم بسته بهگرايشهاى خاص اعتقادى، اجتماعى و فرهنگى كه داشته‏اند، از منظرى خاص به تحليل شخصيتو تعيين جايگاه آن حضرت در عالم هستى بپردازند و هر گروه تنها درك و تصور خود ازاين موضوع را تصور درست و مطابق با واقع از شخصيت آن يگانه هستى تلقى كند.

در اين ميان جمعى از اصحاب سير و سلوك و رهروان طريق عرفان و معنىبا طرح موضوع خليفة‏الله و انسان كامل و همچنين نقشى كه حجت‏الهى در عالم هستى،دارد تنها به جنبه فرا طبيعى آن وجود مقدس توجه كرده و از ساير جنبه‏ها غفلتورزيدند.

گروهى ديگر از اصحاب شريعت توجه خود را تنها معطوف به جنبه طبيعىآن وجود مقدس ساخته و ضمن مطرح كردن نقشى كه آن حضرت به عنوان امام و پيشواى مردمبه عهده دارند هيچگونه مسؤوليتى را در زمان غيبت متوجه مردم نديدند و تنها تكليفمردم را اين دانستند كه براى فرج آن حضرت دعا كنند تا خود بيايند و امور مردم رااصلاح كنند.

عده‏اى هم ضمن توجه به جنبه فرا طبيعى و طبيعى وجود مقدس حضرتحجت(ع)، تمام هم و غم خود را متوجه ملاقات با آن حضرت ساخته و تنها وظيفه خود راايندانستند كه با توسل به آن حضرت به شرف ملاقات با آن ذات اقدس نائل شوند.

اما در اين ميان گروهى با در نظر گرفتن همه ابعادى كه بدانهااشاره شد به طرح معناى درست انتظار پرداخته و در صدد تعيين وظيفه و نقش مردم دردوران غيبت‏برآمدند. در اين ديدگاه هم مساله خلافت الهى انسان كامل مطرح است، هم بهجايگاه و نقش مردم در قبال آن حضرت توجه شده و هم وظيفه‏اى كه مردم در دعا براى حفظآن وجود مقدس و تعجيل در ظهورش دارند از نظر دور داشته نشده است.

شايد بتوان امام راحل امت ، رضوان‏الله تعالى عليه، را به عنواندرخشان‏ترين چهره از گروه اخير ذكر كرد. ايشان با صراحت‏به نقد و بررسى برداشتهاىمختلفى كه از مساله انتظار فرج وجود دارد پرداخته و ديدگاه خاص خود را در اين زمينهچنين مطرح ساختند:

«البته اين پر كردن دنيا رااز عدالت، اين را ما نمى‏توانيم بكنيم،اگر مى‏توانستيم مى‏كرديم. اما، چون نمى‏توانيم بكنيم ايشان بايد بيايند. الان عالمپر از ظلم است، شما يك نقطه هستيد در عالم. عالم پر از ظلم است. ما بتوانيم جلوىظلم را بگيريم، بايد بگيريم، تكليفمان است. قرآن و ضرورت اسلام و قرآن تكليف ماكرده است كه بايد برويم همه كار را بكنيم، اما نمى‏توانيم بكنيم ، چون نمى‏توانيمبكنيم بايد او بيايد تا بكند، اما ما بايد فراهم كنيم كار را ، فراهم كردن اسباباين است كه كار را نزديك بكنيم ، كار را همچو بكنيم كه مهيا بشود عالم براى آمدنحضرت(ع) ... » (1)

در جائى ديگر نيز ايشان درباره مفهوم «انتظار فرج‏» مى‏فرمايند:

«انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است و بايد كوشش كنيم تا قدرتاسلام در عالم تحقق پيداكند. و مقدمات ظهور ان شاءالله تهيه شود.» (2)

براى روشن‏شدن بيشتر ديدگاه اخير، در اين مقاله، در ضمن سه گفتارروايات مربوط به «انتظار موعود» را مورد بررسى قرار مى‏دهيم تا روشن شود كه:

1- انتظار چه ضرورتى دارد؟

2- فضيلت انتظار چيست؟

3- چه وظايفى در عصر غيبت‏بر عهده منتظران است؟

وجوب انتظار
در تفكر شيعى انتظار موعود، با خصوصياتى كه دراين تفكر براى آن برشمرده شده ، به عنوان يك اصل مسلم اعتقادى مطرح بوده و دربسيارى از روايات شيعه بر ضرورت انتظار قائم آل محمد:، تصريح شده است. كه از جملهمى‏توان به روايات زير اشاره كرد:

1- محمدبن‏ابراهيم نعمانى در كتاب «غيبت‏» به سند خود ازابوبصيرروايت كرده است كه روزى امام صادق(ع) خطاب به اصحاب خود فرمودند:

«الا اخبركم بما لا يقبل الله عزوجل من العباد عملا الا به؟ فقلت: بلى ، فقال: شهادة ان لااله‏الاالله ، و ان محمدا عبده و [رسوله]، و الاقرار بماامرالله ، والولاية لنا، والبرائة من اعدائنا - يعنى الائمة خاصة - والتسليم لهم،والورع، والاجتهاد، والطمانينة ، والانتظار للقائم،(ع)» (3)

«آيا شمارا خبر ندهم به آنچه خداى عزوجل هيچ عملى را جز به آن ازبندگان نمى‏پذيرد؟ گفتم: چرا، فرمود: گواهى دادن به اينكه هيچ شايسته پرستشى جزخداوند نيست و اينكه محمد(ص) بنده و فرستاده او است ، و اقرار كردن به آنچه خداوندبه آن امر فرموده، و ولايت ما، و بيزارى از دشمنانمان - يعنى خصوص امامان - و تسليمشدن به آنان ، و پرهيزكارى و اجتهاد و اطمينان و انتظار قائم(ع)»

2- ثقة‏الاسلام كلينى در اصول كافى به سند خود از اسماعيل جعفرروايت مى‏كند كه روزى مردى بر حضرت ابوجعفر امام باقر(ع) ، وارد شد و صفحه‏اى دردست داشت. حضرت باقر(ع)، به او فرمود:

«هذه صحيفة مخاصم سال عن الدين‏الذى يقبل فيه العمل .فقال: رحمكالله ، هذاالذى اريد، فقال ابوجعفر(ع): شهادة ان لااله‏الاالله. وحده لا شريك له ،و ان محمدا عبده و رسوله و تقر بما جاء من عندالله و الولاية لنااهل‏البيت،والبرائة من عدونا، والتسليم لامرنا، والورع ، والتواضع و انتظار قائمنا، فان لنادولة ، اذا شاءالله جاءبها». (4)

اين نوشته مناظره كننده‏اى است كه پرسش دارد از دينى كه عمل در آنمورد قبول است . آن مرد عرض كرد: حمت‏خداوند بر تو باد همين راخواسته‏ام. پس حضرتابوجعفر باقر(ع) ، فرمود: گواهى دادن به اينكه خدا يكى است و هيچ شريكى براى اووجود ندارد، و اين كه محمد بنده و رسول او است، و اين كه اقرار كنى به آنچه از سوىخداوند آمده ، و ولايت ما خاندان و بيزارى از دشمنان ، و تسليم به امر ما، وپرهيزكارى و فروتنى ، و انتظار قائم ما ، كه ما را دولتى است كه هر وقت‏خداوندبخواهد آن را خواهد آورد».

3- شيخ صدوق در كتاب «كمال‏الدين‏» به سند خود از عبدالعظيم حسنىروايت مى‏كند كه:

«روزى بر آقايم محمدبن علىبن موسى بن جعفر بن محمد بن على بنالحسين‏بن‏ابى‏طالب:، وارد شدم و مى‏خواستم كه درباره قائم از آن حضرت سؤال كنم كهآيا همان مهدى است‏يا غير او پس خود آن حضرت آغاز سخن كرد و به من فرمود»:

«يا اباالقاسم ،ان القائم منا هوالمهدى الذى يجب ان ينتظر فىغيبتة و يطاع فى ظهوره، و هو الثالث من ولدى‏». (5)

«اى ابوالقاسم بدرستى كه قائم از ماست و او است مهدى كه واجب استدر زمان غيبتش انتظار كشيده شود و در ظهورش اطاعت گردد، و او سومين [امام] ازفرزندان من است‏».

روايات بالا و بسيارى روايات ديگر - كه در اين مجال فرصت طرح آنهانيست - همگى بر لزوم انتظار حضرت قائم در دوران غيبت دلالت مى‏كند، اما حال بايدديد كه انتظار كه اين همه بر آن تاكيد شده و يكى از شرايط اساسى اعتقاد اسلامىشمرده مى‏شود - چه فضيلتى دارد و شخص منتظر چه وظايفى بر عهده دارد.

فضيلت انتظار
در روايات وارد شده از ائمه معصومين(ع)، آنچنانمقام و منزلتى براى منتظران موعود آخرالزمان برشمرده شده كه گاه انسان را به تعجبوامى‏دارد كه چگونه ممكن است عملى كه شايد در ظاهر ساده جلوه كند از اين چنينفضيلتى برخوردار باشد. البته توجه به فلسفه انتظار و وظايفى كه براى منتظران واقعىآن حضرت بر شمرده شده، سر اين فضيلت را روشن مى‏سازد.

در اينجا به پاره‏اى از فضائلى كه براى منتظران قدوم مصلح جهانىحضرت بقية‏الله‏الاعظم بر شمرده شده اشاره مى‏كنيم: 1- مرحوم صدوق در كتاب «كمال‏الدين‏» از امام صادق(ع) ، روايت كرده كه آن حضرت به نقل از پدرانبزرگوارشان، - كه بر آنها درود باد - فرمود:

«المنتظر لامرنا كالمتشحط بدمه فى سبيل‏الله‏» (6)

«منتظر امر (حكومت) ما، بسان آن است كه در راه خدا به خون خودغلتيده باشد»

2- در همان كتاب به نقل از امام صادق ،(ع) ، روايت ديگرى به اينشرح در فضيلت منتظران وارد شده

«طوبى لشيعة قائمنا المنتظرين لظهوره فى غيبته و المطيعين له فىظهوره اولئك اولياءالله‏الذين لاخوف عليهم و لا هم يحزنون‏» (7)

«خوشا به حال شيعيان قائم ما كه در زمان غيبتش منتظر ظهور اوهستند و در هنگام ظهورش فرمانبردار از او، آنان اولياء خدا هستند ، همانها كه نهترسى برايشان هست و نه اندوهگين شوند».

3- مرحوم مجلسى در كتاب «بحارالانوار» به سند خود ازاميرالمؤمنين،(ع) ، نقل مى‏كند كه آن حضرت فرمودند:

«انتظرواالفرج و لاتياسوا من روح‏الله فان احب الاعمال الى‏اللهعزوجل انتظارالفرج‏» (8)

«منتظر فرج باشيد و از رحمت‏خداوند نااميد نشويد. بدرستى كهخوشايندترين اعمال نزد خداوند عزوجل، انتظار فرج است‏».

4- همچنين مرحوم مجلسى روايت ديگرى را به سند خود از فيض بن مختارنقل مى‏كند كه در آن امام صادق،(ع) مى‏فرمايند:

«من مات منكم و هو منتظر لهذاالامر كمن هو مع القائم فى فسطاطه ،قال: ثم مكث هنيئة ، ثم قال: لا بل كم قارع معه بسيفه، ثم قال: لا والله كمن استشهدمع رسول‏الله(ص)» (9)

«هر كس از شما بميرد در حاليكه منتظر اين امر باشد همانند كسى استكه با حضرت قائم(ع) در خيمه‏اش بوده باشد. سپس حضرت چند لحظه‏اى درنگ كرده ، آنگاهفرمود: نه ، بلكه مانند كسى است كه در خدمت آن حضرت شمشير بزند، سپس فرمود: نه،بخدا همچون كسى است كه در ركاب رسول خدا(ص)، شهيد شده باشد.»

وظايف منتظران
در اينكه شيعيان در دوران غيبت چه وظايفى برعهده دارند سخنهاى بسيارى گفته شده است و حتى در بعضى از كتابها، تا هشتاد وظيفهبراى منتظران قدوم خاتم اوصياء، حضرت بقية‏الله، ارواحنا له الفداء، بر شمرده شدهاست. (10)

اما، از آنجا كه تبيين همه وظايفى كه شيعيان در عصر غيبت‏بر عهدهدارند در محدوده يك مقاله نمى‏گنجد، ما در اينجا به تناسب عنوان مقاله، تنها بهبيان آن دسته از وظايف مى‏پردازيم ، كه توجه به آنها مى‏تواند در رشد و بالندگى وپويايى جامعه اسلامى مؤثر باشد:

1- شناخت‏حجت‏خدا و امام عصر (عج)

اولين و مهمترين وظيفه‏اى كه هر شيعه منتظر بر عهده دارد كسبمعرفت نسبت‏به وجود مقدس امام و حجت زمان خويش است. اين موضوع تا بدان درجه ازاهميت قرار دارد كه در روايات بسيارى كه به طريق شيعه و اهل سنت از پيامبر گرامىاسلام(ص)و ائمه معصومين(ع)، نقل شده ، آمده است كه:

«من مات و لم يعرف امام زمانه مات ميتة جاهلية‏» (11)

«هر كس بميرد و امام زمانش را نشناسد،به‏مرگ‏جاهلى‏مرده است‏».

جمعى از اصحاب سير و سلوك و رهروان طريق عرفان، با طرح موضوعخليقة‏الله و انسان كامل و ... تنها به جنبه فراطبيعى آن وجود مقدس توجه كرده و ازساير جنبه‏ها غلفت ورزيده‏اند.

و در روايت ديگرى كه مرحوم كلينى به سند صحيح از فضيل بن يسار نقلمى‏كند آمده است كه:

«سمعت اباجعفر(ع)، يقول: من مات و ليس له امام فميته ميتة جاهلية،و من مات و هو عارف لامامه لم‏يضره تقدم هذاالامر او تاخر، و من مات و هو عارفلامامه كان كمن هو مع‏القائم فى فسطاطه.» (12)

«شنيدم حضرت اباجعفر (امام محمد باقر) ،عليه‏السلام، مى‏فرمود: هركس در حالى كه امامى نداشته باشد بميرد مردنش مردن جاهليت است و هر آنكه در حالشناختن امامش بميرد پيش‏افتادن و يا تاخير اين امر (دولت ال محمد: او را زياننرساند و هر كس بميرد در حاليكه امامش را شناخته همچون كسى است كه در خيمهقائم،(ع)، با آن حضرت باشد.»

توجه به مفاد دعاهايى كه خواندن آنها در عصر غيبت مورد تاكيد قرارگرفته است، نيز ما را به اهميت موضوع ناخت‏حجت‏خدا رهنمون مى‏سازد، چنانكه در يكىاز دعاهاى معروف و معتبرى كه شيخ صدوق آن را در كتاب «كمال‏الدين‏» نقل كرده ،مى‏خوانيم:

«اللهم عرفنى نفسك فانك ان لم تعرفنى نفسك لم اعرف نبيك‏اللهمعرفنى نبيك فانك ان لم تعرفنى تبيك لم اعرف حجتك‏اللهم عرفنى حجتك فانك ان لمتعرفنى حجتك ضللت عن دينى‏اللهم لاتمتنى ميتة جاهلية و لا تزع قلبى بعد اذهديتنى...» (13)

«بار الها! خودت را به من بشناسان كه اگر خود را به من نشناسانىپيغمبرت را نخواهم شناخت ، بارالها!پيغمبرت را به من بشناسان كه اگر پيغمبرت را بهمن نشناسانى حجت تو را نخواهم شناخت . بارالها! حجت‏خود را به من بشناسان كه اگرحجتت را به من،نشناسانى از دينم گمراه مى‏گردم، خداوندا! مرا به مرگ جاهليت نميرانو دلم را از (حق) پس از آنكه هدايتم فرمودى منحرف مگردان ...»

مؤلف كتاب ارزشمند «مكيال المكارم فى فوائد الدعا للقائم‏» مراد ومقصود از «معرفت امام‏» را، كه در روايتهاى يادشده بر آنها تاكيد شده بود، چنينتوضيح مى‏دهند: «بدون ترديد مقصود از شناختى كه امامان ما، كه درودها و سلامهاىخداوند برايشان باد، تحصيل آن را نسبت‏به امام زمانمان امر فرموده‏اند، اين است كهما آن حضرت را آنچنانكه هست‏بشناسيم. به گونه‏اى كه اين شناخت‏سبب درامان ماندن مااز شبهه‏هاى ملحدان و مايه نجاتمان از اعمال گمراه كننده مدعيان دروغين باشد، و اينچنين شناختى جز به دو امر حاصل نمى‏گردد: اول ، شناختن شخص امام(ع) ، به نام و نسب، و دوم ، شناخت صفات و ويژگيهاى او و به دست آوردن اين دو شناخت از اهم واجباتاست.» (14)

البته امر دومى كه در كلام يادشده بدان اشاره شده ، در عصر ما ازاهميت‏بيشترى برخوردار بوده و در واقع اين نوع شناخت است كه مى‏تواند در زندگى فردىو اجتماعى منتظران منشااثر و تحول باشد. زيرا گر كسى بحقيقت‏به صفات و ويژگيهاىامام عصر (عج) و نقش و جايگاه آن حضرت در عالم هستى و فقر و نياز خود نسبت‏به اوواقف شود ، هرگز از ياد و نام آن حضرت غافل نمى‏شود.

نكته مهمى كه در اينجا بايد در نظر داشت اين است كه شناخت ومعرفت‏حقيقى نسبت‏به حجت‏خدا جز با عنايت‏حضرت حق حاصل نمى‏شود و همچنانكه ، دردعايى كه پيش از اين بدان اشاره كرديم ، ملاحظه شد بايد از درگاه الهى توفيقشناخت‏حجتش را درخواست كرد، تا بدين وسيله از گمراهى و سرگردانى نجات يافت. اينموضوع را از روايتى كه مرحوم كلينى به سند خود از محمد بن حكيم نقل كرده نيزمى‏توان استفاده كرد، در اين روايت آمده است:

«قال: قلت: لا بى عبدالله (ع) ، المعرفة ،من صنع من هى ؟ قال: منصنع‏الله ، ليس للعباد فيها صنع‏». (15)

«از ابى‏عبدالله (امام جعفر صادق)(ع)، پرسيدم: معرفت‏ساخته كيست؟فرمود: از ساخته‏هاى خداوند است و براى بندگان نقشى در حصول معرفت نيست.»

2- تهذيب نفس و كسب فضائل اخلاقى

وظيفه مهم ديگرى كه هر شيعه منتظر بر عهده دارد تهذيب نفس وآراستن خود به اخلاق نيكو است، چنانكه در روايتى كه نعمانى به سند خود از امامصادق(ع)، نقل مى‏كند آمده است:

«من سره ان يكون من اصحاب القائم، فلينتظر ، وليعمل بالورع ومحاسن الاخلاق، و هو منتظر، فان مات و قام القائم(ع)، بعده كان له من الاجرمثل‏الاجر من ادركه فجدوا و انتظروا، هنيئا لكم ايهاالعصابة المرحومة‏». (16)

«هر كس دوست مى‏دارد از ياران حضرت قائم(ع) ، باشد بايد كه منتظرباشد و در اين حال به پرهيزكارى و اخلاق نيكو رفتار نمايد، در حاليكه منتظر باشد،پس چنانچه بميرد و پس از مردنش قائم(ع) ،بپاخيزد، پاداش او همچون پاداش كسى خواهدبود كه آن حضرت را درك كرده است، پس كوشش كنيد و در انتظار بمانيد، گوارا باد شمارا اى گروه مشمول رحمت‏خداوند».

موضوع تهذيب نفس و دورى گزيدن از گناهان و اعمال ناشايست، بهعنوان يكى از وظايف منتظران در عصر غيبت، از چنان اهميتى برخوردار است كه در توقيعشريفى كه از ناحيه مقدسه حضرت صاحب الامر به مرحوم شيخ مفيد ، رحمة‏الله عليه، صادرگرديده، اعمال ناشايست و گناهانى كه از شيعيان آن حضرت سر مى‏زند، يكى از اسباب ويا تنها سبب طولانى شدن غيبت و دورى شيعيان از لقاى آن بدر منير شمرده شده است:

«فما يحبسنا عنهم الا مايتصل بنا ممانكرهه ، ولانؤثره منهم‏» (17)

«... پس تنها چيزى كه ما را از آنان (شيعيان) پوشيده مى‏دارد،همانا چيزهاى ناخوشايندى است كه از ايشان به ما مى‏رسد و خوشايند ما نيست و از آنانانتظار نمى‏رود».

3- پيوند با مقام ولايت

حفظ و تقويت پيوند قلبى با امام عصر (عج) و تجديد دايمى عهد وپيمان با آن حضرت يكى ديگر از وظايف مهمى است كه هر شيعه منتظر در عصر غيبت‏بر عهدهدارد. بدين معنا كه يك منتظر واقعى حضرت حجت(ع)، على رغم غيبت ظاهرى آن حجت الهىهرگز نبايد احساس كند كه در جامعه رها و بى‏مسؤوليت رها شده و هيچ تكليفى نسبت‏بهامام و مقتداى خود ندارد.

اين موضوع در روايات بسيارى مورد تاكيد قرار گرفته است كه در اينمجال به برخى از آنها اشاره مى‏كنيم:

در روايتى كه از امام محمد باقر(ع) نقل شده آن حضرت در تفسير اينكلام خداى تعالى: «يا ايهاالذين آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوالله لعلكمتفلحون‏» فرمودند:

«اصبروا على اداءالفرائض و صابرو عدوكم و رابطوا امامكم [المنتظر] (18)

«بر انجام واجبات صبر كنيد و با دشمنانتان پايدارى كنيد، و پيوندخود را با امام منتظرتان مستحكم نماييد».

همچنين امام صادق ،(ع)، در روايت ديگرى كه در تفسير آيه مزبوروارد شده مى‏فرمايند:

«اصبروا على‏الفرايض، و صابروا على‏المصائب و رابطوا على‏الائمة‏» (19)

«بر واجبات صبر كنيد و يكديگر را بر مصائب به صبر واداريد و خودرا بر پيوند با امامان [و يارى آنها] ملتزم سازيد.»

روايات ديگرى نيز به همين مضمون از امام جعفر صادق وامام‏موسى‏كاظم (ع)، وارد شده است كه به جهت رعايت اختصار از ذكر آنها خوددارىمى‏كنيم. (20)

اين كه مى‏بينيم در روايتهاى متعددى امامان ما شيعيان خود را بهتجديد عهد و بيعت‏با امام زمان خود سفارش كرده و از آنها خواسته‏اند كه در آغاز هرروز و حتى بعد از هر نماز واجب، دعاى عهد بخوانند، همه نشان از اهميت پيوند دائمىشيعيان با مقام عظماى ولايت و حجت‏خدا دارد.

يكى از مشهورترين دعاهاى عهد، دعايى است كه مرحوم سيد بن طاووس آنرا در كتاب ارزشمند «مصباح‏الزائر» به نقل از امام صادق،(ع) ، روايت كرده و درابتداى آن آمده است كه:

«من دعا بهذا الدعا اربعين صباحا كان من انصار القائم(ع)، و انمات قبل ظهوره احياه‏الله تعالى، حتى يجاهد معه، و يكتب له بعدد كل كلمة منه الفحسنة، و يمحى عنه الف سيئة و ...»

«هر كس چهل روز اين دعا را بخواند از ياوران حضرت قائم،(ع) خواهدبود، و اگر پيش از ظهور آن حضرت بميرد، خداى تعالى او را زنده خواهد كرد، تا درركاب آن جناب جهاد نمايد. و به شماره هر كلمه از آن هزار حسنه برايش نوشته مى‏شود،و هزار كار بد از او محو مى‏گردد.»

به دليل اهميت و اعتبار مضمون اين دعاى شريف در اينجا بخشى از آنرا نقل مى‏كنيم:

بعد از ذكر خدا و درود و صلوات بر امام غائب چنين آمده است:

«اللهم انى اجدد له فى صبيحة يومى هذا و ماعشت من ايام حياتى عهداو عقدا و بيعة له فى عنقى لا احول عنها و لاازول ابدا، اللهم اجعلنى من انصاره واعوانه و الذابين عنه و المسارعين اليه فى قضاء حوائجه و الممتثلين لاوامره ونواهيه و المحامين عنه و السابقين الى ارادته و المستشهدين بين يديه‏». (21)

«بار خدايا! من در بامداد اين روز و تمام دوران زندگانيم، عهد وعقد و بيعتى را كه از آن حضرت بر گردن دارم با او تجديد مى‏كنم ، كه هرگز از آن عهدو بيعت‏بر نگردم و بر آن پايدار بمانم. بار خدايا مرا از انصار و ياران آن حضرت ومدافعان از حريم مقدس او، و شتابندگان در پى انجام مقاصدش و امتثال كنندگان دستوراتو اوامر و نواهيش ، و حمايت كنندگان از وجود شريفش، و سبقت جويان به سوى خواسته‏اشو شهيد شدگان در ركاب و در حضور حضرتش قرار ده‏».

دقت در عبارتهاى بالا مى‏تواند تصويرى روشن از مفهوم عهد و پيمانباامام و حجت زمان به ماارائه دهد، عهد و پيمانى ناگسستنى براى يارى و نصرت امامزمان خود و اطاعت مخلصانه و تا پاى جان از اوامر و نواهى او.

آيا اگر هر شيعه منتظر در آغاز هر روز، با حضور و توجه، چنين عهدو پيمانى را با امام و مقتداى خود تجديد نمايد، هرگز تن به ركود، ذلت و خوارى و ظلمو بى‏عدالتى خواهد داد؟

آيا هرگز حاضر خواهد شد كه به رضاى مولا و سرور خود بى‏اعتنايىكند و تن به گناه و معصيت دهد؟ مسلما خير و بدون هيچ ترديدى اگر در جامعه‏اى چنينفرهنگى حاكم شود و همه تنها در پى رضاى امام زمان خود باشند ، آن جامعه هرگز دچاربحران فرهنگى ، از خودبيگانگى، ياس و نوميدى و انحطاط نخواهد شد. اين نكته نيز مسلماست كه اگر همه شيعيان با همدلى و همراهى دست‏بيعت و يارى به سوى مولا و سرور خوددراز كنند و بر نصرت او متفق شوند ديرى نخواهد پاييد كه فرج مولايشان را درك خواهندكرد و براى هميشه از ظلمها و ذلتها رهايى‏خواهند يافت. چنانكه در توقيع شريفى كهبيش ازاين نيز به بخشى از آن اشاره شد آمده است:

«لو ان اشياعنا، و فقهم الله لطاعته، على اجتماع من‏القلوبفى‏الوفاء بالعهد عليهم لما تاخر عنهم‏اليمن بلقائنا و لتعجلت لهم‏السعادةبمشاهدتنا على حق المعرفة و صدقها منهم بنا». (22)

«اگر شيعيان ماكه خداوند آنان را در اطاعتش يارى دهد، در وفاىپيمانى كه از ايشان گرفته شده يكدل و مصمم باشند، نعمت لقاى ما از آنان به تاخيرنمى‏افتد و سعادت ديدار ما براى آنها با معرفت كامل و راستين نسبت‏به ما تعجيلمى‏گردد».

3- كسب آمادگى براى ظهور حجت‏حق

يكى ديگر از وظايفى ، كه به تصريح روايات ، در دوران غيبت‏بر عهدهشيعيان و منتظران فرج قائم آل محمد(ص) مى‏باشد كسب آمادگيهاى نظامى و مهيا كردنتسليحات مناسب هر عصر براى يارى و نصرت امام غائب مى‏باشد، چنانكه در روايتى كهنعمانى به سند خود از امام صادق(ع) ، نقل كرده آمده است:

«ليعدن احدكم لخروج القائم(ع) و لو سهما فان‏الله تعالى اذا علمذلك من نيته رجوت لان ينسى فى عمره حتى يدركه [فيكون من اعوانه و انصاره]» (23)

«هر يك از شما بايد كه براى خروج حضرت قائم(ع) [سلاحى] مهيا كند. هر يك هر چند كه يك تير باشد، كه خداى تعالى هر گاه بداند كه كسى چنين نيتى دارداميدوارم عمرش را طولانى كند تاآنحضرت را درك كند [و از ياران و همراهانش قرارگيرد]».

در روايت ديگرى مرحوم كلينى به سند خود از امام ابوالحسن [موسىكاظم](ع) نقل مى‏كند كه:

«،،، من ارتبط دابة متوقعا به امرنا و يغيظ به عدونا و هو منسوبالينا ادرالله رزقه ، و شرح صدره و بلغه امله و كان عونا ملى حوائجه‏»

«... هر كس اسبى را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آندشمنان را خشمگين سازد و او به ما منسوب باشد خداوند (روزيش را فراخ گرداند و شرحصدر به او عطا كند و به آروزيش برساند و يار بر حوائجش باشد».

همچنين مرحوم كلينى در «روضة كافى‏» به سند خود از ابوعبداللهجعفى روايتى را نقل مى‏كند كه توجه به مفاد آن بسيار مفيد است:

«قال لى ابوجعفر محمد بن على،(ع): كم الرباط عندكم؟ قلت: اربعون،قال(ع)لكن رباطناالدهر.» (24)

«حضرت ابوجعفر محمدبن على، امام باقر: به من فرمودند: منتهاى زمانمرابطه نزد شما چند روز است؟ عرضه داشتم: چهل روز ، فرمودند: ولى مرابطه مامرابطه‏اى است كه هميشه هست ...»

«مرابطه‏» چنانكه فقها در كتاب جهاد گفته‏اند ، اين است كه شخصمؤمن براى جلوگيرى از هجوم و نفوذ مشركان و كافران در مرزهاى كشور اسلامى و يا هرموضعى كه از آن احتمال بروز حمله‏اى عليه مسلمانان مى‏رود، به حال آماده باش و دركمين به سر برد.اين عمل در زمان غيبت امام معصوم(ع) ، مستحب بوده و فضيلتهاى بسيارىبراى آن بر شمرده شده است ، چنانكه در روايتى كه به طريق اهل سنت از رسول گرامىاسلام،(ص) نقل شده آمده است:

«رباط يوم و ليلة خير من صيام شهر و قيامه، و ان مات مرابطا جرىعليه عمله و اجرى عليه رزقه و امنمن الفتان‏» (25)

يك شب نه روز مرابطه (مرزدارى) در راه خدا از اينكه شخص يك ماهروزها روزه باشد و شبها به عبادت قيام نمايد ثوابش بيشتر است . پس هر گاه در اينراه بميرد عملى كه انجام مى‏داده بر او جريان خواهد يافت ، و روزيش بر او جارىخواهد شد و از فرشته‏اى كه در قبر مرده‏ها را امتحان مى‏كند ايمن خواهد ماند».

اما در مورد اينكه حداقل و حداكثر زمان مرابطه چه اندازه است‏بايدگفت كه: حداقل زمان مرابطه سه روز و حداكثر آن چهل روز است ، زيرا اگر از اين مقداربيشتر شود ديگر برآن صدق مرابطه نكرده و جهاد شمرده مى‏شود و شخصى هم از ثوابجهادكنندگان برخوردار مى‏شود.

علامه مجلسى در شرح اين فرمايش امام(ع)، مى‏فرمايد:

«اى يجب على‏الشيعة ان يربطوا انفسهم على طاعة امام الحق، وانتظار فرجه،و يتهياوالنصرته‏». (26)

«بر شيعيان واجب است كه خود را بر اطاعت امام بر حق و انتظار فرجاو ملتزم سازند و براى يارى نمودنش مهيا باشند».

شيخ محمد حسن نجفى نيز در كتاب «جواهرالكلام‏» در شرح روايت مزبورمى‏فرمايد:

«و هو محمول على ارادة ترقب الفرج ساعة بعد ساعة كما جائت‏بهالنصوص لاالرباط المصطلح‏» (27)

«مرابطه در اين روايت‏به معناى اراده انتظار فرج در تمام ساعاتشبانه‏روز است، همچنانكه در بعضى از روايات نيز به اين معنا اشاره شده است، نهمرابطه مصطلح در فقه‏».

البته شايد بتوان گفت كه كلام مرحوم صاحب جواهر نيز در نهايت‏بههمان كلام مرحوم علامه مجلسى بر مى‏گردد كه فرمودند: مرابطه در روايت مزبور بهمعناى آمادگى و مهيا بودن براى يارى امام منتظر مى‏باشد. كه البته نحوه اين آمادگىو مهيا بودن بسته به شرايط زمان و مكان دارد و اگر در بعضى از روايات سخن از آمادهكردن اسب و شمشير براى ظهور ولى امر (عج) به ميان آمده، و براى آن فضيلت‏بسياربرشمرده شده است، به اين معنا نيست كه اينها موضوعيت دارند، بلكه با قدرى تامل روشنمى‏شود كه ذكر اين موارد تنها به عنوان تمثيل و بيان لزوم آمادگى رزمى براى يارىآخرين حجت‏حق مى‏باشد، و مسلما در اين عصر بر شيعيان لازم است كه با مسلح‏شدن بهتجهيزات نظامى روز خود را براى مقابله با دشمنان قائم‏ال محمد(ع) آماده سازند، والبته در حال حاضر به خاطر وجود حكومت‏شيعى و حاكميت فقيه جامع‏الشرايط بر سرزميناسلامى اين وظيفه در درجه اول بر عهده حكومت اسلامى است كه در هر زمان قواى مسلحكشور را در بالاترين حد آمادگى نظامى قرار دهند تابه فضل خدا در هر لحظه كه ارادهالهى بر ظهور منجى عالم بشريت (عج) قرار گرفت‏بتوانند به بهترين نحو در خدمت آنحضرت باشند

پى ‏نوشتها:

1- صحيفه نور (مجموعه رهنمودهاى امام خمينى ، قدس سره...) ، تهران ، سازمانمدارك فرهنگى انقلاب اسلامى ، 1369 ، ج 20 ، ص 198 -199.

2- همان ماخذ ، ج‏7 ، ص 255.

3- النعمانى ، محمد بن ابراهيم ، الغيبة ، تهران ، مكتبة الصدوق ، بى‏تا ، ص 200، ح‏16

4- الكلينى ، محمد بن يعقوب ، الكافى ، تهران ، دارالكتب الاسلامية ، 1365، ج 2، ص 22 ، ح‏13 .

5 - الصدوق (ابن بابويه) ، ابوجعفر محمد بن على بن الحسين ، كمال‏الدين و تمامالنعمة ، تهران ، دارالكتب الاسلامية ، 1395 ق ، ج 2 ، ص‏377 ، ح 1.

6- همان ماخذ ، ج 2، ص 645 ، ح‏6.

7- همان ماخذ ، ج 2 ، ص‏357 ، ح 54.

8 - المجلسى، المولى محمد باقر ، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفاء،1403 ق ، ج 52،ص‏123،ح‏7.

9- همان ماخذ ، ص‏126 ، ح 18 .

10 - ر. ك: الموسوى الاصفهانى ، ميرزامحمدتقى ، مكيال المكارم فى‏فوائد الدعاءللقائم ، قم ، مدرسه‏الامام المهدى ، بى‏تا،3 ، ص 104 به بعد.

11- المجلس ، المولى محمد باقر ، پيشين ، ج 8 ، ص 368 و ج 32 ، ص 321 و333; همچنين ر . ك: القندوزى حافظ سليمان بن ابراهيم ، ينابيع‏المودة ، تهران ،اسوه‏1416 ق ، ج‏3 ، ص 372 .

12- الكلينى،محمدبن‏يعقوب، پيشين ، ج 1، ص 371 ، ح 5 .

13- الصدوق ، ابو جعفر محمد بن على بن الحسين ، پيشين ، ج 2، ص 512 .

14- الموسوى‏الاصفهانى،ميرزامحمد تقى،پيشين ، ج 2 ، ص‏107 .

15- الكلينى ، محمد بن يعقوب ، پيشين ، ج 1، ص 194 ، ح 1 .

16- النعمانى ، محمد بن ابراهيم ، پيشين ، ص 200 ، ح‏16 .

17- سوره ال عمران ، آيه 200 .

18- النعمانى ، محمد بن ابراهيم ، پيشين ، ص‏199 ، همچنين ر.ك: البحرانىالسيدهاشم الحسينى، البرهان فى تفسير القرآن، تهران ،قم ، دارالكتب العلميه ،بى‏تا، ج 1، ص 334 ، ح 4 .

19- البحرانى ، السيد هاشم الحسينى ، پيشين ، ج 1 ، ص 334 ، ح 2.

20- ر . ك: ماخذ پيشين .

21- المجلسى، مولى محمدباقر ، پيشين ، ج 102 ، ص 111 .

22- همان ماخذ.

23- النعمانى، محمد بن ابراهيم، پيشين، ص 320 ، ح 10 .

24- الكلينى، محمدبن‏يعقوب، پيشين ، ج‏6 ، ص 535 ، ح 1.

25- البرهان ، علاءالدين على‏المتقى، كنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال ،بيروت،مؤسسة‏الرسالة،1413 ق، ج 4، ص 284 ، ح‏10509

26- المجلسى ، المولى محمدباقر، مراة‏العقول فى شرح اخبار آل الرسول، تهران ،دارالكتب‏الاسلامية، 1404 ق ، ج‏26 ، ص 582 .

27- النجفى ، الشيخ محمد حسن ، پيشين ، ج 21 ، ص‏43.