اختلالهــــاي رفتـــــاري:

به آن دسته از اختلالهايي اشاره دارد كه به نوعي در رفتار و عملكـــرد كودكان نمود عيني پيدا مي كند و در نتيجه براي خود كودك، خانواده او و مسايل تحصيلـــي اش ايجاد مشكل مي كند. مانند شب ادراري، ناخن جويدن، پــــرخاشگــــري و ...

اختلالهاي يادگيــري :

اختلالهايي هستند كه به نوعي در خواندن، نوشتن و رياضيات بعد از شروع سال تحصيلي ايجاد مشكل مي كنند. لازم به ذكر است كه والدين نبايد با مشاهده يكي از علايم رفتاري يا يادگيري سريعاً برچسب اختلال را بر فرزندشان بگذارند، بلكه تشخيص دقيق اينكه آيا اين رفتار اختلال است يا خير فقط بر عهده متخصصان روانشناسي و علوم تربيتي است، براي روشن شدن اذهان خوانندگان به اختصار به برخي از اختلالات اشاره مي كنيم.

اختلالهــــاي رفتـــــاري كدامند؟

اختــــلال بيش فعالــــي همــــراه با نقص تـــــوجه:

اين كودكان داراي چند ويژگي مهم هستند از جمله: اين كودكان به علت كم دقتي نمي توانند بيشتر از چند دقيقه روي يك موضوع متمركز شوند، بنابراين سريع حواسشان پرت مي شود و سراغ موضوع يا مورد ديگري مي روند عدم تبعيت از فرامين والدين يا معلمان به اين معني كه در مقابل امر و نهي ها و دستورالعملهاي منابع قدرت در خانه و مدرسه مقاوم هستند. رفتارهاي تكاني فراواني دارند؛ يعني بدون اينكه فكر كنند عمل مي كنند. اين كودكان در خانواده ها با عناوين زلزله يا ريشتر نيز معروفند.

راه درمـــــــان:

درمان اين كـــودكان به دو صورت درمانهاي دارويي و غير دارويي (روان درماني، بازي درماني و...) انجام مي گيرد. متذكر مي شود يك يا دو علامت نمي تواند دليل وجود اختلال در كودك باشد.

تــــــرس از مدرســــه:

اين رفتار با ورود كودك به مدرسه يا حتي دوره آمادگي بروز مي كند به اين شكل كه كودك از رفتن به مدرسه امتناع مي كند يا تا داخل مدرسه مي رود و زماني كه قرار است در كلاس نزد ساير شاگردان بماند با گريه و ناسازگاري عرصه را بر والدين و اولياي مدرسه تنگ مي كند. به گونه اي كه برخي از مادران مجبورند تمام ساعات را با او در كلاس درس بمانند.

لازم به ذكر است اين كودكان در روزهاي بعد، علايمي از اضطراب نظير انواع دل درد، دلشوره، بي قراري، دستشويي رفتن زياد و... را از خود بروز مي دهند. اين اختلال تحت عنوان اضطراب جدايي نيز مطرح مي شود. بررسي دلايل اين رفتارها مجالي ديگر را مي طلبد. درمانهاي رفتاري نظير " حساسيت زدايي منظم " همراه با " اقتصاد ژتوني " مي تواند در مورد اين كودكان مؤثر واقع شود. به ندرت مي توان ازدرمانهاي دارويي نيز به صورت كوتاه مدت استفاده كرد.

۱- حساسيت زدايــــي منظــــــم:

روشي است كه در آن كودك را "بتدريج با موقعيتهايي كه نسبت به آنها نگران و ناآگاه است، آشنا مي كنيم".

۲- اقتصـــاد ژتونــــــي:

" روشي است براي تغيير رفتار و يا ايجاد رفتاري مطلوب در كودك، ضمن اينكه از اين طريق كودك پاداش نيز دريافت مي كند."

كمـــــرويي و عـــدم ابـــــراز وجــــود

اين دسته از كودكان ساكت، خجالتي و كمرو هستند. در خانه به خوبي ارتباط مي گيرند و از حقشان دفاع مي كنند، ولي بيرون از محيط خانه به ويژه در مدرسه در ارتباط چشمي و كلامي با معلمان و دانش آموزان مشكل دارند و اين مهم سبب نگراني اولياي آنها و مسؤولان مدرسه را فراهم مي كند. آموزش مهارتهاي ارتباطي به ويژه ابراز وجود به صورت ايفاي نقش و بازي درماني در كلينيك هاي مشاوره مي تواند مؤثر واقع شود.

اختــــلالات يادگيـــــــــري چيست؟

اختلالهاي ويژه يادگيــري:

كودكاني كه داراي اختلال يادگيري (ناتوان در يادگيري، كم توان در يادگيري) هستند از نظر بينايي، شنوايي و مغزي سالم بوده و از نظر شكل ظاهري هيچ گونه تفاوتي با همسالان خود ندارند، آنها از نظر هوشي نيز در حد نرمال قرار دارند ولي در يكي از سه مورد خواندن، نوشتن (عموماً ديكته) و رياضي يا در هر سه مورد دچار مشكل هستند. اين دسته از كودكان معمولاً قبل از مدرسه قابل شناسايي نيستند، مگر اينكه توسط متخصص آموزشهاي ويژه بررسي روانشناختي شده باشند. اين مشكل 10-8 درصد از كودكان دبستاني را شامل مي شود..

اختلال ديــــرآموزي يا كـــودكان با بهـــره هــــوشي مــــرزي:

اين دسته از كودكان كه قربانيان گمنام نظام آموزشي محسوب مي شوند، نه در مدارس استثنايي جايگاهي دارند و نه در مدارس عادي امكانات آموزشي لازم براي آنها فراهم است. اين كودكان تمامي مشكلات كودكان داراي اختلال يادگيري را دارند؛ منتهي با شدت و فراواني بيشتر به اين معني كه هوشبهر آنها در حد (85-70) است (هوشبهر نرمال بين 110-90 است) آنها دير مي آموزند و زود فراموش مي كنند، حوصله كمي دارند، سريع خسته مي شوند و در هماهنگيهاي حركتي مشكلات اساسي دارند. در كلاس حتماً بايد در ميزهاي جلو بنشينند و معلم توجه خاصي به صورت انفرادي به آنها داشته باشد. لازم به ذكر است اگر مشكلات اين كودكان در دوره پيش دبستاني شناسايي شود كه قابل شناسايي نيز هست، اقدامات پيشگيرانه كه همانا استفاده از آموزشهاي ويژه است، مي تواند به مراتب در بهبود سطح يادگيري آنها مفيد واقع شود.

اختلالهـــــاي گفتـــــاري:

نظير لكنت زبان و اشكال در تلفظ حروف كه ممكن است دلايل متعددي مثل لب شكري يا شكاف كام داشته باشد. درمان اين كودكان با متخصصان گفتار درماني است، لازم به توضيح است جلسات گفتار درماني سريع جواب نمي دهد و صبر و حوصله و استمرار تمرينها و ادامه جلسات را تا حصول نتيجه مي طلبد.

روند پذيــــرش و طــــرح درمان كــــودكان:

كودكان داراي اختلال رفتاري، يادگيري و يا گفتاري از دو كانال به مراكز مشاوره ارجاع داده مي شوند يا مستقيماً توسط والدين ارجاع مي شوند يا توسط آموزشگاهها و به وسيله والدين در هر دو صورت پس از مراجعه آنها به مراكز مشاوره ابتدا توسط پذيرش، معرفي نامه مربوط دريافت مي شود يا مصاحبه اي كوتاه با والدين صورت مي گيرد و به استناد آن كودك به يكي از مشاوران يا روان شناسان مركز ارجاع داده مي شود. در هر مركز مشاوره معمولاً يك گروه درماني شامل روان شناس باليني، مشاور، روانپزشك، روان سنج، مددكار اجتماعي، روان شناس تربيتي، متخصص آموزشهاي ويژه و گفتار درمان گر همكاري دارند كه حداقل تحصيلات هر كدام كارشناسي ارشد مي باشد.هر مشاور و روان درمانگر به تناسب مراجع خود از ابزاري نظير مصاحبه، پرسشنامه، آزمونهاي هوشي و شخصيتي و... نيز استفاده مي كند.

آموزشهـــــاي ويـــــژه:

اينگونه آموزشها توسط متخصص آموزشهاي ويژه كه تخصص اش در حيطه روان شناسي كودكان استثنايي يا روان شناســـي تربيتي است ارايه مي شود، اين متخصصان قطعاً بايد سابقه تدريس در دوره ابتدايي را داشته و با شيوه هاي تدريس و اختلالهاي كودكان آشنايي كامل داشته باشند. آمــوزشهاي ويژه براي كودكاني كه داراي اختلالهـــاي رفتاري و يا يادگيري هستند به گونه اي متفاوت ارايه مي شود كه مراحل مختلف بازي درماني، درمانهـــاي رفتاري، تدريسهاي انفـــرادي، تقويت هماهنگـــي هاي حركتي و ... را شامل مي شود.

لازم به توضيح است، كودكاني كه داراي اختلال ديرآموزي هستند بايد حداقل هر هفته يك جلسه را در طي سال تحصيلي و نيز در سالهاي بعد، از خدمات آموزشهاي ويژه استفاده نمايند. در خيلي از موارد به علت اينكه اين كودكان داراي آسيب هاي مغزي جزيي هستند، دارو درماني نيز لازمه كار محسوب مي شود، از طرفي در اكثر مواقع اين قبيل كودكان علاوه بر مشكلات يادگيري، اختلالات ديگري نظير بيش فعالي، كمبود توجه و... را نيز يدك مي كشند.

در انتها ذكر اين نكته ضروري است كه متخصص آموزشهاي ويژه براي بررسي روانشاختي كودكان ارجاعي پرسشنامه هاي غربالگري متعددي در اختيار دارد كه با اجراي آنها خط پايه درمان يا آموزش را ترسيم و بر آن مبنا آموزش خويش را آغاز مي كند، تعدادي از سؤالهاي مقاله قبلي بر اين مبني تنظيم شده بودند. به اين استناد كه كودكي كه مثلاً در املا، خواندن و يا رياضي دچار مشكل است، قبل از آموزش مفاهيم آموزشي بايد ابتدا حساسيت شنوايي، هماهنگيهاي حركتي، حافظه عددي، حافظه كلامي، رشد عضلات ظريف انگشتان، غلبه طرفي مغز (چپ دست يا راست دست)، ضريب هوشي، آسيب هاي احتمالي مغزي و ... به صورت علمي و دقيق بررسي شوند و در صورتي كه در هر يك كودك دچار ضعف باشد، ابتدا طي جلسات متعدد به رفع و درمان آنها اقدام گردد.

فرض بر اين است كه تا اين اشكالها مرتفع نگردند، اقدام به آموزش مستقيم مفاهيم درسي نه تنها سودمند نخواهند بود، بلكه برعكس تنفر از آموزش را نيز به دنبال خواهد داشت. پس والدين عزيز اگر احساس كردند فرزند كلاس اولي آنها در يكي از حيطه هاي فوق دچار مشكل است، حتماً بايد با مراجعه به مراكز مشاوره معتبر، از خدمات و راهنماييهاي لازم استفاده كنند.