آبهای کره زمین را در یک تقسیم بندی کلی به آبهای اقیانوسی و آبهای قاره ای تقسیم بندی کرده اند که هر یک از آنها نیز با توجه به شکل و موقعیت مکانی به واحد های کوچکترتقسیم بندی می شوند. این طبقه بندی اگر چه یک طبقه بندی توصیفی است، ولی از نظر کاربردی و سهولت مطالعه بسیار مفید است. آبهای قاره ای در واقع جز بسیار کوچکی ازآبهای اقیانوسی است. چرخه آبشناسی به طور موقت به روی خشکی ها انتقال یافته و دوباره به مبدا خود یعنی دنیایی اقیانوس بر می گردد. در این فرآیند همین جز کوچک نیازهای زیستتی جانداران خشکی ها را تامین کرده و فعالیت های مختلف انسانی را شکل می دهد، به همین سبب بیشتر مورد توجه انسانها قرار گرفته است. ولی اگر موضوع با دید وسیع تری مورد بحث قرار گیرد، در واقع آبهای اقیانوسی و چگونگی پراکندگی جغرافیایی آنهاست که تمام شرایط طبیعی سطح کره زمین را تعیین کرده و آنرا کنترل می کند. به ظاهر بین آبهای قاره ای و آبهای اقیانوسی از نظر حجم، شکل، مکان و ویژگیهای فیزیکی و شمیایی تفاوتهای زیادی وجود دارد، ولی همه اینها ناشی از اثرات موقعیت مکانی و شرایط حاکم بر آن است و الا آبهای کره زمین در هر شکل و حالتی که باشند اختلاف ذاتی ندارند.

معرفی اقیانوس ها

آبهای اقیانوسی

حدود ۹۴ درصد از مجموع آبهای سیاره زمین، محیط یک پارچه ای تشکیل می دهد که بیش از دوسوم زمین را پوشانده است این مجموعه پر حجم به دنیایی اقیانوس موسوم است. پراکندگی ناموزون خشکی ها و برآمدگی ها مختلف در زیر آب، دنیای اقیانوس را به چند اقیانوس و چندین دریا با شکل های مختلف تقسیم کرده است.

اقیانوس های وسیع و عمیق هستند. بهمین سبب آب اقیانوس ها دارای ویژگهای مشترک بوده و دامنه تغییرات در آنها خیلی کم و تدریجی است، ولی دریاها که درکنار و یا میان خشکی ها قرار دارند. به این سبب تحت تاثیر شرایط اقلیمی خشکی های مجاور بوده و ویژگیهای آب آنها، نه تنها با اقیانوس ها فرق می کند، بلکه از این لحاظ تفاوتهای چشم گیری بین خود دریاها نیز مشاهده می شود، از این رو دریاها بر حسب موقعیت شان نسبت به خشکی ها، به دریاهای کناری و دریاهای داخلی تقسیم می شوند دریاهای کناری در

حاشیه قاره ها قرار گرفته اند و در ظاهر بخشی از اقیانوس ها می باشند، ولی از بعضی جهات با آنها تفاوت دارند. در واقع ارتباط این دریاها با اقیانوس در آبهای سطحی بوده و بیشتر آنها دریاهای کم عمق هستند در دریاهای عمیق نیز رشته کوههای زیر آب مانع از اختلاط آبهای عمقی می باشند. این عدم ارتباط عمقی و وسعت نواحی کم عمق به علاوه مجاورت با قاره ها روی ویژگیهای آب و تمام پدیده های مربوط به آن تاثیر می کند.

دریاهای داخلی با خشکی ها احاطه شده و ارتباطشان با اقیانوس یا با دریاها کناری توسط تنگه ها و گذرگاه های باریک و کم عمق است از اینرو دریاهای داخلی بیشتر از دریاهای کناری تابع شرایط اقلیمی خشکی ها مجاور بوده و هر یک از ویژگیهای خاص خود را دارد.

پراکندگی جغرافیایی اقیانوس ها

اگر پراکندگی اقیانوس ها را بر حسب عرض جغرافیایی مورد بررسی قرار دهیم در نظر اول تفاوت بین نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی چشمگیر است زیرا ۸۱ درصد از سطح نیمکره جنوبی پوشیده از آب است در حالی که در نیمکره شمالی این نسبت از ۶۲ درصد تجاوز نمی کند. یعنی بیشتر خشکی ها در نیمکره شمالی هستند گویی قاره ها به سوی قطب شمال کشیده می شوند. هنگامی که نسبت آب در روی مدارات معینی در دو نیمکره مورد بررسی قرار می گیرد این ناهماهنگی در توزیع آبها بهتر دیده می شود.

عرض جغرافیایی	نیمکره شمالی	نیمکره جنوبی
۰-۱۰	۷۸%	۷۶۵/۶
۱۰-۲۰	۷۳/۳%	۷۸/۱%
۲۰-۳۰	۶۰/۳%	۷۷%
۳۰-۴۰	۵۷/۸%	۸۹/۶%
۴۰-۵۰	۴۸/۵%	۹۸%
۵۰-۶۰	۴۳/۳%	۹۹/۲%
۶۰-۷۰	۲۹/۳%	۹۰%
۷۰-۸۰	۷۰/۳%	۲۶/۹%
۸۰-۹۰	۹۰%	۰

جدول ۱- مقایسه نسبت آبها بر حسب عرض جغرافیایی در دو نیمکره.

با توجه به جدول فوق به وضوح حداکثر گسترش آب در نیمکره شمالی بین مدار ۸۰ و ۹۰ درجه – جائیکه حوضه قطب شمال است – مشاهده می شود، در حالی که در نیمکره جنوبی درست بین همان مدارهای خشکی قطب جنوب قرار گرفته و تقریبا تماما خشکی است.در نیمکره جنوبی حداکثر گسترش آب بین مدار ۵۰ و ۶۰ درجه است،‌در مقابل در نیمکره شمالی بین همان مدارها نسبت آب خیلی کم بوده و در ۶۵ درجه به حداقل می رسد. اگر پراکندگی آبهای اقیانوسی را بر حسب شکل حوضه و موقعیت آنها مورد بررسی قرار دهیم پنج پهنه آبی وسیع قابل تفکیک است که همان پنج اقیانوس معروف در جغرافیایی کلاسیک می باشد.

بین قاره آمریکای شمالی و جنوبی از یک سو و قاره آسیا و استرالیا از سوی دیگر بزرگترین پهنه آبی دنیا یعنی اقیانوس آرام قرار دارد. شکل ان شبیه بیضی است. در شمال از طریق دریایی برینگ با گذرگاه کم عمقی به حوضه قطب شمال وصل می شود ولی در جنوب بدون هی مرزی مشخص به اقیانوس های دیگر پیوسته است.

اقیانوس اطلس با کرانه های شرقی آمریکای شمالی و جنوبی و سواحل غربی اروپا و آفریقا محدود شده است. این اقیانوس به شکل دوک طویلی است که در شمال بیشتر باریک شده و توسط دریایی نروژ و چند گذرگاه کوچک دیگر به حوضه قطب شمال می پیوندد.

اقیانوس هند در جنوب قاره آسیا یسن افرقا و استرالیا قرار گرفته و از دو اقیانوس قبلی کوچک تر است.

اقیانوس منجمد شمالی در اطراف قطب شمال توسط سواحل شمالی قاره های امریکا و اوراسیا احاطه شده است. شکلی تقریبا گرد دارد و وسعت آن بیش از ۱۴ میلیون کیلومتر مربع نیست این اقیانوس به عقیده بعضی ها یک نوع خلیج از اقیانوس اطلس شمالی است که از نظر ویژگیها فیزیکی به یک دریایی کناری بیشتر شباهت دارد، از اینرو اغلب آن را حوضه قطب شمال می گویند.

آبهای اطراف خشکی قطب جنوب نیز به اقیانوس منجمد جنوبی موسوم است، ولی در واقع در نیمکره جنوبی فقط یک اقیانوس وسیع وجود دارد. که به سوی شمال قاره ها آن را به سه حوضه آرام، اطلس و هند تقسیم کرده اند. در نیمکره جنوبی مرز اقیانوس ها قراردادی است. در اداره هیدروگرافی بین المللی مرز اقیانوس منجمد جنوبی را خط فرضی که دواغه هورن،‌ دماغه امیدنیک و جنوبی ترین نقطه استرالیا را بهم وصل می کند، تعیین کرده است. این مرز اگر چه مشخص است ولی یک مرز طبیعی نیست. J.Rouch دانشمند فرانسوی مرز این اقیانوس را خط هم دمای ۵+ درجه سانتیگراد در سردترین ماه دانسته است. چون حدود اقیانوس ها در نیمکره جنوبی به طور دقیق مشخص نیست امروز اغلب از سه اقیانوس نام برده می شود.

۱- اقیانوس آرام به وسعت ۱۷۷ میلیون کیلومتر مریع

۲- اقیانوس اطلس به وسعت ۱۰۶ میلیون کیلومتر مریع

۳- اقیانوس هند به وسعت ۷۷ میلیون کیلومتر مریع

ژئومورفولوژی کف اقیانوس ها و دریاها

عوارض مهم در زیر ابهای اقیانوسی:

ساختمان پوسته زمین در کف حوضه های اقیانوسی با پوسته قاره ای تفاوت اساسی دارد. پوسته قاره ای از سنگهای نوع گرانیت و رسوبی تشکیل شده و ضخامت متوسط آن ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر است. در حالی که پوسته اقیانوسی از نوع بازالت بوده و فاصله موهو (گسستگی موهوروویچ) از سطح آب اقیانوس از ۱۰-۵ کیلومتر بیشتر نیست. پوسته اقیانوسی از سه لایه تقریبا منظم تشکیل شده است. زیر آب اول رسوبات نرمی است که ضخامت آن با افزایش عمق کم می شود. این رسوبات در اعما ق کمتر از ۴۰۰۰متر به ضخامت حدود ۱۰۰۰ متر دیده می شود. ولی در اعماق بیشتر از ۵۰۰۰ متر به کمتر از نصف تقلیل می یابد. زیر رسوبات نرم یک لایه رسوبی سخت شده قرار دارد که ضخامت آن نیز چندان زیاد نیست (حدود ۲۰۰۰ متر).

بعد از آن سنگهای بازالتی است که تا موهو ادامه دارد. در زیر آب فرآیند های بیرونی شکل زایی نیز با آنچه در روی خشکی ها جریان دارد یکسان نیست. باین سبب اشکل ناهمواریهای روی خشکی ها تفاوت زیاد دارد، فقط در مناطق کم عمق، جائیکه گمان می رود زمانی بیرون ازآب قرار داشته شکلهایی شبیه روی خشکی ها دیده می شود.

در حاشیه تمام دریاها نوار کم عمقی شیب ملایم دیده می شود که آن را فلات قاره یا دشتاب می گویند (کانیفنتال شلف) دشتاب یا فلات قاره ناحیه کم عمق سواحل می باشد که با شیب کم (حدود ۲ در هزار) از خط ساحل به طرف دریا کشیده شده است. شیب زمین در حاشیه دشتاب تغییر یافته و به دامنه ای نسبتا شیب دار تبدیل می شود. این تغییر شیب در

عمق معینی صورت نمی گیرد. ولی در بیشترموارد در عمق حدود صد متر دیده می شود. پهنای دشتاب تابع شکل ناهمواری ساحلی است. دشتاب از نظر ویر گی های زمین شناسی جز خشکی ها است در مورد چگونگی تشکیل آن عقاید متفاوتی ارائه شده است. بعضی آن را نتیجه فرسایش ساحلی می دانند. این نظریه اگر چه معقول است ولی برای چنین مکانیزمی پیشروی دریا به مدت طولانی ضرورت دارد. بنا به نظریه دیگر، همواری نسبی دشتاب نتیجه فرسایش بیرون ازآب می باشد. وجود دشتاب در پیرامون تمام دریاها و اقیانوس ها، هم چنین مشاهده آثار فرسایش آبهای جاری و یخچالی روی دشتاب از جمله دلایل مثبت این نظریه می باشد. عده ای نیز با تکیه بر اینکه در بیشتر نقاط حاشیه دشتاب در عمق حدود ۱۰۰ متر شروع می شود و نوسان منفی و مثبت سطح اقیانوس در پلیوستوسن در حدود همین مقدار برآورد شده است، پیدایش دشتاب را به نوسان سطح دریاها در پلیوستوسن مربوط می دانند. از حاشیه دشتاب که اغلب در عمق حدود ۱۰۰ متر دیده می شود. شیب زمین بیشتر شده ودر فاصله کوتاهی به اعماق زیاد میرسد، این بخش شیب داررا دامنه قاره یا شیب قاره نام داده اند (کانتینتال اسلوب) نیمرخ این دامنه معقر (کاو)است. بخش بالایی بین ۱۰تا۲۰ درصد شیب دارد ولی در بخش پایینی شیب از ۵درصد بیشتر نیست. بخش بالایی ان اغلب از سنگ بستر بوده ولی بخش پایینی حاصل تراکم مواد هاست که از روی دشتاب گذشته وبه آنجا رسیده است .دامنه قاره در همه جا با یک مکانیزم ایجاد نشده است. در بیشتر نقاط با حرکات زمین ساختی ارتباط دارد که یا به صورت یک پرتگاه گسلی و یا یک چنین تک شیب است .در مواردی هم این دامنه، هم چنین خود شتاب نتیجه تراکم در دلتاهای عظیم است. و شتاب ودامنه قاره در مقابل دلتای نیل وگنگ نمونه های معروف این مورد میباشد. دامنه قاره ودشتاب با هم به شکل پاد گانه ای درحاشیه تمام دریاهاو اقیانوس ها مشاهده می شوند. در پای دامنه قاره کف، حوضه های اقیانوسی گسترش یافته است که به آن دشت های مغاکی نیز می گویند. (آبیسال پلین). این خوضه ها توسط برآمدگی های مختلف از همدیگر جدا شده اند. کف حوضه ها محل تراکم گل . لای است به همین سبب آنها را دشت مغاکی نیز می گویند. بیشتر این دشتها در اعماق بین ۳۰۰۰-۶۰۰۰ متر قرار دارد، گاهی به سبب اختلاف سطح بین دو حوضه، گل و لای حوضه بالاتر به سوی حوضه پایین تر جریان می یابد. بدون شک تکان های زمین عامل چنینپدیده ای است در اقیانوس آرام و اقیانوس هند کف بعضی از حوضه ها با گدازه های آتشفشانی پوشیده شده است.

این گدازه ها از دهانه مخروط های آتشفشانی و یا از شکاف های کف اقیانوس بیرون ریخته و در اطراف گسترده شده اند. در سطح دشت های مغاکی نیز مانند دشت های روی خشکی ها عوارض مختلفی مانند تپه، فلات، پرتگاه و چاله مشاهده می شود. بین کف حوضه ها و دامنه قاره ای بخش نسبتا برجسته ای دیده می شود که به آن برآمدگی قاره گفته می شود. (کانتیننتال ریز) کف اقیانوس ها با رشته کوههای عظیمی موسوم به رشته کوههای پشتی اقیانوسی (مید اکنپک ریج) و ارتفاعات کم اهمیت دیگر به حوضه های کوچک و بزرگ تقسیم شده و کوههای منفرد و برجستگی های دیگر در بعضی نقاط یکنواختگی کف حوضه ها را بهم می زنند.

مهمترین عارضه در زیر آبی ها اقیانوسی رشته کوههای عظیمی است که در طول حدود ۶۰۰۰۰ کیلومتر (یعنی یک برابر و نیم پیرامون کره زمین) کشیده شده است. این رشته کوهها، علاوه بر عظمت، از نظر ویژگیهای ساختمان و سنگ شناختی، با رشته کوههای که در روی خشکی ها می بینیم تفاوت دارد. این کوهها در اقیانوس اطلس درست در وسط قرار دارند. چون اولین بار کف اقیانوس اطلس مورد شناسایی و بررسی قرار گرفته، لذا این رشته کوهها ارتفاعات وسط اقیانوس یا رشته کوههای پتی نامیده اند. ارتفاع رشته کوههای پشتی از کف حوضه های اقیانوسی بیش از سه هزار متر است و پهنای آنها بین ۱۰۰۰ الی ۱۲۰۰ کیلومتر تغییر می کند. نیمرخ عرضی این رشته کوهها همه جا خیلی شبیه هم هستند. در رشته های پشتی اطلس و هند یک فرورفتگی در محور رشته دیده می شود که برآمدگی های طرفین آن به صورت ستیغ های به طور متقارن قرار گرفته اند. این برآمدگی ها به سوی طرفین رفته رفته ارتفاع خود را از دست داده و بالاخره با دشت مغاکی که در پای آنها کشیده شده هم سطح می شوند.

از نظر ساختمان، فرورفتگی مرکزی یک دره ریف (دره ای است که درنتیجه فرونشینی قسمتی از زمین مابین دود گسل کم و بیش موازی و یا در طول گسل تشکیل می شود. این قبیل دره ها را گرابن نیز می گویند که یک اصطلاح آلمانی است.) است که با گسل های مستقیم (نرمال) محدود شده است. در امتداد این درها دهانه ها و شکاف های آتشفشانی ردیف شده است. در روی دره ریف جریان حرارتی زیاد است، زیرا در این قسمت به طور مداوم ماگماهایی مذاب بیرون می ریزد و رگه های سنگ در حال تشکیل است. بعضی از شکاف ها به مرور زمان بسته می شوند ولی بعضی دیگر از ده میلیون سال بیش در حال فعالیت بوده است.

رشته کوههای پشتی تماما از سنگ های بازالتی الیوین دار تشکیل شده است. جزایر آتشفشانی ئابسته به رشته کوهها نیز از همین سنگها ست در بخش محوری یعنی ریف و ارتفاعات نزدیک آن مواد رسوبی دیده نمی شود. رسوبات از فاصله معینی از محور رشته کوه شروع و به تدریج ضخیم ترمی شوند تا به دشتهای مغاکی طرفین رشته کوهها بپیوندند. رشته کوههای پشتی اقیانوس در عین پیوسته بودن ار قطعات زیاد تشکیل شده است. این رشته طولانی با گسل های زیادی به طور عرضی بریده شده است. گسل ها از نوع گسل با جابجایی افقی است و قطعات بزرگ کوه بین این گسلها در طول صد ها کیلومتر جابه جا می شوند. به این گسلها، گسلهای تبدیلی می گویند. (ترانسفورم فالت). تشکیل این رشته کوهها نتیجه فعالیت آتشفشانی است ولی نحوه آن به درستی معلوم نیست. نظرآرهکفر که آن را به سبب جریان همرفتی (کنوکسیونی) می داند،‌ تاکنون مورد قبول دانشمندان است. بنا به این نظریه، ماگمای مذاب ازداخل گوشته زمین در طول ریفت رشته کوههای پشتی بالا می آید که باعث تشکیل این رشته کوه هاست. قسمت سرد این سیستم (جریان همرفتی)‌ در محل گودال های باریک در حاشیه قاره هاست که در آنجا پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره ای خمیره و در گوشته فرو می رود.

از عوارض مهم دیگر گودال های باریک هلالی شکل است که همواره در کنار آنها یک رشته جزیره با همان روند در کنار آن قرار رفته است. این گوداها عمیق ترین نقاط اقیانوسها را تشکیل می دهند. عمق انها عموما بیش از ۶۰۰۰متر است. عمیق ترین آنها در کنار جزایر ماریانا در موقعیت ۱۱ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۱۴۲ درجه طول شرقی در اقیانوس کبیر قرار دارد. عمق این گودال قبلا بوسیله ژرف یاب ۱۸۸۰ متر تعیین شده بود، ولی هنگامی که سرنشینان با طی اسکاف تریست در سال ۱۹۶۰ به کف این گودال رسیدند، چاله باریکتری در وسط آن کشف کردند که شبیه آبشخوری به عرض ۸۰۰ متر و طول ۳۲ کیلومتر است و عمق آن از سطح دریا با ۱۱۵۰۰ مترمی رسد. این چاله را چالبخردیپ نامیده اند.

جزایری که در کنار گودالهای هلالی، عمیق قرار دارند قلل رشته کوههای است که در کنار این گودالهای و در همان روند کشیده شده است. این گودالهای و جزایر با هم یک سیستم یا مجموعه تشکیل می دهند.

طرف کوژ (محدب) این سیستم در همه جا به سوی اقیانوس است، هم چنین در همه گودالها در سمت اقیانوس و جزیره ها در سمت خشکی ها قرار گرفته و اغلب بین جزایر و خشکی یک دریا کم عمق وجود دارد. پیدایش این سیستم بعلت فرورفتن پوسته اقیانوس در زیر پوسته قاره ای است که از یک طرف گودالهای باریک و عمیق وجود دارد و از طرف دیگر در نتیجه این پدیده فعالیت آتشفشانی در محل برخورد دو پوسته رشته کوه ها و جزایر را ایجاد می کند. در مورد شکل هلالی یا قوسی این سیستم توضیح قانع کننده ای تا حال ارائه نشده است.

کوههای اقیانوسی (سی مونتز): فعالیت آتشفشانی که در مجاورت محور رشته کوههای پشتی و سایر نقاط اقیانوسها و در جریان است برآمدگی هائی به شکل و ابعاد مختلف می سازد که به آنها کوه های دریائی می گویند. در کف اقیانوس ها هزاران مخروط آتشفشانی سربرافراشته که ارتفاع بعضی از آنها به چندین هزار متر (از کف اقیانوس ها) می رسد. این کوهها کمتر در معرض فرآیند های فرسایش هستند به این سبب اغلب شکل ساختمانی خود را حفظ می کنند. جزایر در اقیانوس ها اثار یک فعالیت طولانی آتشفشانی است.

گویوت ها کوه هایی دریایی به شکل مخروط ناقص می باشند. اینها مخروط های آتشفشانی قدیمی هستند که زمانی تا نزدیکی سطح دریا رشد کرده و قسمت فوقانی آنها بوسیله امواج و جریان های دریایی ساییده شده است. بعد ها در نتیجه نشست کف اقیانوس در آب غوطه ور شده اند، بیشتر آنها در اقیانوس آرام دیده می شوند که راس صاف شده آنها بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح اقیانوس پایین تر است. این کوهها که به نام کاشف آنها گویوت نامیده شده در نقاطی دیده می شوند که سن پوسته اقیانوسی از ۳۰ میلیون سال بیشتر است.

شکل اقیانوس ها

شکل اقیانوس ها نیز مانند هر پدیده طبیعی در حال تحول و تغییر است. در واقع شکل اقیانوس ها تابع شکل و ابعاد قاره ها، بویژه موقیعیت آنها نسبت به همدیگر است. امروزه ثابت شده است که در طول زمان نه تنها شکل و ابعاد قاره ها ثابت نبوده بلکه موقعیت آنها نسبت به هم از زمانهای دور در حال تغییر بوده و این روند هنوز ادامه دارد. گذشته از اینها شواهد غیر قابل تردیدی نیز وجود دارد و از گذشته بویژه در پلیئیتوسن تراز آب اقیانو ها نوسانات قابل ملاحضه ای داشته که در نتیجه آن خطوط ساحلی تغییرات زیادی را متحمل شده است. اگر ه اثر این نوسانات در تغییر شکل کلی اقیانوس ها، با در نظر گرفتن وسعت خیلی زیاد آنها، چندان شمگیر به نظر نمی رسد.

ولی اثرات جغرافیایی خیلی متنوع و مهمی را سبب شده است و در اینمورد اگر اثرات جغرافیایی نوسان چند متری سطح دریای مازندران را که در واقع دریاچه ای بیش نیست به خاطر بیاوریم، تحولات ناشی از نوسان حدود یکصد متر در تراز اقیانوس ها معلوم خواهد شد. وجود سلسله کوهها و خشکیهائی که از رسوبات سنگ شده دریایی تشکیل شده است حالی از وجود دریاهائی است که در گذشته وجود داشته و بعدا به خشکی تبدیل شده اند. پس از کشف قاره امریکا و نقشه برداری از سواحل آن، شباهت بین سواحل شرقی و غربی اقیانوس اطلس توجه دانشمندان را جلب کرد و فرض یکپلرچه بودن قبلی خشکی های دنیا قدیم و جدید با میان آمد، آلفرد وگنر زمین شناس آلمانی برای اولین بار در سال ۱۹۳۵ با ارائه شواهد سنگ شناسی و فسیل شناسی پیوسته بودن این خشکی ها را در پالئوزوئیک بیان کرد. وی پیشنهاد کرد که نیروی جزر و مد ماه عامل اصلی جلبجایی قارها است. اما به شرعت فیزیکدان ها این نظریه را رد کردند زیرا نیروی جزر و مد ماه در مقایسه با نیروهای لازم جهت جابجایی قاره ها بسیار اندک است. به این ترتیب نظریه وگنر رد شد و بعد از فوت او هیچ کس عملا از نظریه او دفاع نکرد. بالاخره پس از شروع تحقیقات اقیانوس شناسی جدید و روشن شدن چگونگی تشکیل رشته های وسط اقیانوسی و علل و نتایج آن درستی نظر وگنر درباره یکپارچه بودن خشکی های کره زمین در اعصار گذشته و شکستن و جابجایی آنها به اثبات رسید.

نوسان سطح آب اقیانوس ها

به طوریکه اشاره شده شواهد زیادی وجود دارد که سطح آب در دنیای اقیانوس همیشه در حد فعلی نبوده و نوسانات قابل توجهی داشته است. در اینجا پیش روی و عقب نشینی های ناحیه ای یا محلی مورد بحث نیست. بلکه پیشروی و پسروی خطوط ساحلی در تمام دنیای اقیانوس مورد نظر می باشد. که آن را تغییرات استاتیک می گویند. چنین پدیده ای ممکن است در نتیجه افزایش یا کاهش مقدار آب و یا تغییر حجم حوضه های اقیانوسی اتفاق بیفتد. تغییر حجم اقانوس ها احتمال دارد که در اثر تحولات تکتونیکی مثلا فرو افتادن یا بالا آمدن کف حوضه های اقیانوسی می باشد، این پدیده را تکتونو- استاتسیم می گویند. هم

چنین ممکن است تراکم رسوبات در چاله های اقیانوس سبب یک تغییر مثبت در تراز آب شود، احتمال چنین پدیده یعنی سدیمانتو – استاتسیم خیلی کم است. زیرا تراکم تدریجی رسوبات خود می تواند همزمان باعث فرونشینی تدریجی (سوبسیدانس) گردد.

رسوبات کف اقیانوس ها

لایه های رسوبی در کف دریاها و اقیانوس ها از مواد مختلفی تشکیل شده است. رودها، یخچالها و باد محصول فرسایش قاره ها را به دریا می ریزند، علاوه برآن مقدار زیادی مواد آتشفشانی به طور مستقیم به کف اقیانوس ها وارد می شوند. امواج نیز با تقریب سواحل موادی را کف دریا می کشاند.

بقایای لاشه جانواران و گیاهان آبزی اعم از بزرگ و کوچک نیز از موادی است که در تشکیل رسوبات دریایی سهم مهمی دارند. گرد غبار کیهانی را نیز که به طور مداوم ولی نامرعی به دریاها می ریزد، باید به مواد فوق اضافه کرد.

طبقه بندی و بررسی لایه های رسوبی علاوه بر اهمیت اقتصادی، حقایق زیادی را در زمینه سرگذشت زمین و تحولات جغرافیایی گذشته آن روشن می کند.

موادی که در ترکیب رسوبات دریایی شرکت دارند، براساس منشا به دو گروه بزرگ تقسیم می شوند.

دسته اول منشا خشکی (یا قاره ای) دارند به عبارت دیگر از تخریب سنگهای خشکی ها حاصل شده اند. این مواد قلوه سنگ ها، شن، ماسه، و گل لای است که عمدتا توسط رودها و امواج به دریا منتقل شده و بر حسب وزن و بعادشان از ساحل به سوی دریا ته نشین شده اند.

دسته دوم منشا زیستی دارند که از تجزیه لاشه جانداران دریا اعم از گیاه و حیوان بوجود آمده و در بدو تشکیل بصورت لجن هستند که به تدریج به سنگ تبدیل می شود، مرجان ها و لاشه جاندارن بزرگ اگر چه به ظاهر شمگیر هستند ولی در مجموع، سهم جاندارن کوچک که با چشم غیر مسلح دیده نمی شوند، بیشتر است. و علاوه بر دو دسته فوق در تشکیل رسوبات دریایی موادی نیز پیدا می شود که از ترکیب یا تجزیه مواد مختلف در شرایط محیطی خود دریاها و اقیانوس ها به وجود می آید.

در ترکیب رسوباتی که در زیر آبها تشکیل می شوند همه این مواد وجود دارد ولی فراوانی نسبی آنها بر حسب موقعیت فرق می کند. مواد درشت در نزدیکی ساحل کنگلومرای درشت دانه را تشکیل می دهند به سوی دریا ماسه ها ته نشین می شوند، گل ولای دامنه قاره را می پوشاند. در کف دشت ها مغاکی ریزترین مواد را می توان دید.