تاریخچه کشف آسپرین

سازنده اولین قرص آسپرین

فردریک بایر (Fredrich Bayer) در سال 1825 بدنیا آمد. پدر او یکنساج و رنگرز پارچه بود و طبق عادت آن زمان وی در ابتدا شغل و حرفه پدر را برای کارانتخاب کرد و پس از مدتی فعالیت با پدر، در سال 1848 تشکیلاتی مشابه برای خود راهاندازی کرد و در آن حرفه بسیار هم موفق شد.

تا قبل از 1856 برایرنگرزی از مواد رنگی طبیعی استفاده می شد اما با کشف و صنعتی شدن ساخت رنگهای حاصلاز مواد نفتی، بایر که پتانسیل موجود در این کشف را بخوبی احساس کرده بود با کمکشخصی بنام فردریک وسکوت (Friedrich Weskott) کمپانی Bayer را راه اندازی کرد.

بایر در ماه می سال 1880 در گذشت و تا آن زمان کمپانی هنوز در فعالیترنگرزی مشغول بود، اما شرکت تصمیم گرفت با استخدام تعدادی شیمیدان نوآوری هایی دراین صنعت بوجود آورد و این اتفاق هم افتاد اما نه در صنعت رنگرزی.

هنگامیکه فلیکس هوفمن (Felix Hoffmann) در حال انجام آزمایش با یکسری از ضایعات رنگی بودتا شاید بتواند دارویی برای درمان درد ناشی از بیماری پدرش بدست آورد توانست بهپودری دسترسی پیدا کند که امروزه شما آنرا به نام آسپرین می شناسید.

هوفمن آسپرین را کشف نکرد

تعجب نکنید! هوفمن آسپرین را دوبارهکشف کرد. آسپرین چهل سال قبل توسط یک شیمیدان فرانسوی کشف شده بود، این شیمیدانبخوبی می دانست که پودر اسید استیل-سالی-سیلیک (acetylsalicylic acid) دارای خاصیتشفا بخشی بسیار می باشد. در واقع بیش از 3500 سال بود که بشر این پودر را می شناختچرا که در سال 1800 یک باستان شناس آلمانی که در مصر تحقیق می کرد، با ترجمه یکی ازپاپیروس های مصری متوجه شد که بیش از 877 نوع مواد دارویی برای مصارف مختلف در مصرباستان شناخته شده بود که یکی از آنها همین پودر اسید بود که برای برطرف کردن درداز آن استفاده می شد.

Fredrich Bayer ، موسس شرکت بایر

در برخی از شواهد و نوشته های دیگری که در یونان بدست آمده استنیز مشخص شده که بشر حدود 400 سال پیش از میلاد از شیره پوست درخت بید برای درمانتب و درد استفاده می کرده است. همچنین آنها هنگام زایمان زنان از این ماده برایکاهش درد استفاده می کردند. امروزه مشخص شده که ماده موجود در این شیره چیزی جزاسید سالی-سیلیک نیست.

ثبت رسمی کشف آسپرین

در ماه مارچ 1899 کمپانی بایر رسما" محصول خود بنام آسپرین را به ثبت رساند و به دنبال آن درسایر کشورهای جهان نیز تحقیقاتی گسترده راجع به این دارو انجام گرفت بگونه ای کههنگام بازنشستگی هوفمن در سال 1928، آسپرین در تمام دنیا شناخته شده بود.

آسپرین از مهمترین اکتشافات هوفمن بود اما این تنها کشف او نبود. درست چندروز پس از کشف آسپرین هوفمن به ماده ای دست پیدا کرد که امروز در بازار بنام هروئین (Heroin) مشهور شده است. از این ماده مخدر در تمام مدت جنگ جنگ جهانی اول بعنوان یکدارو استفاده می شد اما امروزه در تمام کشور های جهان از فهرست دارو ها خط خوردهاست.

آسپرین دارویی كم نظیر

          هر روز میلیون ها نفر از ما برای رفع درد، تب یا سرما خوردگی آسپرین می خوریم. اما امروز پزشكان دریافته اند كه این قرص های ریز سفید فواید اعجاب انگیز دیگری نیز دارند. دانشمندان اثبات كرده اند آسپرین می تواند برخی از تغییرات ناشی از بیماری آلزایمر بر روی مغز را به تاخیر بیندازد و یا حتی از آنها جلوگیری كند.

هر روز میلیون ها نفر از ما برای رفع درد، تب یا سرما خوردگی آسپرین می خوریم. اما امروز پزشكان دریافته اند كه این قرص های ریز سفید فواید اعجاب انگیز دیگری نیز دارند. دانشمندان اثبات كرده اند آسپرین می تواند برخی از تغییرات ناشی از بیماری آلزایمر بر روی مغز را به تاخیر بیندازد و یا حتی از آنها جلوگیری كند. تاثیر آسپرین در رقیق كردن خون نیز یكی دیگر از ویژگی های آن است كه موجب می شود روزانه عده زیادی از مردم كه سابقه حمله قلبی یا سكته دارند و یا در شرایط پرریسك هستند از آن استفاده كنند.آسپرین حقیقتاً دارویی كم نظیر است. این دارو اولین بار بیش از ۱۰۰ سال پیش توسط یك تولید كننده دارویی آلمانی به نام شركت بایر تحت عنوان یك مسكن ساخته شد اما از آن زمان تاكنون فواید و خواص فراوان دیگری برای آن كشف شده است.

● خوردن آسپرین می تواند:

۱- مانع بروز لخته های خونی در رگ ها شود. این پدیده كه حتی ممكن است در افراد جوان و سالم نیز پس از چند ساعت بی تحركی و اغلب طی پروازهای طولانی مدت با هواپیما روی دهد با مصرف یك عدد قرص آسپرین ساعاتی قبل از پرواز قابل پیشگیری است.

هر سال بیش از ۳۰ هزار مسافر طی پروازهای طولانی مدت به این عارضه دچار می شوند كه در مواردی حتی به مرگ منجر می شود. به همین دلیل انستیتوی سلامتی سازمان هواپیمایی در بسیاری از كشورها مصرف ۷۵ میلی گرم آسپرین را ساعاتی قبل از پرواز و سپس روزی یك عدد تا دو الی سه روز پس از پرواز های طولانی را جهت پیشگیری از این عارضه توصیه می كنند. به این ترتیب می توان احتمال بروز این عارضه را تا یك سوم كاهش داد. اما اگر قبلاً آسپرین نخورده اید یا چنانچه از مشكلات معده مانند زخم معده رنج می برید حتماً پیش از مصرف آسپرین با پزشك خود مشورت كنید.

۲- به موفقیت تلقیح مصنوعی (IVF) كمك می كند.

مطالعاتی كه در آرژانتین انجام شد نشان می دهند خوردن آسپرین به صورت مداوم می تواند احتمال موفقیت در تلقیح های مصنوعی (IVF) را تا حد چشمگیری افزایش دهد. این امر به دلیل جریان بهتر خون در رحم روی می دهد كه به افزایش شانس بارداری می انجامد.

دانشمندان كشف كردند زنانی كه حین عمل IVF روزانه ۱۰۰ میلی گرم آسپرین می خوردند ۱۷ درصد بیش از سایرین احتمال بارداری دارند.پروفسور ایان كرافت رئیس موسسه خدمات باروری لندن می گوید: «آسپرین به طور گسترده به منظور ممانعت از ایجاد لخته های خونی در جفت مورد استفاده قرار می گیرد. ضمن آنكه به رفع نشانه های مسمومیت بارداری نیز كمك می كند.» مسمومیت بارداری كه بر اثر بالا رفتن فشار خون روی می دهد موجب بروز تورم در بافت های بدن و دفع پروتئین از كلیه ها در ادرار می شود.

۳- در مواردی از سقط جنین جلوگیری می كند.

زنانی كه از عارضه ای معروف به «خون چسبناك» رنج می برند و به این دلیل سقط جنین های مكرر دارند با مصرف آسپرین می توانند مانع از بین رفتن جنین شوند. این افراد در خونشان نوعی آنتی بادی آنتی فسفولیپید دارند كه خطر لخته شدن خون در آنها را افزایش می دهد.

این آنتی بادی موجب می شود گاهی خون به راحتی در رگ های ظریف جفت و جنین جریان نیابد، در نتیجه به مرور به خشك شدن و آترونی جفت منجر می شود و جنین بی خون مانده و از بین می رود. دكتر گراهام هاگز كه اولین بار این عارضه را تشخیص داد و به همین سبب آن را به نام او «سندرم هاگز» نامگذاری كرده اند، حدود ۱۵ سال پیش هنگام مطالعه روی بیماری لوپوس اثر آسپرین در چنین مواردی را كشف كرد.

دكتر هاگز می گوید: «ما دریافتیم كه با استفاده از مقدار كمی آسپرین - حدود ۱۷ تا ۱۰۰ میلی گرم در روز- پلاكت های خونی چسبندگی كمتری پیدا می كنند. مصرف منظم آسپرین در موارد ضعیف تر این سندرم به وضوح قابل مشاهده است، به طوری كه برای ما محرز شده است تنها با مصرف آسپرین ما در طول پنج سال موفق شدیم میزان ممانعت از سقط جنین ها را از ۱۹ درصد به ۷۰ درصد افزایش دهیم.»

۴- از بروز انواع سكته جلوگیری می كند.

مطالعات نشان می دهند خوردن ۷۵ میلی گرم آسپرین در روز می تواند مانع بروز حمله های قلبی و سكته شود. از آنجا كه نقش آسپرین در رقیق كردن خون به اثبات رسیده است با مصرف آسپرین می توان از ایجاد لخته های خونی و در نتیجه بروز حمله قلبی و سكته در افرادی كه سابقه سكته دارند و یا كسانی كه ریسك بروز این حملات در آنها بالا است جلوگیری كرد. با این وجود لازم است افراد پیش از مصرف خودسرانه آسپرین به این منظور، با پزشك خود مشورت كنند و تحت معاینات و آزمایشات لازم قرار گیرند. در عین حال كسانی كه به طور مرتب و روزانه آسپرین مصرف می كنند باید تحت نظر پزشك باشند و به صورت منظم معاینه شده و با آزمایشات لازم كنترل شوند.

۵- تب را متوقف می كند و درد را كاهش می دهد.

آسپرین خاصیت تب بر دارد و می تواند دمای بدن را كاهش دهد. به همین دلیل یكی از مواد اصلی تشكیل دهنده داروهای سرماخوردگی است. بنابراین همیشه پیش از خوراندن داروهای سرماخوردگی به كودكان تركیبات تشكیل دهنده آن را مطالعه كنید زیرا مصرف آسپرین برای كودكان زیر ۱۲سال توصیه نمی شود. همچنین آسپرین برای تسكین دردهای معمولی مثل سردرد نیز بسیار مفید است همین ویژگی آسپرین موجب شده بود در دوران ملكه ویكتوریا در بسیاری از مناطق اروپا زنان كه از ویژگی تسكین درد آن آگاه شده بودند برای كاهش دردهای زایمان از آن استفاده كنند. البته امروزه مصرف آسپرین برای كاهش درد زایمان مجاز نیست چون می تواند برای نوزاد مضر و خطرناك باشد.

مصرف روزانه آسپرین نباید بیش از ۶۵۰ میلی گرم و یا بیش از شش بار در روز باشد. پزشكان معتقدند آسپرین هایی كه محلول در آب هستند و در معده حل می شوند باید با یك لیوان كامل آب یا شیر خورده شوند تا این مایعات مانع آسیب رساندن تركیبات اسیدی آن به بافت معده شوند. اما امروزه انواع روكش دار آسپرین نیز در بازار موجود هستند. این روكش موجب می شود آسپرین تا رسیدن به روده كوچك حل نشود از این رو برای معده مضر نیستند.

●هشدار

- آسپرین می تواند به معده آسیب برساند و گاه حتی موجب ایجاد زخم معده و خونریزی شود.

- آسپرین می تواند باعث بروز سندرم نادری به نام سندرم ری (Reyes Syndrome) در كودكان زیر ۱۲سال شود كه نوعی اختلال در عملكرد مغز و كبد است.

- این دارو می تواند بروز حمله های آسم را در برخی از افراد تحریك كند.

- مادران شیرده نباید از آسپرین استفاده كنند زیرا این دارو می تواند از طریق شیر به نوزادان انتقال یابد.

- آسپرین به جز در مواردی كه پزشك مصرف روزانه دوز كمی از آن را برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز كرده باشد نباید بیش از دو روز پیاپی مصرف شود.

- كودكان زیر ۱۲ سال نباید آسپرین بخورند یا داروهایی كه در تركیب آنها از آسپرین استفاده شده است مصرف كنند.

عملکرد آسپرین چگونه است؟

          آیا تا کنون سردرد داشته اید؟ حتماً برای شما اتفاق افتاده است، اغلب همه ما حتی یکبار تا کنون سردرد داشته ایم و داروهایی را برای بهبود سردردمان استفاده کرده ایم. این داروها به احتمال زیاد از خانواده آسپرین بوده است...

آیا تا کنون سردرد داشته اید؟ حتماً برای شما اتفاق افتاده است، اغلب همه ما حتی یکبار تا کنون سردرد داشته ایم و داروهایی را برای بهبود سردردمان استفاده کرده ایم. این داروها به احتمال زیاد از خانواده آسپرین بوده است. همچنین ممکن است آسپرین یا وابستگانش را برای ناراحتی های دیگری مثل التهاب (ورم مفاصل یا بخشهای دیگر بدن) و تب استفاده کرده باشید.

آیا می دانید که حدود ۸۰ بیلیون قرص آسپرین هر ساله برای این ناراحتی ها و همین طور ناراحتی های زیاد دیگری خورده می شود؟ برای مثال میلیونها انسان آسپرین را برای کمک به پیشگیری از حمله های قلبی می خورند! یک دکتر دلایل خوبی داشته که می گفته” خوردن دو آسپرین و خوابیدن من تا صبح“! در این مقاله، دکتر لوک هوفمن اثرات آسپرین را می شناساند.

شما در مورد فواید زیاد آسپرین و همچنین برخی دلایل منع خوردن این دارو را فرا می گیرید.شما همچنین می فهمید که چرا باید آن را آسپرین ”داروی شگفت انگیزی که شگفت انگیز عمل می کند“ نامید.

● آسپرین چه می کند؟

آسپرین ناراحتی ها را از طریق توقف سلولها با ساخت پروستاگلاندین ها بهبود می بخشد.

آیا می دانید آنزیم COX-۲ چیست؟ COX-۲ پروتئینی است که توسط سلولهای بدن ساخته می شود و کارش این است که شناورهای شیمیایی را اطراف سلولها می برد و پروستاگلاندین ها را دگرگون می کند.

COX-۲ را در بسیاری از بافت های معمولی می توان یافت، اما بیشتر در بافتهایی که از چند جا صدمه دیده باشند دیده می شود.

در نتیجه آسپرین به COX-۲ می چسبد و اجازه انجام فعالیت هایش را نمی دهد. آسپرین شبیه قفلی است که به دوچرخه تان می زنید؛ دوچرخه با قفل رویش حرکت نخواهد کرد و COX-۲ هم با آسپرین چسبیده به آن نمی تواند عمل کند.

بنابراین با خوردن آسپرین علت ناراحتی هایی مثل گرفتگی عضلات شکم یا استخوان آسیب دیده انگشت که باعث درد شده، از بین نمی رود، اما آسپرین کم کننده نشانه های دردی است که در اعصابتان بوجود آمده است.

یک سؤال معمول در مورد آسپرین و داروهای دیگر است که ” چگونه آسپرین محلی که درد می کند را می شناسد یا تشخیص می دهد؟ “ جواب اینکه محل آن را نمی شناسد! زمانی که آسپرین خورده می شود در معده یا دیگر راههای گوارشی، روده باریک و غدد بدن هضم می شود. سپس به جریان خون و بعد به تمام بدن می رود. با اینکه آسپرین در هر جایی از بدن وجود دارد، اما تنها در جاهایی که پروستاگلاندین ها تولید شده است یعنی همان نواحی آسیب دیده، عمل می کند.

شما ممکن است بپرسید ” هر چند ساعت آسپرین بخورم تا اثر آسپرین های خورده شده بخوبی حفظ شود؟ “

بدنتان در مورد غالب مواد شیمیایی از جمله آسپرین راههایی برای دفع آنها دارد. در این نمونه، کبد، معده و دیگر اندام هایتان آسپرین را تغییر می دهد به ... عجیب است! اسید سالیسیلاک! سپس این ماده شیمیایی به آرامی توسط کبد ریزتر می شود و همراه مواد شیمیایی دیگر روی اسید سالیسیلاک می چسبند. همین طور کلیه هاتان می تواند آن را به بیرون از خون برده و از طریق ادرارتان دفع کند. این مراحل تا دفع آسپرین ۴ تا ۶ ساعت طول می کشد. بنابراین شما نیاز دارید تا آسپرین دیگری بعد از ۶ساعت بخورید تا اثر آن حفظ شود.

نکته اینکه آسپرین به تمام جریان خون می رود و بدن پروستاگلاندین ها را به چند دلیل نیاز دارد.

پروستاگلاندین ها برای معده مفید هستند چون آنزیم دیگری به نام cox-۱ پروستاگلاندینی می سازد که به نظر می رسد جدار معده را مطلوب و محکم حفظ می کند. آسپرین از عملکرد cox-۱ جلوگیری می کند ( آسپرین بطور غیر انتخابی از تولید کافی بیشترین پروستاگلاندین ها جلوگیری می کند.) بنابراین جدار معده نازک شده و شیره گوارشی جدار معده را می سوزاند.

این محتمل ترین دلیلی است که چرا آسپرین و وابستگانش معده را ناراحت می کند (همان طور که هوفمن بیان کرده علی رغم اینکه آسپرین یک نوع اسید هم هست) .

همچنین cox-۲ در چند بافت دیگر مانند مغز وکلیه عمل می کند؛ مقادیر معمولی داروی آسپرین احتمالاً بر روی این نواحی اثر زیادی نمی گذارد.

در محلهای دیگری مانند خون پروستاگلاندین ها اعمالی را انجام می دهند که آسپرین مانع چنین اعمالی نیز می شود .

فواید آسپرین برای آقایان

در آقایانی كه بیش از ۵ سال قرص آسپرین مصرف می كنند، خطر ابتلا به سرطان پروستات كاهش پیدا می كند. اما در مورد خانم ها این چنین نیست و چنانچه ۱۰ سال متناوب هم قرص آسپرین مصرف كنند، با احتمال بروز سرطان هیچ ارتباطی نخواهد داشت.

بررسی ۴۰ هزار زن كه روزانه قرص آسپرین بچه مصرف می كردند و در مقابل زنان دیگری كه قرص های مصنوعی و ساختگی مصرف می كردند نشان داد این قرص ها هیچ اثری بر روی جلوگیری از سرطان سینه، غدد لنفاوی و دیگر سرطان ها ندارد.

اما مطالعه ۷۰‎/۱۴۴ مردی كه روزانه قرص آسپرین بچه، یا ایبوپروفن هایی مثل درویل و موترین مصرف می كردند نشان داد آقایانی كه به طور استاندارد روزانه ۳۲۵ میلی گرم از این دارو ها به مدت ۵ سال مصرف كرده اند ۱۸ درصد كمتر از بقیه به سرطان پروستات مبتلا شده اند.

آسپرین هایی به شكل گیلاس!!

          بر اساس بسیاری از تحقیقات و مطالعات (یعنی قضیه بسیار جدی و علمی است!) روشن شده كه مصرف روزانه یك عدد آسپرین از خطر حمله های قلبی، سرطان كولون و سكته مغزی به میزان محسوسی می كاهد، اما این دارو نباید بدون تجویز پزشك مصرف شود، در ضمن استفاده از سیر تازه نیز برای افرادی كه از این دارو استفاده می كنند، زیان آور است.         

آسپرین حاوی املاح سالیسیلات بوده و از طرفی سالیسیلات های موجود در دارو باعث بروز هایپوگلیسمی (افت قند خون) می شوند به همین دلیل در بیماران دیابتی در صورت مصرف این داروها باید احتیاط شود.

با توجه به فواید آسپرین، بحثی كه مطرح می شود این است كه اگر غذاهایی وجود داشته كه ماده موثره آسپرین را داشته باشند-یعنی املاح سالیسیلات در آنها وجود داشته باشد- آیا قادر به ایجاد همان تاثیرات هستند؟

با اجازه بزرگترها، جواب مثبت است (به مباركی!) این بحث می تواند موضوع یك سلسله تحقیقات جدید باشد (ایجاد شغل!)

حالا نوبت به ذكر منابع حاوی ماده سالیسیلات است، این منابع عبارتند از: گیلاس، پودر كاری، خرمای خشك، ریشه شیرین بیان، فلفل دلمه، آلو، تمشك، خیار ترشی كه از خیارهای ریز جوان درست شده باشد (یا خیارهای پیری كه دل جوانی دارند!).

نكته قابل توجه اینكه در اشخاص حساس به آسپرین استفاده درازمدت از این مواد غذایی بدون ایجاد حساسیت همان فواید آسپرین را خواهد داشت. میوه ها سرشار از املاح سالیسیلات به اضافه ویتامین C هستند، از طرفی مصرف این منابع به دلیل همراه بودن با ویتامین C منجر به كاهش دفع سالیسیلات ها نیز خواهد شد.از دیگر فواید املاح سالیسیلات می توان به: رقیق كردن خون، ضد التهاب بودن و دردكشی اشاره كرد، بنابراین به محض احساس سردرد از انواع میوه ها استفاده كنید، زیرا سرشار از املاح سالیسیلات هستند.همین!!

متعه؛ درمان سرطان با آسپرین!

          تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

ظر آقای وزیر كشور برای گسترش ازدواج‎های موقت بین جوانان كه رگه‎هایی از آمریت هم در آن حس می‎شد، بحث‎های گسترده‎ و همراه با چالش‎های شدیدی را برانگیخت.

در این میان، مقاله‎های آقای سعید دهقان و عباس عبدی و بیانیه شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان در روزنامه «هم‌میهن» بیش از دیگر نوشته‎ها و بیانیه‎ها در خور توجه بود اما در همین سه مورد نیز به ریشه موضوع توجهی بایسته نشده بود.

آقای عبدی از عدم اراده لازم برای تفكیك «موضوع و نیاز جنسی از یك سو و نیز منظر فقهی و اجتماعی از سوی دیگر» بحث كرده بود.

شورای فرهنگی‌ـ اجتماعی زنان در مورد تضییع حقوق زنان و كودكان حاصل از این ازدواج‎ها و پیامد‎های آن بر خانواده‎ها، نكاتی را ـ كه البته قابل رد كردن نیست ـ یاد‎آور شده بود اما مقاله آقای سعید دهقان برای عده‎ای این سوء‌تفاهم را ایجاد كرد كه ایشان طرفدار ازدواج موقت جوانان است، حال آنكه در آن نوشتار حقوقی كه جنبه‎های شرعی موضوع نیز در آن لحاظ شده بود، نویسنده به مقتضای موضوع، جنبه‎هایی را واگویه كرده است تا نشان دهد ازدواج موقت از جنبه‎های شرعی و قانونی چه وضعیتی دارد.

نمی‎دانم... شاید هدف آقای دهقان از نگاشتن مقاله مورد بحث با آن سبك و سیاق، پایان دادن به‏ مجادله‎های تكراری بوده است وگرنه وی متغییر‎های ۲۶ گانه‎ای را كه موجب تاخیر در ازدواج جوانان شده، بر نمی‎شمرد و مقاله‎اش را با این جمله به پایان نمی‎رساند:

«... معلوم نیست تا كی قرار است تعارف پیشه كنیم، چشم به واقعیت‎ها ببندیم و در پیله سلیقه‎های شخصی و اغراض گروهی و جنسیتی خود، برای غیر خود نسخه بپیچیم؟!

▪ این كدام واقعیت‎هاست كه بر آنها چشم بسته‎ایم؟

یكی از واقعیت‎ها می‎تواند این باشد كه نفی یك‎باره متعه، گروهی را كه می‎توانند با استفاده از آن، كار غیرحلال نكنند به وادی معصیت بكشاند اما بزرگترین و تلخ‎ترین واقعیت این است كه متعه را پاسخ درخوری برای انبوه مشكلاتی بدانیم كه گریبان نسل جوان ما را گرفته است و در ضمن از پیامد‎های ترویج ازدواج موقت (ولو با احكام آمرانه) غفلت كنیم.

از میانه دهه ۶۰ و در سال‎های پایانی جنگ تحمیلی، مشخص بود كه سال‎هایی بحرانی را پیش‌رو داریم و باید برای انبوه كودكانی كه حاصل ‎زاد و ولد بی‎رویه سال‎های نخست انقلاب بودند و چند سالی بعد به جوانانی جویای كار، همسر و مسكن تبدیل می‎شدند، برنامه‎ریزی كنیم.

دولتمردان خود به این امر معترف بودند، اما برنامه‎ای نریختند و كاری نكردند كه پیامد‎های شرایطی كه پیش رو بود، تا بدین حد بحران‌آفرین باشد.

اكنون اگر از ترغیب جوانان به رو آوردن به ازدواج موقت سخن گفته می‎شود، این سخن‎ را باید نشانه‎ای از آگاهی یافتن مدیران كشور در مورد ناتوانی جوانان از تشكیل خانواده و فساد‎هایی كه مجرد ماندن پسران و دختران جوان‎تر و پسر‎ها و ‎دختر‎های مسن‌تر در پی دارد، ارزیابی كرد.

اما با فرض اینكه ترغیب جوانان به ازدواج موقت جواب بدهد، چه وضعی پیش خواهد آمد؟

می‎گیریم یك پسر جوان آنقدر توانایی دارد كه مخارج ازدواج موقت و مهریه‎ای را كه آقای دهقان در مقاله خود با ذكر آیه ۲۴ سوره نسا الزامی بودن آن را ثابت كرده، بپردازد.

در چنین حالتی هم با این پرسش‎ها روبه‎رو هستیم:

ـ این زوج موقت در كجا و چگونه زندگی خواهند كرد؟

ـ جوان بی‎كار مخارج همسر موقت خود را از كدام محل تامین می‎كند؟

ـ اگر این ازدواج موقت به تولد فرزندی منجر شد، نگهداری و پرورش او با كیست؟ (به موضوع ارث بردن كاری ندارم!)

ـ در پایان این ازدواج، این دختر (كه دیگر دختر نیست) و آن پسر (كه هنوز نیاز‎های جنسی او فعال است) چه می‎كنند. تكرار ازدواج موقت؟ یا مجرد ماندن و به سمت گناه و معصیت رفتن؟ اگر حالت اول امكانپذیر باشد، دیگر ازدواج موقت لزومی ندارد و اگر حالت دوم پیش آید، فقط معصیت كردن را برای آنهایی كه استعداد آن را دارند، به تاخیر انداخته‎ایم!

▪ اینكه پسر و دختری كه تن به ازدواج موقت داده‎اند دچار چه عارضه‎های روانی خواهند شد، بماند برای بعد. اما اگر راه‌حل پیشنهادی آقای وزیر كشور شدنی باشد ـ كه به یكصد و یك هزار دلیل، شدنی نیست، ۱۵-۱۰ سال دیگر جامعه ما چه وضعیتی خواهد داشت؟

ما هنوز هم یك جامعه سنتی با باور‎های ویژه خود هستیم و حتی همان جوان‎هایی كه از دیدگاه ما هنجارشكن هستند، در ژرفای ضمیر ناخودآگاه خویش این باور‎ها و سنت‎ها را محفوظ نگه‎ داشته‎اند لذا برخلاف پندار كسانی كه نسل جدید را ناآشنا با سنت‎ها و هنجار‎شكن می‎دانند، اگر با وجود چند میلیون جوان محروم از ازدواج و تشكیل خانواده‎، هنوز سنگ روی سنگ بند است، این وضع را مدیون همین فرهنگ سنتی هستیم.

اگر پدیده ازدواج موقت فراگیر شود، این سنت‎ها در هم خواهد ریخت، نهاد خانواده موجودیت و موضوعیت تازه‎ای خواهد یافت و ۱۵-۱۰ سال دیگر، شرایطی نامعلوم ـ اما بی‎شك نامطلوب‌ـ بر جامعه‏ ما حاكمیت خواهد یافت. اینها فقط بخشی از واقعیت‎هایی هستند كه با آنها روبه‎رو هستیم و روبه‎رو خواهیم شد.

● جمع‎بندی

تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

اگر این كار عملی هم باشد ـ كه نیست ـ تنها یك نیاز جوانان، یعنی ارضای تمایل جنسی بدون ارتكاب گناه را برآورده می‎كند.

دیگر نیاز‎ها و آرزو‎های آنان برآورده‎ نشده و بی‎پاسخ باقی خواهد ماند و از بطن همین نیاز‎ها و آرزو‎ها، بحران‎هایی سر بر می‎آورد كه به مانند سرطانی پیشرفته، موجودیت جامعه را تهدید می‎كند. دل‎بستن به كارآمدی ترویج ازدواج موقت برای مهار بحران‎های اجتماعی به مانند آن است كه با خوراندن آسپرین به فردی كه سرطان پیشرفته دارد، به شفای او امیدوار باشیم!

ظر آقای وزیر كشور برای گسترش ازدواج‎های موقت بین جوانان كه رگه‎هایی از آمریت هم در آن حس می‎شد، بحث‎های گسترده‎ و همراه با چالش‎های شدیدی را برانگیخت.

در این میان، مقاله‎های آقای سعید دهقان و عباس عبدی و بیانیه شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان در روزنامه «هم‌میهن» بیش از دیگر نوشته‎ها و بیانیه‎ها در خور توجه بود اما در همین سه مورد نیز به ریشه موضوع توجهی بایسته نشده بود.

آقای عبدی از عدم اراده لازم برای تفكیك «موضوع و نیاز جنسی از یك سو و نیز منظر فقهی و اجتماعی از سوی دیگر» بحث كرده بود.

شورای فرهنگی‌ـ اجتماعی زنان در مورد تضییع حقوق زنان و كودكان حاصل از این ازدواج‎ها و پیامد‎های آن بر خانواده‎ها، نكاتی را ـ كه البته قابل رد كردن نیست ـ یاد‎آور شده بود اما مقاله آقای سعید دهقان برای عده‎ای این سوء‌تفاهم را ایجاد كرد كه ایشان طرفدار ازدواج موقت جوانان است، حال آنكه در آن نوشتار حقوقی كه جنبه‎های شرعی موضوع نیز در آن لحاظ شده بود، نویسنده به مقتضای موضوع، جنبه‎هایی را واگویه كرده است تا نشان دهد ازدواج موقت از جنبه‎های شرعی و قانونی چه وضعیتی دارد.

نمی‎دانم... شاید هدف آقای دهقان از نگاشتن مقاله مورد بحث با آن سبك و سیاق، پایان دادن به‏ مجادله‎های تكراری بوده است وگرنه وی متغییر‎های ۲۶ گانه‎ای را كه موجب تاخیر در ازدواج جوانان شده، بر نمی‎شمرد و مقاله‎اش را با این جمله به پایان نمی‎رساند:

«... معلوم نیست تا كی قرار است تعارف پیشه كنیم، چشم به واقعیت‎ها ببندیم و در پیله سلیقه‎های شخصی و اغراض گروهی و جنسیتی خود، برای غیر خود نسخه بپیچیم؟!

▪ این كدام واقعیت‎هاست كه بر آنها چشم بسته‎ایم؟

یكی از واقعیت‎ها می‎تواند این باشد كه نفی یك‎باره متعه، گروهی را كه می‎توانند با استفاده از آن، كار غیرحلال نكنند به وادی معصیت بكشاند اما بزرگترین و تلخ‎ترین واقعیت این است كه متعه را پاسخ درخوری برای انبوه مشكلاتی بدانیم كه گریبان نسل جوان ما را گرفته است و در ضمن از پیامد‎های ترویج ازدواج موقت (ولو با احكام آمرانه) غفلت كنیم.

از میانه دهه ۶۰ و در سال‎های پایانی جنگ تحمیلی، مشخص بود كه سال‎هایی بحرانی را پیش‌رو داریم و باید برای انبوه كودكانی كه حاصل ‎زاد و ولد بی‎رویه سال‎های نخست انقلاب بودند و چند سالی بعد به جوانانی جویای كار، همسر و مسكن تبدیل می‎شدند، برنامه‎ریزی كنیم.

دولتمردان خود به این امر معترف بودند، اما برنامه‎ای نریختند و كاری نكردند كه پیامد‎های شرایطی كه پیش رو بود، تا بدین حد بحران‌آفرین باشد.

اكنون اگر از ترغیب جوانان به رو آوردن به ازدواج موقت سخن گفته می‎شود، این سخن‎ را باید نشانه‎ای از آگاهی یافتن مدیران كشور در مورد ناتوانی جوانان از تشكیل خانواده و فساد‎هایی كه مجرد ماندن پسران و دختران جوان‎تر و پسر‎ها و ‎دختر‎های مسن‌تر در پی دارد، ارزیابی كرد.

اما با فرض اینكه ترغیب جوانان به ازدواج موقت جواب بدهد، چه وضعی پیش خواهد آمد؟

می‎گیریم یك پسر جوان آنقدر توانایی دارد كه مخارج ازدواج موقت و مهریه‎ای را كه آقای دهقان در مقاله خود با ذكر آیه ۲۴ سوره نسا الزامی بودن آن را ثابت كرده، بپردازد.

در چنین حالتی هم با این پرسش‎ها روبه‎رو هستیم:

ـ این زوج موقت در كجا و چگونه زندگی خواهند كرد؟

ـ جوان بی‎كار مخارج همسر موقت خود را از كدام محل تامین می‎كند؟

ـ اگر این ازدواج موقت به تولد فرزندی منجر شد، نگهداری و پرورش او با كیست؟ (به موضوع ارث بردن كاری ندارم!)

ـ در پایان این ازدواج، این دختر (كه دیگر دختر نیست) و آن پسر (كه هنوز نیاز‎های جنسی او فعال است) چه می‎كنند. تكرار ازدواج موقت؟ یا مجرد ماندن و به سمت گناه و معصیت رفتن؟ اگر حالت اول امكانپذیر باشد، دیگر ازدواج موقت لزومی ندارد و اگر حالت دوم پیش آید، فقط معصیت كردن را برای آنهایی كه استعداد آن را دارند، به تاخیر انداخته‎ایم!

▪ اینكه پسر و دختری كه تن به ازدواج موقت داده‎اند دچار چه عارضه‎های روانی خواهند شد، بماند برای بعد. اما اگر راه‌حل پیشنهادی آقای وزیر كشور شدنی باشد ـ كه به یكصد و یك هزار دلیل، شدنی نیست، ۱۵-۱۰ سال دیگر جامعه ما چه وضعیتی خواهد داشت؟

ما هنوز هم یك جامعه سنتی با باور‎های ویژه خود هستیم و حتی همان جوان‎هایی كه از دیدگاه ما هنجارشكن هستند، در ژرفای ضمیر ناخودآگاه خویش این باور‎ها و سنت‎ها را محفوظ نگه‎ داشته‎اند لذا برخلاف پندار كسانی كه نسل جدید را ناآشنا با سنت‎ها و هنجار‎شكن می‎دانند، اگر با وجود چند میلیون جوان محروم از ازدواج و تشكیل خانواده‎، هنوز سنگ روی سنگ بند است، این وضع را مدیون همین فرهنگ سنتی هستیم.

اگر پدیده ازدواج موقت فراگیر شود، این سنت‎ها در هم خواهد ریخت، نهاد خانواده موجودیت و موضوعیت تازه‎ای خواهد یافت و ۱۵-۱۰ سال دیگر، شرایطی نامعلوم ـ اما بی‎شك نامطلوب‌ـ بر جامعه‏ ما حاكمیت خواهد یافت. اینها فقط بخشی از واقعیت‎هایی هستند كه با آنها روبه‎رو هستیم و روبه‎رو خواهیم شد.

● جمع‎بندی

تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

اگر این كار عملی هم باشد ـ كه نیست ـ تنها یك نیاز جوانان، یعنی ارضای تمایل جنسی بدون ارتكاب گناه را برآورده می‎كند.

دیگر نیاز‎ها و آرزو‎های آنان برآورده‎ نشده و بی‎پاسخ باقی خواهد ماند و از بطن همین نیاز‎ها و آرزو‎ها، بحران‎هایی سر بر می‎آورد كه به مانند سرطانی پیشرفته، موجودیت جامعه را تهدید می‎كند. دل‎بستن به كارآمدی ترویج ازدواج موقت برای مهار بحران‎های اجتماعی به مانند آن است كه با خوراندن آسپرین به فردی كه سرطان پیشرفته دارد، به شفای او امیدوار باشیم!

بیوتکنولوژی و علوم پزشکی

کاربرد بیوتکنولوژی در زمینة علوم پزشکی و دارویی،موضوعات بسیار گسترده‌ای مانند ابداعروش‌های کاملاً جدید برای "تشخیص مولکولی مکانیسم‌های بیماری‌زایی و گشایش سرفصل جدیدی به نام پزشکیمولکولی"، "امکان تشخیص پیش از تولد بیماری‌ها و پس از آن"، "ژن‌‌درمانی و کنارگذاشتن (نسبی) برخورد معلولی با بیمار و بیماری"، "تولید داروها و واکسن‌هاینوترکیب و جدید"، "ساخت کیت‌های تشخیصی"، "ایجاد میکروارگانیسم‌های دست‌کاری شدهبرای کاربردهای خاص"، "تولید پادتن‌های تک‌دودمانی (منوکلونال)" و غیره را در برمی‌گیرد.

امروزه برای تشخیص‌های دقیق، پیشگیری، درمان اساسی بیماری‌ها و درواقع سلامت و بهداشت جوامع ظاهراً راه دیگری جز پزشکی مولکولی به‌نظر نمی‌رسد. جدولشماره 1، برخی از مزایای کاربرد روش‌های تشخیص مولکولی را که به مدد مهندسی

ژنتیک وبیوتکنولوژی در خدمت بهداشت بشر قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد:
در ادامه،به چند نمونه از دستاوردهای مهم مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی در علوم پزشکی،که تحولات بسیار بزرگی را در عرصه‌های مختلف زندگی بشر بوجود آورده یا خواهد آورد،اشاره می‌شود:

1-1- ژن درمانی(Gene Therapy)

بسیاری از صاحب‌نظراناز سدة حاضر به‌عنوان سدة مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژیمولکولی یاد می‌کنند. بهاعتقاد بسیاری از دانشمندان، تولد ژن‌‌درمانی در اوایل دهه 1990، یک رخداد بزرگ وانقلابی بود که چشم‌انداز جدیدی را در عرصه پزشکی مولکولی ایجاد کرد؛ زیرا براینخستین بار در تاریخ علوم زیستی، کاربرد روش‌ها و فنون بسیار حساس و جدید جهتانتقال ژن‌های سالم به درون سلول‌های بدن و تصحیح و درمان ژن‌های جهش‌یافته ومعیوب، پنجره‌ای نو به سوی مبارزه جدی، اساسی و علّی (نه معلولی و در سطحفرآورده‌های ژنی) با بسیاری از بیماری‌ها گشوده است. ژن‌درمانی، در واقع انتقالمواد ژنتیکی به درون سلول‌های یک موجود برای مقاصد درمانی می‌باشد که به روش‌هایمتفاوت و متنوع (فیزیکی، شیمیایی و زیستی) صورت می‌گیرد.
کشف بسیاری ازژن‌های بیماری‌زای مهم در آینده‌ نزدیک، کاربرد روش‌های متنوع و بی‌سابقهغربال‌سازی ژنتیکی و پیشگویی‌های بسیار دقیق پیرامون تعیین سرنوشت جنین از نظربیماری‌های ژنتیک پیش و پس از تولد، از دیگر قابلیت‌های مهندسی ژنتیک و ژن‌درمانیاست. پژوهشگران با انجام تحقیقات گسترده بر بسیاری از محدودیت‌های موجود در زمینهژن‌درمانی فائق آمده‌اند. همچنین در زمینه هدف‌گیری بسیار اختصاصی سلول و انتقال ژنیا DNAی برهنه به درون آن- به عنوان دارو- پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده است.

علیرغم اینکه در حال حاضر ژن‌درمانی، روشی پرهزینه بوده و به فنون پیشرفتهو تخصصی نیاز دارد، اما به‌زودی از این روش در مورد طیف بسیار وسیعی از بیماری‌هااستفاده خواهد شد. همچنین شواهد فزآینده‌ و امیدبخشی وجود دارد که استفاده ازروش‌های پزشکی مولکولی، در آینده‌ای نه چندان دور و در مقایسه با وضع کنونی، صدهابار هزینه‌های درمانی را نیز کاهش خواهد داد.

1-2- طرح بین‌المللی ژنوم انسان (IHGP)

پروژهبین‌المللی ژنوم انسان، یکی از مهم‌ترین و عظیم‌ترین طرح‌های تحقیقاتیزیست‌شناسی عصر حاضر است کهبا رمزگشایی از ژنوم انسان، گره‌های بی‌شماری را گشوده و قله‌های متعددی را فتحکرده است. این طرح که انجام آن، مولود پیشرفت‌ها و اطلاعات جدید محققان در عرصهمهندسی ژنتیک است، در آینده‌ای نزدیک، تحولات عمیق و غیره‌منتظره‌ای را در علومپزشکی به‌وجود خواهد آورد. طرح بین‌المللی ژنوم انسان را می‌توان نقطه عطفی درتاریخ علوم زیستی به‌ویژه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به حساب آورد. درجداول‌ 2 و 3، خلاصه شماری از اطلاعات مهم درباره این طرح ارایه شده است :

1-3- شناسایی مکانیسم‌های مولکولی پیدایش سرطان

امروزه از رهگذر به‌کارگیری مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی، این پرسشکه سرطان چگونه ایجاد می‌شود؟، دیگر جزء اسرار ناشناخته علمی به حساب نمی‌آید. درخلال دو دهة اخیر، پژوهشگران با استفاده از روش‌های مولکولی و نتایج حاصل ازمطالعاتی مانند طرح رمزگشایی از ژنوم انسان، به پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای درشناسایی علل و مراحل مولکولی پیدایش سرطان دست یافته‌اند که در آینده نزدیک، بهروش‌های انقلابی در مسیر درمان آن منجر خواهد شد. با آنکه هنوز هیچ‌کس قادر نیستزمان دقیق غلبه کامل بر سرطان را پیش‌گویی کند، اما چشم‌انداز آن بسیار نویدبخشاست.

در این راستا، تلاش‌های گسترده‌ای برای درمان سرطان با استفاده ازروش‌های ژن‌‌درمانی(مانند انتقال ژن‌های بازدارندة سرطان به درون سلول‌ها) به طورفزاینده‌ای در حال افزایش است. مهار ژن‌هایی که بیشتر از اندازه طبیعی تکثیر یابیان شده‌اند (مانند آنکوژنهای فعال‌شده) و جایگزینی یک ژن ناقص یا حذف‌شده از جملهراهبردهای این روش درمانی به حساب می‌آیند.
اخیراً پژوهشگران امریکایی نوعیویروس "هوشمند" را طراحی کرده‌اند که بتواند در درون سلول‌های سرطانی، تکثیر شده وتمام سلول‌های بدخیم را در بدن از بین ببرد، اما به سلول‌های سالم آسیبی نرساند. نتایج به دست آمده از این شیوة جدید، روی موش‌های الگو موفقیت‌آمیز بوده و توانستهاست حدود 60 درصد از سلول‌های سرطانی را نابود سازد.
شماری از شرکت‌هایدارویی جهان نیز با تکیه بر فرآیندها و قابلیت‌های بیوتکنولوژی مولکولی، بر رویطراحی داروها و عوامل درمانی مناسب جهت توقف ماشین تکثیر بی‌رویه سلولی (سرطان) فعالیت می‌کنند.
بی‌شک انجام این پژوهش‌ها، که در آینده‌ای نزدیک به نتایجمفیدی برای درمان شماری از سرطان‌های انسانی منجر خواهد شد، بدون بکارگیری اصول وفنون مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی میسر نمی‌بود.

1-4- شبیه‌سازی (Cloning)

از دیگر موضوعات بسیار مهمروز در زمینه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی، که ارتباط تنگاتنگی با علومپزشکی داشته و احتمالاً در آینده منشأ تحولات بزرگی در این زمینه خواهد بود، بحثکلون‌سازی (همانندسازی یا شبیه‌سازی) یا تکثیر غیرجنسی سلول‌ها است؛ که طی آن باهمانندسازی از روی سلول بالغ یک موجود زنده، نسخه‌ای مشابه موجود اولیه ساختهمی‌شود.
شایان ذکر است که نخستین موفقیت انسان در کلون‌سازی یک پستانداربالغ (گوسفند دالی) در سال 1996 توسط یان ‌ویلموت‌ انگلیسی و همکاران وی در مؤسسهراسلین (ادینبر، اسکاتلند) با انتقال هستة یک سلول سوماتیک (غیرجنسی) به‌درونسیتوپلاسم یک اووسیت (سلول جنسی ماده) که هسته‌اش خارج شده بود، به دست آمد.
به طور کلی، محققان علم ژنتیک و بیوتکنولوژیست‌های مولکولی اعتقاد دارند کهتلاش‌هایآنها در اینزمینه‌، می‌تواند به کاربردهای بسیار ارزشمندی در زمینه‌های پزشکی، کشاورزی و مانندآن‌ها منجر شود.
البته علیرغم بحث‌های بسیار جدی که در مورد سوءاستفاده‌های احتمالی از مقوله شبیه‌سازی و عواقب زیستی و اخلاقی آن در دنیا وجوددارد، خوشبختانه اعتقاد اکثریت قابل توجهی از صاحب‌نظران امر که با درک مسئولیتخطیر انسانی خود، به پژوهش‌های متنوع و گسترده مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی در عرصهپزشکی مولکولی مشغولند، این است که تحقیقات مذکور باید تنها برای مقاصد پیشگیری،تشخیص و درمان اساسی بیماری‌ها به کار رفته شود.

2- بیوتکنولوژی مولکولی و صنعت

در سال‌های اخیر،بیوتکنولوژی مولکولی در صنایع گوناگون جایگاه منحصر به فردی پیدا کرده است. امروزهدر برخی از معادن دنیا، استخراج و بازیافت کانی‌های پرارزشی مانند طلا، نقره، مس واورانیوم به کمک میکروارگانیسم‌ها و با روش‌های زیستی (Bioleaching) صورت می‌گیرد. تولید صنعتی بسیاری از اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک، اسید استیک و اسید لاکتیک وهمچنین تولید روغن‌هایی با ترکیبات اسیدهای چرب ویژه که دارای ارزش بالایی در صنایعغذایی و مواد پاک‌کننده هستند، از دیگر زمینه‌های حضور فعال بیوتکنولوژی در صنعتاست.
علاوه بر این، به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، یکی از عرصه‌های بسیارحیاتی بیوتکنولوژی،در "صنایع آنزیمی" است؛ چراکه به جرأت می‌توان ادعا کرد بدون استفاده از فرآیندهایبیوتکنولوژیک و طراحی سویه‌های میکروبی مهندسی ژنتیک شده، پیشرفت‌های بزرگ بشر درزمینه تولید انبوه آنزیم‌ها و بیوکاتالیست‌های بسیار با ارزش و متنوع که به‌عنوانمواد مادر در صنایع گوناگون غذایی، شیمیایی، سلولزی، نفت، تولید شوینده‌ها و غیرهبه کار می‌روند، تقریباً غیرممکن و دور از دسترس بود.
تولید پلاستیک‌هایقابل تجزیه (Green Plastics)، تولید انرژی‌های تجدید‌پذیر با استفاده از بیومس (Biomass)، طراحی و تولید ساختارهای نانومتری (Nanostructures) جدید مثلبیوترانزیستورها، بیوچیپ‌ها و پلیمرهای پروتئینی با استفاده از روش‌های مهندسیپروتئین، بکارگیری روش‌های بیوتکنولوژی در افزایش بازیافت و سولفورزدایی نفت خام وپاکسازی آلودگی‌های زیست‌محیطی به کمک فرآیندهای زیستی، از دیگر عرصه‌های نوین و باارزش بیوتکنولوژی در صنعت و محیط زیست به شمار می‌روند.

مقدمه

افزايش چربي خون از جمله بيماريهاي مزمن است كه به دليل اختلالات متابوليسمي ناشي از عوامل متعدد ايجاد مي‌شود. با اينكه داروهاي كاهندۀ چربي خون در دسترس هستند هنوز اين بيماري يكي از عوامل مهم در تشديد بيمـاريهـاي قلبي ـ عروقي در بيمـاران مبتلا به ديابت، فشار خون بالا و بيماران قلبي عروقي مي‌باشد.

عواملي مانند عدم رضايت بيماران از مصرف داروهاي رايج كاهندۀ چربي خون، بروز عوارض جانبي ناشي از مصرف بيش از حد و طولاني اين داروها، بيماريهاي ناشي از افزايش چربي خون و هزينه‌هاي تحميلي بر بيماران موجب شده است كه تمايل به درمانهاي جايگزين و سنّـتي افزايش يابد.

مصرف گياهان داروئي و ميوه‌جات علاوه بر كاهش هزينه‌هاي درمان نتايج رضايت‌بخشي در عوارض افزايش چربي خون بالا در بسياري از جوامع داشته است. بايد توجه داشت كه تمايل به مصرف گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون در اكثر جوامع حتي در كشورهاي پيشرفته نيز بطور گسترده‌اي عموميت يافته است.

مصرف اين گياهان بخصوص زماني كه درمانهاي رايج قادر به كنترل بيماري نباشند، چشمگير مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني). رژيم غذايي و مصرف گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون ميانگين كلسترول تام و تري گليسيريد (T.G) و ليپوپروتئين با دانسيتۀ كم (LDL) و نسبت كلسترول توتال و ليپوپروتئين با دانسيتۀ زياد (HDL) را نسبت به قبل از درمان كاهش داده و ميزان (HDL) را افزايش داده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).

كلسترول چيست؟

كلسترول ماده‌اي است از جنس چربي كه در تمام سلول‌هاي بدن وجود دارد و در ساخت ديوارۀ سلولي و برخي هورمون‌ها نقش مهمي ايفا مي‌كند. مولكول‌هـاي چربي پس از جذب از روده در سيستم گردش خـون توسـط كلستـرول حمـل مي‌شونـد. قسمت اعظــم كلستـرول در داخـل بـدن و توسـط كبـد ساخته مي‌شود و بقيـۀ آن بـا مصـرف غذاهـاي پُـر كلسترول و پُـر چرب وارد بـدن مي‌شـود (سـايت: www.tebyan.com).

بالا بودن كلسترول

بالا بودن سطح چربي خون ممكن است منجر به تصلّب شرائين و افزايش خطر سكته‌هاي قلبي شود. وجود چربي اشباع شدۀ بيش از اندازه در رژيم غذايي ممكن است عامل آن باشد اما ارثي بودن آن هم قابل انكار نيست. كلسترول براي بسياري از اعمال بدن لازم است و ذاتاً خطرناك نمي‌باشد.

انواع كلسترول

1- كلسترول LDL (بد)

 اين نوع كلسترول خاصيت چسبندگي دارد و به راحتي به جدار داخلي ديوارۀ رگها مي‌چسبد و باعث باريك شدن و در نهايت انسداد مجراي داخلي رگها مي‌گردد. از اين رو به كلسترول بد معروف است.

2- كلسترول VLDL (خوب)

 اين نوع كلسترول مولكول‌هاي چربي را از كبد به ديگر قسمت‌هاي بدن حمل مي‌كند و بعد از انتقال چربي به بافت‌ها، تبديل به كلسترول LDL مي‌گردد.

3- كلسترول HDL (خوب)

 اين نوع كلسترول، كلسترول‌هاي LDL موجود در طول ديواره‌هاي رگها را پيدا كرده و به آنها مي‌چسبد و آنها را از جدارۀ رگها پاك مي‌كند و از باريك شدن و انسداد رگها جلوگيري مي‌نمايد. به همين دليل به كلسترول خوب معروف است.

بطور كلي براي تشخيص بالا بودن چربي خون اندازه‌گيري دو نوع چربي خون يعني كلسترول و تري گليسيريد انجام مي‌شود (سـايت: www.tebyan.com).

افزايش كلسترول خون

افراد زيادي دچار مشكل بالا بودن كلسترول خون هستند. كلسترول مادۀ موم مانندي شبيه به چربي است كه توسط كبد ساخته مي‌شود و در تمامي سلولهاي بدن وجود دارد. بدن ما به كلسترول نياز دارد تا بتواند هورمونها و بعضي ويتامينها و نيز ديوارۀ سلولي را بسازد و وظايف مهم ديگري را انجام دهد.

قسمت عمدۀ چربي خون به صورت كلسترول مي‌باشد. گر چه مقادير محدود كلسترول براي بدن لازم است ليكن بالا بودن ميزان آن مي‌تواند موجب تصلّب شريانها و افزايش خطر حملۀ قلبي و سكته‌هاي قلبي و مغزي شود و هر چه جزء بيشتري از كلسترول خون از كلسترول(HDL) تشكيل شده باشد و ميزان كلسترول (LDL) آن كمتر باشد، خطر حملۀ قلبي كاهش خواهد يافت.

پژوهشگران طي بررسي‌هاي زياد متوجه شده‌اند كه ميزان بالاي كلسترول خون هميشه خطرآفرين است و به ازاي هر 1%  افزايش ميزان كلسترول خون، خطر حملۀ قلبي تقريباً 2% افزايش مي‌يابد و به ازاي هر 1%  كاهش كلسترول خون احتمال وقوع حملات قلبي 2%  كم مي‌شود. به عنوان مثال اگر كلسترول خون فردي 20%  كاهش يابد، احتمال خطر قلبي در وي 40% كم مي‌شود.

عموماً اگر ميزان كلسترول بدن شما  كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان آن در حد خوبي است (پايان‌نامه، دكتر عليرضا آثاررخ، 6902 كلسترول).

1- اسيدهاي چرب اشباع شده

اسيد چرب بـا 2 كربن (₂C)، اسيد استيك در چربيها يافت نمي‌شود اما اولين اسيد چرب اسيد بوتريك( ₄C) كه اولين بار در كره مشاهده گرديد. اسيدهاي چرب اشباع معمولاً داراي مولكول‌هاي فاقد شاخۀ جانبي هستند.

اسيد چرب اشباع با 8 كربن در حرارت معمولي مايع است كه در چربي شير يافت مي‌شود. با افزايش تعداد كربنها در ساختار اسيدهاي چرب اشباع شده بيش از 10 كربن به صورت جامد مي‌باشند. با افزايش تعداد كربنهاي اسيد چرب نقطۀ ذوب، وزن مولكولي و ويسكوزيته افزايش مي‌يابد. اسيدهاي چرب كاپريك (₁₀C)، ميرستيك (₁₄C) و لوريك (₁₂C) در چربيهاي نارگيل و روغن هستۀ نخل وجود دارد.

ميزان اسيدهاي چرب پالمتيك (₁₆C) و استئاريك (₁₈C) موجود در چربيها متفاوت مي‌باشند. بخصوص روغن پالم (نخل) سرشار از اسيد پالمتيك بوده اما بافت چربي حيواني (پيه) سرشار از اسيد استئاريك است.

2- اسيدهاي چرب اشباع نشده

اسيدهاي چرب اشباع نشده داراي يك، دو و يا سه گروه آليل مي‌باشند و به مقدار بيشتري نسبت به اسيدهاي چرب اشباع شده در ساختمان تري گليسيريد شركت مي‌كنند.

اسيدهاي چرب اشباع نشده براي اغلب حيوانات و انسانها ضروري هستند زيرا اسيدهاي چرب اشباع نشده در بدن آنها سنتز نمي‌شوند لذا بايد اين اسيدهاي چرب در جيرۀ غذايي روزانۀ حيوان و انسان وجود داشته باشد.

بيشترين ميزان اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ موجود در چربيها و روغنها را گروه (₁₈C) تشكيل مي‌دهند. اين اسيدها با پيشوند امگا نشان داده مي‌شوند. مهمترين آنها اسيد اولئيك (1 : ₁₈C) (امگا 9) با يك پيوند مضاعف، اسيد لينولئيك (2 : ₁₈C) (امگا 6) با دو پيوند مضاعف جزء اسيدهاي چرب ضروري محسوب مي‌شوند زيرا بدن قادر به سنتز آن نيست و يا اسيدهاي چرب اشباع نشده با چند پيوند مضاعف اسيد لينولئيك (امگا 6) توسط گياهان سنتز مي‌شود و نقش تغذيه‌اي مهمي را به عنوان يك اسيد چرب ضروري به عهده دارد. جدول (1) درصد اسيدهاي چرب در تركيب با گليسرول را در بعضي از روغنها و چربيها نشان مي‌دهد.

جدول (1) ـ درصد اسيد چرب تركيب شدۀ موجود در روغنها و چربيها

جدول (2) ـ منابع چربيهاي اشباع شده و اشباع نشدۀ چند پيوندي

اسيدهاي چرب ضروري

اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ چند پيوندي (PUFA)[1] در تغذيۀ انسان اهميّت ويژه‌اي دارند. چون بعضي از آنها براي بدن ضروري هستند زيرا بدن نمي‌تواند آنها را بسازد و بنابراين بايد از طريق غذا تأمين شوند. مهمترين اسيدهاي چرب ضروري (EFA)[2] اسيد لينولئيك است كه به مقدار زياد در روغن‌هاي استخراج شده از دانه‌هاي ذرت، لوبياي سويا و آفتابگردان يافت مي‌شود. اسيد آراشيدونيك را نيز اغلب به عنوان يك اسيد چرب ضروري مي‌شناسند هر چند اگر بطور قاطع صحبت شود واقعاً چنين نيست چون مي‌تواند در بدن از اسيد لينولئيك ساخته شود.

اهميّت اسيد لينولئيك در تغذيه

مهمترين اسيد چرب اشباع نشده از بُعد تغذيه اسيد لينولئيك (2 : ₁₈C) مي‌باشد. چنانچه ذكر شد اين اسيد چرب در بدن سنتز نمي‌شود لذا بايد توسط مواد غذايي تغذيه شود. كمبود اسيد لينولئيك در جيرۀ غذايي باعث بيماري تصلّب شرائين (انسداد عروق) در انسان مي‌شود كه نهايتاً  منجر به سكتۀ قلبي خواهد شد. اين اسيد چرب اشباع نشده در سلامتي انسان نقش اساسي دارد كه عبارتند از:

1- ترميم بافتهاي مجروح

2- سلامتي پوست

3- در مكانيسم رشد و تكامل

4- سازندۀ پروستاگلاندين

بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين

اسيد لينولئيك تغذيه شده مي‌تواند در بدن انسان به پروستاگلاندين تبديل شود. نمودار (1) بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين را نشان مي‌دهد.

اسيد لينولئيك (امگا 6)

د ـ هموگامالينولئيك اسيد

اسيد آراشيدونيك

ايكزاپنتانيك اسيد

پروستاگلاندين       ترمبوزكزان

 پروستاگلاندين باعث سنتز ايكوزانوئيدها مي‌شود كه از لحاظ بيولوژيكي يك هورمون فعال‌كنندۀ بافتها مي‌باشد. ايكوزانوئيدها نقش اساسي در سنتز ترمبوژنازها، اريتروژنازها و تنظيم فشار خون دارد.

ايكوزانوئيدها مي‌توانند از رسوب چربيها و تشكيل پلاكتها و يا به عبارتي از تصلّب شرائين جلوگيري نمايند. هر فرد مي‌تواند احتياج روزانۀ اسيد لينولئيك خود را با تغذيۀ روغنهاي گياهي مانند روغنهاي گلرنگ، آفتابگردان، سويا، پنبه‌دانه، بادام زميني و كلزا تأمين نمايد. جدول (3) ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي، چربيهاي حيواني و روغن آبزيان بر حسب درصد را نشان مي‌دهد.

جدول (3) ـ ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي و چربيهاي حيواني بر حسب درصد

ميزان مناسب كلسترول خون چقدر است؟

اگر كلسترول خون شخصي كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد نشانۀ بسيار خوبي براي سلامتي يك قلب سالم است اما اگر كلسترول خون بين 200 تا 239 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد شخص در معرض خطر بالا رفتن كلسترول و خطر ابتلا به حملۀ قلبي قرار دارد و زماني كه كلسترول خون بالاتر از 240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد خطر حملۀ قلبي را بايد جدي گرفته و حتماً ميزان آن را بوسيلۀ دارو و رژيم غذايي و يا هر دو كاهش داد.

اگر فردي همراه با كلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نيز باشد احتمال خطر حملۀ قلبي به 6 برابر مي‌رسد و اگر اين فرد سيگاري هم باشد احتمال خطر به 20 برابر يا بيشتر خواهد رسيد.

روشهاي عمدۀ كاهش چربي خون (كلسترول) و كنترل آن

حتي‌الامكان از مصرف چربيهاي مضر كاسته شود و به جاي آن مقدار محدودي از چربيهاي مفيد مصرف شود.

چربيهاي مضر عبارتند از: چربيهاي حيواني كه در گوشت مرغ و گوشت قرمز وجود دارند، چربيهاي موجود در لبنيات، كره، روغن نباتي جامد، روغن نارگيل و روغن هستۀ نخل.

چربيهاي مفيد عبارتند از: روغن زيتون، روغن آفتابگردان، روغن سويا، روغن ذرت، چربي موجود در گردو و فندق، ماهي‌هاي چرب و چربي‌هايي كه در دماي محيط مايعند (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).

مواد غذايي غير مجاز براي افراد داراي كلسترول بالا

غذاهاي سرخ شده ـ لبنيات پُر چرب ـ غذاهاي آماده مانند سوسيس، كالباس و پيتزا ـ چربيهاي اشباع شده مانند روغنهاي حيواني و گياهي جامد و كره ـ امعاء و احشاء حيواني مانند دل، جگر، قلوه، سيرابي و مغز ـ ميگو و گوشتهاي پر چرب (حتي‌الامكان بايد چربيهاي قابل رؤيت جدا شوند) ـ دسرهاي چرب ـ انواع كلوچه، كيك، شيرينها مخصوصاً شيريني تر ـ روغن نارگيل ـ سس‌هاي سالاد ـ انواع شكلات، چيپس و پفك ـ زردۀ تخم‌مرغ هم محدود به 3-2 عدد در هفته مي‌شود.

تأثير رژيم غذايي در كاهش كلسترول خون

با ايجاد تغيير در نوع غذاها مي‌توان ميزان كلسترول خون را كاهش داد. مقدار كلسترول خون تحت تأثير مواد غذايي مصرفي و نيز ارث مي‌باشد اما با كاهش چربيهاي غذايي مي‌توان زمينۀ ارثي را تا حدودي كنترل نمود. كاهش كلسترول خون با كاهش دريافت كلسترول چربي رژيم و افزايش مصرف فيبرهاي غذايي محلول و ثابت نگه داشتن وزن در حد مناسب امكان‌پذير است.

همراه با كاهش مصرف چربيهاي جامد بايد غذاهايي غني از نشاسته مانند نان و سيب‌زميني آب‌پز يا كبابي، غلات و حبوبات، ميوه و سبزيجات، شير و لبنيات كم ‌چرب و همچنين روغن زيتون مصرف شود. در افراد دچار اضافه وزن و كلسترول خون بالا، كاهش وزن كمك شاياني مي‌كند.

كاهش كلسترول خون با ورزش

انجام فعاليتهاي ورزشي باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد، اما اين فعاليتها شامل نظافت منزل، باغباني كردن، طراحي برنامه يا فكر كردن نمي‌باشد. تمرينات ورزشي به چند روش به كاهش كلسترول خون كمك مي‌كند:

ـ ورزش باعث افزايش مقدار (HDL) خون توأم با كاهش(LDL) مي‌گردد.

ـ ورزش موجب كاهش وزن و كنترل آن مي‌شود.

ـ ورزش منجر به بهبود گردش خون و پاك شدن از مواد زائد مي‌گردد و عضلۀ قلب را قوي‌تر كرده و اثر مثبتي بر روي عمل پمپ قلب دارد.

يك نمونۀ رژيم غذايي مناسب براي افراد مبتلا به كلسترول بالا

صبحانه: نان سنگك + گردو + پنير كم‌ چرب

ميان وعده: سبزيجات خام مانند هويج + ميوه

نهار: سبزيجات خام يا پخته + سينۀ مرغ به صورت آب‌پز + برنج كم چرب + ماست كم چرب يا دوغ

ميان وعده: ميوه

شام: سبزيجات خام يا پخته + سوپ جو همراه روغن زيتون + نان سنگك (www.tebyan.com)

چربيها (Lipid)

انرژي‌زاترين موادي هستند كه در رژيم غذايي وجود دارند. ليپيدها در آب نامحلول بوده و در حلالهاي آبي مثل اتر و بنزن حل مي‌شوند.

انواع چربيها

1- چربيهاي اشباع (بد)

 داراي نقطۀ ذوب بالاتر از محيط و جامد هستند.

2- چربيهاي غير اشباع (خوب)

 داراي نقطۀ ذوب پايين‌تري بوده و در دماي محيط به صورت مايع هستند.

ميزان مصرف اين چربيها در روز بايستي كمتر از 10% كالري باشند زيرا اين چربيها عامل بيماريهاي قلبي و عروقي هستند (تركيبات شيميايي چربيها و روغنها ...). 

بالا بودن چربي خون و نيز بالا بودن كلسترول خون از عوامل خطرساز مهمي براي آترواسكلروز مي‌باشند. رابطۀ بين غلظت كلسترول در مردان جوان و ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي نشان مي‌دهد هنگامي كه مقدار كلسترول بيشتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان خطر افزايش مي‌يابد در حاليكه اين مقدار نزديك به ميزان ميانگين براي مردان گروه سني 40 تا 49 سال در اين جمعيت مي‌باشد. با افزايش سن ميزان كلسترول و تري گليسيريد پلاسما افزايش مي‌يابد.

افزايش كلسترول بطور عمده با افزايش غلظت ليپوپروتئين كم‌تراكم (LDL) و افزايش تري‌ گليسيريد با افزايش ليپوپروتئين بسيار كم‌تراكم (VLDL) همراه است. بالا بودن كلسترول با افزايش ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي زودرس همراه است.

در مطالعۀ Farmingham ميزان كلسترول در مردان كمتر از 40 سال ارتباط نزديكي با پيدايش ايسكميك قلبي دارد. خطر مرگ ناشي از ايسكميك قلبي در مردان داراي سطح كلسترول بالاتر از حدود 6 ملي‌مول در ليتر (240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر) بيش از 3 برابر نسبت به مردان داراي كلسترول كمتر از حدود 5 ميلي‌مول در ليتر افزايش دارد (پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي، كيومرث زارع).

گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون (كلسترول خون)

 نقش گياهان در جهت كاهش چربي خون بسيار مؤثر بوده و حتي مي‌توان تا 30% در كاهش كلسترول مؤثر باشند و علاوه بر كاهش دادن چربي تأثير گسترده‌اي بر كاهش دهندگي چربي خون و تأثير گسترده‌اي بر متابوليسم بدن يا متابوليسم داروهاي مصرفي توسط بيماران داشته باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده).

شويد (Anethum Graveolens L.)

شويد گياهي است يكساله و معطر، تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس بوده و مهمترين تركيبات اسانس در پيكر رويشي گياه د ـ كاروون و د ـ فلاندرون مي‌باشند و مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيدۀ د ـ كاروون و ليمونن مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، داراب يزداني ـ  اميرحسين جمشيدي ـ  شمسعلي رضازاده).

مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيده عبارتند از كاروون (60-40 درصد)، ليمونن (28-20 درصد). تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس و مقدار آن در اندام‌هاي مختلف، متفاوت است بطوريكه در پيكر رويشي مقدار اسانس بين 6/1-8/0 درصد مي‌باشد. بذرهاي رسيده بيشترين مقدار اسانس را دارا مي‌باشند كه مقدار آن 5-2 درصد گزارش شده است (توليد و فرآوري گياهان داروئي، اميد بيگي رضا، جلد سوم).

از اسانس اين گياه براي معطر و مطبوع ساختن مواد غذايي استفاده مي‌شود و عصارۀ اين گياه همچنين اثرات ضد باكتري داشته و جهت ناراحتي‌هاي گوارشي مانند نفخ شكم، سوء‌ هاضمه، درد معده، كوليك شيرخواران استفاده مي‌شود. دانۀ شويد نيز اثر آنتي‌اسپاسموريك بر عضلات صاف لولۀ گوارش دارد (گياهان داروئي، علي زرگري، چاپ دانشگاه تهران).

داروهاي ساخته شده از گياه شويد

اخيراً دو دارو به نامهاي آنتوم و ديل‌سان وارد بازار داروئي ايران شده كه قسمت عمدۀ آنها عصارۀ شويد است.

اثرات مناسب اين دارو در درمان هپپرليپيدمي نشان مي‌دهد كه قطرۀ ديل‌سان كلسترول را 2/13%، تري گليسيريد را 7/5% و ليپو پروتئين‌هاي با دانسيتۀ كم (LDL) را 1/20% كاهش و ليپوپروتئين با داسيتۀ زياد (HDL) را 2/6% افزايش داده كه در همۀ موارد فوق با ميزان‌هاي قبل از درمان از نظر آماري تفاوت معني‌دار بوده است و در تحقيق ديگري اسانس شويد وابسته به دوز غلظت كلسترول، تري گليسيريد و LDL)) را كاهش داده و غلظت (HDL) را افزايش داده است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني ـ  دكتر محمود رفيعيان).

در مورد اينكه گياه شويد با چه مكانيسمي بر هپپرليپيدمي مؤثر است، مشخص  نشده اما در مطالعه‌اي كه بر روي تأثير  چند تركيب فرار موجود در اسانس گياهي بر ميزان تمايل (LDL) به گيرنده‌هاي مربوط در مركز تحقيقات قلب و عروقي دانشگاه و علوم پزشكي اصفهان انجام شده است، نشان داده شده كه ليمونن خاصيت آنتي‌اكسيداتيو دارد و بر روي برداشت (LDL) توسط سلولهاي آدرنال اثر دارد و در مورد عوارض آنتوم همانطور كه اشاره شد، عارضۀ خاصي مشاهده نشده گر چه براي آنتوم عوارضي مانند آلرژي، ژنوتوكسيسيتي و ايجاد موتاسيون گزارش شده است ولي در مطالعۀ  ما اين عوارض مورد بررسي قرار نگرفته است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني دكتر محمود رفيعيان).

قطرۀ ديل‌سان حاوي 5% اسانس شويد مي‌باشد كاهش معني‌داري در كلسترول تري گليسيريد (LDL) داشته و ميانگين (HDL) را افزايش مي‌دهد و در بررسي ديگر آنتوم با داروهاي كلسيترامين،  نيكوتبنيك اسيد و تركيب اين دو نشان مي‌دهد كه آنتوم 5/2% كلسترول را كاهش مي‌دهد (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).

تركيبات كنگر فرنگي (Cynara Scolymus)

در اروپا برگهاي كنگر فرنگي به عنوان يك داروي مدر به منظور تحريك كليه‌ها و به عنوان محرك صفرا جهت تحريك ترشح صفرا از كبد استفاده مي‌شود. در اوايل قرن بيستم دانشمندان فرانسوي از اين گياه به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول خون به بيماران تجويز مي‌كردند (فصلنامۀ گياهان داروئي).

اخيراً كميسيون E آلمان بر استفاده از برگ كنگر فرنگي در جهت بهبود مشكلات بد هضمي غذا تأكيد كرده است. بد هضمي غذا مي‌تواند به علت ترشح ناكافي صفرا و در نتيجه مشكلات بد هضمي غذا ‌شود. شواهد قابل اطميناني مبني بر اينكه برگ اين گياه مستقيماً باعث بهبود بد هضمي غذا مي‌شود وجود ندارد. مطالعات روي حيوانات آزمايشگاهي نشان مي‌دهد كه برگ كنگر فرنگي سنتز كلسترول را در سلولهاي كبد مهار و همچنين كبد را از صدمات سموم شيميايي حفظ مي‌كند.

بر اساس مطالعات انجام شده روي 143 فرد داراي كلسترول بالا، عصارۀ برگ كنگر فرنگي بطور معني‌داري ميزان كلسترول خون افراد را بهبود بخشيد. كلسترل كل به ميزان 5/18% در گروه دارو در مقايسه با 6/8% گروه داروئي كاهش يافت.

(LDL) به ميزان 23% در مقايسه با 6% و نسبت LDL/HDL برابر با 20% در مقايسه با 7% در گروه داروئي بود (واحد تحقيق و توسعۀ باريج اسانس). 

ميزان مصرف: طبق نظر كميسيون E آلمان ميزان 6 گرم گياه خشك يا مشابه آن (مجموعاً سه بار در روز) جهت درمان بد هضمي غذا قابل مصرف مي‌باشد.

سينارين موجود در آن به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول به بيماران تجويز مي‌شود.

فرآورده‌هاي داروئي اين گياه به نام قطرۀ خواركي سينابايل كه براي درمان سوء هاضمه و كپسول‌هاي داروئي ساخته شده و از اين گياه براي درمان كاهش چربي استفاده مي‌گردد (فصلنامۀ گياهان داروئي).

سير (Allium Sativum)

سير حداقل از 5000 سال قبل گياه با ارزشي شمرده مي‌شود. اثر شناخته شده‌اي در كاهش ميزان كلسترول خون دارد حتي علم پزشكي هم اين نكته را پذيرفته است كه سير احتمال خطر حمله‌هاي قلبي را در بيماران قلبي كاهش مي‌دهد.

سير در طب سنتي، در درمان طيف وسيعي از بيماري‌ها مصرف مي‌شود. تركيب بودار آليبن يكي از مهمترين تركبيات موجود در سير است. هنگامي كه سير بريده يا له مي‌شود آنزيمي به نام آليناز (Allinase) با اثر بر آليبن آن را تبديل به آليسين مي‌كند كه عامل بوي شديد سير است.

آليسين از تركيبات گوگرددار بوده كه بيشتر خواص داروئي سير به همين تركيبات مربوط است. فرآورده‌هاي بدون بوي سير قطعاً كم‌ اثرترند.

سير محرك سيستم ايمني، آنتي‌بيوتيك، خلط‌آور، محرك تعرق، كاهندۀ فشار خون، ضد انعقاد، كاهندۀ كلسترول خون، كاهندۀ قند خون، ضد هيستامين، ضد انگل مي‌باشد (اثر سير بر كاهش كلسترول خون و درمان بيماريها، دكتر عبدالله حاجي‌وندي ـ  دكتر غلامرضا بابائي ـ  دكتر محسن ناصري).

حبّۀ سير در درمان عفونتها، مشكلات تنفسي، اختلالات گوارشي، عفونتهاي قارچي مثل برفك و در درمان درازمدت، درمان خوبي براي بيماريهاي قلبي است، باعث كاهش كلسترول اضافي خون، مانع تصلّب شرائين، موجب كاهش خطر لخته شدن خون درون رگها مي‌شود، در تنظيم قند خون تأثير بسزايي دارد (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).

ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول عصارۀ پودر سير روزانه 900 ميلي‌گرم است كه حاوي 3/1% آليبن يعني روزانه حدود 12 ميلي‌گرم آليبن مي‌باشد. تنها اثر جانبي متداول سير بوي نامطبوع آن است (فصلنامۀ گياهي داروئي، حسن فلاح حسيني).

داروهاي ساخته شده از سير

گارليك (قطرۀ خوراكي)، گارسين (قرص روكش‌دار)، گارلت (قرص روكش‌دار)، گارلي‌كپ (كپسول).

دوز مصرفي: سه بار در روز و هر بار بعد از غذا (اينترنت: داروهاي گياهي رسمي ايران).

روغن زيتون

روغن زيتون حاوي آنتي‌اكسيدان و مقادير زيادي اسيد اولئيك و داراي نقطۀ ذوب بالايي است (210 درجۀ سانتيگراد).

مصرف روغن زيتون باعث كم شدن كلسترول بد خون گشته و روزانه 8 دانه زيتون مي‌تواند 16% كلسترول بد خون را كاهش دهد (پژوهشگر تغذيه، خانم پروين ميرميران).

ويژگي خاص روغن زيتون در تركيب اسيدهاي چرب و نيز دارا بودن ساير مواد و تركيباتي كه خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند، است. در روغن زيتون مقدار اسيد اولئيك 55 الي 83 درصد و مقدار اسيدهاي چرب اشباع شده حدود 8 الي 14 درصد و بالاخره مقدار اسيدهاي چرب با بيش از يك باند دوگانه حدود 20-15 درصد مي‌باشد. ضمناً تركيباتي چون ويتامين E ، ويتامين K و پلي‌فنولها با خواص آنتي‌اكسيداني قوي مكانيسم دفاعي بدن را در مقابل اثرات التهابي آترواسكلروزيس و مواد سرطان‌زا تقويت مي‌كند.

اسيد اولئيك ضمن كنترل سريع (LDL) ميزان (HDL) را افزايش مي‌دهد. مكانيسم عمل به اين ترتيب است كه اسيد اولئيك گيرنده‌هاي (LDL) سلول را فعال كرده و ورود آنها را به درون سلول تسهيل نموده و ثانياً با افزايش مقدار (HDL) كلسترول اضافي را به درون كبد منتقل و بعد از استريفيه كردن از طريق صفرا به خارج منتقل مي‌شود.

روغن زيتون باعث جذب بيشتر كلسيم و معدني شدن استخوانها مي‌شود كه اين پديده براي افراد در سنين رشد و نيز افراد سالخورده بسيار مهم است.

سويا (Glycine max L)

سويا به عنوان يك مادۀ غذايي سرشار از پروتئين در آسيا و به عنوان گوشت بدون كلسترول در غذاي سنتي آمريكائيان مصرف مي‌شود.

در طب سنتي سويا جهت كاهش كلسترول خون استفاده شده و همچنين به عنوان ضد سرطان و در درمان پوكي استخوان كاربرد دارد. سويا به 3 دليل باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.

1- فاقد كلسترول است.

2- حاوي پروتئين است كه پروتئين كلسترول خون را كاهش مي‌دهد.

3- اكثر چربيهاي موجود در سويا از نوع چربيهاي غير اشباع هستند.

مصارف درماني: چندين بررسي نشان داده است كه سويا مي‌تواند (LDL) خون را تا 10% كاهش دهد. مصرف روزانۀ 47 گرم سويا حدود 9% كلسترول خون و 13% (LDL) را كاهش مي‌دهد و اثر سويا بر روي (HDL) كمتر است (فصلنامۀ گياهان داروئي).

تركيباتي همچون ايزوفلاوون‌هاي موجود در سويا به عنوان عامل اصلي در كاهش كلسترول خون نقش دارند.

تداخل داروئي: سويا ممكن است اثر داروهاي تيروئيدي را كاهش دهد و ايزوفلاوون‌هاي سويا مستقيماً از عمل غدۀ تيروئيد ممانعت نمايد كه اين حالت ممكن است فقط در افراد داراي كمبود يد معني‌دار باشد (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).

در نهايت توصيه مي‌شود كه افراد داراي مشكلات تيروئيدي از مصرف مقدار زياد سويا خودداري نمايند و همچنين سويا ممكن است جذب روي، آهن و كلسيم را نيز كاهش دهد و براي جبران اين حالت دو ساعت بعد از مصرف سويا مواد داراي اين تركيبات استفاده شود.

سويا باعث كاهش ميزان هورمون تستوسترون در مردان مي‌شود و برخي مطالعات نشان دهندۀ وجود خاصيت استروژني در ايزوفلاوون‌هاي سويا است به همين دليل استفادۀ زنان باردار از سويا ممكن است منجر به آسيب به جنين شود (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).

خار مريم (Silybum Marianum L)

عصارۀ بذر گياه داروئي خار مريم به سيلي مارين معروف است. سيلي مارين داروي گياهي با خواص محافظت كبدي داراي تركيبات متعددي از جمله فلاوونوييدها با خواص آنتي‌اكسيداني، تثبيت غشاي سلولي و افزايش گلوتاتيون خون مي‌باشد كه تأثيرات مثبت آن در بهبود بيماري‌هاي متعدد از جمله افزايش چربي خون در مطالعات آزمايشگاهي گزارش شده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر حسين پناهي).

نتايج تحقيقات باليني حاكي از آن است كه سيلي مارين‌ها مي‌توانند به عنوان يك كاهش دهندۀ كلسترول خون در بيماران هايپركلسترولمي مطرح شوند. در 15 بيمار داراي كلسترول خون بالا مصرف سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم يك بار در روز موجب كاهش غلظت كلسترول در صفرا در مقايسه با گروه كنترل شده كه نشان دهندۀ كاهش سنتز كلسترول در كبد است.

در مطالعۀ باليني كه روي 14 بيمار داراي كلسترول خون بالا از نوع دوم صورت گرفت، سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم موجب كاهش ميزان كلسترول تام و افزايش ميزان (HDL) خون بيمار شد. مطالعه‌اي كه در بيمارستان شريعتي تهران انجام گرفته تجويز داروي گياهي سيلي مارين به بيماران ديابتي مبتلا به چربي خون بالا موجب كاهش كلسترول تام، (LDL) و تري گليسيريد خون گرديد (فصلنامۀ گياهان داروئي، شماره 11).

شنبليله (Trigonella Foenum – Graceum)

شنبليله در طب سنتي در بيماريهايي مانند ديابت، كلسترول بالا، يبوست، برونشيت، سوء هاضمه و مشكلات كليوي تجويز مي‌گردد.

مطالعات انجام شده بر روي حيوانات آزمايشگاهي و بررسي‌هاي باليني نشان مي‌دهد كه اين گياه ميزان قند خون را  در افراد ديابتي كاهش داده و سطح كلسترول را نيز پايين‌ مي‌آورد. مشابه ساير مواد غذايي داراي فيبر زياد، ممكن است جهت يبوست نيز مفيد باشد.

ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول 5 تا 30 گرم پودر بذر گياه يا روغن گرفته شده از آن سه بار در روز همراه با غذا مي‌باشد.

تنها اثر جانبي اين گياه ايجاد اختلالات گوارشي خفيف در صورت مصرف زياد آن است. عصارۀ حاصل از بذر شنبليله ايجاد اثر تحريكي روي رحم خوكچه‌هاي هندي نموده است به همين دليل زنان باردار بهتر است از مصرف آن پرهيز نموده و در صورت تمايل بايد مقدار 5 گرم در روز و تحت نظر پزشك اين دارو را مصرف نمايند.

تداخل داروئي: بذر شنبليله به علت خاصيت كاهش قند خون، اثر انسولين يا اثر ساير داروهاي كاهش دهندۀ قند خون را كاهش مي‌دهد (فصلنامۀ گياهان داروئي).

عرقيات گياهي

1- عرق آويشن

 داراي طبع گرم و خشك مي‌باشد.

ـ كاهش كلسترول: روزانه 3 الي 4 فنجان از عرق آويشن به منظور كاهش كلسترول خون، درمان سياه‌سرفه، رفع دل‌درد و سوء هاضمه مفيد مي‌باشد.

تركيبات آويشن: اسانس حاوي تيمول، الكل، لينانول، ژرانول، اسيد اولئانوليك مي‌باشد.

2- عرق بابا آدم

 بيشتر از ريشۀ آن استفاده مي‌كنند. هنگامي كه يكساله است و قبل از آنكه گل بدهد جمع‌آوري مي‌كنند كه داراي طبع گرم و خشك است و تأثير خوبي روي درمان فشار خون، ديابت و كلسترول خون دارد. هر صبح و عصر به صورت ناشتا مصرف مي‌شود.

3- عرق زرشك

باعث كاهش كلسترول خون، كاهش فشار خون شده و طبعي سرد و خشك دارد، عرق زرشك از ميوۀ زرشك تهيه مي‌گردد.

4- عرق زيره

عرق زيره داراي طبعي گرم است، مصرف مجاز آن يك فنجان در نصف ليوان بعد از غذا مي‌باشد. درمان به جهت  كاهش كلسترول و چربي خون، مي‌توان از آب مقطر زيره به جاي چاي روزانه استفاده نمود. در درمان و تقويت اعصاب و تقويت شنوايي و كليه نيز استفاده مي‌شود.

5- عرق سير

عرق سير داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص آن پايين‌ آورندۀ فشار خون، قند خون، چربي خون، تقويت كار گلبولهاي قرمز، تنظيم كنندۀ مقدار كلسترول و ضدعفوني كنندگي مي‌باشد. خوردن مداوم عرق سير به علت داشتن منگنز موهاي سفيد را سياه مي‌كند.

6- عرق شويد

عرق شويد داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص داروئي آن در پايين آوردن چربي خون و فشارخون، برطرف كنندۀ آرتروز، ضد اسيد اوريك، مقوي معده، مدر و بادشكن مي‌باشد.

7- عرق گاو زبان

داراي طبعي گرم و خشك مي‌باشد. خوردن 2 فنجان عرق گاو زبان باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.

تركيبات: موسيلاژ، مادۀ تلخ رزين، مواد معطر، تانن‌ها.

8- عرق ريحان

به منظور تقويت قلب، كاهش فشار خون، كم خوني و كاهش كلسترول خون و تقويت قواي چشايي روزانه نيم استكان صبح و نيم استكان عصر عرق ريحان ميل نماييد.

منابع (رفرنس)

1- اميد بيگي رضا، توليد و فرآوري گياهان داروئي، جلد سوم.

2- علي زرگري، گياهان داروئي، انتشارات دانشگاه تهران.

3- حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده، فصلنامۀ گياهان داروئي، گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون.

4- دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي، تحقيقات باليني باريج اسانس.

5- دكتر عليرضا آثاررخ، پايان‌نامه، 6902 كلسترول خون.

6- تركيبات شيميايي چربيها و پالايش روغن ...

7- كيومرث زارع، پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي.

8- مهندس ميرزا قاسمي، درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي.

9- فصلنامۀ گياهان داروئي، بررسي تغييرات درصد و اجزاي روغن فرار در مراحل مختلف رشد گياه شويد.

10- دكتر سيد محمود ميرحسيني ـ  دكتر محمود رفيعيان، بررسي تأثير داروي آنتوم و قطرۀ ديل‌سان بر روي كلسترول و ليپوپروتئين‌هاي خون.

11- دكتر عباس حاجي‌وندي ـ  دكتر غلامرضا بابائي ـ  دكتر محسن ناصري ـ  انوشيروان كاظم‌نژاد، درمان بيماريهاي عروقي و اثر سير بر كاهش كلسترول خون، دانشكده پزشكي دانشگاه تربيت مدرس.

12- قاسم دهكردي، طرح تحقيقاتي، 1376.

13- سايت اينترنتي داروهاي گياهي ايران.

14- سايت: www.tebyan.com

سرخک

نشانه‌هابیماری سرخک دارای سه مرحله است

دورانی که ویروس وارد بدن می‌شود و در بدن تکثیر پیدا می‌کند و 10 تا 12 روز طول می‌کشد و کودک نشانه‌ای از بیماری ندارد.

دوران آبریزش: در این دوران تب کودک شدید است و به 40 درجه سانتیگراد می‌رسد. در این زمان در دهان کودک در مجاورت دندانهای آسیای پایین، دانه‌های سفید رنگ مانند دانه‌های نمک برروی زمینه قرمز رنگ ظاهر می‌شود که آن را دانه‌های کوپلیک می‌نامند. این دانه‌ها معمولاً در خلال 12 تا 18 ساعت از بین می‌رود.

دوران پیدایش دانه‌های سرخک: دانه‌ها درخلال بیماری سرخک ممکن است غدد لنفاوی زیر فک و گردن بزرگ شود و همچنین اختلال گوارشی به صورت اسهال و استفراغ مخصوصا نزد شیرخواران دیده شود. اگر پس از 3 تا 4 روز که از زمان پیدایش دانه‌ها سرخک گذشت و هنوز کودک تب دارد باید امکان پیدایش یکی از عوارض بیماری سرخک را در نظر داشت.

راه سرایت

بیماری سرخک یک بیماری ویروسی بسیار مسری است. بدین ترتیب که کودک مبتلا به سرخک در موقع عطسه و سرفه کردن همراه ترشحات دهان و بینی خود تعداد زیادی ویروس به اطراف خود منتشر می‌نماید. این ویروس قادر است حتی تا 34 ساعت در اتاق بیمار به صورت زنده و فعال باقی بماند. اگر به هر کودکی واکسن سرخک تزریق نشده باشد و با بیمار مبتلا به سرخک تماس پیدا کند، ویروس مزبور وارد دستگاه تنفسی او می‌گردد و پس از گذشت 10 تا 12 روز که دوران کمون می‌نامند علایم بیماری ظاهر می‌شود.

دوران مسری بودن بیماری سرخک دوران واگیری سرخک از اولین روزی است که علایم سرخک (تب، آبریزش بینی و سرفه) شروع می‌شود تا پنجمین روز پیدایش دانه‌های سرخک. در این مدت کودک باید به مدرسه نرود و کاملاً از کودکان دیگر جدا باشد.

پیشگیری از بیماری سرخک گرچه کودک مبتلا به سرخک را باید در دوران مسری بودن آن ز دیگران کاملاً جدا کرد. ولی کودک مبتلا به بیماری سرخک مخصوصا در مرحله کاتار (آبریزش از بینی، عطسه و سرفه) که هنوز بیماری مشخص نشده است. نیز واگیردار است. بنابراین بهترین اقدام تزریق واکسن سرخک است که باید به همه کودکان تزریق گردد.

عوارض

سرخک یکی از بیماریهای خطرناک و ناراحت کننده است که نه فقط کودک را در دوران بیماری ناراحت می‌کند و خواب و آرامش او را برای دو سه هفته می‌گیرد، بلکه ممکن است کودک دچار عوارضی مانند انواع ذات الریه که ممکن است منجربه مرگ کودک گردد یا کودک دچار گوش درد چرکی و از همه بدتر مبتلا به عوارض مغزی شود و ضایعات همیشگی برای او به جا گذرد. یکی از عوارض شناخته شده و مهم بیماری سرخک کم شدن فعالیت مغز و هوش و استعداد فکری و ذهنی کودک است، بطوری که ممکن است این ضایعه زمانی که کودک به دبستان و دبیرستان می‌رود، خودنمائی کند و کودک از نظر فراگیری عقب باشد. بنابراین وظیفه پدر و مادر است که به کودک در موقع خود واکسن سرخک تزریق کنند.

درمان

چون این بیماری ویروسی است دارویی که دوران بیماری را کوتاه یا درمان کند وجود ندارد. بنابراین دوران بیماری سرخک باید طی شود و کودک بهبود یابد. پدر و مادر باید تب کودک را هر 6 ساعت اندازه گیری نمایند و داروهای پایین آورنده تب را در زمانی که تب کودک بالا است به او بدهند. ایجاد بخار آب در اتاق کودک برای کاهش یافتن سرفه‌های خشک کودک موثر است. چون در زمانی که کودک دچار قرمزی و ورم چشم است نور زیاد او را ناراحت می‌کند، بنابراین بهتر است اتاق او را تاریک نمایید و او را به خوردن مایعات تشویق کنید، ولی اگر کودک غذای ساده دیگری خواست به او بدهید. دادن آنتی بیوتیک در بیماری سرخک اثری ندارد و نباید داده شود. درمان با ویتامین A خوراکی به مقدار 100 هزار واحد در سنین 6 ماهگی تا یک سالگی و 200 هزار واحد برای کودکان بزرگ‌تر از یک سال، عوارض بیماری را کم خواهد کرد. اگر کودک دچار عوارضی گردید باید در بیمارستان بستری و درمان شود.

آیا کودک قبل از 6 تا 7 ماهگی مبتلا به سرخک می‌شود؟

شیر خواران در خلال 4 تا 6 ماه اول عمر خود در مقابل بیماری سرخک مصون هستند و به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، زیرا ماده ضد بیماری سرخک که در خون مادر وجود دارد، از راه جفت از مادر به جنین می‌رسد و خون نوزاد در موقع تولد دارای این ماه است. این حالت در صورتی است که مادر در دوران کودکی خود مبتلا به سرخک شده باشد. این ماده مصونیت زا که از مادر به کودک می‌رسد به تدریج کاهش می‌یابد و در سن یک سالگی کاملاً از بین می‌رود. زمانی که این ماده مصونیت زا از بین رفت، باید واکسن سرخک به کودک تزریق گردد.

اگر کودک سالم با کودک مبتلا به سرخک، تماس پیدا کرد چه باید بکند؟

اگر کودک سالمی که قبلا واکسن سرخک به او تزریق شده است با کودک مبتلا به بیماری سرخک تماس پیدا کند، هیچ اقدامی ضرورت ندارد، ولی اگر واکسن سرخک به او تزریق نشده باشد، اگر در خلال 1 تا 2 روز اول تماس باشد، با توصیه پزشک می‌توان به کودک واکسن سرخک تزریق کرد. اگر در خلال 5 روز اولی است که تماس پیدا کرده است باید گاماگلوبین به عنوان پیشگیری به او تزریق گردد، در نتیجه کودک مبتلا نخواهد شد، ولی اگر بیش از 5 روز از تماس گذشته باشد، مقدار گاماگلوبین زیادتری باید تزریق گردد.

آنفلوانزا ( Influenza )

با محافظت خود در مقابل بيماری آنفلوانزا از ديگران محافظت کنيم

تعريف بيماری آنفلوانزا:

   بيماری آنفلوانزا، يک بيماری حاد ويروسي دستگاه تنفسي است که معمولا خود محدود شونده است و در موارد همه گيری، عوارض و مرگ و مير بيشتری دارد.

علايم بيماری:

   تب بالای 38 درجه سانتيگراد، سردرد، خستگي، بدن درد، آبريزش بيني و چشم، ناراحتي گلو و سرفه.

راه انتقال:

   ترشحات حلق و بيني بيماران، مخزن عفونت است و سرفه و عطسه باعث انتقال بيماری مي شود.

انتشار بيماری:

   ويروس آنفلوانزا، دائما در حال تغيير مي باشد که همين موضوع زمينه ساز وقوع همه گيری آنفلوانزا است. تاکنون سه نوع آنفلوانزا به نامهای B ,A و C شناخته شده است که نوع A، بيشترين توانايي ايجاد همه گيری را دارد.

   بزرگترين همه گيری آنفلوانزا ( در اسپانيا در سال 1919- 1918)، سبب 500 ميليون ابتلا و 40 ميليون مرگ در سراسر جهان گرديد.

   کودکان در سنين مدرسه، هسته اوليه انتشار آلودگي محسوب مي شوند و افزايش تعداد کودکان مبتلا به بيماری تنفسي تب دار، اغلب اولين نشانه شروع همه گيری آنفلوانزا در يک جامعه است که با ظهور موارد بيماری در بالغين ادامه مي يابد.

بيماريزايي:

   آنفلوانزا، علاوه بر انسان، در حيوانات نيز بروز مي نمايد و  نوع  حيواني آن  نيز  قابل سرايت به انسان مي باشد. آنفلوانزای پرندگان، شايعترين نوع آن است و شيوع آن نه تنها برای انسان خطرناک است بلکه باعث صدمات اقتصادی سنگيني در دامداری ها مي گردد.

چرا آنفلوانزا حائز اهميت است:

آنفلوانزا، قابليت ايجاد همه گيری وسيع را دارد.

وقوع همه گيری آنفلوانزا، غير قابل پيش بيني است.

سرعت انتشار آنفلوانزا، بسيار بالا است.

همه گيری آنفلوانزا، عواقب گسترده اجتماعي و اقتصادی دارد.

در بيماران قلبي، ريوی، کليوی، افراد مسن و کودکان، عوارض شديد و مرگ و مير بيشتری به دنبال دارد.

واکسيناسيون آنفلوانزا:

واکسيناسيون بر عليه آنفلوانزا از عوارض شديد و مرگ و مير بيماری جلوگيری کرده و موارد بستری را تا 50 درصد کاهش مي دهد.

فاصله زماني واکسيناسيون تا ايجاد ايمني در بدن، حدود 2 هفته طول مي کشد.

به دليل تغييرات در ويروس آنفلوانزا، لازم است هر ساله واکسيناسيون با واکسن آنفلوانزا تکرار شود.

در صورت دريافت واکسن، احتمال ابتلا به شکل خفيف آنفلوانزا وجود دارد.

واکسن آنفلوانزا، تاثيری بر ساير ويروسها و بيماريهای مشابه ندارد.

واکسن آنفلوانزا از بروز سرماخوردگي جلوگيری نمي کند.

اولويت مصرف واکسن آنفلوانزا در کدام گروه های جامعه مي باشد؟

سالمندان و بيماران ضعيف و ناتوان.

مبتلايان به بيماريهای مزمن ريوی، قلبي، کليوی و نقص ايمني.

کودکاني که به مدت طولاني تحت درمان با آسپرين بوده اند.

پرسنل بهداشتي درماني.

چه افرادی واکسن آنفلوانزا را نمي توانند استفاده کنند؟

   افرادی که به تخم مرغ حساسيت دارند، بيماران تب دار و افرادی که در موارد قبلي تزريق واکسن، حساسيت داشته اند نبايد واکسن آنفلوانزا را استفاده کنند.

توصيه های بهداشتي در زمان همه گيری آنفلوانزا:

پوشاندن دهان در زمان سرفه يا عطسه، استفاده از ماسک، استفاده از دستمال کاغذی و معدوم ساختن صحيح آن بعد از مصرف؛

شستشوی دستها بعد از سرفه، عطسه و دست زدن به دهان و بيني؛

شتشوی دستها قبل و بعد از تماس با بيماران؛

کاهش مسافرتهای غير ضروری؛

رعايت بهداشت فردی و عمومي؛

در صورت ابتلا به بيماری، اقامت در منزل و اجتناب از تماس با ديگران؛

استراحت، نوشيدن کافي مايعات؛

رعايت توصيه های پزشکي معالج.

آيا مي دانيد:

مشاهده موارد تک گير آنفلوانزا، زنگ خطری برای طغيان و همه گيری آن است.

در جريان همه گيری آنفلوانزا افراد مسن، بيماران دچار بيماريهای مزمن، کودکان و زنان باردار، بيشترين آسيب را مي بينند.

همه گيری آنفلوانزا، علاوه بر موارد بالای ابتلا و مرگ و مير، صدمات شديد اجتماعي و اقتصادی نيز به دنبال دارد.

واکسيناسيون، از عوارض شديد بيماری و مرگ و مير مي کاهد.

واکسيناسيون 90-70 درصد در پيشگيری مؤثر است.

تراکم جمعيت و مسافرتهای هوايي از عوامل تشديد همه گيری آنفلوانزا هستند.

در جريان جهان گيری آنفلوانزا، 25 درصد افراد جامعه، مبتلا خواهند شد.

آنفلوانزای پرندگان که در سالهای اخير شاهد همه گيری آن در مناطق مختلف جهان بوده ايم قابل سرايت به انسان است.

از بيماري آميبياز ( اسهال آميبي) چه مي دانيد؟

بيماری آميبياز چيست؟                                          

   آميبياز يك نوع بيماري است كه توسط انگلي به نام آميب بوجود مي‌آيد . اين بيماري در مناطقي كه داراي آب و هواي گرم و مرطوب و جمعيت زياد هستند، شيوع بيشتري دارد . آميب معمولاً باعث ايجاد اسهال (بيشتر اسهال خوني ) ميگردد.

بيماري آميبياز از چه راههايي منتقل مي‌شود؟

   اسهال خوني آميبي را بيماري دستهاي كثيف مي‌نامند زيرا در كساني كه نسبت به بهداشت دستهاي خود بي‌توجه هستند (از جمله بيماران رواني و كودكان ) بيشتر ديده ميشود. آلودگي انسان با آميب از دو راه مستقيم و غير مستقيم صورت مي‌گيرد. در آلودگي مستقيم، انگل‌هاي موجود بر روي انگشتان يا زير ناخن دست، به علت عدم رعايت بهداشت، موجب ابتلا خود فرد يا اطرافيان وي ميشوند. در آلودگي غيرمستقيم، آب آشاميدني و مواد غذايي آلوده به آميب (مخصوصاً سبزيجات خام) باعث بيماري فرد مي‌شوند. مگس نيز مي‌تواند توسط پاهاي خود، انگل را به دست انسان يا مواد غذايي منتقل كرده و از اين طريق باعث ايجاد بيماري در انسان شود. پس از اينكه آميب توسط دست آلوده و يا آب و مواد غذايي آلوده وارد روده انسان گرديد، در آنجا بصورت فعال درآمده و ميتواند باعث اسهال خوني آميبي شود.در نهايت بيمار با دفع آميب از روده ميتواند باعث سرايت بيماري به ديگران شود. بيماري اسهال آميبي در صورت عدم رعايت بهداشت ممكن است بصورت همه‌گير در آيد. بعضي افراد در عين حاليكه آلوده به انگل هستند، ظاهراً سالم بوده و علامت خاصي ندارند. اين گروه، ناقلين بدون علامت بيماري هستند و ميتوانند بيماري را به ديگران منتقل كنند.

چنانچه فردي دچار بيماري اسهال آميبي شود چه علائمي پيدا مي‌كند؟

   نوع حاد و شديد بيماري معمولاً با علائمي نظير اسهال آبكي شديد همراه با بلغم چركي و خون،‌ تب، نفخ شكم، دل‌پيچه، خستگي، بي‌اشتهايي و احساس عطش شديد همراه است و نوع مزمن و طولاني بيماري داراي علائمي مانند دل دردهاي دائمي‌، خستگي، بي‌اشتهايي، تهوع، مشكل در عمل هضم (سوء هاضمه) نفخ شكم و اسهال و يبوست متناوب مي‌باشد.

چگونه ميتوان از ابتلا به بيماري آميبياز پيشگيري كرد؟

   پيشگيري از بيماري از راههاي زير امكانپذير است:

• تشخيص و درمان بيماران و مخصوصاً ناقلين به ظاهر سالم

• تصفيه آب شامل كلرزني آب آشاميدني و جوشاندن آب در صورت عدم دسترسي به آب تصفيه شده

• مبارزه بر عليه مگس و ساير حشرات

• عدم استفاده از كود انساني در كشاورزي

• عدم آبياري سبزيجات با فاضلاب

• استفاده از توالت‌هاي بهداشتي

• دفع بهداشتي فاضلاب

• ضدعفوني كردن سبزيجات خام

• دور نگه‌داشتن مواد غذايي از دسترس حشرات مخصوصاً مگس

• خودداري از دفع مدفوع در طبيعت در صورت اجبار و عدم دسترسي به توالت، مدفوع را بايد در عمق خاك مدفون كرد.

   در اين ميان نكته‌اي كه جهت جلوگيري از ابتلا به بيماري بسيار حائز اهميت بوده و بر روي آن تاكيد ميگردد، رعايت بهداشت فردي و شستشوي مرتب دستها با آب و صابون بخصوص قبل از صرف هر وعده غذا و بعد از خروج از توالت ميباشد.

بخصوص كساني كه در زمينه تهيه و فروش مواد غذايي فعاليت مي‌كنند (ساندويچ‌ ‌فروشها، لبنياتها و ...) بايد اين نكته را بدقت رعايت كنند.

 با برخي انگلهاي روده‌ئي آشنا شويم

انگلهاي روده‌ئي:

   انگلهاي روده‌ئي انواع گوناگون و با عوارض مختلف مشاهده مي‌شوند كه در زير به چند مورد مهم آنها اشاره ميشود.

1- اكسيور (كرمك):

   اكسيور كه بآن كرمك هم مي‌گويند بصورت انگل انسان در كليه نقاط جهان ديده مي‌شود.

   علامت مشهود ابتلاء در اثر مهاجرت كرم ماده بارور از سوراخ مخرج به خارج ظاهر مي‌شود.

   در نتيجه خروج كرم و حركت آن در ناحيه مقعد ايجاد تحريك و خارش جلدي مي‌شود و كودكان مبتلا با خاراندن نشيمن ايجاد زخم و خونريزي مي‌كنند كه با اضافه شدن باكتريها ممكن است زخم چركي شود. خارش معمولاً خيلي شديد و هنگام شب بيشتر است، در نتيجه سبب بي‌خوابي كودك ميشود كه در اثر آن عوارض عصبي مانند خستگي و بيقراري و عصبانيت بروز مي‌كند.

سرايت كرمك :

1- در اثر خاراندن نشيمنگاه تخم انگل در زير ناخن‌ها جمع ميشود و يا به انگشتان كودك مبتلا مي‌چسبد طفل با گذاشتن انگشتان خود در دهان تخم انگل را وارد دستگاه گوارش خود مي‌كند كه اين تخم تبديل به كرم شده و اين عمل را خودآلودگي مي‌گويند.

2- اين انگل بوسيله آب و غذاي آلوده، البسه و ظروف آلوده، هوا و خاك آلوده هم سرايت مي‌كند.

2- تنيا (كرم كدو)

   كرم كدو از راه خوردن گوشت خام و نيمه پخته گاو و يا خوك بيماري انسان سرايت مي‌كند.

   نوعي كه از گاو سرايت مي‌كند، بيماري طولاني است كه باعث ناراحتي و ضعف و كم ‌خوني شديد بيمار مي‌شود.

   لارو (نوزاد): اين كرم در گوشت آلوده گاو و گوساله بدرشتي سرسنجاق و حتي نخود هم ديده مي‌شود و داراي رنگي كدر و يا سبز رنگ ميباشد،‌اين نوع كرمها بندبند هستند و سر آنها داراي چنگك و قلابهاي مخصوص مي‌باشد،‌خيلي ريز بوده و بآساني دفع نمي‌شود، بلكه دائماً در حال تكثير است و بعد از مدتي بندها مرتباً‌ از راه مدفوع خارج ميشوند.

3- اسكاريس:

   آسكاريس كرمي است دراز، استوانه‌اي شكل و دو انتهاي آن باريك برنگ سفيد شيري يا گلي رنگ است.

   آسكاريس ماده بالغ بطول 20 تا 45 سانتيمتر و بقطر 3 تا 6 ميلي ‌متر است آسكاريس نر از ماده كوتاهتر و بطول 15 تا 30 سانتيمتر و بقطر 2 تا 4 ميليمتر است.

   آلودگي به اين انگل در تمام نقاط جهان وجود دارد. ولي در قاره آسيا بيشتر است و يكي از شايعترين بيماريهاي انگلي ايران است.

   اين كرم تخم‌ گذار است. تخمهاي اين كرم در سرما و رطوبت و در مقابل پاره‌اي مواد شيميائي خيلي مقاومند و ممكن است تا 5 سال زنده بمانند ولي در خشكي و مقابل نور آفتاب بيشتر از چند هفته زنده نمي‌مانند.

بيماريزائي:

   لارو (نوزاد) اين انگل از اندامها و دستگاههاي مهم بدن مي‌گذرد و ممكن است عفونتهاي شديد و ضايعات زيادي ايجاد نمايد.

علائم :

   مهمترين علايم اين بيماري اختلالات دستگاه گوارش (درد شكم،‌ تهوع، استفراغ، ‌پرآبي دهان، پرخوري،‌ لاغري) اختلالات دستگاه تنفس و همچنين اختلالات عصبي مانند لرزش و تشنج، عصبانيت و زودرنجي، ديدن خوابهاي آشفته،‌ پريدن از خواب، سردرد و سرگيجه است.

   تخم اين انگل از راه آب، خاك و غذاي آلوده وارد بدن ميشود.

پيشگيري از ابتلا به انگلها:

   بهترين وسيله براي مبارزه با بيماريهاي انگلي و پيشگيري از مبتلا شدن با آنها دقت در رعايت بهداشت فردي،‌ بهداشت محيط و مواد غذائي همراه با درمان افراد مبتلا است.

   بنابراين عمل كردن به موارد زير به پيشگيري از مبتلا شدن به بيماريهاي انگلي كمك زيادي خواهند نمود.

1ـ دقت كافي در پخت كامل گوشت گاو

2ـ شستشوي مكرر دستها با آب و صابون بخصوص قبل از غذا خوردن و بعد از مستراح

3ـ كوتاه نگهداشتن ناخنها

4ـ جوشاندن آب آشاميدني در جاهائي‌ كه آب لوله‌كشي وجود ندارد.

5ـ جوشانيدن ظروف و البسه در خانواده‌اي كه فرد مبتلائي در آن باشد،‌ براي از بين بردن تخم انگلها

6ـ جلوگيري از بازي كودكان باخاك آلوده و همچنين وادار ساختن كودكان به شستن دستها با آب و صابون بعد از هر بازي

7ـ خودداري از خوردن آب آلوده

8ـ نخوردن سبزي خام در نقاط آلوده

9ـ خودداري از اجابت مزاج در خارج از مستراح

10ـ استفاده نكردن از كود مستراحي تازه در جاليزارها و مزارع سبزيكاري و صيفي‌كاري و باغهاي ميوه

11ـ مراجعه به پزشك و دقت در مداواي صحيح مبتلايان

12ـ درمان همزمان تمامي افراد خانواده‌اي كه فردي از آن مبتلا به انگل است و همچنين جوشاندن لباسهاي زير و ملافه‌اي رختخواب در روزهاي درمان

13- شستشوي كامل سبزيجات و ميوه‌جات خام و ضدعفوني كردن آنها قبل از مصرف بخصوص اگر از مزارع با كود حيواني حاصل شده باشد.

تب خونريزي دهنده

كريمه كنگو

علائم بيماري

   بيماري تب خونريزي دهنده كريمه‌كنگو از بيماريهايي ويروسي قابل انتقال بين انسان و حيوان مي‌باشد. بيماري با تب ناگهاني، بدن درد، كوفتگي، ضعف، سردرد، درد شديد عضلات، بي‌اشتهائي، درد پشت‌حدقه چشم، ترس از نور،‌ تهوع، استفراغ، گلو درد، دل درد و تغييرات خلقي به صورت  بي‌قراري و افسردگي ظاهر ميشود. علائم خونريزي معمولاً از روز سوم تا پنجم   شروع مي‌شود. خونريزي در مخاط، لكه‌هاي خونريزي (پتشي) در قسمت بالاي بدن، خط زير بغل، محلهاي تزريق و تحت فشار ايجاد مي‌شود. خونريزي از اعضاي مختلف بدن (بيني، ‌لثه، ‌مجاري ادرار، روده‌، رحم و… ايجاد ميشود. بيماران بدحال از روز پنجم به بعد دچار نارسايي كبدي، كليوي، مي‌شوند.

عامل بيماريزا

   عامل بيماري ويروس بانياويريدا از گروه آربوويروسها تحت عنوان ويروسهاي منتقله توسط بندپايان است.

مخزن بيماري

   گوسفند، گاو، بز، خرگوش وحشي و شتر مرغ به عنوان مخزن بيماري مطرح هستند.

راه انتقال

   انتقال از طريق گزش كنه يكي از راههاي مهم ابتلا مي‌باشد. كنه‌ها بخصوص گونه هيالوما از طريق تخمدان آلوده در تمام مراحل رشد آلوده شده و عفونت زا مي‌باشند. كنه بالغ ويروس را به نوزادان خود انتقال مي دهد.

    انسان نيز در اثر تماس مستقيم با خون و ترشحات يا بافتهاي آلوده دام و يا تماس با ترشحات افراد بيمار مبتلا مي‌شود. در تماس نزديك با دامهاي آلوده  از طريق تنفس نيز امكان ابتلا به بيماري وجود دارد.

 گروههاي در معرض خطر

   همه افراد جامعه احتمال ابتلا به بيماري را دارند. گروه پرخطر شامل:

   دامداران، دامپزشكان، كاركنان كشتارگاه و كاركنان بهداشتي درماني (پزشك، پرستار، بهيار و …)

مي‌باشند.

دوره كمون بيماري

در صورت گزش كنه آلوده:

3 ـ 1 روز و حداكثر 9 روز.

در صورت تماس با خون آلوده:

6 ـ 5 روز و حداكثر 13 روز.

تشخيص

   تشخيص بيماري يا جداسازي ويروس از خون در هفته اول بيماري، بررسي آنتي‌بادي اختصاصي از طريق اليزا، ايمنوفلورسنت آنتي‌بادي توسط خونگيري در سه مرحله صورت مي‌گيرد:

نمونه اول:بلافاصله پس از تشخيص بيماري.

نمونه دوم: 10ـ5 روز بعد از بروز علائم.

نمونه سوم: 15ـ10 روز بعد از بروز علائم.

درمان

درمان حمايتي

 (تزريق خون، مايعات جايگزين، پلاكت)

داروي ضد ويروس ريباويرين

دوز اوليه   30 mg/kg 

15mg/kg  هر شش ساعت × 4 روز

7/5mg/kg  هر هشت ساعت × 6 روز

مورد مشكوك شامل

   شروع ناگهاني تب ، درد عضلات، خونريزي همراه با يكي از علائم اپيدميولوژيك (سابقه گزش كنه، تماس مستقيم با خون تازه و ترشحات بيمار مشكوك، اقامت در محيط روستائي)

به محض مشاهده مورد مشكوك

   آزمايش شمارش سلولهاي خون محيطي انجام و در صورتيكه پلاكت كمتر از 150000 باشد بلافاصله بايد به مراكز بهداشت شهرستان جهت بررسي و درمان فرد، تهيه خون و پيگيري اطرافيان گزارش داده شود.

راههاي پيشگيري از بيماري

 گروهي كه در تماس با دام هستند

روشهاي حفاظت شخصي در تماس با ترشحات و خون حيوان:

پوشيدن دستكش، لباس بلند، چكمه، ماسك و عينك

روشهاي حفاظت شخصي از گزش كنه:

استفاده از مواد دافع حشره و كنه

پوشيدن لباس روشن

در مناطقي كه احتمال خطر گزش كنه وجود دارد هر 2 تا 4 ساعت تمام بدن از نظر وجود كنه چك شود.

اقدامات كنترل شيميائي كنه (سمپاشي، استفاده از حمام كنه با هماهنگي دامپزشكي)

گروهي كه در تماس با بيمار هستند

رعايت احتياطهاي استاندارد:

شستن دستها قبل و بعد از تماس با بيمار.

استفاده از دستكش قبل از تماس با بيمار و تعويض دستكش جهت تماس با بيماران ديگر.

پوشيدن دستكش قبل از تماس با خون و ترشحات بدن بيمار و جلوگيري از تماس غشاهاي مخاطي و پوست آسيب ديده با خون و ترشحات بدن بيمار.

استفاده از ماسك و محافظ چشم و پوشيدن گان حين انجام مراقبتهاي پزشكي كه احتمال پاشيدن خون و مايعات بدن وجود دارد.

مراقب باشيد هنگام استفاده از سر سوزن، تيغ وجراحي‌ و ساير ابزارهاي برنده آسيب نبينيد.

جداسازي بيمار:

ضدعفوني وسايل در دماي 60 درجه سانتيگراد به مدت يك ساعت و يا استفاده از مواد ضدعفوني كننده جهت وسائل و اشياء حساس به حرارت (توسط اتيلن اكسيد)

تمهيدات آزمايشگاه

دسترسي به تجهيزات سالم آزمايشگاهي

ايجاد مانع جهت جلوگيري از انتشار آلودگي از طريق هوا

استفاده از وسائل محافظتي (دستكش و ماسك)

بينايي سنجي

هدف :

علم بينايي‌سنجي با دو شاخه اصلي چشم پزشكي و بينايي سنجي (اپتومتري) وظيفه حفظ و نگهداري سلامت و بهداشت اين حس ظريف و مهم را بر عهده دارد. ما در اينجا شاخه ناشناخته‌تر اين علم يعني علم بينايي سنجي را كه در رشته دانشگاهي بينايي‌سنجي تدريس مي‌شود، معرفي مي‌كنيم.

بينايي سنجي ، علم مراقبت‌هاي بينايي است و كارشناسان اين رشته به عنوان مراقبين اوليه بهداشت چشم ، مسؤوليت حفظ و سلامت بينايي را بر عهده دارند.

آقاي دوستدار مدير گروه و عضو هيات علمي بينايي سنجي دانشگاه علوم پزشكي ايران در معرفي اين رشته مي‌گويد:

«سازمان بهداشت جهاني علم بينايي‌سنجي را مراقبت اوليه از بينايي مي‌داند . به اين معنا كه يك بيمار چشم در آغاز بايد توسط يك بينايي‌سنج (اپتومتريست) معاينه شود تا اگر دچار عيوب انكساري، اختلالات ديد و دو چشمي، انحرافات عضلاني آشكار و غير آشكار ، تنبلي چشم، فيكساسيون‌هاي غير مركزي و مواردي از اين قبيل بود توسط متخصص بينايي‌سنجي معاينه گردد و در غير اين صورت به پزشك متخصص ارجاع داده شود.»

وي در توضيح هر يك از وظايف بينايي‌سنج مي‌گويد:

«تشخيص و تصحيح عيوب انكساري (نزديك‌بيني، دوربيني و آستيگماتيسم) با تجويز عدسي‌هاي مناسب مانند عدسي‌هاي عينك يا لنزهاي تماسي، تشخيص و تصحيح اختلالات ديد دو چشمي و تنبلي چشم، تعيين بهداشت عمومي چشم و بهداشت بينايي در محيطهاي كار و تحصيل و دادن آموزش لازم در اين زمينه بر عهده بينايي‌سنج است، يعني يك بينايي سنج بايد بر روي محيطهاي كار از نظر مقدار روشنايي و حفاظت بينايي، كار كارشناسي كند. همچنين تهيه و تجويز وسايل كمك بينايي مانند اكولرهاي ساده، مركب، سيستم‌هاي تلسكوپيك و تلويزيون‌هاي مداربسته براي نيمه‌بينايان و اندازه‌گيري ميدان بينايي در تخصص فارغ‌التحصيلان اين رشته مي‌باشد.

از سوي ديگر وقتي يك بيمار به بينايي‌سنج مراجعه مي‌كند متخصص اين رشته پس از گرفتن تاريخچه سلامت چشم و معاينه دقيق براي تعيين اشكالهاي اصلي، در صورت نياز بيمار را به متخصص مربوط اعم از چشم‌پزشك ، متخصص گوش و حلق و بيني ، متخصص داخلي يا متخصص مغز و اعصاب ارجاع مي‌دهد.

براي مثال اگر بيماري پس از مطالعه در ناحيه پيشاني احساس خستگي مي‌كند و دچار سردرد مي‌شود اما از نظر بينايي سلامت كامل دارد، بينايي‌سنج در مرحله اول او را نزد متخصص گوش و حلق و بيني مي‌فرستد و در صورتي كه در اين زمينه مشكل نداشته باشد نزد متخصص داخلي و سپس متخصص مغز و اعصاب خواهد فرستاد . يا اگر بيماري از تاري ديد شكايت داشت و پس از معاينه مشخص شد كه در ته چشم مشكل دارد، اين بيمار به متخصص چشم در زمينه شبكيه ارجاع داده شده و اگر دچار افتادگي پلك بود نزد متخصص چشم در زمينه پلك فرستاده مي‌شود.»

آقاي دوستدار همچنين در مورد تفاوت كار بينايي‌سنج با چشم‌پزشك مي‌گويد:

«علم بينايي درختي تنومند و بزرگ است كه داراي دو شاخه اصلي چشم‌پزشكي و بينايي‌سنجي مي‌باشد و البته هر يك از اين دو شاخه به شاخه‌هاي فرعي‌تري تقسيم مي‌شوند. مثلا رشته چشم پزشكي در دوره فوق‌تخصص داراي شاخه‌هاي تخصصي‌تر از قبيل تخصص در زمينه جراحي پلك، فشار چشم و شبكيه مي‌باشد. بينايي‌سنجي نيز در دوره فوق ليسانس و دكترا داراي گرايشهاي تخصصي مانند ناهنجاريهاي ديد دو چشمي و تمرينات اپتومتريك، وسايل كمك‌بينايي (كمك به بيماران كم‌بينا) و تجويز لنزهاي نامرئي است. يعني يك متخصص بينايي‌سنج در اين زمينه‌ها، اطلاعات تخصصي‌تر و بيشتري نسبت به يك چشم‌پزشك دارد.

براي مثال مهمترين تخصص يك بينايي‌سنج در مقطع كارشناسي، تشخيص عيوب انكساري و تصحيح آن با عينك يا لنزهاي نامرئي است. چون حدود 100 واحد از دروس دانشگاهي يك دانشجوي كارشناسي بينايي‌سنجي در اين زمينه است و طي اين 100واحد تجربه و دانش لازم را به دست مي‌آورد.»

يكي ديگر از اعضاي هيات علمي بينايي‌سنجي دانشگاه علوم پزشكي ايران نيز در مورد حيطه كاري چشم‌پزشك و بينايي‌سنج مي‌گويد: «دو رشته چشم‌پزشكي و بينايي‌سنجي در كنار هم قرار دارند. اين دو رشته در بعضي از مواقع با يكديگر مرتبط و در بعضي از مواقع از هم مجزا هستند. مثلا تعيين نمره عينك يا تصحيح اختلالات ديد در تخصص اپتومتريست است و چشم‌پزشكان در زمينه درمان بيمارهاي چشم بخصوص جراحي متبحر هستند.

آينده‌شغلي ، بازار كار ، درآمد :

آيا مي‌دانيد كه در انگليس تعداد بينايي‌سنج‌ها 5 برابر چشم‌پزشكان است؟

چرا؟ آيا انگليس نمي‌تواند چشم پزشك تربيت كند يا اينكه جامعه به بينايي‌سنج بيش از چشم‌پزشك نياز دارد؟

داريوش آزاد فارغ‌التحصيل بينايي‌سنجي در پاسخ به اين سوال مي‌گويد:

«مردم اگر قابليت‌هاي يك بينايي‌سنج را بدانند، متوجه مي‌شوند كه در بسياري از مواقع به جاي مراجعه به چشم‌پزشك بايد به بينايي‌سنج مراجعه كنند. چون بيشتر مردم براي عيوب انكساري، تنبلي يا انحرافات چشم به چشم‌پزشك مراجعه مي‌كنند و تمامي اين موارد در حيطه كار يك بينايي‌سنج است مثلا براي درمان انحرافات چشم 5 روش وجود دارد كه 4 روش در حيطه كار اپتومتريست و يك روش در حيطه كار چشم‌پزشك است و يا چشم‌پزشكان تنها 2 يا 3 واحد درسي در زمينه تعيين نمره عينك مي‌خوانند در حالي كه يك اپتومتريست حدود 100 واحد در اين زمينه مطالعه مي‌كند.»

آقاي دوستدار نيز در مورد فرصت‌هاي شغلي فارغ‌التحصيل اين رشته مي گويد:

«در حال حاضر يك بينايي‌سنج موقعيت كاري خوبي دارد و حدود 80% فارغ‌التحصيلان جذب بازار كار مي‌شوند، چون علاوه بر اين كه مي‌توانند به طور مستقل مطب باز كنند و در زمينه ارائه عينك‌هاي مربوط به عيوب انكساري به طور علمي و دانشگاهي تخصص ديده‌اند. در ضمن يك بينايي‌سنج مي‌تواند به عنوان مشاور در مورد بهداشت چشم و مشكلات بينايي در محيط‌هاي آموزشي، خدماتي و صنايع با سازمانهاي دولتي و صنايع همكاري كند يا مسؤول سنجش بينايي جهت امور استخدامي و نظامي و اخذ گواهي‌نامه رانندگي و خلباني باشد يا در اورژانس براي انجام كمك‌هاي اوليه چشمي تا رسيدن بيمار به مراكز ذي‌ربط فعاليت كند.

از سوي ديگر يك بينايي‌سنج علاوه بر درمان مي‌تواند در زمينه پيشگيري نيز فعاليت نمايد مثل طراحي طرح پيشگيري از تنبلي چشم كه هر ساله با همكاري سازمان آموزش و پرورش استثنايي و سازمان بهزيستي برگزار مي‌شود. در اين طرح فارغ‌التحصيلان اين رشته حضوري فعال دارند و با شناسايي سريع و به موقع بيماران و انجام توانبخشي مورد نياز و با استفاده از تكنيك‌هاي مناسب از اين نابه‌هنجاري جلوگيري مي‌كنند. »

توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه :

دستگاه بينايي‌ بدون وجود نور، كارايي ندارد . به همين دليل يك بينايي‌سنج بايد از نور و ويژگي‌هاي آن اطلاع داشته باشد. اطلاعاتي كه به ياري علم فيزيك مي‌توان به آن دست يافت.

آقاي دوستدار در همين زمينه مي‌گويد:

«يك بينايي‌سنج بايد به درس فيزيك مسلط بوده و بخصوص به فيزيك نور علاقه‌مند باشد همچنين در طول دبيرستان درسهاي رياضي و زيست‌شناسي را بخوبي فرا گرفته باشد. از نظر جسماني نيز لازم است كه از چشم‌ها و دستهايي سالم برخوردار باشد. در ضمن اين رشته صبر و حوصله زياد مي‌خواهد چرا كه تعيين نمره عينك يكي از سختترين كارها در علوم بينايي است و نياز به صبر و حوصله زياد دارد و نحوه كار نيز براي سنين مختلف متفاوت مي‌باشد. يعني تعيين نمره عينك براي كودك با يك فرد مسن فرق مي‌كند . براي همين بسياري از چشم‌پزشكان ترجيح مي‌دهند كه در اين زمينه فعاليت نكنند.»

زهرا بايرام‌نژاد فارغ‌التحصيل اين رشته نيز معتقد است كه دانشجوي اين رشته بايد در طي تحصيل اطلاعات عمومي خوبي در زمينه پزشكي كسب كند چون وقتي بيمار به بينايي‌سنج مراجعه مي‌كند از مشكل خود اطلاع دقيقي ندارد، براي مثال فقط از سردرد يا تاري ديد شكايت مي‌كند و اين وظيفه بينايي‌سنج است كه تشخيص دهد آيا اين مشكل به چشم بيمار باز مي‌گردد يا اين بيمار مشكلات ديگري دارد كه در اين صورت بايد او را به پزشك متخصص مربوط ارجاع دهد.

نيما دقيقي دانشجوي اين رشته نيز در مورد توانايي‌هاي دانشجوي اين رشته مي‌گويد:

«دانشجوي اين رشته اگر بخواهد متخصص خوبي بشود و كار خوبي ارائه بدهد بايد روابط عمومي خوبي داشته باشد تا بتواند اعتماد بيمار را جلب كند و به ياري بيمار در جهت مداوا قدم بردارد.»

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر :

ادامه تحصيل در دوره كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي بينايي‌سنجي ، در حال حاضر فقط در خارج از كشور امكان دارد. كشورهايي مثل : انگلستان، امريكا ، كانادا و استراليا.

وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر:

در حال حاضر در كشور ما افراد زيادي از مشكلات بينايي‌رنج مي‌برند. اين نكته ضرورت و اهميت بينائي‌سنجي را بيش از پيش نمايان مي‌سازد. اگرچه در سالهاي اخير گامهاي مهمي در جهت پيشگيري از مشكلات ناشي از ضعف ديد در سنين كودكي انجام گرفته است. اما اين اقدامات بطور كامل بسنده نيست و راهكارهاي اساسي‌تري مورد نياز است . نظر به لزوم گسترش خدمات بينايي‌سنجي در سطح كشور و موارد مورد نياز زير، ضرورت و اهميت اين دوره در جامعه مشخص مي‌گردد:

-       نياز به خدمات درماني و تحقيقاتي به منظور شناسائي و حل مسائل مربوط به بينايي‌سنجي و ارائه و اجراي طرحهاي عملي در اين زمينه.

-       نياز به بينايي‌سنج در مراكز بهداشتي و درماني و آموزشي

-       تكميل گروه پزشكي در ارائه خدمات گسترده بينايي‌سنجي .

-       تامين نيروهاي خدماتي بينايي‌سنجي با توجه به نياز خدمات بينايي در مراكز آموزشي ، صنعتي .

وضعيت ادامه تحصيل در خارج از كشور :

در حال حاضر دوره‌هاي كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي بينايي‌سنجي در كشورهايي همچون انگلستان ، آمريكا ، كانادا و استراليا ارائه مي‌شود و فارغ‌التحصيلان آنها بيشتر به جنبه‌هاي نظري و تحقيقاتي در زمينه‌هاي مختلف علوم بينايي مي‌پردازند. در مقطع دكتراي تخصصي ، دانشجو ضمن بالا بردن مراتب علمي خود ، در يك زمينه تخصصي‌تر قدرت و توان خود را براي انجام كارهاي تحقيقاتي ، توسعه مرزهاي دانش و رفع معضلات علمي از طريق پژوهش ارتقا مي‌بخشد.