آموزش برای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای

          از مهم‌ترین هدف‌های آموزشی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کارکنان آن است که به آنان کمک شود تا از پیدایش نارسائی‌های ایمنی و بهداشتی در محیط کار جلوگیری کنند و سلامت خود و همکارانشان را در بهترین سطح ممکن حفظ کنند. برای رسیدن به این اهداف باید مسئولان آموزش مراکز صنعتی، فعالیت‌های خود را بر روی مسائل زیر متمرکز کنند.

دستیابی به حد قابل‌قبولی از ”ایمنی و بهداشت حرفه‌ای“ و در نهایت بارور کردن آن، مستلزم دگرگونی‌های اساسی در بینش و نگرش افراد نسبت به مسئله ”سلامت و تندرستی“ است. برای این منظور ارتقاء سطح آگاهی‌های کارکنان مشاغل مختلف کاملاً ضروری است. اگر بخواهیم آموزش‌هائی که در این زمینه ارائه می‌گردد، از اثربخشی کافی برخوردار باشد، باید در کلیه سطوح تحصیلی به‌خصوص در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، هنرستان‌های کار و دانش، مراکز تربیت مربی، دانشگاه‌ها و در دوره‌های آموزشی و بازآموزی کارکنان صنایع و معادن به شیوه‌های مؤثر آموزشی، که در این مقاله به رفتار کودکان نسبت به مقوله‌هائی همچون سلامت، ایمنی و محیط زیست، هدف‌هائی نیست که در کوتاه‌مدت بتوان به آنها دست یافت، بلکه اصولاً ارتقاء سطح سلامت فرد و جامعه مستلزم صرف وقت و تلاش فراوان در جهت بالا بردن سطح آگاهی‌ها و ایجاد انگیزه کافی در کارکنان به منظور تداوم بخشیدن به چنین برنامه‌هائی است.

● بررسی اهمیت موضوع

کارکنان صنایع و معادن به‌عنوان تولید‌کنندگان، در واقع سرمایه‌های اصلی هر اجتماعی محسوب می‌شوند. می‌دانیم که اصولاً کار کردن به‌خصوص در کارگاه‌های صنعتی و یا در معادن همواره با خطراتی همراه است و اگر استانداردهای مربوط به HSE (ایمنی، بهداشت و محیط زیست) رعایت نشود، سلامت این قشر زحمتکش به‌طور جدی تهدید خواهد شد. زیرا این افراد علاوه بر خطراتی که سلامت عموم مردم را تهدید می‌کند به‌علت تماس با عوامل زیان‌آور محیط کار مانند سر و صدا، ارتعاش، میدان مغناطیسی،... و یا خطرات بالقوه ناشی از کار با موادمختلف، محیط و دستگاه‌ها و ابزار کار ممکن است با بیماری‌ها و سرطان‌های شغلی و حوادث ناشی از کار مواجه شوند. بنابراین، ضروری است این افراد با شناخت کافی از خطرات و آشنائی با راه‌های پیشگیری و کنترل آن، با آگاهی و هوشیاری به‌کار بپردازند.

● هدف‌های آموزش ایمنی، بهداشت و محیط زیست

هدف‌های آموزش ایمنی، بهداشت و محیط زیست کارکنان را می‌توان چنین خلاصه کرد:

ـ کمک به درک این مسئله مهم که کارکنان ”سلامت“ را به‌عنوان مقوله‌ای بسیار باارزش بپذیرند و در نظام ارزشی خود برای سلامت جایگاه مناسب‌تری را در نظر بگیرند.

ـ مجهز کردن کارکنان به دانش و مهارت‌های لازم و تأثیر بر گرایش‌های آنان به‌طوری‌که بتوانند مسائل و مشکلات ایمنی و بهداشتی را با کمک سایر همکاران خود حل کنند.

ـ فراهم آوردن شرایط بهتر ارائه خدمات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای از طریق ایجاد زبان مشترک بین رده‌های مختلف شغلی. از مهم‌ترین هدف‌های آموزشی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کارکنان آن است که به آنان کمک شود تا از پیدایش نارسائی‌های ایمنی و بهداشتی در محیط کار جلوگیری کنند و سلامت خود و همکارانشان را در بهترین سطح ممکن حفظ کنند. برای رسیدن به این اهداف باید مسئولان آموزش مراکز صنعتی، فعالیت‌های خود را بر روی مسائل زیر متمرکز کنند:

ـ برای برخورداری از یک زندگی سالم و تندرستی کامل جسمی، روانی و اجتماعی، شناخت و آگاهی از مخاطرات شغلی اولین مرحله را تشکیل می‌دهد. البته درک و نحوهٔ برداشت افراد از مفاهیم بهداشت، بیماری، سلامت، حادثه، ریسک و ایمنی با اطلاعات قبلی، اعتقادات و آداب و رسوم آنان ارتباط بسیار نزدیک دارد.

ـ این آموزش‌ها باید در عمل نشان دهد که تغییر طرز تفکر و رفتار کارکنان و اصلاح شیوه‌های نادرست رفتاری در بسیاری از مواقع قادر خواهد بود از ابتلاء آنان به بیماری شغلی و بروز حوادث ناشی از کار بکاهد.

ـ مسئولان آموزش مراکز صنعتی باید مدیریت ارشد را متقاعد کنند که ارائه مناسب خدمات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و آموزش‌های مربوطه یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین وظایف مدیریت کارخانه محسوب می‌شود. در کل، این‌گونه آموزش‌ها باید به‌نحوی برگزار شود که کارکنان بتوانند مسائل و نیازهای ایمنی و بهداشت محیط کارشان را درک کنند و بدانند که در مقابل این مشکلات با استفاده از امکانات موجود یا امکاناتی که با کمک سایر مسئولان مانند سرپرست کارگاه، کارشناسان، مسئولان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای فراهم می‌شود، چه‌ کارهائی می‌توانند انجام دهند. این شیوه می‌تواند همکاری، همفکری و اعتمادبه‌نفس را در بین کارکنان تقویت کند و آنها تأمین سلامت خود را فقط از دیگران مطالبه نکنند!

● چگونگی تغییر رفتار

برای کمک به کارکنان در امر پیشگیری از بیماری‌های شغلی، حوادث ناشی از کار و کاهش پیامدهای منفی زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های صنعتی باید مسائل زیادی را در نظر بگیریم. باید بپذیریم که برای گذر از وضع فعلی، رسیدن به شرایط مطلوب و خلاصه تغییر نگرش و رفتار کارکنان باید مسائل زیر در نظر گرفته شوند:

ـ اصلاح فلسفه کار و زندگی و کمک به داشتن نگرش مثبت نسبت به آینده؛

ـ افزایش سطح سواد و میزان آگاهی‌های عمومی؛

ـ افزایش میزان درآمدهای مالی متناسب با مخارج زندگی؛

ـ زندگی در مسکن مناسب و بهداشتی؛

ـ تغییر در رفتار ایمنی و بهداشتی سایر اعضاء خانواده و سایر همکاران به‌خصوص مسئولان راه‌های بالاتر؛

به‌نظر می‌رسد برای داشتن برنامه مؤثر آموزشی باید ابتدا به صحبت‌های کارکنان به دقت گوش داد، از آنها آموخت و درک صحیحی از موقعیت آنها به‌دست آورد. مثلاً با مروری بر مسائل زیر می‌توان کار برنامه‌ریزی آموزش ایمنی و بهداشت حرفه‌ای را آغاز کرد:

ـ شناخت عواملی که بر سلامت کارکنان اثر می‌گذارد؛

ـ شناخت خطرات بالقوه که زمینه‌ساز بروز حوادث شغلی هستند؛

ـ پی‌بردن به‌دلایل رفتار کارکنان در محیط کار؛

ـ درک عواملی که به‌طور ”ناخودآگاه“ یا براساس آگاهی و تصمیم منجر به تغییر رفتار کارکنان می‌شود؛

ـ بررسی راه‌های مساعدت به کارکنان برای بهبود رفتار کارکنان با توجه به خصوصیات شخصیتی و منزلت شغلی هر یک از آنان.

● دلایل رفتار کارکنان

اینکه چرا افراد به‌طور خاصی رفتار می‌کنند، دلایل زیادی دارد. وقتی می‌خواهیم کارکنان را در زمینه پیشگیری از بیماری‌های شغلی و حوادث ناشی از کار کمک کنیم، باید به آنها بیاموزیم که برای حفظ سلامت خود چه کارهائی را انجام بدهند و یا برعکس، چه کارهائی را انجام ندهند. البته این‌کار لازم است اما کافی نیست.

عواملی‌که معمولاً رفتار کارکنان از آنها سرچشمه می‌گیرد، عبارتند از:

ـ تفکر و احساس (شناخت، باورها، طرز تلقی‌ها، ارزش‌ها)؛

ـ الگوها (افرادی‌که الگوی آنان قرار می‌گیرند)؛

ـ منابع (مادی، ابزار، وسایل، وقت و...)

● تغییر خودآگاه رفتار

رفتار افراد به‌طور دائم در حال تغییر است. بعضی از تغییرات با حوادث و شرایط طبیعی ایجاد می‌شوند. وقتی تغییراتی در اطراف ما رخ می‌دهند، اغلب بدون فکر کردن درباره آن، رفتارمان را تغییر می‌دهیم. این تغییر ”ناخودآگاه“ است. اما گاهی اوقات، تغییر رفتار، برنامه‌ریزی شده و بر مبنای تجارت و آموخته‌های جدید است. مثلاً کارگری که در قسمت ذوب فلزات کار می‌کند، پس از شرکت در دوره آموزشی بهداشت فردی متقاعد می‌شود که باید سیگار کشیدن را ترک کند. او تصمیم می‌گیرد و این‌کار را عملی می‌سازد. یا کارگر پرسکاری که حفاظ دستگاه را برای راحتی کار برداشته، پس از شرکت در کارگاه آموزشی ”ایمنی“ تصمیم می‌گیرد، حفاظ دستگاه را در جای خود نصب کند.

البته همه افراد به یک میزان برای تغییر رفتار آمادگی ندارند و حتی عده‌ای همیشه در مقابل تغییرات مقاومت نشان می‌دهند. همچنین ممکن است افرادی در یک محدوده زمانی رفتار خود را به دلایلی تغییر دهند. معمولاً برای تغییر رفتار کارکنان از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

ـ استفاده از زور، تهدید و سایر اهرم‌های فشار؛

ـ دادن آگاهی و اطلاعات؛

ـ بحث، گفت‌وگو و مشارکت؛

● بحث، گفت‌وگو و مشارکت

به‌نظر می‌رسد مناسب‌ترین روش آن است که مسئولان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، مسئولان آموزش، سرپرستان کارگاه‌ها و روان‌شناسان صنعتی با کارکنان به بحث و تبادل نظر بپردازند. به سخنان آنان با اشتیاق گوش کنند و سپس با طرح سئوالاتی، آنها را با مسائل اصلی، مهم‌تر و موردنظر آشنا و کمک کنند تا کارکنان به پذیرش نکات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای ترغیب شوند و اولویت‌بندی حل مسائل را بپذیرند. به این ترتیب، می‌توان امید داشت که رفتار آنان تغییر کند. پس باید به کارکنان کمک کرد تا دربارهٔ مشکلات، خودشان فکر کنند و راه‌حل‌های مناسب را، خودشان بیابند. در این روش طراحان دوره‌های آموزشی به این موضوع اهمیت می‌دهند که کارکنان واقعاً چه احساسی دارند و باورها و اعتقادشان چیست. نه آنکه چگونه باید باشد! در اینجا هدف اصلی آن است که اعتمادبه‌نفس و مهارت کارکنان، برای یاری به‌خودشان افزایش پیدا کند. برای دست‌یافتن به مهارت‌های گفته شده توجه به موارد زیر ضروری است:

ـ برقراری ارتباط مناسب؛

ـ تبادل افکار و اطلاعات به‌طور واضح و روشن؛

ـ پرهیز از پیش‌داوری و تعصب.

یکی از رموز آموزش موفق آن است که آموزش‌دهنده با آموزش‌گیرنده ارتباط مناسبی برقرار کند. شرط ایجاد یک رابطه خوب، در درجه اول محترم شمردن آموزش‌گیرنده است. یعنی به صحبت‌های آنان با دقت گوش داده و آنان را در تمام مراحل برنامه آموزشی دخالت دهیم.

مدرسان دوره‌های آموزشی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای باید مطالب خود را به شیوه‌ای بیان کنند که برای عموم کارکنان قابل فهم باشد و برای آنها شک و شبهه ایجاد نکند. برای این منظور باید از به‌کار بردن کلماتی که برای آنان قابل درک نیست، پرهیز کنند. فراموش نکنیم استفاده از اصطلاحات علمی پیچیده، کمکی به حل مشکل نمی‌کند و اعتباری نیز برای گوینده به ارمغان نمی‌آورد.

مسئولان آموزش و مسئولان ایمنی و بهداشت حرفه‌ای یک واحد صنعتی فقط می‌تواند کارکنان را در جهت یافتن راه‌حل‌های مناسب برای تأمین، حفظ و ارتقاء سلامت‌شان کمک کنند، اما نمی‌توانند مسئولیت این امر حیاتی را برعهده بگیرند. بنابراین، باید با فراهم کردن زمینه‌های مشارکت و همکاری، انگیزه آنها را برای ورود به بحث‌های گفته شده افزایش داد.

 

خلاصه اینکه مدرسان نباید شیوه‌ای را انتخاب کنند که کارکنان احساس کنند گویا دوره آموزشی برای دفاع از عملکرد مدیریت کارخانه برگزار شده است و یا برعکس، مدیریت فکر کند که مشکلات مربوط به اداره کارخانه درک نشده و حقایق گفته نمی‌شود. انتخاب روش مناسبی به دور از پیش‌داوری و تعصب به ایجاد جو تفاهم، مشارکت و همدلی کمک مؤثری خواهد کرد.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 05 فروردین 1394 ساعت: 0:17 منتشر شده است
برچسب ها : آموزش برای ایمنی و بهداشت حرفهای,

مدیریت بحران

فهرست

مقدس بودن جهادودفاع در اسلام

ويژگي هاي اسوه ي بسيج

درج نام افراد در ساختار تشكيلات دفاعي كشور

تعريف بسيج از ديدگاه دانش آموز

مطلب جديد(مديريت بحران در حوادث ناشي از بمباران و موشكباران مناطق غير نظامي)

 

 

مطلب جديد پيرامون درس

مديريت بحران در حوادث ناشي از بمباران و موشكباران مناطق غير نظامي

كلمه بحران معاني و تعاريف مختلفي دارد. در يك نگاه كلي مي‌توان گفت: «بحران يك حادثه، واقعه و يا جرياني است كه اتفاق مي‌افتد و سيستم را از كاركرد منظم خودش باز مي دارد. يعني حركت منظم سازمان، مجموعه شهر يا ساير مجموعه‌ها را طوري از كار مي اندازد يا فلج مي‌كند و يا باعث تاخير در روند اجراي فعاليت‌ها، ماموريت‌ها و اهداف سيستم مي‌شود.»

براساس چگونگي تعريف بحران، تعاريف و تعابير متفاوتي از مديريت بحران نيز ارائه شده است. در اين مقاله ابتدا به بيان اين تعاريف و تدابير و تشريح اثرات بحران در جوامع سپس به تعريف مديريت بحران پرداخته مي‌شود.

بحران‌ها انواع مختلفي داشته و دامنه بسيار گسترده‌اي دارند، در يك نگاه كلي مي‌توان بحران‌هايي كه يك جامعه را تهديد مي‌كنند را به سه قسمت تقسيم نمود:

1- بحران‌هاي ناشي از جنگ و درگيري بين كشورها.

2- بحران‌هاي ناشي از مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي در جامعه

3- بحران‌هاي ناشي از بلايايي طبيعي.

كه هر يك از انواع ياد شده خود به زير گروه‌هايي تقسيم مي‌شوند.

 صرف نظر از نوع و شكل بحران، امكان ارائه مدلي جامع براي مواجهه با بحران‌هاي مختلف وجود دارد. تاكنون مدل‌هاي مختلفي در اين زمينه ارائه شده است. در اين مقاله پس از ارائه تعاريف ياد شده به ذكر رئوس اصلي يكي از اين روش‌هاي مواجهه با بحران پرداخته خواهد شد. سپس اين روش براي مواجهه با بحران‌هاي ناشي از حملات هوايي و موشكباران مناطق غير نظامي مورد بررسي قرار مي‌گيرد

1ـمقدمه

چرا بحران تا اين اندازه فكر بشر را مشغول كرده است؟

 بحران در طول تاريخ بشري همواره با انسان بوده است. حملات غارتگرانه كشور گشايان به سرزمين هاي ديگر، سيل، زلزله، هرج و مرج‌هاي اجتماعي و صدها نوع وقايع ديگر، بحران‌هايي هستند كه نسل‌هاي بشر همواره مجبور به تحمل خسارت‌ها و صدمات ناشي از آنها بوده‌اند.

مروري بر آنچه در سده‌هاي اخير در ايران رخ داده، ما را به اين نتيجه مي‌رساند كه ايران يكي از بحران‌ خيزترين كشورهاي جهان مي‌باشد. وقايع سياسي و به تبع آن، نظامي اتفاق افتاده در ايران و همين طور بلاخيز بودن فلات ايران، بر اين سخن مهر تائيد مي‌نهد.

 به دلايل زير ايران كشوري بحران خيز است:

- كشور ايران از نظر بلاياي طبيعي يكي از 10 كشور بلاخيز دنيا است.

- 90درصد جمعيت كشور در معرض خطرات ناشي از حوادث طبيعي است.

- كشور ايران از نظر آمار وقوع حوادث در دنيا مقام ششم را دارد.

- كشور ايران، ام القراي كشورهاي اسلامي است و در نتيجه مخاطرات نظامي و سياسي بسيار بالايي دارد.

- ايران از نظر استراتژيكي و اقتصادي در نقطه‌اي از جهان قرار گرفته كه مي‌توان گفت: از بيشتر بحران‌هاي جهاني اثر مي‌پذيرد. به طور مثال جنگ‌هاي جهاني اول و دوم را مي‌توان نام برد. همچنين جنگ آمريكا و عراق و ...

بنابراين لزوم داشتن يك مديريت بحران قوي در ايران امري اجتناب ناپذير مي‌نمايد. چيزي كه متاسفانه تنها در سال‌هاي اخير به آن پرداخته شده است. در اين مقاله تلاش ما اين است كه ضمن معرفي و تشريح بحران و ارائه يك تعريف دقيق از مديريت بحران، به معرفي يكي از انواع بحران‌هاي نظامي يعني بحران‌هاي ايجاد شده در بمباران‌ها و موشكباران‌هاي مناطق غير نظامي بپردازيم.

 2- تعريف بحران

 2-1) بحران چيست؟

تصور كنيد مدير يك شركت چند مليتي و بزرگ هستيد و در اولين روز كاري هفته خود را آماده مي‌كنيد كه يك هفته كاري خوب و موفق را پشت سر بگذاريد، صبح زود وارد اتاق كار خود مي‌شويد و متوجه مي‌شويد كارمندان شركت شما به خاطر مسائل حقوقي دست به اعتصاب زده‌اند. هنوز موضوع براي خود شما روشن نشده است كه با انبوهي از خبرنگاران رو به‌رو مي‌شويد. شركت شما دچار بحران شده است.

يا تصور كنيد در نيويورك زندگي مي‌كنيد و شاهد انفجار برج‌هاي سازمان تجارت جهاني هستيد و امنيت شما و خانواده‌تان دچار چالش‌ شده است. ترديدي نيست كه شما در شهري بحران زده زندگي مي‌كنيد. و يا خاطرات اولين روزهاي 8 سال دفاع مقدس را به ياد بياوريد. ايران و به خصوص سرزمين‌هاي جنوبي و غرب آن دچار، بحران‌ بودند. به اين اتفاقات مي‌توان وقوع زلزله و سيل و بسياري موارد ديگر را نيز افزود.

در هر فعاليت گروهي، از فعاليت‌هاي معمول در خانواده كه نوعي حركت گروهي محسوب مي‌شوند تا شركت‌هاي تجاري، احزاب سياسي، دولت‌ها و جريان‌هاي بزرگ بين المللي مشكلات و موانعي به وجود مي‌آيد كه پويايي آن فعاليت، به نحوه عبور از مشكلات و موانع وابسته است. به طور كلي حركت مطلوب يك مجموعه، گذر از يك وضعيت و رسيدن به وضعيت جديد و بهتر است. به همين علت رخ نمايي مشكلات جزء جدايي ناپذير يك فعاليت محسوب مي‌شود. از اين ديدگاه مي‌توان گفت مجموعه تلاش‌‌هاي صورت گرفته در توسعه علوم مديريت، در راستاي استخراج روش‌هايي براي عبور موفقيت آميز از اين مشكلات و موانع هستند.

بحران، بروز ناگهاني نيروي يا مجموعه‌اي از نيروهاي مخالف و غير قابل پيش بيني است كه بنياد و محوريت يك حركت هدفمند را تحت تاثير مخرب خود قرار مي‌دهد و در صورت عبور نكردن، از آن، صدمات جبران ناپذيري به اساس حركت وارد مي‌آورد.

تعريف فوق حاوي اين نكات است:

- بروز بحران به صورت ناگهاني و ضربتي است و نه تدريجي.

- در بحران، نيروي مخالف اساس و محوريت حركت را تحت تاثير قرار مي‌دهد و نه شاخ و برگ‌هاي حركت را.

- غير قابل پيش بيني بودن بحران در طرح مديريت بحران، نقشي اساسي دارد. شايد بتوان گفت كه بحران، قسمت اعظم انرژي ويرانگر خود را به واسطه غير قابل پيش بيني بودن خود كسب مي‌كند.

- در بحران قطع و انفصال روند طبيعي زندگي رخ مي‌دهد. (چنين انفصالي معمولا بسيار سخت و ناگهاني بوده و به هيچ وجه قابل پيش بيني نيست.)

- بحران اثرات مخرب بر تشكيلات اجتماعي مانند از بين رفتن و يا خسارت ديدن سيستم‌هاي دولتي، ساختمان‌ها، مخابرات و سرويس‌هاي ضروري را به خود به همراه دارد.

- در بحران شاهد گسترش فزاينده نيازهاي مردمي مانند سرپناه، غذا، پوشاك، كمك‌هاي اوليه و درماني و رواني هستيم.

 2-2 تقسيم بندي كلي بحران‌ها

تقسيم بندي‌هاي زيادي براي انواع بحران‌ها مي‌توان در نظر گرفت. يكي از مرسوم‌ترين تقسيم بندي‌هاي به شكل زير است:

1- بحران‌هاي ناشي از جنگ و درگيري بين كشورها.

2- بحران‌هاي ناشي از مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي در جامعه.

3- بحران ناشي از بالاياي طبيعي.

 1) بحران‌ هاي ناشي از جنگ:

هدايت و كنترل كامل بحران‌هاي ناشي از جنگ در اختيار نيروهاي مسلح است و سازمان‌هاي ديگر در زمينه‌هاي مختلف با اين نيروها همكاري مي‌كنند.

2) بحران هاي ناشي از مسائل سياسي، اقتصادي و اجتماعي در جامعه:

هدايت و كنترل اين بحران‌ها بر عهده دولت است و نيروهاي مسلح همكاري‌هاي لازم را در بخش امنيتي انجام مي‌دهند.

3) بحران‌هاي ناشي از بلاياي طبيعي:

اين بحران‌ها شامل زلزله، سيل، سونامي و ... مي‌باشند و هدايت آنها توسط تيمي از مديران مختلف كشوري و لشكري صورت مي‌گيرد.

به طور كلي اثرات و خصوصيات بحران را مي‌توان در سه بخش زير طبقه بندي نمود:

الف- سطح جهاني؛

ب- سطح ملي؛

ج- سطح منطقه‌اي

 2-3) تاثيرات بحران در سطح افكار عمومي؛

وقوع بحران به ويژه بحران‌هايي كه به هر دليلي مورد توجه عمومي قرار مي‌گيرند به وجود آوردنده شرايطي خاص در جامعه است. در فعاليت‌هايي كه به هر دليل با طيفي از مردم در ارتباط هستند بروز چنين شرايطي در طيف عامه مردم هم تاثير مي‌گذارد؛ چرا كه آنها هم جزئي از جامعه هستند. از اين رو برخورد صحيح با بحران مستلزم شناخت تاثيرات عمومي و به ويژه بحران بر افكاري عمومي مي‌باشد. از جمله تاثيرات عمومي بحران مي توان به موارد زير اشاره كرد:

(-3-2-1) تضعيف امنيت رواني در سطح افكار عمومي اين حالت به ويژه در بحران‌هايي كه امنيت ملي را تهديد مي‌كنند بارزتر است.

(2-3-2) بروز خلاءهاي شديد خبري. ويژگي‌هاي غير قابل پيش بيني بودن و سرعت بالاي وقوع بحران و از سوي ديگر اين ويژگي‌ بحران كه عموما حالت امنيتي و جنبه محرمانه دارد، نوعي خلاء خبري را ايجاد مي‌كند.

(2-3-3) وجود پتانسيل‌ شكسته شدن قالب‌هاي اجتماعي، فرهنگي يا سياسي، از ويژگي‌هاي عمومي بحران توانايي آن در شكستن قالب‌ها و چارچوب‌هاي پذيرفته شده است. به همين دليل فرايند حركتي بحران از اين زاويه نيز بايد مورد مداقه قرار گيرد.

(2-3-4) اثرات بحران در حوزه‌هاي اقتصاد عمومي برخي از بحران‌ها (به عنوان مثال بحران ناشي از وقوع جنگ احتمالي) مجموعه اي از فرايندهاي مخرب در اقتصاد عمومي را پايه‌ريزي مي‌كنند. از جمله چنين فرايندهايي مي‌توان به احساس كمبود و يا قحطي كاذب اشاره كرد.

(2-5-3) بحران‌هاي تعمدي. گاهي براي انحراف افكار عمومي و برگرداندن توجه عمومي از مطالبي خاص و پنهان كردن موضوعي كه نبايد فاش شود و گاهي به منظور اغفال رسانه‌ها از واقعه‌اي خاص، از چنين روش‌هايي استفاده مي‌شود. بنابراين مكانيزم كنترل بحران بايد در تحليل‌هاي خود اين احتمال را هم در نظر داشته باشد.

(2-3-6) تضعيف مكانيزم‌هاي امنيتي دولتي. در بحران‌هاي شديد و كوتاه مدت به دليل توجه مكانيزم‌هاي امنيتي دولتي به بحران و غفلت از روال‌هاي جاري، پتانسيل‌ وقوع بزهكاري‌هاي اجتماعي (مثل دزدي) افزايش مي‌يابد. در اين شرايط افزايش توان امنيتي مجموعه مديريت بحران، ضروري است. (مانند آنچه در زلزله بم ديده شد.)

(2-3-7) تاثير عملكرد رقبا بر افكار عمومي. بروز بحران، عرصه‌اي بزرگ براي رقابت رقبا مي‌گشايد. بخشي از مكانيزم مقابله با بحران بايد متوجه اين عرصه رقابتي باشد.

 2-4) فرصت‌هايي كه بحران مي‌تواند براي يك سيستم به همراه داشته باشد

علي رغم تمامي پيامدهاي خطرناك و جدي كه به واسطه وقوع بحران حاصل مي‌شود، به صورت بالقوه شرايطي را براي مديران قابل فراهم مي‌كند كه جهش قابل توجهي در تيم تحت مديريت خود صورت دهد و اين به نحوه برخورد آنها بستگي دارد. از جمله اين شرايط مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:

2-4-1) قالب شكني ساختار قبلي: يكي از مسائلي كه مديران با آن سرو كار دارند، قالب‌هاي شكل گرفته است كه رانده‌مان دلخواه را ندارند. قالب‌هايي مثل ارتباطات درون يا بيرون مجموعه‌اي و ميزان فرمان پذيري كاركنان. بحران يكي از بهترين قالب شكن‌ها مي‌باشد و يك مدير ورزيده با استفاده از شرايط آمادگي خود و تجارب و قابليت‌هاي موجود به بهترين نحو از آن استفاده مي‌كند.

2-4-2) ايجاد همدلي و همراهي بيشتر: عبور از بحران به عنوان يك هدف مقطعي كلي، مجموعه را تحت تاثير يك همدلي و وحدت قرار مي‌دهد كه منجر به ايجاد تجربه‌اي موفق در ذهن افراد شده و مي‌تواند وحدتي ادامه دار را موجب شود.

2-4-3) محك نظام مديريت: بحران، محكي عالي براي ارزيابي سيستم تحت مديريت و مجموعه‌هاي مرتبط بيرون از سيستم مي‌باشد. ارزيابي توانايي‌هاي مخالف سيستم از جمله قدرت حفظ تمركز، توان تصميم گيري، ميزان هماهنگي، عملكردهاي مديران، ميزان آمادگي و هوشياري، آشكاري خلاءهاي و نقاط ضعيف، ميزان وفاداري و خير خواهي و تعلق خاطر سازماني پرسنل و ... از اين دسته هستند.

3) مديريت بحران

در حالي كه در گذشته، نقش مدير در بحران، محدود به شتافتن به محل (يا مورد) واقعه و كوشش در مهار كردن آن و جلوگيري از خسارت بيشتر بود، امروزه مجموعه نظرياتي وجود دارد كه زمينه اصلي آن پيشنهاد اين فكر است كه مدير بايد بحران را پيش بيني و براي آن برنامه ريزي كند.

مديريت بحران، علمي كاربردي است كه به وسيله مشاهده سيستماتيك بحران‌ها و تجزيه و تحليل‌ آنها در جستجوي يافتن ابزاري است كه به وسيله آن بتوان از بروز بحران‌ها پيشگيري نموده و يا در صورت بروز آن در خصوص كاهش آثار آن، آمادگي لازم، امداد رساني‌ سريع و بهبودي آن اقدام نمود.

- نجات و درمان مصدومين.

- كاهش خسارات مالي و اقتصادي.

- به حداقل رسانيدن مدت زمان مهار بحران.

- كنترل آثار روحي و رواني ساكنين.

- توجيه و هدايت افكار عمومي به منظور كمك‌هاي ممكن.

- كنترل و كاهش اتلاف منابع.

- كنترل امنيتي منطقه بحران.

- افزايش ضريب امنيت در سطح كشور، منطقه و جهان.

- جلب و افزايش اطمينان و اعتماد افكار عمومي.

- افزايش كارايي و كار آمدي اركان درگير حضور در بحران‌هاي ساير كشورها (در صورت نياز).

 3-1- خلاصه يك مدل براي مواجهه با بحران‌ها

در نگاه اول به نظر مي‌رسد مواجهه با بحران‌هاي مختلف به دليل ناشناخته و غير مترقبه بودن آنها امري مشكل و محال باشد، حال آنكه مطالعات روي بحران‌هاي ثابت كرده است براي مواجهه با همه بحران‌هاي يك مكانيزم مشترك كه شامل چهار بند اساسي مي‌باشد، لازم است. لازم به ذكر است موضوع اين بحث بسيار گسترده‌ تر از مجال اين مقاله است در اينجا تنها به بيان اين چهار بند اساسي بسنده مي‌كنيم.

3-1-1 پذيرش و شناخت بحران

 چگونه مي‌توانيد ميزان آسيب پذيري در مواجهه با بحران را كاهش دهيد. ابتدا بايد سيستمي براي مواجه با بحران داشته باشيد، براي داشتن يك سيستم براي مديريت بحران سطحي از اطلاعات و آگاهي‌ها لازم است و در واقع بايد يك بررسي همه جانبه قبل از وقوع بحران صورت گيرد.

اين بررسي شامل موارد زير مي‌شود:

- اطلاعات اجرايي و اداري عمومي.

- اطلاعات مديريتي و برنامه كنترلي.

- آشنايي با احتمال وقوع و ميزان و شكل آسيب رساني يك بحران (انواع بحران‌ها).

- توصيف وظايف و گروه‌ها.

اين اطلاعات و شناخت از بحران در قالب يك مديريت همشمند بحران به دست مي‌ايد كه با توجه به نوع بحران انتخاب مي‌شود.

 3-1-2- آمادگي

آمادگي بعد از مرحله پذيرش بحران مي‌باشد و به مجموعه تداركاتي و آمادگي‌هاي لازم در مواجهه با بحران گويند.

الف- آمادگي و پيشگيري: كه شامل فعاليت‌هايي مي‌شود كه براي پيشگيري از وقوع بحران بايد انجام شود. طبيعي است اين فعاليت‌ها با توجه به شناختي صورت مي‌گيرد كه از چگونگي بحران در اختيار مديران قرار دارد و در قسمت‌ 3-1-1 به آنها پرداخته شد.

ب- شناخت و دسته بندي وقايع و اقدامات متقابل:

اين فعاليت‌ها معمولا در 3 مرحله پيش از بحران، حين بحران و پس از بحران صورت مي‌گيرد و مستلزم انجام امور زير مي‌شود.

 - به كار انداختن سيستم مديريت بحران.

- به كار انداختن ابزارهاي لازم براي اجرايي كردن طرح مديريت بحران.

- به كارانداختن سيستم مديريت بحران و استفاده از همه نهادهاي مربوطه.

 ج - واكنش‌هاي‌ براي تقليل اثرات بحران بر بازماندگان.

مجموعه فعاليت‌هايي كه براي حفاظت از بازماندگان بحران (شامل آسيب ديدگان و ...) و كاهش آسيب‌ها و جلوگيري از اثرات بعدي بحران انجام مي‌شود.

 د- بازگشت به حالت عادي، مجموعه فعاليت‌هايي كه براي بازگرداندن شرايط به حالت عادي قبل از بحران صورت مي‌گيرد گفته مي‌شود.

 3-1-3- آموزش و باز آموزي

آموزش نيروها و افراد عادي كه به هر طريقي با بحران ارتباط دارند، سومين قسمت از فعاليت‌هايي است كه بايد در مواجهه با بحران انجام داد. آموزش و بازآموزي يكي از فعاليت‌هاي حساس و مهم در مديريت بحران در جوامع مي‌باشد. كه شامل قدم‌هاي زير مي‌شود:

الف- آناليز وظايف: وقتي كه يك برنامه مجتمع آموزشي طراحي مي‌شود، ابتدا بايد مهارت‌ها، داشته‌ها و روش‌هاي كاربردي ايفاي نقش رضايت‌بخش در شرايط بحراني دسته بندي گردند.

ب- گسترش دروس: سرفصل‌هاي آموزشي بايد از روي آناليز وظايف مهارت‌ها بدست آيد.

ج- دستور العمل‌ها، كتابچه‌هاي آموزشي و ساير موارد آموزشي تدوين گردد.

د- نظام ارزشيابي كه بعد از تدوين مجموعه دروس ميزان آمادگي علمي نفرات براي مواجهه با بحران را نشان مي‌دهد.

3-1-4- مديريت اطلاعات

يكي از مهم‌ترين موارد در مواجهه با هر بحران، مساله مديريت اطلاعات است كه معمولا ناديده گرفته مي‌شود. در واقع با پايان يافتن مراحل اصلي مواجهه با بحران نمي‌توان گفت كار به طور كامل به پايان رسيده است. پس از بحران تمامي اطلاعات، مستندات و آموخته‌هاي مربوط به بحران بايد جمع‌آوري و مستند‌سازي شود تا در الگو سازي‌ها بعدي مورد توجه قرار گيرند.

 

4) استفاده از مدل پيشنهادي مواجهه با بحران‌هاي ناشي از بمباران و موشك‌ باران مناطق غير نظامي

امروزه وقوع جنگ در جهان تقريبا به امري عادي تبديل شده است. زياده جوئي قدرت‌ها بزرگ نظامي و اقتصادي جهان و سوء استفاده فروشندگان بزرگ اسلحه، جهان را به ميدان جنگ بين كشورهاي كوچك و بزرگ تبديل كرده است.

از سوئي ديگر، كشورهايي چون جمهوري اسلامي ايران كه در مورد آرمان‌هاي خود هيچ گونه تسامحي را پذيرا نيستند، در مقابل هجوم كشورهاي بيگانه تسامحي را پذيرا نيستند، در مقابل هجوم كشورهاي بيگانه سر تسليم فرو نمي‌آورند. صرف‌نظر از اينكه جنگ با چه انگيزه‌هايي آغاز شده است و چه قدرت هايي در آن دخيل هستند، براي جامعه انساني به عنوان يك بحران بزرگ محسوب مي‌شود كه زيان‌هاي جاني، اقتصادي، رواني و ويراني‌هاي بسياري را با خود به همراه دارد.

استفاده از روش‌هاي غير انساني متاسفانه به روشي متداول بين كشورهاي درگير تبديل شده است. كه واقعيتي تلخ‌تر از خود جنگ مي‌باشد. كم هستند كشورهايي كه درگير جنگ باشند و مناطق غير نظامي آنها با حمله هواپيماها و موشك‌باران نيروهاي دشمن مورد تعرض قرار نگيرد. در اين مواقع مردم غير نظامي مستقيما وارد صحنه جنگ مي‌شوند و دامنه بحران اين بار به صورت مستقيم به محيط غير نظامي كشيده مي‌شود.

در اين قسمت از مقاله سعي مي‌كنيم به كمك روش ارائه شده در قسمت 3-1 براي مواجهه با بحران، الگويي براي مواجهه با بحران‌هاي مربوط به حملات هوايي و موشكباران مناطق غير نظامي ارائه دهيم و به عنوان يك مطالعه موردي اين بحران و روش ‌هاي مواجهه با آن را مورد تجزيه و تحليل قرار دهيم.

اكنون مراحل، چهارگانه ياد شده در قسمت 3-1 را براي حالت بحراني مورد نظر، بررسي قرار مي‌دهيم.

5- پذيرش و شناخت بحران

 5-1 علل و چگونگي رخ دادن بحران

ملاحظه شد كه عمده موارد مرتبط با پذيرش و شناخت بحران را مي‌توان در شناخت اثرات و شكل بحران و تقسيم بندي فعاليت‌ها و وظايف سازمان‌ها و ارگان‌هاي مختلف در خصوص مواجهه با بحران و احتمال وقوع بحران تقسيم كرد. در خصوص بمباران و موشك‌باران مناطق غير نظامي مي‌توان اين موارد را به شكل زير بيان نمود.

حمله هوايي به مناطق غير نظامي از هنگام جنگ جهاني اول آغاز شده و اكنون نيز بلااستثنا در تمامي جنگ‌ها متاسفانه به عنوان روشي غير انساني ولي مرسوم شناخته مي‌شود. اوج اين حملات را مي‌توان در حمله تاريخي هواپيماهاي امريكايي به هيروشيما و ناكازاكي دانست. بمب اورانيومي فرو افتاده بر هيروشيما تا پايان سال 1945 ميلادي در حدود 140 هزار نفر و در فاصله سال‌هاي 1946 تا 1951 شصت هزار نفر را قرباني كرد. بمب پلوتونيومي به كار گرفته شده در ناكازاكي نيز با اين كه قدرتي بيش از بمب هيروشيما داشت. به خاطر شرايط جغرافيايي ناكازاكي (كه در دو دره جدا از هم واقع شده) تلفاتي كمتر از هيروشيما يعني نزديك به يكصد هزار كشته بر جاي گذاشت.

علت بمباران و موشك باران غير نظامي را مي‌توان به شرح زير عنوان نمود:

الف- نزديك بودن محل استقرار اهداف اقتصادي و نظامي به محل زندگي مردم معمولي كه باعث اشتباه در هدف‌گيري و در نتيجه آسيب رسيدن به مردم و تاسيسات غير نظامي مي‌شود.

ب- تخريب روحيه، به ستوه آوردن مردم غير نظامي و استفاده رواني از شرايط به وجود آمده در مناطق غير نظامي و استفاده رواني از شرايط به وجود آمده در مناطق غير نظامي جهت ضعيف كردن جامعه در دفاع و تحميل اراده به نيروهاي مقابل.

ج- منحرف كردن ذهن استراتژيست‌هاي نظامي از ميدان واقعي نبرد.

د- متحمل كردن ضربات اقتصادي سنگين به طرف مقابل و ناتوان كردن او در ادامه جنگ.

 2- آسيب‌هاي وارده به افراد و مراكز غير نظامي بر اثر بمباران و موشك‌ باران

حملات هوايي آسيب هاي شديد و بعضا جبران ناپذيري را به مردم و تاسيسات غير نظامي وارد مي‌كنند، هر چند كه دامنه اين آسيب‌ها و خسارات بسيار گسترده مي‌باشد، در زير تلاش كرده‌ايم به يك دسته بندي نسبتا دقيق از آثار اين حملات اراده دهيم:

الف- آسيب‌هاي جاني: در قسمت‌هاي قبلي به چند مثال در اين خصوص اشاره شد. درصد توانايي يك انسان بدون سرپناه براي حفظ جان خود در مقابل حملات هوايي صفر مي‌باشد. حتي افرادي كه در پناهگاه‌هاي معمولي قرار دارند، از درصد ايمني بسيار پاييني در مقابل حملات سلاح‌هاي پيشرفته و ويژه برخوردار هستند. نگاهي به آمار و ارقام منتشر شده اين واقعيت را به وضوح نشان مي‌دهد، كه جان انسان‌ها بزرگ‌ترين هزينه‌اي است كه اين حملات به يك جامعه تحميل مي‌كنند.

 ب- آسيب ديدن تاسيسات و مراكز اقتصادي: امروزه توانايي و قدرت سلاح‌هاي مهاجمين آنقدر زياد است كه حتي بتن‌هاي مسلح با ضخامت چند متر هم گاهي قادر به جلوگيري از نفوذ اين سلاح‌ها نيستند. ضربات مهلك اين سلاح‌ها منجر به از كار افتادن مراكز حياتي مانند: نيروگاه‌ها، سيستم‌هاي توزيع آب و سوخت شده و علاوه بر ضررهاي جبران ناپذيري كه براي آينده به جاي مي‌گذارند، مناطق غير نظامي را با اختلال اساسي روبرو مي‌كند.

 ج- اختلال در سيستم‌هاي حياتي: آب،‌غذا، برق، سوخت و ... نيازهايي هستند كه در صورت نبودن آنها يك جامعه كاملا به صورت بحراني در مي‌آيد. آسيب‌هاي وارده بر اثر موارد فوق بدون ترديد بر روي اين عوامل حياتي تاثير ويژه خواهند گذاشت. به اين ليست موارد درماني و بهداشتي را بايد افزود. شيوع عفونت، افزايش تعداد آسيب ديدگان حملات نظامي و مسائل پيش آمده بر اثر كمبود دارو و مواد غذايي (در صورت ادامه روند حملات) مي‌توانند دردسرهاي بزرگ را براي جامعه و مديران آن به وجود بياورد.

 

د- مسائل امنيتي: ناامني در سطح اجتماعي يكي ديگر از چالش‌هايي است كه حمله هوايي به مناطق نظامي با خود در پي خواهد داشت. سو استفاده مخالفان رژيم از يك سو و فعاليت هاي بزه‌كاران اجتماعي (نظير سرقت‌هايي كه بعد از بمباران از مناطق آسيب ديده صورت مي‌گيرد و يا احتكار مواد حياتي و مهم) از سوي ديگر بر بحران به وجود آمده دامن مي‌زنند.

 ه- جنبه‌هاي رواني: شايد مهم‌ترين هدف بمباران‌ها و موشك‌باران مناطق غير نظامي وارد آوردن ضربه‌هاي مهلك رواني به جامعه باشد. به اين دليل در اين قسمت به تفصيل بيشتري به اين مطلب مي‌پردازيم.

[يكي از هدف‌هاي اصلي حكومت‌هاي درگير جنگ در بمباران هوايي مراكز صنعتي و غير نظامي و يا حتي نظامي، تضعيف روحيه شهروندان و نيروهاي رزمي آن كشورها و تهييج آنان براي ترك صحنه نبرد و قيام عليه حكومت‌هاي خويش است.

برخي از تحليل‌گران نظامي بر اين باورند كه بمباران‌هاي هوايي موجب تقويت روحيه مردم و افزايش حمايت آنان از رژيم حاكم بر كشورشان مي‌شود. مهم‌ترين حامي اين رويكرد، موسسه «بررسي بمباران استراتژيك ايالات متحده آمريكا» است،با اين باور كه بمباران شهرها و مردم غير نظامي، سرمايه گذاري هنگفت در زمينه‌اي كاملا غير اثربخش است؛ در عين حال، بسياري از مطالعات ديگر، نتايجي مغاير با يافته‌ ادعاهاي اين موسسه ارائه داده‌اند. افزون بر آن، عقل سليم حكم مي‌كند بپذيريم كه مردم غير نظامي نه تنها نسبت به تخريب خانه‌ها و شهر و روستاي خود و كشته شدن عزيزانشان بر اثر بمباران بي‌تفاوت نيستند بلكه اين پيامدها موجب تضعيف روحيه آنان و پديد آمدن زمزمه‌هاي پايان جنگ در ميان آنان مي‌گردد.

به طور كلي بسياري از مطالعات حاكي است كه بمباران‌هاي جنگ جهاني اول و دوم اثر ويران كننده‌اي بر شهروندان كشورهاي مورد يورش هوايي بر جاي نهاده است؛ مثلا بمباران لندن توسط آلمان، علاوه بر اينكه خشم و نفرت مردم آن شهر را نسبت به آلمان‌ها افزايش داد، آنها را از حكومت بريتانيا نيز متنفر ساخت؛ در عين حال، محققاني كه به بررسي و مقايسه تاثيرات رواني ناشي از بمباران‌هاي جنگ جهاني اول و دوم پرداخته‌اند، اذعان دارند كه در جنگ جهاني دوم، رفتار مردم در برابر حملات هوايي نسبت به جنگ اول شجاعانه تر بوده است؛

دولت‌هاي مورد يورش حملات هوايي، اغلب براي كاهش ميزان تاثيرات رواني بمباران‌ها بر مردم در برآورد و اعلام ويراني‌هاي ناشي از بمباران‌ها به دو گونه متفاوت عمل مي‌كند. آنها يا تمايل به اغراق گويي دارند و ميزان ويراني‌ها را بسيار بيشتر از رقم خسارات واقعي اعلام مي‌كنند و يا تمايل به بي‌اهميت جلوه دادن خسارات دارند و رقم واقعي را بيان نمي‌كنند.

نوع اول، يعني «اغراق گويي» به منظور محكوم ساختن دشمن نزد افكار عمومي و جنايتكار جنگي معرفي كردن او، رايج‌تر است. شيوه دوم دست كم گيري هنگامي صورت مي‌گيرد كه كشور مورد يورش قصد داشته باشد به دشمن خود بقبولاند كه جنگ را نخواهد باخت و تحمل مردمش بيش از آن است كه او مي‌پندارد؛ به عبارت ديگر كشور مورد يورش به بي‌اعتنايي وانمود مي‌كند. بيم از شورش مردم نيز يكي از علت‌هاي متوسل شدن دولت‌ها به شيوه دست كم گيري‌ است؛ يعني آنان بيم آن دارند كه مردم با اطلاع يافتن از عمق ويراني‌ها و تلفات، دولت خويش را مجبور به متاركه جنگ كنند. نكته ديگري كه در بمباران هاي هوايي بايد بدان توجه كرد، واكنش متفاوت مردم و وابستگان به حكومت كشور مورد يورش در برابر بمباران‌ها است. فرماندهان رده بالاي نظامي و دولتمردان نه تنها ممكن است متاثر از بمباران‌هاي هوايي از رسيدن به هدف‌هاي خود در ادامه جنگ صرف‌نظر نكنند، بلكه چه بسا ممكن است آنان بمباران‌ها را دستاويز ادامه جنگ قرار دهند؛ حال اين‌كه واكنش مردم در برابر حملات هوايي به گونه‌اي ديگر است. مخالفان جنگ و يا مخالفان دولت پس از مورد يورش هوايي قرار گرفتن كشورشان جسورتر مي‌شوند و مخالفت‌هاي خود را آشكار مي‌سازند و حتي ممكن است مردم را به شورش‌هاي همگاني تشويق كنند و در واقع اين عده از بمباران هوايي كشورشان بيشترين بهره برداري لازم را به نفع خود بكنند. روحيه بي‌طرف‌ها نيز ممكن است تحت تاثير بمباران ضعيف‌تر شود و برخي از آنان آماده پيوستن به صف مخالفان كردند، اما طرفداران پر و پا قرص حكومت و جنگ يك كشور عليه كشور ديگر نه تنها تحت تاثير بمباران‌ها روحيه خود را نمي‌بازند و عليه كشور و حكومتشان شورش به راه نمي‌اندازند، بلكه خشم و نفرت آنان نسبت به دشمنشان افزايش مي‌يابد و سران كشورشان را براي انتقام جويي از دشمن تحت فشار قرار مي دهند.]

 3- تقسيم بندي نيروهاي فعال در بحران:

- نيروهاي نظامي و انتظامي حاضر در مناطق غير نظامي.

- سازمان‌هاي امداد و پزشكي.

- نيروهاي هلال احمر و صليب سرخ.

- سازمان آتش نشاني.

- شهرداري‌ها.

 

يك نمونه: جنگ شهرها در طول جنگ تحميلي ايران و عراق به عنوان نمونه اي از بمباران ها و موشك‌ باران‌هاي هوايي ،حملات پي در پي هوايي و موشكي به نقاط مسكوني شهرهاي ايران طي نزديك به 8 سال دفاع مقدس، به چهار دوره تقسيم شده است كه آخرين دوره جنگ موسوم به (جنگ شهرها) از تاريخ 23/11/66 آغاز مي‌شود و اين در حالي است كه از تاريخ 22/1/65 تا تاريخ مذكور طي حملات رژيم بعثي عراق 4900 تن از كودكان، زنان و مردان بي‌گناه در شهرهاي ايران شهيد و 23 هزار تن مجروح شده بودند.

برابر گزارش سازمان ملل در طي جنگ تحميل در اثر بمباران كور دشمن بعثي 130 هزار خانه به كلي تخريب و به 190 هزار خانه خسارات عمده‌اي وارد شده است.

اولين حمله موشكي عراق عليه شهرهاي ايران 16 مهر ماه سال 1359 با شليك سه فروند موشك به شهر مقاوم دزفول آغاز شد كه بر اثر اصابت اين 3 موشك به نقاط مسكوني شهر 50 تن به شهادت رسيده و تعدادي نيز مجروح شدند.

رژيم عراق در نخستين دوره حملات خود به شهرها و روستاهاي ايران كه از تاريخ 13/11/62 آغاز شد، 39 شهر و روستا را مورد حمله هوائي خود قرار داد و 1227 نفر از مردم غير نظامي و بي‌دفاع ساكن شهرها را به شهادت رساند و 4682 نفر را مجروح كرد.

در دومين مرحله جنگ شهرها كه از تاريخ 5/3/63 آغاز شد رژيم بغداد 115 بار مردم ساكن 27 شهر جمهوري اسلامي ايران را مورد حمله موشكي، هوائي و توپخانه خود قرار داد كه در نتيجه طي 20 روز 570 تن از مردم بي‌دفاع ساكن شهرهاي ايران به شهادت رسيده و 1332 نفر مجروح شدند. در سومين مرحله جنگ شهرها عليه مردم مظلوم ايران در زمستان سال 65 كه با بمباران و موشك‌ باران همراه بود 65 شهر مورد اصابت 27 موشك و 236 بار حمله هوائي و گلوله‌هاي توپ‌ قرار گرفتند و در نتيجه 3035 نفر شهيد و 11150 نفر مجروح شدند. در دوره دوم از مرحله چهارم حمله به شهرهاي ايران توسط عراق كه از 23/11/66 تا پايان فروردين ماه 67 ادامه يافت 189 فروند موشك به ايران شليك شد كه 132 فروند آن به مناطق مسكوني بيمارستان‌ها، مدارس، فروشگاه‌ها و نقاط پر رفت و آمد تهران اصابت كرد. در اين مدت 25 موشك به قم، 22 فروند موشك به اصفهان، 4 فروند موشك به تبريز، 3 فروند موشك به اصفهان، 4 فروند موشك به تبريز، 3 فروند موشك به شيراز ادامه يافت. 189 فروند موشك به ايران شليك شد كه 132 فروند آن به مناطق مسكوني، بيمارستان‌ها، مدارس، فروشگاه‌ها و نقاط پر رفت و آمد تهران اصابت كرد و در اين مدت 25 موشك به تبريز، 3 فروند موشك به شيراز و 2 فروند موش از 60 هزار شهيد و مجروح ثبت شده است كه اكثر قريب به اتفاق شهدا و مجروحان را كودكان، زنان بيمارستان بستري شده در بيمارستان‌ها و دانش آموزان مدارس و سالخوردگان تشكيل مي‌دهد كه در صورت وجود پناهگاه‌هاي مطمئن گروهي، خانوادگي و انفرادي در شهرها باعث كاهش تاثيرات اصابت، موج، تركش بر ابنيه شهري باعث كاهش تاثيرات اصابت، موج، تركش بر ابنيه شهري مي‌گرديد. بررسي اثرات تخريبي حملات موشكي عراق به شهر تهران و اجراي تهديدات لازم باعث كاهش شديد تلفات نيروي انساني شده و يكي از عوامل بازدارنده بروز جنگ‌هاي شهري بود.

لازم به ذكر است تمامي گروه‌ها فوق و همچنين تمامي فعاليت‌‌هاي مربوط به پذيرش و شناخت بحران همچنين فعاليت‌هاي مربوط به آمادگي مواجهه با بحران زير نظر يك مديريت واحد صورت مي‌گيرد. كه در اين مقاله به دليل گستردگي موضوع طراحي مديريت بحران از بسط دادن اين موضوع صرف‌نظر مي‌شود.

2- آمادگي در مواجهه با بحران.

 1- آمادگي براي پيشگيري از وقوع بحران.

مجموعه فعاليت‌هايي كه مي‌توان براي پيشگيري از هجوم نظامي نيروهاي مهاجم در جنگ بر عليه مناطق غير نظامي انجام داد را مي‌توان به شكل زير تقسيم بندي كرد:

الف- فعاليت‌هاي ديپلماتيك: اين فعاليت‌ها شامل تمامي تلاش‌ها و رايزني‌هاي سياسي و بين‌المللي مي‌شود كه براي جلوگيري از وقوع چنين مواردي صورت مي‌گيرد. ديپلمات‌ها و اعضاي وزارت امور خارجه هر كشور نقش بسزايي در جلوگيري از انجام حملات هوايي به مناطق غير نظامي از طريق برقراري ارتباط با سازمان‌هاي جهاني از جمله سازمان ملل متحد ايفا مي‌كنند. داشتن يك رسانه جمعي قوي نيز در جهت روشن كردن اذهان مردم جهان در خصوص اين‌گونه فعاليت‌هاي ضد بشري بسيار مثمر ثمر مي‌باشد.

ب- پوشش‌هاي دفاعي: كه شامل داشتن سيستم دفاع موشكي (دفاع عامل) و دفاع غير عامل و آمايش سرزميني قوي مي‌باشد. بازتاب چنين سيستم‌هايي در نيروهاي دشمن رعب ايجاد كرده و از تاخ و تاز بي‌محاباي آنها در مناطق غير نظامي تا حدود زيادي جلوگيري مي‌كند. (در بخش هاي بعدي توضيحات مهمتري در اين خصوص خواهيم داد.)

 2- شناخت و دسته بندي وقايع و اقدامات متقابل

 اين فعاليت‌ها را مي‌توان به دو قسمت اساسي تقسيم كرد:

الف: فعاليت‌هايي كه قبل از بحران بايد صورت گيرد (تدابير دفاعي).

به مجموعه فعاليت‌هايي گفته مي‌شود كه قبل از وقوع بحران صورت مي‌گيرد تا در صورت مواجهه با بحران ميزان آسيب پذيري، به كمترين حد ممكن برسد. در اين قسمت براي آشنايي بيشتر به بخشي از اقدامات صورت گرفته توسط چند كشور در اين خصوص اشاره مي‌كنيم:

 

ب- فعاليت‌هايي كه در حين وقوع بحران بايد صورت گيرد: (تدابير تداركاتي):

 - برقراري يك فرماندهي متمركز (كه زير نظر مديريت ارشد بحران كار مي‌كند.)

- برقراري سيستم مخابراتي براي برقراري ارتباط با ساير قسمت‌هايي كه در معرض بحران قرار دارند.

- عمليات مهندسي

- عمليات مهندسي شامل موارد زير مي‌باشد:

- آواربرداري (كه بخصوص در ساعات اول بحران بسيار مهم است.)

- زنده يابي (كه بخصوص در ساعات اول بحران بسيار مهم است.)

- جمع آوري و تدوين اجساد (كه هم به لحاظ شرعي،بهداشتي و رواني مهم است.)

- احداث و مرمت‌ شريان‌هاي حياتي.

- احداث باندهاي تعجيلي.

- ايجاد اردوگاه‌هاي موقت.

- ايجاد تاسيسات آب‌رساني و برق رساني.

- برقراري امنيت: (در سه سطح بين المللي، ملي و منطقه‌اي)

- فعاليت‌هاي امدادي (نجات و مداواي مصدومين، عمليات انتقال مصدومين و ...)

- عمليات حمل و نقل و ترابري هوايي: (حمل و نقل ماشين آلات مورد نياز، تخليه و بارگيري امكانات مورد نياز مناطق بحران زده، انتقال نيروهاي امدادي به منطقه، تخليه آوارگان از منطقه بحران زده، ايجاد آمبولانس‌هاي هوايي)

- عمليات پشتيباني: (آبرساني، توزيع هداياي مردمي، پشتيباني پزشكي، سوخت رساني، تامين ماشين آلات و اقلام مورد نياز مناطق بحران زده)

- ج- واكنش براي تقليل اثرات بحران.

اگر فعاليت‌هايي كه بعد از فروش نشاندن بحران به موقع و درست صورت پذيرد بسياري از اثرات بحران از جمله اثرات رواني كاهش مي‌يابد. اين فعاليت‌ها شامل موارد زير مي‌شوند:

 

- درمان كامل آسيب ديدگان.

- تهيه مسكن موقت.

- برآورده كردن نيازها اوليه.

- روان درماني و مددكاري اجتماعي (پر اهميت)

 3- آموزش و بازآموزي

مقوله آموزش و باز آموزي مقوله‌اي بسيار گسترده‌ است، تنها در اينجا به صورت تيتروار به موارد پر اهميت در اين زمينه اشاره مي‌كنيم. اين آموزش‌ها دقيقا به دو بخش عمومي كه مربوط به مردم عادي است و آموزش‌هاي مربوط به نيروها و مقامات مسئول تقسيم مي‌شود.

- آموزش كمك‌هاي اوليه.

- مانورهاي آموزشي در مورد لحظات مواجهه با بمباران و موشك باران.

- آموزش موارد مربوط به بهداشت رواني.

- آموزش‌هاي مربوط به زندگي در پناهگاه‌ها.

- آموزش‌هاي مربوط به نيروها و مقامات مسئول.

- آواربرداري و عمليات نجات.

- عمليات امداد.

 4- مديريت اطلاعات

اين كار نياز به سازماندهي‌ها و آموزش‌هاي خاصي دارد. در اين زمينه ما تجربه ارزشمند 8 سال دفاع مقدس را در اختيار داريم كه مي‌توان با استفاده از آن و مستند سازي اطلاعات آن در مديريت بحران بهره جست.

 5- نتيجه گيري و پيشنهادها

1- جنگ ميان اسلام با جبهه كفر، شرك و نفاق تا شكست كامل دشمنان در شكل‌هاي مختلف وجود دارد. امكان مواجهه با كفار و زياده طلبان هر لحظه وجود دارد. دشمنان اسلام چنان كه تاكنون نشان داده‌اند از هيچ روش غير انساني براي خاموش كردن چراغ دين و انسانيت فروگذار نمي‌كنند. بنابراين ما بايد خود را براي هر نوع رويارويي آماده كنيم.

2- آنچه در اين مقاله ارائه شد تنها خلاصه‌اي از رئوس مطالب در خصوص بحران مربوط حملات موشكي و هوايي به مناطق غير نظامي بود، بدون ترديد هر كدام از مطالب مطرح شده خود سرفصلي است براي انجام مطالعاتي دقيق‌تر و مبسوط تر، بنابراين پيشنهاد مي‌شود در اين خصوص با تعريف پروسه‌هاي دقيق تحقيقاتي و با ايجاد ضمانت اجرايي براي موارد فوق آمادگي كامل براي مواجهه احتمالي با چنين بحران‌هايي كسب شود. سرفصل‌هاي اصلي مطالعاتي در اين خصوص مي‌تواند به قرار زير باشد.

الف- بررسي دقيق احتمال وقوع چنين حوادثي در سال‌هاي آتي (مثلا بازه‌هاي مختلف زماني 5، 10 و 20 ساله)

ب- شناخت توانايي دشمن در ايجاد آسيب و تخمين آسيب‌هاي احتمالي وارده با توجه به شناخت دشمن.

ج- طراحي تيم‌ها و گروه‌هاي دخيل در مهار بحران و تعيين نقش اجرايي هر يك از نهادها در هنگام مواجهه با بحران‌ و تنظيم و تصويب يك مدل دقيق براي مديريت بحران ياد شده.

د- طراحي سيستم‌هاي پناهگاهي،برنامه‌هاي روان‌درماني، فعاليت‌هاي امدادي و ... با توجه به شناخت دشمن و ميزان آمادگي داخلي با استفاده از تجارب كشورهاي ديگر.

ه- مستند سازي حوادث مربوط به بمباران‌هاي 8 سال دفاع مقدس.

 

منابع:

1)     نشريه سنگر شماره 14، مديريت بحران، محسن نمكيان

2) نشريه سنگر شماره 14، مديريت بحران و نقش نيروهاي مسلح در شرايط بروز بلايا و حوادث طبيعي، علي اكبر پوري

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 05 فروردین 1394 ساعت: 0:15 منتشر شده است
برچسب ها : مدیریت بحران,

ترکيبوزن  

تودهٔجسمرامى‌توانبهدونوعبافتتقسيمکرد: يکىبافتبدونچربىکهشاملعضلات،استخوانواندام‌هامى‌باشدوديگرىبافتچربي. درصدنسبىبافتبدونچربىوبافتچربىکهساختاروترکيببدنراتشکيلمى‌دهندمى‌تواندبه‌عنوانمعيارترکيببدنباشد. ترکيببدنبهدلايلمختلفمهماست:

۱. نسبتبالاىبافتبدونچربىنشانه‌اىازظرفيتبالاىانجامکاراستونسبتبالاىبافتچربىباظرفيتانجامکاررابطهٔمنفىدارد؛

۲. وزناضافىناشىازبافتچربىبهبارومقاومتکاردرموقعحرکتبدناضافهمى‌شود؛

۳. چربىاضافىمى‌توانددامنهٔحرکترامحدودکند؛

۴. چاقي،شخصرادرمعرضخطرسکتهوابتلاءبهبيمارىقلبىوعروقي،فشارخونومرضقندقرارمى‌دهد.

ترکيببدنهمچنينمى‌تواندبه‌دليلاثرىکهبراحساسفردمى‌گذاردمهمباشد. جوامعزيادىبراىاندام‌هاىورزيدهارزشقائلهستند. چاقىممکناستبهخودپندارىبهشکلمنفىکمککند؛لذابراىاشخاصچاقايجادارتباطباديگراندشوارمى‌شود. بهيادداشتهباشيدکههرشخصمقدارىبافتچربىداردکهبراىحفاظت،پوششوعايق‌سازىوذخيرهٔانرژىلازماست. زنانبهحداقلبافتچربى )درحدود۱۲درصدازوزنبدنخود( براىحمايتکارکردهاىفيزيولوژيکدورهٔباردارىنيازمندهستند. تنهاوزناضافىناشىازبافتچربىباآمادگىجسمانىوتندرستىارتباطىمنفىدارد.

افرادمى‌توانندازدوعاملاصلىمحيطىيعنىرژيمغذايىوورزشبراىتنظيممقدارنسبىبافت‌هاىبدونچربىوچربىبدنخوداستفادهکنند. انسانمى‌تواندغذاىزيادىمصرفکندکهمنجربهذخيرهٔچربىاضافىمى‌شود. چونفعاليتجسمىنيازبهانرژىدارد،بدنکالرىحاصلازغذاىمورداستفادهرابراىفعاليتقرارداده،ازذخيرهشدنآنبه‌عنوانبافتچربىجلوگيرىمى‌کند.

حفظونگهدارىترکيببدنتااندازه‌اىبهتعادلبينکالرىمصرفشدهدررژيمغذايىوميزانمتابوليکبه‌ اضافهٔمقدارفعاليتجسمىکهانجاممى‌دهيدمربوطمى‌شود. ميزانمتابوليک،مقدارانرژىاستکهدرزمانمعينىبراىادامهٔکارکردبدنمصرفمى‌شود. افرادازايننظرباهممتفاوتهستند. برخىازافرادکالرىبيشترىنسبتبهديگرانبراىادامهٔزندگىمصرفمى‌کنند. ميزانمتابوليکتحتکنترلهورمون‌هاىمختلفىاست؛لذابهراحتىنمى‌توانيددرکوتاهمدتآنراتغييردهيد. درمقابل،مى‌توانيدسطحفعاليتوورزشخودرابه‌طورروزانهکنترلکنيد.

ترکيببدنوورزش

بافتچربىدرطىدودورهبه‌ سرعتافزايشمى‌يابد. ششماهاولبعدازتولدودوبارهدراوايلدورهٔنوجواني. دردختراناينافزايشدرسراسردورهٔنوجوانىادامهمى‌يابد،درحالىکهدرپسراناينافزايشمتوقفشده،ممکناستبراىمدتىمعکوسشود. بافتعضلانىنيزدردورهٔطفوليتبهسرعترشدونمومى‌کندوسپسدردورهٔکودکىبهحالتيکنواختدرمى‌آيدودوبارهدردورۀنوجوانىوجهشرشدبه‌طورچشمگيروقابلتوجهدرپسرانافزايشمى‌يابد. رژيمغذايىياورزشممکناستاينالگوىعمومىراتغييردهد. بيشازحدغذاخوردنمنجربهوزناضافىهمراهباچربىخواهدشدوگرسنگىکشيدنمى‌تواندمنجربهکاهشبيشازاندازهٔسطوحچربىبدنشود،به‌طورى‌کهبدنانرژىموردنيازخودراازشکستنبافتعضلانىواستفادهازآنبه‌دستمى‌آوردودرنتيجهبافتعضلانىراضايعمى‌کند. ورزش،کالرىوانرژىرامى‌سوزاندوبه‌صورتبالقوهترکيببدنراتغييرمى‌دهد،بنابراينرابطهٔبينترکيببدنوورزشمستلزمتوجهدقيقاست.

درهردوتحقيقاتمقطعىوبلندمدت،پژوهشگرانرابطهٔبينورزشوترکيببدنراآزمايشکرد‌ه‌اند. تحقيقاتمقطعىعموماًنشانداده‌اندکهدرصدچربىبدنجوانانورزشکاردرمقايسهباکودکانگوشه‌گيرپائين‌تراست )پاريزکوا،۱۹۷۳(. باوجوداين،غيرممکناستبتوانازطريقتحقيقاتمقطعىتعيينکردکهشيوۀزندگىفعالمنجربهلاغرشدنبدنمى‌شود )ممکناستکودکانلاغرفعاليتراراحت‌ترتشخيصدهند،لذاشيوهٔزندگىفعالرااختيارکنند(. تحقيقاتبلندمدتارزشبيشترىدرخصوصمطالعهٔروابطبينسطوحفعاليتوترکيببدنرادارند،بنابرايندرهرکجاکهامکانداشتهباشد،دربارهٔاطلاعاتمربوطبهتحقيقاتبلندمدتبحثخواهيمکرد.

پاريزکوايکرشتهتحقيقدرزمينهٔترکيببدنوسطوحفعاليتپسرانودختراندرچکواسلواکىسابقانجامداد. تحقيقنخستازنوعمقطعىبودويکىازچندتحقيقىبودکهکودکانکمسنوسالراموردآزمايشقرارداد. تحقيقاتديگراوازنوعبلندمدتبودند. درتحقيقمقطعي،ولانسکىوپاريزکوا )۱۹۷۶( اندازه‌هاىچربىزيرپوستدوگروهازکودکانراکهسنآنهابين۲تا۵سالبودباهممقايسهکردند. يکگروهازکودکاندرکلاسويژهٔتربيتبدنىهمراهباوالدينخودشرکتکردند،درحالىکهگروهديگردرهيچنوعبرنامهوکلاستربيتبدنىشرکتنکردند. چربىزيرپوستکودکانىکهدرکلاستربيتبدنىشرکتکردهبودند،حتىدراينسنکم،درسطحپائينىبود.

ترکيببدنىسالخوردگان

به‌طورىکهدرمباحثقبلىملاحظهشدوزنکلىبدنافرادمعمولاًدربزرگسالىافزايشمى‌يابدکهبازتابتجمعچربىاست؛سپسبعداز۵۰سالگىوزنکلىبدنکاهشمى‌يابدکهاينامرنيزبازتابکاهشتودهٔعضلانىبدناست،نهکاهشوزنچربي. دردورهٔسالخوردگىوپيرىکاهشسختىووزناستخوانوبافتعضلانىهردومى‌توانداضافهشدنبافتچربىرابپوشاند. شواهدديگرپيشنهادمى‌کنندکهاينتغييراتدرترکيببدنپيامدغيرقابلاجتنابکهولتوپيرىاست؛براىمثال،شفارد)۱۹۷۸ب( اطلاعاتبه‌دستآمدهٔپالوک،فروتاوآزانو )۱۹۷۴و۱۹۷۸( رادرموردافرادشرکت‌کنندهدررشتهٔدووميدانىکهسنآنهابين۴۰تا۷۰ساليابيشتربودجمع‌آورىکرد. اينافرادباافزايشسنتمايلىبراىافزايشوزنياچربىبدنخودنداشتند. علاوهبراين،سالخوردگانىکههنوزدرطولهفته۳۰تا۴۰ميل )۴۸۰۰۰تا۶۴۰۰۰متر( مى‌دويدندنشاندادندکهکاهشتودهٔعضلانىبدنآنهاقابلتوجهنيست.

سالتينوگريمبى )۱۹۶۸( همين‌طوردربينبزرگسالانىکهبه‌طورمنظمدرورزشدويدنوجهت‌يابىشرکتکردهبودنداثرىازبالارفتنوزنچربىبدنپيدانکردند،اگرچهآنهامقدارىازوزنبدنخودرابعدازسن۴۵سالگىازدستدادنداحتمالدارداينامرانعکاسکاهشتودهٔعضلانىبدنباشد. هيت،هاگبرگواحسانى )۱۹۸۱( سطوحمشابهىازدرصدچربىبدنوتودهٔعضلانىبدنرادرورزشکارانجوانوورزشکارانپيش‌کسوتىکهسنآنهادرحدود۵۰تا۷۲سالبودثبتکرده‌اند. ظاهراً،ادامهدادنتمرين‌هاىمقاومتىدردورهٔبزرگسالىاثرمطلوبىبرترکيببدنآنهاخواهدداشت؛اگرچههنوزسؤالاتدربارهٔدامنهٔکاهشتودهٔعضلانىبدنبعدازسن۴۵سالگىبهجاىخودباقىاست.

آياسالخوردگانىکهبرنامه‌هاىورزشىراآغازمى‌کنندمى‌توانندتغييراتسودمندىدرترکيببدنخودبه‌وجودآورند؟تحقيقاتانجامشدهبراىرسيدنبهپاسخاينسؤالمبهماست. بعضىازپژوهشگرانتغييرکمياهيچ‌گونهتغييرىدرموردوزنبدن،وزنچربي،ياتودهٔعضلانىبدندرسالخوردگانىکهورزشراشروعکردهبودندبه‌دستنياوردند )آدامزوديوريس،۱۹۷۳؛ديوريس،۱۹۷۰؛پاريزکواوآيزلت،۱۹۶۸(. برعکسسيدني،شفاردوهاريسون )۱۹۷۷( کاهشتخمينىدرصدچربىبدنوچربىزيرپوسترادرسالخوردگانىکهبهمدت۱۴هفتهدربرنامهٔتمرينمقاومتىشرکتکردهبودندبهثبترسانيدند. تعدادکمىازسالخوردگاندراينتحقيقبهتمريناتخودبراىيکسالادامهدادندووزنچربىبيشترىراازدستدادند،ليکنازوزنبدنآنهاکاستهنشد. اينمطلبحاکىازآناستکهبهتودهٔعضلانىبدنافزودهشدهاست. بديهىاست،تحقيقاتبيشترىبراىروشنشدنيافته‌هائىکهباهمتعارضدارندموردنيازاست.

کودکان

درکشورهاىصنعتىرواجچاقىحتىدربينکودکانبسيارزياداستوتعدادزيادىازافراددرسنبزرگسالىچاقمى‌شوند. چنانچهقبلاًبهآناشارهشد،چاقىازنظرپزشکىواجتماعىچيزىناخواستهاستاينامربه‌ويژهدرموردکودکانصادقاست. کودکانفربهبهاحتمالزيادبزرگسالانچاقخواهندشدکهدرمعرضخطربيمارىقلبي،سکته،مرضقندوفشارخونقرارمى‌گيرند. علاوهبراين،کارجسمىکودکانفربهازنظراقتصادىضعيفاست. ظرفيتانجامکارآنهاپائيناست؛زيرابدنآنهابهانرژىبيشترىنيازداردتابتواندوزناضافىناشىازچربىآنهارابهحرکتدرآورد )وامبرواوهمکاران،۱۹۷۱؛درپاريزکوا،۱۹۷۷(. درطولسال‌هايىکهکودکفربهبهخودپندارىمى‌رسد،بايدبابازخوردمنفىبزرگسالانوهمسالاندرموردچاقىخودبرخوردکند )آلن،۱۹۷۳؛دويروماير،۱۹۷۳؛استونکاردومندلسون،۱۹۶۷). حتىکودکان۶سالهبهنوعىنسبتبهافرادچاقواکنشمنفىنشانمى‌دهند(وادنواستونکار،۱۹۸۵). براىمربيانمطلوباستتادراينامردخالتکنندودرصورتامکانبه‌طورمثبتبرعواملىکهموجبچاقىکودکمى‌شودتأکيدکرده،تأثيرگذارهستند.

کاهشکالرىدريافتى

انسانمى‌توانددرطولزمانبااستفادهازموادوخوراکى‌هاىکمکالرىوافزايشميزانفعاليتبه‌منظورسوختنکالرىبيشترياترکيبىازهردوعاملازچاقىخودبکاهد. افزايشمقدارفعاليتجسمىبهتنهايىاثرىتدريجىخواهدداشت؛زيرادويدنملايمبهمسافتتقريبى۳۲۰۰متربه‌طورنمونهدرحدود۱۵۰کالرىانرژىرامى‌سوزانددرصورتىکهبراىکمکردنتقريبى۵/۰کيلوگرمازوزنچربىفردبايد۳۵۰۰کالرىمصرفکند.

براىکودکانفربهکدامروشبراىکمکردنوزنبدنبهتريناست؟پرخورىدراطفالبسيارنادراستوتحقيقاتىکهدرموردرابطهٔبينکالرىخوراکى‌هاوچاقىاطفالانجامشدهاست،نتوانستهرابطهٔمثبتىبينايندودرآنهاگزارشکند(رابرتزوهمکاران،۱۹۸۸؛روزوماير،۱۹۶۸؛وابکىوهمکاران،۱۹۸۳). يااينکهاينرابطهرادرنوجوانانبرقرارسازد(رولندوبليسل،۱۹۸۶). باوجوداينکاهشميزانفعاليتحرکتىازويژگى‌هاىعمومىکودکانچاقاست(بولن،ردوماير،۱۹۶۴؛جانسون،بورکوماير،۱۹۵۶؛رابرتوهمکاران،۱۹۸۸). براىمثالاستفانيک،هيلدوماير(۱۹۵۹)دريافتندکهدربين۱۴پسرفربهوو۱۴پسرلاغرکهدراردوىتابستانىشرکتکردهبودندپسرانچاقکالرىکمترىازطريقموادخوراکىبه‌دستآوردند؛به‌دليلآنکهآنهاکمترازپسرانلاغراندامفعاليتداشتند. کمحرکتىشايدازچاقىناشىنمى‌شود،ليکنمقدمهٔآناست ) پاريزکوا،۱۹۷۷(.

موقعىکهکودکاناضافهوزنپيدامى‌کننددچاريکدورباطلمى‌شوند. کودکفربهبه‌طورنسبىبايدتلاشبيشترىدرموقعفعاليتازخودنشاندهد؛لذافعاليتکردنبراىاوکمترلذت‌بخشاستوازاشتياقمشارکتاوکممى‌شود )حتىدرمواقعىکهفعاليتبهنوعىشاملبازىياورزشاست(؛دراينصورتکودککالرىکمترىازانرژىاضافىخودرامى‌سوزاندواضافهوزنبههمانصورتباقىمى‌ماند. باوجوداينکهکسىرابطهبينکالرىحاصلازخوراکىوچاقىراثابتنکردهاست،تحقيقاتمعاصردرموردچاقىبررژيم‌هاىغذائىپرچربىوداراىقندفراوانمتمرکزشده‌اند )اوسکاي،۱۹۸۹(. شايدنوعرژيمغذائىبيشترازتعدادکلکالرىمصرفشدهمهمبود،داراىاثربيشترىبرچاقىباشد. مى‌توانازتحقيقاتبيشتردراينزمينهبهره‌مندشد.

بزرگسالانىکهبه‌طورچشمگيرکالرىحاصلازخوراکى‌هارابدونورزشکردنکم ‌مى‌کنندممکناستتودهٔعضلانىبدنخودراهمراهباوزنچربىکاهشبدهند. براىجلوگيرىازاينامر،ورزشکردنهم‌زمانباکاهشکالرىخوراکى‌هابيشتريناثررادرکمکردنوزنبدنخواهدداشت. کودکانموقعىکهکالرىحاصلازخوراکى‌هارابههزارکالرىدرروزکاهشدهندممکناستبه‌طورموقتميزانرشدخودراکُندکننديااينکهآنرامتوقفسازند )وامبروا،۱۹۶۱؛درپاريزکوا،۱۹۷۷(. مصرفوسوزاندنکالرىبيشترازطريقورزشبهکودکاجازهمى‌دهدتاازوزنخودبکاهد؛درحالىکهسطحمعينوبى‌خطرىازکالرىحاصلازخوراکى‌هاراحفظمى‌کند. بنابراينورزشکردننقشاساسىدرکمکردنوزندرهرسنوسالىبه‌ويژهدردورهٔکودکىدارد. افرادىکهداراىاضافهوزنهستندبايدهدفخودرابراىاحترازازکاهشتودهٔعضلانىبدن،فعاليت‌هاىورزشىشديدوکنترلکردنکالرىخوراکى‌هاقراردهندوتنهاازمقدارغذاىخودکمنکنند.

نقشعواملژنتيکىدرچاقىکاملاًروشننيست. جداکردناثرعواملژنتيکىازعادت‌هاىتغذيهوفعاليتحرکتىخانواده‌هابسياردشواراست. تحقيقاتمعاصرتنهااثرمحدودىازتوارثژنتيکىرامستندساختهاستواينامربيشترمربوطبهچربى‌هاىداخلىاستتاچربى‌هاىزيرپوستى )بوچاردوهمکاران،۱۹۸۸(. افرادنمى‌توانندتوارثژنتيکىخودراانتخابکنند،امامى‌توانندسطوحفعاليتجسمانىخودراکنترلوتنظيمکنند.

افزايشفعاليتبدنى

افزايشفعاليتبدني. پاريزکواوهمکاراناو )۱۹۷۷( به‌طورتجربىاثرافزايشسطحفعاليتجسمىکودکانچاقرابررسىکردند. آنها۷کودکراباميانگينسنى۸/۱۱سالدرطولاردوىتابستانىبهمدت۷هفتهموردتحقيققراردادند. پسرانسطوحفعاليتخودرابالابردندوهمچنينمقدارکالرىخوراکىخودراکنترلکردند )روزانهدرحدود۱۷۰۰کالري(. درطولتابستانآزمودنى‌هاىوزنبدنخودرابه‌طورمتوسطبهمقدار۴/۱۱درصدکاهشدادند،درحدود۵کيلوازوزنچربىآنهاکمشدودرصدتودهٔعضلانىبدنخودرااز۹/۶۹درصدبه۹/۷۵درصدافزايشدادند. درآغازتابستان،سطحاسيدچربآزادپسران )سوختقابلاستفادهٔملکول‌هاىترى‌گليسيريدکهبدنبايدآنهاراشکستهوبسوزاند( درطىورزشروبهکاهشرفتودرطىدورهٔاستراحتبعدازورزشدرسطحپائينباقىماند. درآخرتابستانسطحاسيدچربآزادآنهادرطىدورهٔاستراحتبه‌طورچشمگيرافزايشيافت. اينتغييراحتمالاًبه‌دليلاينبودکهتوانايىآنهادرتدارکوسوختچربىازذخايرموجوددربدنپيشرفتکردهبود. بنابراينبرنامهٔورزشىدرافزايشفعاليتمتابوليکىبافتچربىمؤثرواقعشدهبود.

باوجوداينکهپاريزکواتوانستنتايجمطلوبومثبتىازبرنامهٔتابستانىگزارشدهد،اماتحقيقاتبعدىاو )۱۹۷۷( مشکلعامىراآشکارساخت. اينکودکانوقتىازاردوبهمحيطخانهٔخودبرگشتندمجدداًوزنچربىبدنآنهاکهدراردوپائينرفتهبودبهجاىاولبازگشت. موفقيتاغلببرنامه‌هاىمداخله‌گروروش‌هاىمربوطبهآن،بستگىبهادامهٔمشارکتدرفعاليت‌هاىورزشىوحمايتونظارتخانوادهدارد. آموزشاصولتغذيهوتمرينورزشىبراىکودکانووالدينآنهاباارزشومفيداست.

بعضىازتحقيقاتحاکىازآناستکهبدن،سلول‌هاىتازهٔبافتچربىراتنهاقبلازتولد،ماه‌هاىاوليهٔبعدازتولدودردورهٔنوجوانىمى‌سازد )هيرشونيتل،۱۹۶۸و۱۹۷۰(. بعدازدورهٔنوجواني،تنهااندازهٔسلول‌هاىچربىتغييرپذيرهستند. تحقيقاتدراينزمينهبسيارمحدوداست،امااينتحقيقاتدقيقهستند. تمرينورزشىوتغذيهٔمناسببراىجوانانبه‌ويژهدردوره‌هاىحساسمهماست. تحقيقاتانجامشدهمربوطبهحيواناتنشان ‌مى‌دهدکهورزششديدومنظمازتشکيلسلول‌هاىاضافىچربىدرحينرشدجلوگيرىمى‌کند،اينامرشايدکنترلوزنبدنرابعدهاآسان‌ترکند.

سنجشعملکردهوازى

براىسنجشعملکردهوازىمى‌توانازچندينروشاستفادهکرد. يکىازروش‌هاىمتداولسنجشواندازه‌گيرىفعاليت‌هاىاستقامتي،بيشينهٔاکسيژنمصرفىيااوجتهويهٔاکسيژناستکهمعناىآنحجمبيشينهٔاکسيژناستکهبدندرظرفمدتيکدقيقهمصرفمى‌کند )هيوارد،۱۹۹۱؛زيرن،۱۹۸۹(. هرقدربدنبتواندباکفايتبيشتراکسيژنرامصرفکند؛يعنىاينکهبراىانجامکارمعيناکسيژنکمترىمصرفکند،ازآمادگىبيشترىبرخورداراست.

باآزمونسنجشبيشينهٔاکسيژنمصرفي،مى‌توانيدمقدارواقعىاکسيژنمصرفشدهدريکفعاليترااندازه‌گيرىوارزيابىکنيد. اينمقداراکسيژنرامى‌توانبرحسباکسيژنمصرفشدهدرهردقيقه،بهازاءهرکيلوگرمازوزنبدنبيانکرد. بيشينهٔاکسيژنمصرفىيکشاخصمتداولاستکهازآندرتحقيقاتمربوطبهاستقامتکودکانوبزرگسالاناستفادهمى‌شود. مى‌توانيدمقدارآنراازروىيکزمانمحدودوشدتتمرينزيربيشينهتخمينبزنيد،لذاازبردنورزشکارتامرحلهٔخستگىمفرطاحترازکنيد. علاوهبرايناندازه‌گيرىاکسيژنمصرفىبهطريقمستقيمبه‌دليلپيچيدگىونيازبهوسايلآزمايشگاهىگرانقيمتدرمقابلروشغيرمستقيممقرونبهصرفهنيست. دوچرخه‌سوارىبردوچرخه‌ٔکارسنجياراهرفتنودويدنروىنوارمتحرکمعمولاًتمرينىدرجه‌بندىشدهاستومى‌توانازآنهادرآزمون‌هاىزيربيشينهوبيشينهاستفادهکرد.

اندازه‌گيرى‌هاىمربوطبهتوانهوازىوظرفيتهوازىدرهرحرکتىبه‌طوراختصاصىانجاممى‌شود )ماننددوچرخه‌سواري،دويدنوغيره(،لذانتايجِبه‌دستآمدهازورزش‌هاىمختلفرابايدبااحتياطمقايسهکرد. کودکانکمسندرموقعآزمايشبردوچرخهٔکارسنجبراىحفظآهنگوسرعتحرکتبادشوارىمواجهمى‌شوند.

يکىديگرازشاخص‌هاىواکنشفيزيولوژيکنسبتبهتمرينورزشىبلندمدتظرفيتبيشينهٔکاراست؛بهمعنىبيشترينوبالاترينبارِکارىکهفردىمى‌تواندقبلازرسيدنبهخستگىمفرطتحملکند )آدامز،۱۹۷۳(. چوناينامربهحداکثرتلاشفردنيازدارد،ممکناستبرانگيختناوبهمنظورانجامکارورفتنتاخستگيِمفرطدشوارباشد؛باوجوداحتمالکم،ممکناستکهفرددچارحملهٔقلبىشود. بههميندليلممکناستشماازکودکانيابزرگسالاننخواهيدکهخودرابهخطرانداخته،تارسيدنبهخستگىمفرطتلاشکنند. تخمينزدنظرفيتانجامکارازطريقآزمون‌هاىتوانايىکارىزيربيشينهبراىارزيابىاينگروه‌ها،روشىاستارجحوقابلاجراء.

اندازه‌گيرىسايرشاخص‌هاىاستقامت،کمترمتداولاست؛براىمثال،مى‌توانيدبيشينهٔبازدهقلبىرابه‌طورمستقيماندازه‌گيرىکنيد،امااجراءاينآزمونبه‌طورمستقيمدشواراست؛زيرابراىانجامآنبردنيکلولهدرداخلبدنضرورىاست. اندازه‌گيرىتغييراتالکتروکارديوگرافىدرحينانجامفعاليت،بههنگاممطالعهدرموردبزرگسالانجالبتوجهاست؛زيراهدفاصلىآنشناسايىکارکردقلببيماراست.

مناسب‌تريناندازه‌گيرى‌هادرسنجشآمادگىاستقامتىکودکانوبزرگسالانبراىاهدافتحقيقاتي،بيشينهٔاکسيژنمصرفىبراىتغييراتدرتوانهوازي،سازگارىبافعاليت‌هاىورزشىدرحدزيربيشينهبراىتغييراتدرظرفيتهوازىاست.

چنديننفرازپژوهشگرانسعىکرده‌اندتاآزمون‌هاىميدانىبراىکودکانمعينکنند،تاازاينطريقبتوانندتاحدودىهمانندکاردرآزمايشگاه،استقامتافرادرابه‌طورپاياتخمينزنند. آزمون‌هاىميدانىبهمربيانفرصتمى‌دهدتابدونوسايلآزمايشگاهىبتوانندعملکردهوازىرااندازه‌گيرىکنند. آنهانتايجبه‌دستآمدهازکارآزمايشگاهىرابااجراءدوهاى۸۰۰،۱۲۰۰و۱۶۰۰مترروى۸۳نفرازکودکانکلاس‌هاىاولتاسومابتدايىمقايسهکردند. نتايجحاصلازدو۱۶۰۰متردرمقايسهبادوهاى۸۰۰مترو۱۲۰۰متربراىدخترانوپسراندرپيش‌بينىبيشينهٔاکسيژنمصرفىازاعتباربيشترىبرخورداراست. ميانگينسرعتدو۱۶۰۰مترضريبهمبستگىبيشترىرابابيشينهٔاکسيژنمصرفىنشانداد. ازاينرومى‌تواننتيجه‌گيرىکردکهدو۱۶۰۰متر،آزمونميدانىبهترىبراىاندازه‌گيرىاستقامتکودکاندرمقايسهبادوهاىکوتاه‌تراست. اينآزمونثابتکردکهروشبازآزمايىازاعتباربالايىبرخورداراست )کراهنبخلوهمکاران،۱۹۷۸(. اماپژوهشگرانهنوزنيازبهتعييناعتباروصحتاينآزمون‌هادارند.

تغييراتناشىازرشددرعملکردهوازى

تغييراتناشىازرشددرعملکردهوازي. کودکاننسبتبهفعاليت‌هاىورزشىبلندمدتچگونهواکنشنشانمى‌دهند؟سيستمگردشخونکودکانعموماًبازدهکمترىدارد )بار - اور،شفاردوآلن،۱۹۷۱(؛بدينمعنىکهبازدهقلبىآنهاکمترازبزرگسالاناست. چنانچهمى‌دانيدبازدهقلبي،حاصلضربحجمضربهوتعدادضربانقلبدرمدتيکدقيقهاست. کودکانداراىحجمضربه‌اىکمترىنسبتبهبزرگسالانهستندواينامرنشانمى‌دهدکهاندازهٔقلبآنهاکوچکتراست. کودکانکمبودحجمضربه‌اىخودراتاحدودىباضربانبيشترقلبدردقيقهجبرانمى‌کنند،باوجوداينهنوزبازدهقلبىآنهاتااندازه‌اىکمترازبزرگسالاناست. درخونکودکانهمچنينهموگلوبينکمترىمتراکماست. تراکمهموگلوبينمربوطبهتوانايىخوندرحملاکسيژناست.

مى‌توانيدچنينفرضکنيدکهايندوعامل،يعنىبازدهکمترسيستمگردشخونوسطحپائينهموگلوبينمنجربهيکسيستمانتقالاکسيژنمى‌شودکهدرکودکانکارآيىکمترىدارد. بااينحال،توانايىآنهادررساندناکسيژنبيشتربهعضلاتفعال،نسبتبهبزرگسالان،اينعواملراجبرانمى‌کند )ماليناوبوچارد،۱۹۹۱؛شفارد،۱۹۸۲(. نتيجهٔآندرمقايسهبابزرگسالانيکسيستمانتقالاکسيژنمؤثراست. کودکانهمچنينسيستم‌هاىهوازىخودرابهترازبزرگسالانبسيجمى‌کنند. کودکاندرمقايسهبابزرگسالاندرفعاليت‌هاىورزشىبلندمدتمقاومتکمترىدارند. شايداينامرنتيجهذخايرگليکوژنىکمتردرآنهاباشد. موقعىکهذخايرگليکوژنىآنهاروبهاتماماست،ادامهٔفعاليتبراىآنهامحدودمى‌شود. بانموکودکان،بازدهکمترسيستمگردشخونبه‌تدريجباپيدايشتغييراتزير،رفعمى‌گردد.

۱. اندازهٔقلبآنهابزرگترمى‌شود؛

۲. تراکمهموگلوبيندرخونآنهاافزايشمى‌يابد؛

۳. توانايىاستخراجاکسيژنبهاندازهٔسطوحآندربزرگسالانکاهشپيدامى‌کند.

تحقيقاتمقطعىوبلندمدتهردونشانداده‌اندکهبيشينهٔمطلقاکسيژنمصرفىبه‌طورخطىازسن۴سالگىتااواخردورهٔنوجوانىدرپسرانوتاسن۱۲يا۱۳سالگىدردخترانافزايشمى‌يابد )ميروالدوبيلي،۱۹۸۶؛شولواوهمکاران،۱۹۹۰(. تصاويرزيراينروندرابينسنين۶تاحدود۱۶سالگىنشانمى‌دهد. پسرانودخترانتاحدودسن۱۲سالگىازنظربيشينهٔاکسيژنمصرفىمشابههستند،هرچندپسرانداراىميانگينبالاترهستند. رابطهٔقوىبينبيشينهٔمطلقاکسيژنمصرفىوتودهٔعضلانىوبدونچربىبدنغالباًميزانپيشرفتوتفاوت‌هاىآنرادربيندخترانوپسرانتوجيهمى‌کند. درواقع،اگربيشينهٔاکسيژنمصرفىرابه‌طورنسبىدرنظربگيريموازاندازهٔمطلقآنهاصرف‌نظرکنيموآنرابروزنبدنيابهعددديگرىتقسيمکنيم،تصويرآنکاملاًمتفاوتمى‌شود. چنانچهدرتصويرزيرمشخصاستبيشينهٔاکسيژنمصرفىدررابطهباوزنبدندردوره‌هاىکودکىونوجوانىبراىپسرانتقريباًثابتاست. دردختراناحتمالاًبه‌دليلافزايشبافتچربىبدنآنهاکاهشمى‌يابد. موقعىکهبيشينهٔاکسيژنمصرفىدررابطهباتودهٔعضلانىوبدونچربىبدنموردبررسىاست،نتايجبه‌دستآمدهبعدازدورهٔبلوغکاهشپيدامى‌کندوتفاوتبيندختروپسرباقىمى‌ماند. 

رابطه بين بيشينهٔ اکسيژن مصرفى و سن. در تصوير A ارقام مربوط به بيشينهٔ مطلق اکسيژن مصرفى محاسبه شده است

در تصوير B بيشينهٔ اکسيژن مصرفى و ارقام آن نسبت به هر کيلوگرم وزن بدن محاسبه شده است. نتايج پسران با دايره‌هاى توپر و نتايج دختران با دايره‌هاى تو خالى مشخص شده است

بنابرايننمووافزايشوزنبدندردورهٔبلوغکمىسريع‌ترازرشدبيشينهٔاکسيژنمصرفىاست )ماليناوبوچارد،۱۹۹۱(. بيشينهٔاکسيژنمصرفىممکناستعلاوهبراندازهٔبدن،تااندازه‌اىوابستهبهبلوغوباليدگىباشد؛زيرامقايسهٔبيشينهٔاکسيژنمصرفىباسندرنوجوانانىکهسنآنهامختلفاستولىاندازهٔجسمىمشابهىدارند،وجودرابطه‌اىرانشانمى‌دهد )اسپرينارواوريزينور،۱۹۷۸(. دونوجوانراکهازنظراندازهشبيهبههمهستند،ممکناستازنظربيشينهٔاکسيژنمصرفىباهماختلافداشتهباشند،اگرچهيکىازآنهاازلحاظفيزيولوژيکازديگرىباليده‌ترباشد.

اگرچهبيشينهٔاکسيژنمصرفىبهترينشاخصاندازه‌گيرىاستقامتاست،امکاندارداجراءدويدنرادرکودکانبه‌ خوبىبزرگسالاننتوانازاينطريقپيش‌بينىکرد. آزمون‌هاىدوبراىکودکان،بيشترمربوطبهظرفيت‌هاىغيرهوازىآنهااست. علاوهبراين،مکانيزم‌هاىتهويهٔهوادرکودکان،کمتربودنذخايرهوازىونارسايى‌هاىمکانيکي،همهبرآمادگىاستقامتىآنهااثرمى‌گذارند. درمسائلمربوطبهاستنباطسطحبيشينهٔاکسيژنمصرفىکهازطريقاجراءدويدنبه‌دستآمدهاستبايداحتياطکرد.

مهمآناستکهمربيانبتوانندرابطهٔبينافزايشاندازهٔبدنوپيشرفتتوانايىمقاومتدرمقابلخستگىناشىازورزشرادرطولدورهٔرشدبشناسند. بارشدونموبدن،اندازهٔقلببزرگترمى‌شود،حجمضربه‌اىآنافزايشمى‌يابدومقدارهموگلوبينخونوتودهٔعضلانىبدنزيادترمى‌شود. اينعواملموجبافزايشبازدهقلبودرنتيجهافزايشظرفيتانجامورزشوتمرينوبيشينهٔمطلقاکسيژنمصرفىمى‌گردد. کودکانعليرغمسنتقويمىيکسانازنظراندازهٔجثهبايکديگرمتفاوتهستند،دراينصورتارزيابىظرفيتتمرينوورزشبايدبيشتربراساساندازهٔجثهباشدنهسن. درگذشته،مربياندراکثرموارداساساينارزيابىراتنهابرپايهٔسنقرارمى‌دادند.اگرچهانتظارداريمکهحدمتوسطظرفيتتمرينوميانگيناندازهٔجثهٔگروه‌هاىمختلفکودکانونوجوانانباافزايشسنآنهابالاتررود،ليکنظرفيتتمرينتابعميزانباليدگىاستوتوجهانفرادىمى‌طلبد.درکودکان،اندازهٔجثهبهمراتببهترازجنسيتمى‌تواندمعرفميزاناستقامتآنهاباشد؛اگرچهبعدازبلوغ،ميانگينبيشينهٔمطلقاکسيژنمصرفىپسراندرمقايسهبادخترانبهميزانقابلتوجهىبالاتراستومى‌تواننداينفاصلهرادرسراسرعمرحفظکنند. چندينعاملبهاينتفاوت‌هاىجنسىکمکمى‌کندکهيکىازآنهاترکيببدناست. حدمتوسطافزايشتودهٔعضلانىدرپسراندردورهٔنوجوانىبيشترازحدمتوسطافزايشبافتچربىآنهااست. جالبايناستکهزنانداراىبيشينهٔاکسيژنمصرفىمساوىبامردانبهازاءهرکيلوگرموزنتودهٔعضلانىبدنهستند،ولىموقعىکهبافتچربىنيزدرآنمحاسباتمنظورشود،زنانداراىبيشينهٔاکسيژنمصرفىکمترىنسبتبهمردانمى‌شوند. يکىديگرازعواملمربوطبهتفاوت‌هاىجنسىوبيشينهٔاکسيژنمصرفي،تمايلبانوانبهداشتنتراکمکمترهموگلوبينخوندرمقايسهبامرداناست )استراند،۱۹۷۶(.موقعىکهپسرانبهپاياندورهٔنوجوانىمى‌رسندازنظربيشينهٔاکسيژنمصرفىوظرفيتکاروتمرينازدخترانپيشىمى‌گيرند )جدولزير( عواملمحيطي،بهخصوصتمرينبرظرفيت‌هاىاستقامتىزنانومرداندرطولعمراثرمى‌گذارد. بنابراينعجيبوشگفت‌آورنخواهدبوداگرببينيديکزنپرتحرکوفعالداراىبيشينهٔاکسيژنمصرفىزيادترىازيکمردغيرفعالوکم‌تحرکاست.

توجه: براساسنتيجه‌گيرى‌هاىهاولومکناب )۱۹۶۶(. اندازه‌گيرى‌هابدونآگاهىازعاداتافرادآزمايششدهدرمدرسهانجامشدهاست. اگردرجهٔحرارتمحلکنترلمى‌شد )۲۰۫و۲۲۫سانتى‌گراد( وبرخىازروش‌هاىتجربىمورداستفادهقرارمى‌گرفتاحتمالاًنتايجبه‌دستآمده۱۰درصدبالاتربود. اندازه‌گيرى‌هابرحسبواتبرکيلوگرمازوزنبدناست)يکواتبرابراستباششکيلوگرمبردقيقه( )برگرفتهازشفارد،۱۹۸۲(.

عملکردهوازىدرسالمندان

عملکردهوازىدرسالمندان. درسنينجوانىبهاوجبيشيهاکسيژنمصرفىخودمى‌رسيم. حالبايدديدچطورمى‌توانيماينجزءازآمادگىجسمىراتادوره  بزرگسالىوپيرىحفظکنيم؟دراينمورداطلاعاتکمىوجوددارد،امامشکلآناستکهچگونهمى‌توانعواقبمحرزناشىازپيرىراازدستاوردهاىبى‌تحرکىياکمتحرکىتفکيککرد؟برطبقاطلاعاتبه‌دستآمدهازگروه‌هاىسنىبزرگسالوسالمند،بهنظرمى‌رسدبه‌تدريجمقدارحرکتوفعاليتروزانهبزرگسالانکمشده،بهنوعىگوشه‌گيرمى‌شوند. ايناطلاعاتفعاليت‌هاىکسانىراکهفعالباقىمى‌مانندمنعکسنمى‌کند. اينمطلبرابهذهنخودبسپاريد،اکنونمرورىبرتغييراتساختارىوکارکردىسيستم‌هاىقلبى - عروقىوتنفسىناشىازگذرانعمرخواهيمداشت.تغييراتساختارىدستگاهقلبى - تنفسي. تغييراتاصلىساختارىدرقلبسالمآناستکهباگذشتعمررفته‌رفتهازتوانايىعضلهقلبکاستهمى‌شودوتارهاىعضلانىماهيچهٔقلبخاصيتارتجاعىخودراازدستمى‌دهند(هاريسونوهمکاران،۱۹۲۴)وتغييراتىدرتارهاىعضلانىدريچه‌هاىقلببه‌وجودمى‌آيد(پامرنس،۱۹۶۵). شريان‌هاىاصلىخوننيزخاصيتارتجاعىخودراازدستمى‌دهند. مشخصنيستآيااينتغييراتبه‌دليلفرآيندپيرىاجتناب‌ناپذيراست؟يااينکهدراثرعدماکسيژنکافىبه‌طورمزمِنحاصلمى‌شود؟عواقباينتغييراتساختارىدرقلبورگ‌هاىخونىبى‌شمارهستند.تغييراتکارکردىدستگاهقلبى - تنفسي. باوجوداينکهتعدادضربانقلببزرگسالانوجوانان،درحالاستراحتبايکديگرقابلمقايسهاست،ليکنحداکثرتعدادضربانناشىازفعاليت‌هاىشديدجسمىباافزايشسنبه‌تدريجروبهکاهشمى‌رود. اينکاهشدرضربانقلبآناندازهکهبرخىازمتخصصانفکرمى‌کردندنيس. يکمرد۶۵سالهمى‌تواندضربانقلبخودراحداکثرتا۱۷۰ضربهدردقيقهبالابرد،اينتعدادرامى‌توانباحدود۲۰۰ضربهدردقيقهبراىنوجوانانوجوانانمقايسهکرد(شفارد،۱۹۷۸الفو۱۹۸۱). دردورهپيرىضربانقلبکاهشيافتهممکناستعاملاصلىتنزلبيشينهاکسيژنمصرفىباشد(هاگبرگوهمکاران،۱۹۸۵). پاسخ‌دهىپائين‌تربهمحرکسمپاتيکعضلهقلبمى‌تواندعلتاينکاهشباشد(استامفورد،۱۹۸۸).حجمضربه‌اىقلبدرافرادسالمندممکناستکاهشيابديااينکهتفاوتىنکند. مطالعاتتحقيقاتىهردوحالترانشاندادهاست(استامفورد،۱۹۸۸). نشانه‌هاىنامتقارنبيمارىايسکمىقلب(اثرگذاربرتأمينوتدارکخونبهطرفقلب)ممکناستباعثنتيجنامعلومىشدهباشد. پژوهشگرانىکهبراىتشخيصبيمارىقلبىازآزمون‌هاىغربالىوورزشىشديداستفادهمى‌کنندممکناستدرحجمضربه‌اىقلبهيچ‌گونهکاهشىپيدانکنند،درحالىکهمحققانىکهمطالعاتآنهاروىافرادىاستکهاحتمالبيمارىقلبىندارندچنينکاهشىرادرحجمضربه‌اىقلبپيداکرده‌اند. هرگاهبيمارىقلبىهمراهباکاهشحجمضربه‌اىباشد،دراينصورتسالخوردگانىکهبيمارىقلبىدارندبه‌طورمنطقىداراىبازدهقلبىکاهشيافتهدرهنگامتمرينهستندکهاينامرحاصلکاهشبيشينهضربانقلبوحجمضربه‌اىآنهااست.سالخوردگانفعالحجم‌هاىقلبىخودرابهخوبىحفظمى‌کنند(ديويس،۱۹۷۲). درچندموردديدهشدهاستکهسالخوردگانفعالکارکردعالىفيزيولوژيکخودراحفظکرده‌اند؛براىمثال،کلارنسدوماردرطولعمرخودهرروزدرحدود۲۰کيلومترمى‌دويدودرسن۶۵سالگىدرمسابقهدوماراتنشرکتکرد. اودر۷۰سالگىدراثربيمارىسرطاندرگذشت. جسداوموردکالبدشکافىقرارگرفتوملاحظهشدکهعضلهقلباوبهخوبىرشدکردهاستودريچه‌هاىقلبطبيعىوسالموعروققلبىدراندازه‌اىدوتاسهبرابراندازهطبيعىبودند(براندفونبرنر،شاکولندون،۱۹۵۵).

سالخوردگاندراثرفعاليتزودترازجوانانبهاوجبازدهقلبىخودمى‌رسند(براندفونبرنروهمکاران،۱۹۵۵؛شفارد،۱۹۷۸الف). ديواره‌هاىسخترگ‌هاىخونىاينافراددرمقابلپمپاژخونازقلببهداخلآنهامقاومتمى‌کنند. درصورتىکهاينافرادبهبيمارىتصلبشرائينمبتلاءباشندودرديوارهسرخرگ‌هاىآنهارسوباتىوجودداشتهباشداينمقاومتبيشترخواهدبود. اينمقاومتموجببالابردنفشارنبضدرحالاستراحتوافزايشفشارسيستوليکى(انقباضبطني)مى‌شود. چهفشارخوندرحينفعاليتوورزشبالارودوچهپائينآيد،درهردوحالبهسلامتىتارهاىماهيچهقلبوقابليتتحملآندرمقابلفشارکاروابستهاست. درحينفعاليتشديد،سالخوردگاننوعاًفشارخونبيشترىنسبتبهجوانانخواهندداشت(جوليوسوهمکاران،۱۹۶۷؛شفيلدورويتمن،۱۹۷۳)،امابعضىازبيمارانىکهقبلاًنارسايى‌هاىقلبىداشته‌اندنمى‌توانندفشارسيستوليکىراباافزايشبارکارثابتنگهدارند(شفارد،۱۹۷۹).کارکردتنفسىنيزممکناستبه‌عنوانواکنشىبهفعاليتوتمرينشديددرسالخوردگانمحدودگردد. يکىازشاخص‌هاىمهمکارکردتنفسىحياتىاست. ظرفيتحياتىحجمبيشينههواىبازدمپسازيکتنفسعميقوظرفيتحياتىبازتابىازظرفيتتنفسىزياداستکهمنجربهتصفيههوابهنحوبهتردرحبابچه‌هاىششىمى‌شود. چونبخشاعظمپخشوجذباکسيژندرمويرگ‌هاىخونىدرديوارهحبابچه‌هاىششىانجاممى‌شود

(تصويرزير)باتصفيهبهترهوامقداراکسيژندرگردشخونونهايتاًدرعضلاتدرحالکارافزايشمى‌يابد.دستگاه تنفسي. پخش و جذب اکسيژن در حبابچه‌هاى شُشى که در سمت راست بزرگتر نشان داده شده است انجام مى‌شود

ظرفيتحياتىانسانباانجامتمرينوورزشافزايشمى‌يابد. مويرگ‌هاىخونىبهاندازهٔکافىدرشُش‌هاوجوددارندومى‌توانندپخشوجذباکسيژنرابهحدبهينهبرسانند. بنابراينکاهشظرفيتحياتىياکم‌شدنمويرگ‌هاىششي،مدتاجراءفعاليتشديدراکممى‌کند. دراثربالارفتنسنظرفيتحياتىانسانکممى‌شود(نوريسوهمکاران،۱۹۵۶؛شفارد،۱۹۷۸ب)؛همين‌طورتعدادمويرگ‌هاىخونىدرداخلحبابچه‌هاىششىکاهشمى‌يابد(ريد،۱۹۶۷).شايدکاهشظرفيتحياتىکهدراثرسالخوردگىبه‌وجودمى‌آيدمربوطبهازبينرفتنخاصيتارتجاعىبافت‌هاىششىوديوارقفسهسينهباشد(ترنر،ميدووول،۱۹۶۸). اينتغييراتتنفسىدرافرادسيگارىبهمراتبنمايان‌ترازبقيهافراداست.حاصلنهايىتغييراتقلبىوتنفسىايناستکهدراثرسالخوردگىبيشينهاکسيژنمصرفى(خواهمطلقيانسبىنسبتبهوزنبدن)وظرفيتورزشىفردکاهشمى‌يابدودورهبازگشتبهحالتاوليهباانجامتمرينشديدورزشىطولانى‌ترمى‌شود. نتايجبه‌دستآمدهازتحقيقاتمقطعىوبلندمدتدرتصويرزيرمنعکسشدهاست. باپيشرفتسناينشاخص‌هاتنزلمى‌کند. زيادشدنبافتچربي،تحليلرفتنبافتعضلانىوکمتحرکي،همهبرروىاينکاهشتأثيرمى‌گذارند. علاوهبراين،عواملمنفىمحيطىدرطولزندگىمانندسيگارکشيدنياسوءتغذيهمى‌تواندباعثکمکبهاينتغييراتياتسريعآنگردد. درمقابلاگردرطولزندگي،انساندرمعرضعواملمحيطىمثبتازقبيلفعاليت‌هاىورزشىسودمندقرارگيردبهتر  مى‌تواندسطوحاستقامتىخودراحفظونگهدارىکند.شواهدىدردستاستکهنشانمى‌دهداينتغييراتدرسالخوردگانىکهفعالوپرتحرکباقىمى‌مانند،خيلىاساسىنيست )دنوبروس،۱۹۷۲؛درينکواتر،هرواثوولز،۱۹۷۵۳کشووالاس،۱۹۷۶؛شفارد،۱۹۷۸ب؛اسميتوسرفاس،۱۹۸۱(. تصويرزيرقسمتبشيببيشترىرادرمقداربيشينهاکسيژنمصرفىدرافرادکم‌تحرک )خطمنقطع( درمقايسهباافرادپرتحرکت )خطممتد( نشانمى‌دهد.تمرينشديدحتىمى‌تواندبراىمدتىبيشينهاکسيژنمصرفىرادربزرگسالانبه‌طوريکسانحفظکند )کشووالاس،۱۹۷۶). کسانىکهعلاقهدارندتاجايىکهممکناستسطحاستقامتخودراحفظکنند،بايدسيگارکشيدنراقطعکرده،ازتغذیهمناسبىبرخوردارشده،برنامه ورزشىمناسبىرابراىحفظاستقامتخودطراحىواجراءکنند.

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 05 فروردین 1394 ساعت: 0:12 منتشر شده است
برچسب ها : ترکيب وزن,

بمب افکن سنگین میان قاره ای بلاک جک 

هواپیمای بلک جک، که اغلب با کد Tu-160 شناخته میشود، بمب افکن سنگین وزن مافوق صوتی است که در طی دوران جنگ سرد به منظور شلیک موشکهای ALCM یا موشک کروز شلیکی از هوا به مرحله طراحی وتولید رسید. این هواپیما ساخت شرکت توپولف بوده و با لقب بلک جک یا شلاق چرمیشناخته می شود. بلک جک امروزه سنگین وزن ترین و می توان گفت تا حدودی قدرتمند ترینبمب افکن حال حاضر دنیاست. این هواپیما قادر است با ماکزیمم سرعتی معادل 2.200کیلومتر بر ساعت پرواز کرده و فاصله ای برابر با 13.950 کیلومتر را بپیماید.

بمبافکن بلک جک روسی در حال سوختگیری هوا به هوا

این هواپیما، به دلیل پرواز در سرعت های مافوق صوت، دارای سیستم بال متغیراست که بنابر سرعت موجود میزان به عقب رفتگی بال را توسط کامپیوتر تنظیم می نماید. این هواپیما برای تامین قدرت خود از چهار موتور قدرتمند NK-32 توربوفن مجهز به پس سوز بهره می جوید که هر جفت در یک طرفبدنه آرایش یافته و حتی دارای ورودی های هوای متغیر هستند. ارابه فرود این هواپیماشامل یک ارابه دو چرخی در دماغه یا جلوی هواپیما و دو ارابه شش چرخی در دو جفت، درمیان موتورها می باشد. همچنین در امتداد جلو و عقب این چرخ ها محفظه های حملتسلیحات در خط میانی وسط هواپیما تعبیه شده است. در دماغه این هواپیما، سیستمرادارای آبزور K قرار گرفته است که از آن هم برای اسکنآسمان و همینطور برای بررسی و مطالعه اهداف زمینی استفاده می شود. همچنین در دماغهرادار سپوکا نیز برای بررسی سطح زمین هنگام پرواز سینه مال یا بسیار نزدیک به زمینو در ارتفاعات پایین نیز تدارک دیده شده است. برای انجام عملیات سوخت گیری هوا بههوا با دقت بیشتر، لوله سوخت گیری در جلوی شیشه خلبانان قرار گرفته که عمل سوختگیری را به مراتب ساده تر می سازد. در کابین تحت فشار این هواپیما، حداکثر چهارخدمه سوار بر صندلی های نجات موشکی می توانند به عملیات بپردازند که این افراد راخلبان، کمک خلبان، مهندس پرواز یا ناوبر و مسئول تسلیحات نظامی تشکیل می دهند

 

خاطرات خلبانان ایرانی از دفاع مقدس-2     

دوم مهر 1359بود. هواپيماي توربو كماندر یا هواپيماي دو موتورهملخ‏دار كه به منظور جابه‏ جايي مسافر مورد استفاده قرار مي‏ گيرد، قلب آسمان رامي‏ شكافت و به جلو مي ‏رفت. لكه ‏هاي ابر از زير بال هواپيما، فضايي رويايي ايجادكرده بودند. گاهي هم لكه‏ هاي ابر كنار مي‏رفتند و مزارع كشاورزي، تصوير سبزي نشانمي‏ دادند. مسافرين هواپيما را خلبانان هليكوپتر كبرا تشكيل مي‏ دادند. حدود 50دقيقه از شروع پرواز مي ‏گذشت و طبق برنامه، زمان زيادي تا رسيدن به فرودگاه اهوازباقي نمانده بود. ناگهان خلبان هواپيما با دستپاچگي فرياد زد: «ميگ! ميگ!» و بهسرعت از مسير اصلي منحرف شد. از پنجره هواپيما نگاهي به بيرون انداختم، دو فروندجنگنده بال دلتاي ميگ21 در آسمان اهواز جولان مي‏ دادند. خلبان بسيار دستپاچه شدهبود و هواپيما را مدام چپ و راست مي‏كرد. هواپيماي توربو كماندر يك هواپيمايمسافربري است و هيچگونه سلاحي ندارد. خلبان براي اينكه مورد هدف ميگهاي21 قرارنگيرد، شروع به مانور و كاهش ارتفاع كرد. اين مانورها بارها تكرار شد. من با ديدنميگها، مرگ را مقابل چشمانم ديدم. ناگهان همه خاطرات دوران زندگي‏ام در ذهنم آمد ومثل پرده سينما از نظرم گذشت و هيچ مسئله تلخ و شريني از ذهنم دور نماند. هر لحظهآماده مرگ بودم. با شروع حمله عراق به ايران، داوطلبانه خواستار اعزام به جبهه شدهبودم و اكنون هر لحظه امكان داشت هدف جنگنده‏هاي دشمن قرار بگيرم بدون آنكه اصلاًوارد جنگ شده باشم. در آن لحظات سخت، از خدا فقط خواستم كه به من آن قدر مهلت دهدكه لااقل يك ماموريت را انجام دهم و اگر قرار است كشته شوم، كاري در جنگ انجام دادهباشم. با حالت گرفتن هواپيما و پايان مانور، فهميدم كه از شر ميگهاي 21 راحت شده‏ايم. بيش از يك ساعت و نيم بود كه در آسمان بوديم و بايد تا آن زمان به اهواز رسيدهبوديم. خلبان هواپيما با آنكه مانورهاي زيادي انجام داده بود و اكنون در معرض خطرميگها قرار نداشت ولي بازهم بسيار دستپاچه بود و ترس او از نحوه چسبيدن به دستهكنترل فرامين معلوم بود. ناگهان باند فرودگاهي در مقابل ما ظاهر شد. خلبان راديو راروشن كرد. در كنار فرودگاه، دو حلقه چاه نفت با تاسيسات مربوطه، به شدت در حالسوختن بودند. پس از شنيدن زبان عربي از راديو، ناگهان 180 درجه گردش كرد و سرعتهواپيما را به حداكثر رساند. حيرت زده كارهاي خلبان را نظاره‏ گر بوديم. ناگهانخلبان گفت: «ما در خاك عراق هستيم و اين چاهها كه در حال سوختن هستند، متعلق بهعراق مي ‏باشند!» با شنيدن اين حرف، به نگراني ما افزوده شد ولي از اينكه خلباناننيروي هوايي تا داخل خاك عراق آمده و تاسيسات آنها را به آتش كشيده بودند، احساسغرور مي‎كردم. آرزو داشتن كه اي كاش الآن در داخل هليكوپتر كبرا بودم و نيروهايبعثي را هدف قرار مي ‏دادم. ولي چه مي‎شد كرد كه عملاً در اين هواپيما حكم اسيريرا داشتم كه هيچگونه اختياري ندارد. نگاهي به خلبان توربو كماندر كردم. عرق از سر ورويش مي‏ تراويد و با اضطراب بسيار تمام حواسش روي عقربه‎‏ ها و هردو دستش روي دستهكنترل فرامين بود.

هواپیمای F-14 تامکت ایرانی در حالت فولوینگ-فلپ

او هم نمي ‏دانست كجاست و ما هم نمي‏ توانستيم كمكي بهاو بكنيم. برج رادار اهواز به ما جواب مي‎داد ولي موقعيت ما را نمي‏ دانست. باتقاضاي خلبان هواپيما، برج مراقبت براي مدت كوتاهي دستگاه «تكن» را كه استفاده ازآن در منطقه جنگي ممنوع بود، روشن كرد و موقعيت هواپيماي ما را به خلبان گفت. خلبانبا راهنمايي برج مراقبت به طرف اهواز گردش كرد و اين بار، در جهت صحيح به هدفنزديكتر شد. اعصابمان بسيار متشنج شده بود و از اينكه در چنين موقعيتي گير كردهبوديم و مثل اسير دست و پا بسته‏اي، نمي‏توانستيم كاري بكنيم خيلي ناراحت بوديم. لحظات به كندي مي‏ گذشتند. من از لحظه تماس با رادار اهواز، زمان را كنترل كردهمي‏كردم؛ حدود 25 دقيقه از لحظه تماس ما گذشته بود كه به اندازه 25 سال به نظرمي‏رسيد. سرانجام به فرودگاه اهواز رسيديم و به لطف خدا سالم به زمين نشستيم. هنوزهمگي از هواپيما پياده نشده بوديم كه يكي از مسئولان هوانيروز به سراغ ما آمد وتخصص ما را پرسيد. به محض اينكه گفتيم همگي خلبان كبرا هستيم او خيلي خوشحال شد وبه من كه سرپرستي اين گروه را برعهده داشتم، گفت:

- فوري دو فروند كبرا رابردار و برو!

- كجا برم جناب سرهنگ؟

- هركجا كه دشمن هست!

- ولي جنابسرهنگ ما بايد ابتدا توجيه شويم، بعد در عمليات شركت كنيم.
سرهنگ كه براي اعزامما خيلي عجله داشت، رابط هوانيروز را احضار كرد و از او خواست ما را توجيه كند. آنگاه ستوان علي غزنوي ما را توجيه كرد و قرار شد خودش نيز با يك فروند هليكوپتر 214 همراه ما بيايد. بلافاصله به طرف هليكوپترهاي كبرا رفتيم. در حال سوار شدنديديم كه سرهنگ چيزي را زير لب زمزمه و به طرف ما اشاره مي‏ كند. لحظه ‏اي مكث كردمتا صداي او را بشنوم. سرهنگ شهادتين مي‏خواند و ما را دعا مي‏ كرد. با خود گفتم اينهمان پرواز است كه بازگشتي ندارد. لذا شهادتين را گفته و سپس با ذكر ياعلي هليكوپتررا روشن كردم. به نزديك ستونهاي زرهي دشمن كه از بصره به سمت آبادان و اهواز در حالحركت بودند رسيديم، پدافندهاي عراقي را ديديم كه مانند چشمه ‏هاي جوشان به سمت ماتيراندازي مي‏ كردند. خود را از تيررس دشمن دور كردم. دقايقي بعد، محل اصلي قرارگاهادوات زرهي دشمن را شناسايي و آتش را شروع كرديم.

هلیکوپتر AH-1 کبرای ایرانی در حالبرخاست

در اهواز، كار ما اين بود كه از صبح تا شب پرواز كنيم. از سويي، نيروها و تجهيزات عراق آنقدر زياد بود كه براي مقابله با آنان، احتياج بهنيروهاي بسيار بيشتري داشتيم و از سوي ديگر، درگيري در طول مرز آنقدر وسعت داشت كهنمي‏ شد همه‏ جا را با هليكوپتر تحت پوشش قرار داد. آن وقتها يعني در روزهاي اولجنگ، نيروي زميني ارتش، سپاه و بسيج به طور كلاسيك وارد نبرد نشده بودند؛ لذاهوانيروز بود كه بيشتر باعث كند كردن حركت دشمن به سمت اهواز شده بود. عراقي‏ها كهاز ادامه پيشروي سريع به سمت اهواز نااميد شده بودند، از جناح آبادان شروع بهپيشروي كردند. ما نيز براي مقابله، به جبهه آبادان اعزام شديم. تازه در آباداننشسته بوديم كه يك فروند 214 به زمين نشست و دو تن از خلباناني را كه تير خورده ووضعيت وخيمي داشتند، تخليه كرد. با ديدن آنها، هرچند خيلي ناراحت شديم ولي حسانتقام‏جويي در ما تحريك شد و قسم خورديم تا آنجا بتوانيم انتقام اين عزيزان رابگيريم. عمليات در آبادان بسيار وسيع‏تر از اهواز بود. در آنجا تيم آتش زيادتر ازاهواز بود و در طول روز، لحظه به لحظه يك تيم اتش در مقابل دشمن ايجاد مي ‏‎شد. عراقي‏ ها از عمليات هليكوپترها ضربات زيادي خورده بودند و تمام سعي آنها بر اينبود كه به نحوي ما را زمين‏ گير كنند و به همين دليل، هواپيماهايشان پي در پي بهدنبال يافتن و بمباران مقر ما بودند. ما نيز به اين مسئله پي برده بوديم و سعيداشتيم كه خللي در پرواز ايجاد نشود. يك روز به ما اطلاع دادند كه عراق مشغول احداثپل بر روي «كارون» در منطقه «مارد» است. قرار شد در اولين ساعات صبح روز بعد، آن پلرا تخريب كنيم. آن روز هوا خراب شد؛ نه هوانيروز و نه نيروي هوايي، نتوانستنداقدامي بكنند. نامساعد بودن هوا دو روز طول كشيد و پس از آن كمي بهتر شد. به مااطلاع دادند كه عراق پل را زده و به طرف شرق كارون در حركت است. منطقه‏ اي كه عراقدر آن پل زده بود،فاقد هرگونه نيروي دفاعي بود و اين تنها ما بوديم كه بايد يك تنهتا رسيدن نيروهاي پياده‏ نظام، به مقابله با نيروي زميني ارتش عراق بپردازيم. پروازها را شروع كرديم و به تار و مار كردن عراقي‏ها پرداختيم. هواپيماهاي عراقي بهدنبال ما آمدند ولي نتوانستند محل ما را پيدا كنند. آنها بمبهاي خود را رويپالايشگاه آبادان ريختند و پالايشگاهي كه دود و آتش از آن زبانه مي‏كشيد، مجدداًمورد هجوم قرار گرفت. تمام آسمان منطقه را دود بسيار غليظي فرا گرفته بود و تصويرياز مظلوميت كشور ما را ترسيم مي‏كرد. ما پي در پي پرواز مي‏ كرديم. سرانجام به علتكثرت پروازها، محل استقرار ما توسط دشمن شناسايي شد و با توپخانه مورد هدف قرارگرفت. به ناچار مجبور شديم آن منطقه را تخليه كنيم و به نخلستانهاي اطراف پناهببريم. در آنجا امكانات غذا و استراحت وجود نداشت. يك كمپوت سربازي به عنوان شاممي‏‎خورديم و در كنار نيزارها با لباس خلباني دراز مي‏ كشيديم و از ترس مار و سايرحيوانات موذي، كلاه هلمت یا كلاه خلباني خود را هميشه بر سر مي‏‎گذاشتيم. در آنجاعلاوه بر آنكه مراقب مارها و عوارض طبيعي بوديم، نوبتي هم نگهباني مي‏ داديم تاگرفتار شبيخون دشمن نشويم. آن شب وقتي دراز كشيدم، بار ديگر، همسر و فرزندم مقابلچشمانم مجسم شدند. باز تلخي‏ها و شادكامي‏هاي زندگيم را مرور كردم و با اين افكارشب را به صبح رساندم. پس از اداي نماز صبح با همرزمان و خوردن صبحانه ‏‎اي مختصربار ديگر عمليات شروع شد. اين بار پايگاه ثابتي نداشتيم و قرار بود پس از پايانعمليات جهت سوختگيري و زدن مهمات در كنار جاده ماهشهر به آبادان بنشينيم و ازهمانجا نيز پرواز كنيم. ماشين سوخت، مهمات و تيم فني به طور سيار در جاده در حركتبودند كه مورد هدف هواپيماهاي عراقي قرار نگيرند.

هلیکوپتر بل 214 در جلو و هلیکوپتر تهاجمی کبرا در عقب تصویر

اينجا نيز هواپيماهاي عراقي راحتمان نگذاشتند و دركنار جاده به ما حمله كردند. وقتي سوخوهاي22 عراقي رسيدند، ارتفاعشان آنقدر كم بودكه خلبان آنها را با چشم غيرمسلح مي ‏ديدم. تنها راه ما، خاموش كردن هليكوپتر وخارج شدن از آن بود كه بيش از چند ثانيه طول نكشيد. از هليكوپتر پائين پريدم و بهدنبال جان‏پناهي گشتم ولي در آن بيابان باز، كوچكترين عارضه طبيعي جهت استتار وجودنداشت. هواپيماهاي عراقي دور زدند و دوباره بالاي سر ما آمدند. در آن لحظه فقطتوانستم روي زمين دراز بكشم و هر لحظه در انتظار مرگ باشم. اولين رگبار هواپيماهااز كنار من گذشت. اين بار طعم مرگ را به خوبي احساس كردم. فكر مي ‏‎كردم كه تنهاهدف ميگهاي عراقي، زدن خلبانان بوده است. بار ديگر هواپيماهاي عراقي به طرف ماآمدند و هم چيز را به رگبار بستند. ديگر اميدي به زنده ماندن نداشتم. گرد و خاكناشي از برخورد گلوله‏ ها به زمين كه به سر و صورتم نشسته بود. فكر مي‏ كردم خودمهم مورد اصابت قرار گرفته‏ ام. سرانجام پس از دقايقي كه براي من سالها طول كشيد،هواپيماهاي عراقي رفتند و من از زمين بلند شدم. نگاهي به خود انداختم و دست و پايمرا تكان دادم. به لطف خدا چيزي نشده بود. با عجله به سمت هليكوپترها رفتم. همههليكوپترها سالم بودند جز هليكوپتر من كه بيش از 100 گلوله خورده بود. پس از چندروز عمليات در آبادان، به ما ابلاغ شد كه به دارخوين برويم و در كنار نيروهاي سپاهعمل كنيم. در طول مسير وقتي از آسمان به زمين نگاه مي‏كردم، مردم بيچاره را مي‏ديدم كه بي‎خانمان شده ‏اند. پير و جوان، زن و مرد، هركس بقچه ‏اي يا بسته‏اي زيربغل يا كول خود گذاشته، در بيابانها آواره شده بودند. بعضي ‏ها هم دوچرخه‏ ايداشتند و روي آن بچه‏ ها و بعضي از وسائل خود را گذاشته بودند و با مشقت بسيار درحركت بودند. در اين ميان هواپيماهاي عراقي نيز هر از گاهي آنها را به رگبار مي‏بستند. با حالتي اندوهگين به دارخوين رسيديم. آنجا با آقاي خرازي آشنا شديم. ايشاندر مورد ماموريت، ما را توجيه كردند و قرار شد صبح روز بعد، عمليات انجام شود. تازهنماز صبح را خوانده بوديم و مي‏ خواستيم صبحانه بخوريم كه آقاي خرازي به سراغمانآمد و آخرين صحبتها و هماهنگي‏ها را با هم انجام داديم و عمليات آغاز شد. ستوان «داوود عباسي» خلبان 214 پس از بارگيري مقدار زيادي مواد منجره TNT و سوار كردن 4نفر از نيروهاي سپاه، قايقي را اسلينگ كرده و به طرف هدف به راه افتاد. ماموريت منحفاظت از هليكوپتر 214 بود، زيرا با آن همه مهمات با كوچكترين آسيب، به كوهي از آتشتبديل مي‏شد. پرواز ما روي آب بود و مي‏ بايست در يكي از مناطق، اين نيروها راپياده مي‏ كرديم و برمي‏ گشتيم. وقتي به منطقه مورد نظر رسيديم، با كمال تعجب ديديمكه عراقي‏ها قبل از ما در آنجا مستقر شده اند. با پيش آمدن آن وضع، قرار شد در نقطةديگري، نيروها را پياده كنيم. سرانجام محلي را پيدا كرديم و هليكوپتر 214 مشغولتخليه بار گرديد. در اين حال، عراقي‏ها ما را ديدند و به طرف ما آتش گشودند. باديدن آن وضع و خطري كه هليكوپتري 214 را تهديد مي‏ كرد به طرف آنها يورش بردم و يكياز ضدهوايي ‏هاي عراق را با شليک موشک تاو منهدم كردم. دومين موشک تاو، درست به وسطپدافند دوم عراقي‏ها خورد و كمكم كه سرگرد «رستمي» بود، گفت كه متلاشي شدن آنها راديده است. به مقر عراقي‏ها نزديك شدم. حالا در 200 متري پدافند آنها بودم. به خدمهيكي از آنها نزديك شدم و وقتي به دقت نگاهش كردم، ديدم كه از كنار توپ ضدهواييپائين آمد و شروع به فرار كرد. او را دنبال كردم. يك شلوار كار و يك زيرپيراهنركابي سفيد به تن داشت. حالا به حدود بيست متري او رسيده بودم و او در حال فراربود.

هلیکوپتر AH-1 در جنگ تحمیلی نقش عمده ای را درپشتیبانی از نیروی زمینی ایفا کرد

او را با مسلسل هدف گرفته و شليك كردم. لحظه‏اي بعد،بدن متلاشي شده‏ اش را بين زمين و هوا ديدم؛ نگاهي به اطراف كردم، همه جا پر ازنيروهاي عراقي بود. آنها در دسته‏ هاي 20 و يا 30 نفري بودند و با ديدن من شروع بهفرار كردند. اطراف را مي‏پائيدم و هرجا كه نيروي بيشتري مي‎ديدم مورد هدف راكتقرار مي‏ دادم. چنان درگير بودم كه صداي سرگرد رستمي را نمي ‏شنيدم. ضمن گردش به چپو راست، شليك مي‏كردم؛ اين بار صداي سرگرد رستمي مرا به خود آورد: «مواظب باش! ملخهليكوپتر به زمين نخورد!» با شنيدن اين حرف، متوجه شدم كه خيلي به زمين نزديكشده‎ام؛ هليكوپتر را جمع و جور كردم. در اين حال ماموريت هليكوپتر 214 پايان يافت وبه طرف ما آمد. عراقي‏ها همچنان در حال فرار بودند. 5 نفري از آنها در كناريايستاده بودند و دستهايشان را روي سر گذاشته بودند. از پارسي خلبان 214 خواستم كهآنها را سوار كند و خودم مراقب او شدم. او 5 نفر عراقي را سوار كرد و به اتفاق بهطرف قرارگاه لشگر خراسان كه نزديكترين قرارگاه بود رفتيم و اسراي عراقي را تحويلداديم. آن 5 نفر، يكي فرمانده يگان، يكي افسر رسته مهندسي، دو نفر سرباز و ديگري ازگروه خودفروخته مجاهدين خلق بود كه تحويل لشگر 77 داديم؛ سپس به سوي قرارگاه خود بهپرواز درآمديم. پس از بازگشت از دارخوين، سپاه پاسداران اعلام كرد كه در اطرافآبادان، تانكهاي عراقي وارد عمل شده‏ اند؛ بلافاصله با دو فروند كبرا و يك فروند 214 براي شناسايي محل و يافتن تانكها به پرواز درآمديم. در كرانه غربي رودخانهكارون، در ارتفاع بسيار كم پرواز مي‏ كرديم كه ناگهان خلبان 214 اعلام كرد سه فروندهليكوپتر عراقي در حال پرواز هستند. با شنيدن اين خبر به طرف نيزارها رفتيم تا ازديد هليكوپترها در امان باشيم. بعد با كبراي دوم هماهنگ كرديم و قرار شد كه ازنيزارها خارج شود و به سوي هليكوپترهاي عراقي شليك كند. بلافاصله همين كار را كرد واقدام به تيراندازي نمود. متاسفانه دستگاه تيراندازي‏اش دچار اشكال بود و نتوانستبه دقت هدفگيري كند. من بلافاصله اعلام آمادگي كرده و از ميان نيزارها خارج شدم. سهفروند هليكوپتر سنگين Mi-8 عراقي را كه به صورت دايره در يك نقطه پرواز مي‏كردند باچشم غيرمسلح ديدم و حدس زدم بايد در حال تخليه نيرو يا مهمات باشند. يا علي مدديگفتم و اولين هليكوپتر را با موشك تاو هدف قرار دادم. لحظاتي بعد هليكوپتر آتش گرفتو به زمين خورد. خلبانان عراقي نمي‏دانستند از كدام سمت مورد هدف قرار گرفته ‏اند. آنها در آسمان سرگردان بودند و بي‏ هدف پرواز مي‏كردند. به سرعت هليكوپتر خودافزودم و تا فاصله 600 متري يكي از آنها پيش رفتم و موشك تاو دوم را به سويش شليككردم. اين يكي هم مثل هليكوپتر اولي در آسمان آتش گرفت و سپس به شدت منفجر شد. دورزدم و به نزديكي هليكوپترهاي خودي رسيدم. ناگهان خلبان 214 اعلام كرد: «موشك!موشك!» و قبل از آنكه عملي خاص انجام بدهم موشكي احتمالاً از نوع سام7 از بين هليكوپتر منو 214 رد شد و به زمين خورد. اين بارنيز به طور معجزه ‏آسايي نجات يافتيم. دور زدمو براي خيز سوم به طرف هليكوپتر سوم عراقي حركت كردم، آن را نشانه رفتم وليهليكوپترم حركتي نكرد. فهميدم مهماتم تمام شده است. در حالي كه سريعن گردش به راستمي‏كردم، موضوع را به سايرين گفتم و به طرف پايگاه پرواز كردم. آن شب در اثر خستگيزياد، خيلي زود به خواب رفتم. صبح فردا يكي از مسئولان سپاه با قرارگاه تماس گرفت واعلام كرد كه دو فروند هليكوپتر عراقي كه هدف قرار گرفته بودند، حامل تعداد زيادياز كماندوهاي عراقي بوده كه همگي كشته شده ‏اند. ارديبهشت 1361 و زمان عمليات فتحالمبين بود. لحظه‏ اي آرامش نداشتيم. حضور هوانيروز در اين عمليات نيز بسيار چشمگيربود. خلبانان ما با آنكه بارها عمليات انجام داده بودند، هنوز احساس خستگي نمي‏كردند و باكمال ميل حاضر به انجام عمليات بعدي بودند. براي انجام ماموريت، قرار شدچهار فروند هليكوپتر كبرا وارد عمل شوند. بلافاصله هر چهار فروند استارت زده و بهسوي محل ماموريت به راه افتاديم. از اين تيم آتش، فقط هليكوپتر من به موشك «ماوريك» مسلح بود. موشك ماوريك، موشكي بسيار گرانقيمت و با قدرت تخريب بسيار بالاست. اينموشك توسط تيم فني نيروي هوايي و هوانيروز به روي هليكوپتر سوار شده و آزمايشات آنبا موفقيت انجام شده بود. من قبلاً بارها اين موشك را شليك كرده و به مشخصات فني وتوانمندي‏هاي آن، آشنا بودم. در حين پرواز، چون نيروهاي دو طرف در حال جنگ و گريزبودند و بعضي وقتها يك نقطه چند بار دست به دست مي‎شد، تشخيص نيروهاي خودي و دشمنخيلي سخت بود. براي آنكه دچار اشتباه نشويم، بايد خيلي حساب شده عمل مي‏ كرديم وقبل از انجام هر كاري، با نيروهاي پياده خودي تماس مي ‏گرفتيم. در يكي از اينتماسهايي كه فرمانده تيم با نيروي زميني عمل كننده خودمان داشت، اطلاع دادند كهساختمان بزرگي در داخل باغي قرار دارد كه پر از نيروهاي عراقي است و ما بايد هرچهزودتر آن را منهدم كنيم. اين ماموريت به من واگذار شد. من به نزديكي‏هاي باغ رفتم وپس از تنظيم موشك، منتظر روشن شدن چراغ قرمز شدم. اما چراغ قرمز روشن نشد و موشكماوريك بدون روشن شدن آن چراغ، هرگز عمل نمي‏ كند. با ناراحتي بسيار مجبور شدم جهتخود را عوض كنم و از سمت غرب به باغ نزديك شوم. ناگاه با آتش شديد نيروهاي عراقيمواجه شدم و نتوانستم باغ را مورد هدف قرار دهم. از سويي هليكوپترهاي ديگر باعراقي‏ها درگير شدند و سرانجام يكي از هليكوپترهاي ما تا نزديكي باغ رفت. او باديدن پرچم ايران، به ما اعلام كرد كه آنجا در اختيار نيروهاي خودي است. با ارتباطمجددي كه فرمانده با نيروي زميني گرفت، معلوم شد كه آن باغ در اختيار نيروهاي خودياست. وقتي اين خبر را به من دادند خيلي خوشحال شدم و خدا را بارها و بارها شكر كردمكه به ما كمك كرد تا با يك اشتباه، هم‎ميهنان خود را مورد هدف قرار ندهيم. سرانجامفرمانده تيم با هماهنگي نيروي زميني، مركز توپخانه دشمن را به ما نشان داد و من بهقلب توپخانه دشمن يورش برده و دو موشك ماوريك خود را حواله آنهاكردم.

موشک ضدکشتی هارپون نصب شده روی فانتوم ایرانی

روز دوم عمليات فتح‏ المبين، اعلام كردند كه تانكهايعراقي از هر طرف شروع به پاتك كرده ‏اند و از ما خواستند كه براي مقابله با آنهابرويم. هليكوپترهاي ما، بلافاصله به پرواز درآمدند. سريعن خود را به منطقه‏اي كهمورد نظر بود، رسانديم. شدت درگيري آنقدر زياد بود كه واقعاً نمي‏‎شد نيروي خودي رااز دشمن تشخيص داد. در بعضي از نقاط، نيروهاي خودي و دشمن درهم ادغام شده و در حالجنگ تن به تن بودند. از راديوي هليكوپتر هم دائم صداي كمك به گوش مي‏ رسيد. نمي‏دانستيم چه كار كنيم و كجا را بزنيم؟ فرمانده تيم پروازي با نيروي زميني تماس گرفتو جوياي محلي شد كه مي‏ بايست هدف واقع شود. در جواب گفته شد كه نيروي زميني باگلوله فسفري منطقه را مي‏‎زند. هوانيروز همانجا را مورد هدف قرار دهد. بلافاصلهگلوله فسفري در منطقه‎‏ اي به زمين نشست و پشت سر آن با فرياد يا علي مدد، موشك تاورا آماده كرده و به آن نقطه شليك كردم. ناگهان صداي الله اكبر راديو در گوش ما طنينافكند و من هم به حول و قوه الهي، موشك تاو دوم را پرتاب كردم و ساير هليكوپترها همبا شناسايي هدف، شروع به تيراندازي كردند و در مدت بسيار كمي، با كمك هليكوپترهايكبرا و موشكهاي تاو، محاصره آن قسمت شكسته شد. سپس با اتمام مهمات به پايگاه خودبرگشته و مهمات‎گيري كرديم و اين بار با يك تيم آتش اضافي به محل رفتيم. البتههواپيماهاي عراقي نيز بيكار ننشسته و براي آنكه ما را زمين‏گير كنند، مرتبن بالايسر ما ظاهر مي ‏‎شدند و گاهاً با پرتاب راكت يا موشكهاي ناتوان «آتول» سعي در شكاركبراها داشتند. در اين عمليات، من در سمت راست پرواز مي‏كردم. ناگهان بر فراز يكياز تپه‏ ها، سه نفر را ديدم كه براي ما دست تكان مي‏ دادند. ناخودآگاه به آنهانزديك شدم. در اين حال، يكي از آنها خود را به داخل سنگر انداخت. اين كار مرا به شكو ترديد واداشت. تا 100 متري آنها پيش رفته بودم كه يكي بلند شد و شروع به فراركرد. من بر سرعت هليكوپتر افزودم و از بالاي سركسي كه راس تپه بود و دست تكان مي‏داد رد شدم و به فاصله 20 متري نفري كه فرار مي ‏كرد رسيدم. حالا از تپه رد شده وبه دشت وسيعي رسيده بودم. ناگهان در مقابل خود صدها عراقي را ديدم كه در حال فرارهستند. آنها را از لباسشان شناختم. عراقي‏ها با ديدن من، شروع به تيراندازي كردند. بلافاصله تغيير مسير داده و از يكي از كبراها كمك خواستم. فرمانده ما كه از راديوصداي مرا مي‏ شنيد، گفت كه آنها 15 كيلومتر از لبه جلويي منطقه نبرد فاصله دارند ونبايد در آنجا نيروي عراقي وجود داشته باشد. در جواب گفتم: «اينها يا ديشب تك زده وتا اينجا آمده ‏اند يا از نيروهايي هستند كه نتوانسته‏ اند فرار كنند.» به هرحال،با ورود كبراي دوم، مشكل ما حل شد. كبراي دوم شروع به تار و مار كردن آنها باراكتهاي 70 ميليمتري و صدها تيرفشنگ پرداخت. سپس به نيروي زميني اطلاع داديم كهممكن است افراد ديگري نيز در آنجا باشند و خودمان به منطقه اصلي درگيري برگشتيم. فرداي آن روز، نيروي زميني يك تيم شناسايي رزمي به آن منطقه اعزام كرد. پس از بررسيبه ما اطلاع دادند كه روز گذشته در آن منطقه، بيش از 100 نفر عراقي كشته و صدها نفرمجروح و تعداد زيادي نيز به اسارت گرفته شدند.

هواپیمای فانتوم ایرانی مدل F-4D و خلبانان درکاکپیت

يكي از عملياتهاي مهم ما زدن تاسيسات پتروشيمي بصرهبود. اين محل بر خلاف اسمش كه غيرنظامي است، يكي از بزرگترين پايگاههاي عراق بوده ودر آنجا دو دستگاه رادار دوربرد كه از نظر نظامي اهميت زيادي داشتند، نصب شده بود؛به طوري كه براي عراقي، نگهداري از اين رادارها بسيار مهم و براي ما هم انهدام آنيكي از ضروريات بود. عراق با تمام امكانات هوايي و زميني خود، سعي در نگهداري آنداشت و ايران نيز به تمام نيروهاي رزمي خود، اعم از زميني، هوايي و هوانيروزماموريت آزاد داده بود كه آنجا را منهدم كنند. يك بار نيروي هوايي يك بمب 5 تني رابا يك فروند F-4D روي ساختمان انداخت، ولي استحكام سطح ساختمان آنقدر زياد بود كهآسيب كلي به رادار وارد نيامد. اهميت اين رادارها در اين بود كه عملكردي مثل آواكسداشتند و مركز تجمع نيروهاي ايراني را ثبت مي ‏كردند و توپخانه خود، گرا مي‏ دادند. تنها فرقي كه اين رادارها با آواكس داشتند اين بود كه آواكس، رادار سيار و دارايبرد محدودي است، ولي اين رادارهاي ثابت بودند و ميدان عمل خيلي وسيعي داشتند. هوانيروز براي انهدام آن، اقدامات زيادي كرده بود، ولي هنوز اين مهم عملي نشده بود. خلبانهاي هوانيروز ساعتها در اطراف رادار دور زده بودند كه موشك خود را روي آن قفلكنند، ولي هنوز موفق به اين كار نشده بودند. البته براي اين كار، فقط كبراهايي واردعمل مي‎شدند كه موشك ماوريك داشتند. آن روز درگيري در غرب كارون، بسيار شديد بود وتمام منطقه را دود غليظ حاصل از سوختن ادوات و چاههاي نفت، فرا گرفته بود. ناگهاناز نظرم گذشته كه پروازي روي پتروشيمي داشته باشم و به قول معروف، من هم شانسم راامتحان بكنم. فرمانده منطقه عليرغم اينكه من مسئوليتهاي زيادي در هوانيروز داشتم،پيشنهاد پرواز مرا قبول كرد و قرار شد به همراه يك فروند 214 و يك فروند كبرا، كهحفاظت مرا برعهده داشت، به آنجا اعزام شويم. ساعت 9:30 هليكوپتر من با دو موشكماوريك از زمين كنده شد و به طرف هدف به پرواز درآمد. هليكوپتر كبراي دوم و بهدنبالش هليكوپتر 214 كه يك گروه فيلمبرداري از برنامه «ايران در جنگ» را به همراهداشت، در اطراف من به پرواز درآمدند. در ارتفاع خيلي پائين پرواز مي‏ كرديم؛ با اينحال، زودتر از آنچه انتظار مي‏رفت، عراق به پرواز ما پي برد و ابتداهواپيماهاي ميگ 21 و پس از آن هليكوپترهاي «هايند» دشمن در ارتفاع بالا اقدام به تيراندازي به سويما كردند. علت پرواز هليكوپترهاي عراقي در ارتفاع بالا، اين بود كه هم ما را هدفقرار دهند و هم پدافندشان بتواند به راحتي به سوي ما تيراندازي كند. با وجود آن همهموانع، بيش از هفت بار به طرف پتروشيمي پرواز كرده و به آن نزديك شده بودم ولي موشكماوريك روي آن قفل نشده بود. به فكر فرو رفتم تا علت را بيابم. ناگهان علت قفلنكردن موشك را فهميدم. به ستوان ميبدي گفتم: مي ‏داني چرا موشك قفل نمي‏شود؟

-        نه.

-        - براي اينكه ساختمان همرنگ زمين است و هرگز اين موشك از اين زاويه نمي‏تواند كاري بكند.

-        - سعي كن اين فرصت طلايي را از دست ندهيم.

-        - بهتر است ازسمت غرب هم آزمايش كنيم.

-        - آن منطقه ناشناخته است و مجاز به پرواز در آنجانيستيم.

-    - اهميت اين موضوع بيشتر از آن است كه ما معطل بكنيم؛ پس بهتر است فرصترا از دست ندهيم و كارمان را شروع كنيم.

-    او حرفي نزد و بلافاصله هم نظرمان رابراي تغيير مسير به هليكوپترهاي بعدي گفتيم و سپس به طرف غرب ساختمان پتروشيميپرواز كرديم. پدافند عراق با شدت تمام شليك مي‏كرد و تعداد هليكوپترهاي عراقي كه مارا موشك باران مي‏كردند، زيادتر شده بود، ولي هنوز منتظر فرصتي بودم كه موشك قفلكند و كارم را انجام دهم. سرانجام از سمت غرب به ساختمان نزديك شديم و با توجه بهبه سايه‏اي كه آفتاب در سمت غربي ايجاد كرده بود، موشك قفل كرد. بلافاصله خلبان 214را مطلع كردم كه به فيلمبردارها بگويد كه آماده باشند. ستوان ميبدي مرتب مي‏ گفت: «بزن! اين فرصت طلايي را از دست نده» سعي كردم خونسردي خودم را حفظ كنم. وقتي كهفيلمبردارها اعلام آمادگي كردند، با توكل به خدا و مولا علي، نگاهي به چراغ قرمزموشك كه علامت قفل شدن آن روي هدف بود، اندختم. چراغ قرمزتر از هميشه مرا دعوت بهشليك مي ‏كرد! با توكل به خدا، كليد موشك را فشار دادم. موشك از هليكوپتر جدا شده ورفت تا از دریچه‏ اي كه باز بود وارد ساختمان شد و لحظاتي بعد، ساختمان مجهزپتروشيمي به تلي از دود و آتش مبدل شد. خلبان 214 با خوشحالي گفت: «تبريك مي‎گويممهدي، هم هدف را زدي و هم تيراندازي ‏ات توسط فيلمبردارها ثبت شد.» براي اطمينانكافي، موشك دوم را نيز پرتاب كردم. اثري از ساختمان پتروشيمي تقريباً برجاي نماندهبود.

هلیکوپتر شینوک در حال اسلینگ هلیکوپتر بل 214

حالا من و ميبدي از خوشحالي سر از پا نمي‏ شناختيم. همه عوامل پدافندي دشمن مشغول شليك به سوي ما بودند. هليكوپتر كبراي محافظ ما شروعبه تيراندازي شديد و پرحجم به طرف آنها كرد. سپس منطقه را دور زديم و هرچه آتشداشتيم برسر دشمن ريختيم و به منطقه خودي وارد شديم. در منطقه خودي احساس كردم كههليكوپترم هر از چند گاهي يك بار ريپ مي‏زند. با اين حال كنترلش كردم و تا پايگاهرساندم. پرسنل هوانيروز در محوطه جمع شده و منتظر فرود ما بودند. فرمانده پايگاه تانزديكي هليكوپتر آمد و نگاهي به من كرد. من با دست علامت دادم. به هر ترتيبي بودهليكوپتر را بر زمين نشانده و از آن خارج شدم. ابتدا فرمانده منطق و پس از او سايرهمرزمان دور ما جمع شدند و برايمان دست زدند و صلوات فرستادند. در حال حركت به طرفاتاق عمليات بوديم كه بازرس فني به سراغم آمد و دستم را گرفت و گفت: «بيا هليكوپترترا تماشا كن!» به طرف هليكوپتر برگشتم. بدنه هليكوپتر سوراخ سوراخ شده بود. غرق درتماشاي آن بودم كه او ملخ اصلي هليكوپتر را نشانم داد. با دقت نگاهش كردم. بيش ازنصف پهناي ملخ اصلي ذوب شده بود. پاهايم سست شد و ضمن تحسين هليكوپتر قدرتمند كبرا،خدا را سپاس گفتم.

 

 

بمب افکن Tu-22M، آتشی زیر خاکستر جنگسرد

دردوران جنگ جهانی دوم، همیشه بمباران کشورهای دور از دسترس مسئله ای مشکل ساز براینیروی هوایی کشورهای درگیر در جنگ بود. چرا که خطرات زیادی یک بمب افکن را در حینپرواز دوربرد به کشور دشمن تهدید می کرد. رهگیری شدن به وسیله جنگنده های دشمن،اتمام سوخت، خرابی موتورها و نقص فنی، همه و همه از عواملی بودند که مانع از موفقیتدر بمباران های استراتژیک دوربرد می شدند. پس از جنگ جهانی دوم، کم کم این ایدهتوسعه زیادی پیدا کرد و نتیجه همین پیشرفت، رقابت شدید شوروی و آمریکا، یعنی دو طرفجنگ سرد در ساخت بمب افکن های سنگین دوربرد شد. یکی از مهم ترین و پیشرفته ترین بمبافکن های ساخت شوروی که همواره موجب وحشت غرب بود، بمب افکن مافوق صوت سنگینTu-22M، یعنی نمونه اصلاح شده همان بلایندر قدیمی بود. در مقالهزیر، به تفصیل به تشریح توانایی های این بمب افکن فراموش شده البته قدرتمند و مقتدرخواهیم پرداخت:

توانایی لحظه به لحظه بمباران طرف مقابل در جنگ سرد، برای شوروی و آمریکاحکم یکی از بزرگترین آرزو هایشان را داشت. ظاهراً هنوز قدرت بمباران های سنگین دوطرف به حدی نرسیده بود که آمریکا و شوروی بتوانند با هم درگیر نبرد های این چنینیشوند. بنابراین، هر دو کشور شروع به توسعه موشک های قاره پیمای خود کردند و هر روزبا دست یافتن به فناوری پیشرفته تری، هر یک از طرفین قدرت خود را به رخ طرف مقابلمی کشیدند. موشک های دوربرد تا اواخر جنگ سرد همچنان یکی از موضوع های داغ بحث هاینظامی بین آمریکا و شوروی بود، اما انگار این دو کشور هم به این نتیجه رسیده بودندکه هرگز بمباران موشکی نخواهد توانست جای عملیات انسانی را به طور کامل بگیرد، یعنیکاملاً جایگزین آن شود. در نتیجه آمریکا و شوری هیچ گاه از گسترش نیروی بمباراناستراتژیکی که به وسیله هواپیماهای سنگین و دوربرد انجام می شد غافلنشدند.

بمبافکن مافوق صوت Tu-22M3 در حال انجام آزمایشواماندگی

توپولف Tu-22M و تاریخچه Tu-22 بلایندر، جد بزرگ بک فایر

Tu-22 از هواپیماهایی بود که هنوز تاریخ نخستین پرواز آن معلومنیست. این هواپیما احتمالاً در اوایل دهه 60 نخستین پروازهای خود را انجام داد و درخدمت نیروی هوایی و نیروی دریایی شوروی قرار گرفت. ناتو که با بررسی عکس های هواییبه وجود این هواپیما پی برده بود، آن را بلایندر نام نهاد. با بررسی شکل بالهای- پسگرای این هواپیما و ابعاد آن، سرعت آن حداکثر دوماخ پیش بینی گشت که بعدها معلوم شد سرعت بلایندر هیچ گاه از 1.4 ماخ فراتر نرفتهاست. این هواپیما بمب افکنی با حداکثر وزن برخاست حدود هشتاد تن بود و موتورهای آنبا یک پیکربندی نا متعارف در عقب بدنه و درست در زیر سکان عمودی قرار داشتند. مشهورترین مدل بلایندر، مدل بلایندر C است که به تجهیزاتگسترده ECM یا دفاع الکترونیکی مجهز بود و در خدمت نیرویدریایی شوروی سابق قرار گرفت. عراق به عنوان هم پیمان نزدیک شوروی در آن سال ها،یکی از مشتریان Tu-22 بود و در زمان جنگ ایران-عراق هم اینکشور، استفاده نسبتاً گسترده ای از این بمب افکن علیه ایران به عمل آورد. هواپیمای Tu-22M، یعنی بمب افکن مورد بحث این مقاله، از نظر ساختارکلی و البته نام شاید به Tu-22 شباهت هایی داشته باشد، اماتوپلوف 22 مدل ام که به بک فایر مشهور است، اساساً هواپیمای دیگریست.

بمب افکن مافوق صوت Tu-22M از مدل های اولیه

توپولف Tu-22M چگونه به وجود آمد

پس از طراحی بمبافکن Tu-22 هیئت طراحی توپولف کار را بر روی طرح بمب افکنیبر پایه ی بلایندر آغاز کرد. توپولف از ابتدا می خواست با تغییر زاویه پسگرایی بالها و نصب موتورهای جدید با قدرت افزون تر نمونه ای اصلاح شده از Tu-22 را ارائه دهد. این طرح، طرح شماره 106 نام گرفت اما چندانکه باید و شاید موفق نبود. شرکت توپولف طرح شماره 125 که بمب افکنی با بردی بیش از 4.800 کیلومتر و سرعتی بالغ بر 2.500 کیلومتر بر ساعت بود را نیز در سال 1962 بهدولت آن زمان شوروی ارائه کرد. پس از تحلیل های فراوان، طرح 125 شرکت توپولف رد وطرح T-4 شرکت سوخو مورد قبول واقع گردید. با این که امیدهابرای شرکت توپولف داشت به تدریج از بین می رفت، اما این شرکت دوباره دست به طراحیجدیدی با کد 145 زد. طرح 145 هواپیمایی اصلاح شده بر پایه ی Tu-22 بود که توانایی انجام ماموریت ها را چه در سرعت های زیرصوت و چه در سرعت های بالای صوت داشت. برای آن که حداقل نیاز های این هواپیما برایبرد آن مرتفع شود، نیاز به استفاده از بال های متغیر بود تا طرح 145را تبدیل به بمبافکنی با انعطاف پذیری بالا و قابلیت پرواز در هر شرایط سرعت پروازی بنماید. براساس پیش بینی ها، هواپیمای جدید سرعتی بالغ بر 2.300 کیلومتر بر ساعت و بردی بینشش تا هفت هزار کیلومتر داشت. پس از آن که طرح T-4 شرکتسوخوی ناکام ماند، در سال 1967 توپولف رسماً مامور توسعه طرح 145 شد. نام هواپیمایجدید، همان Tu-22M بود. بیشتر گام هایی که در راه ساخت Tu-22M برداشته شد، نسبت به زمان خود بی نظیر بود. به خصوصکه توجه ویژه ای هم به سیستم بال های متغیر که البته اساس همین طرح بود هم شده بود. بال های Tu-22M که در وسط بدنه قرار گرفته بودند، میتوانستند زاویه خود را نسبت به خط عرضی هواپیما برای مطابقت با شرایط پروازیگوناگون تغییر دهند. نوک بال ها حالتی انحنایی و البته باریک و ریشه بال ها هم شکلیعریض و پهن داشت.

بمب افکن Tu-22M3 که زاویه پسگرایی بیشتر بال های آن به خوبی مشهود است

توپولف Tu-22M چگونه بمب افکنی بود

با معرفی بمب افکنسوپر سونیک بک فایر، آرزوهای نیروی هوایی شوروی برای داشتن بمب افکنی مدرن و در حدو اندازه های بمب افکن B-1B آمریکایی به بار نشست. بک فایربرای نخستین بار در سال 1969 در کازان مشاهده شد. برای نخستین بار در سال 1971 درآسمان رامنسکوی، در شرق مسکو بک فایر اقدام به انجام سوختگیری هوا به هوا کرد. اینمسئله اگر شاید در وهله ی اول چندان هم مهم نباشد، اما همین عمل سوختگیری هوایی بهمنزله تهدیدی جدی برای آمریکا بود. توپولف برد این هواپیما را 2.200 کیلومتر اعلامکرده بود، در حالی که CIA معتقد بود برد این هواپیما میبایست از چهار هزار کیلومتر بیشتر باشد. DIA هم بردهواپیما را بدون سوختگیری AA، در حدود پنج هزار کیلومتراعلام کرده بود. اگر به این برد زیاد، سوخت گیری هوا به هوا هم اضافه می شد، بکفایر به یک بمب افکن میان قاره ای به خصوص با توان حمله به کشوری چون آمریکا تبدیلمی شد. بک فایر از موضوعات مورد بحث سران دو کشور شوروی و آمریکا در مذاکرات سالت 2بود؛ هر چند که شوروی در این مذاکرات پذیرفت تا به جهت اطمینان از عدم حمله اتمی بهکشور آمریکا، لوله ی سوختگیری هوایی Tu-22M را حذف نماید،اما روس ها چندی بعد این لوله ها را دوباره نصب کردند.

Tu-22M0- Backfire A- نخستین مدل بمب افکن بک فایر که بهدلیل کارائی پایین تنها دو فروند از آن تولید شد. این دو فروند برای مقاصد آموزشیدر سال 1973 به مرکز تمرینات هوایی منتقل شدند.

Tu-22M- Backfire A- اولین فروند از بمب افکن بک فایر که کهکارائی و عملکرد آن مثبت تشخیص داده شده و ورود نمونه های بعدی آن به خدمت صحیح وبه جا ارزیابی گردید.

Tu-22M2- Backfire B- مدل B بمبافکن بک فایر، اولین مدل از این بمب افکن سنگین بود که دستخوش اصلاحاتی در مقیاسبزرگ شد. این مدل به موتورهای نیرومند تر NK-22 مجهز گردیدو برد آن به صورت رسمی تا پنج هزار و صد کیلومتر و بالاترین سرعت آن تا 1.800کیلومتر بر ساعت افزایش یافت. این نمونه برای نخستین بار می توانست تا سه فروندموشک هوا به سطح Kh-22 را در زیر بدنه خود حمل نماید. اگرچه این مدل سیستم تعقیب اتوماتیک عوارض زمین را نداشت، اما مع الوصف قادر بود بهخوبی از پس پرواز در ارتفاع پایین هم برآید. تعداد 211 فروند از این مدل در فاصلهده سال، یعنی بین سال های 1973و 1983 تولید شد. در همان ابتدای تولید، موتورهایجدیدتر NK-23 هم معرفی گردیدند که اصولاً نمونه های تقویتشده موتورهای قبلی بودند، اما این نمونه از موتورهای جدید به هدف های مورد انتظاردست نیافتند. گفتنی است که نخستین پروازهای آزمایشی این مدل از Tu-22M از سال 1973 شروع شد.

Tu-22M2Ye- Backfire B- مدل Ye بکفایر نمونه ای از بک فایر بی بود که مجهز به موتورهای جدید NK-25 و سیستم پیچیده کنترل پرواز شده بود. اما باز هم اینتغییرات انتظارات را برآورده نکرد و این طرح هم همچنان مسکوت ماند.

Tu-22M3- Backfire C- به جرات می توان گفت که این مدل،پیشرفته ترین مدل بک فایر بود که نخستین پروازهای آزمایشی خود را در سال 1977 بهانجام رساند. در پی انجام تغییراتی، دماغه هواپیما برای جا دادن برخی از سامانه هایجدید دراز تر شد و حداکثر زاویه برگشت بال های بک فایر تا 65 درجه افزایش یافت. همچنین با نصب موتورهای جدید، این نمونه از بک فایر یکی از نقص های اجداد خود کهعدم توانایی پرواز سوپر سونیک در ارتفاع دریا بود را نیز مرتفع نمود. حداکثر سرعتدر مدل M3 به بیش از 2.300 کیلومتر بر ساعت و برد آن بهبیش از 6.800 کیلومتر افزایش یافت. همچنین با افزایش باورنکردنی تسلیحات قابل حمل، M3 می توانست دوبرابر آن چه M2 حمل می کرد، اسلحه های مختلف را حمل نماید. در سال 1985 تست های مختلفی از پرواز درارتفاع پایین انجام شد که همگی حاکی از موفقیت عملکرد هواپیما در ارتفاع پایینبودند.

Tu-22MR- اگرچه با ورود ماهواره های فضایی به عرصه ماموریتهای جاسوسی هواپیماهای شناسایی تقریباً از رده خارج شدند، اما نمونه های انگشتشماری از Tu-22M3 ها برای انجام ماموریت های شناسایی بهینهسازی شدند. در Tu-22MR محفظه های نگهداری بمب جای خود رابه سنسورها و حسگرهای مفصل هوایی داده اند. با تمام این اوصاف، در توانایی اخلالگری سیستم های الکترونیکی دشمن یا ECM نه مدل M2 و نه مدل M3 یا MR چندان موفق نبوده اند و همیشه برای تکمیل این نقش، هواپیماهایاسکورت دیگری که باید به عنوان مکمل به عملیات اضافه شوند، الزامی بوده اند.

 

بمبافکن توپولف Tu-22M در حال حمل یک فروند موشککیچن

به احتمال فراوانساخت بمب افکن قدرتمند B-1B لنسر آمریکایی، واکنشی نسبت بهساخت بک فایر بوده است. بک فایر درست مخالف بسیاری از بمب افکن های رده خود، دارایپیکربندی ویژه ای است، چنان که موتورهای توربوفن آن در داخل و قسمت های کناری بدنهواقع شده اند. این ترکیب، بک فایر را بیشتر به یک جنگنده عظیم الجثه مشابه می سازدتا یک بمب افکن استراتژیک. بک فایر چهار خدمه دارد، یک خلبان در قسمت جلو سمت چپ،کمک خلبان در قسمت جلو سمت راست، افسر ارتباطات در قسمت عقب سمت چپ و یک افسر ناوبر در قسمت عقب سمت راست که البته افسران قسمت عقب کابین هیچ دیدی نسبت به جلویهواپیما ندارند، اگر چه پنجره های کناری وسیع و بزرگی برای آنان در نظر گرفته شدهاست. تا کنون هیچ بک فایری به کشورهای خارجی صادر نشده است، اگر چه کشورهایی مثلایران و چین در سال های 1990 علاقه فراوان خود را به داشتن این بمب افکن در خدمتنشان داده اند. هر چند گزارش هایی هم مبنی بر پیشنهاد این بمب افکن به کشور هند،مجهز به موشک های نزدیک برد Kh-15S وجود دارد. با تماماوصاف، روسیه هنوز هم بزرگترین پرواز دهنده بمب افکن مشهور دوران جنگ سرد یعنی بکفایر است و این هواپیما به دلیل لغو پروژه T-60S به دلیلهزینه های زیاد تا آینده نامعلوم به عنوان بمب افکن اول استراتژیک روسیه در خدمتباقی خواهد ماند.

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 05 فروردین 1394 ساعت: 0:09 منتشر شده است
برچسب ها : بمب افکن سنگین میان قاره ای بلاک جک,