• كوهنوردى و خطر

ورزش كوهنوردى، با خطر همراه است، معمولاً بخشى از هر كتاب آموزش كوهنوردى، اختصاص به شناخت خطرهاى كوهستان و راه هاى مقابله با آن دارد. همچنين، در بيشتر شماره هاى هر مجله كوهنوردى، اخبارى از حادثه هاى مرگبار يا دردناك به چشم مى خورد. و در صفحه شناسنامه بسيارى از نشريات كوهنوردى، (و برگه هاى درخواست عضويت باشگاه هاى كوهنوردى و بروشورهاى همراه وسايل كوهنوردى) به «خطرهاى ذاتى» اين فعاليت به صراحت اشاره شده و از خواننده خواسته شده كه مسئوليت عواقب ناشى از حادثه هاى كوهستان را شخصاً بپذيرد.

سازمانهاى جهانى كه فعاليتشان مرتبط با كوهپيمايى است، به اين ويژگى اشاره دارند، براى مثال در مجموعه رهنمودهايى كه اتحاديه جهانى حفاظت (IUCN) در زمينه نگهدارى و استفاده از مناطق كوهستانى ارائه داده است، در چند مورد به خطرهاى محيط هاى كوهستانى اشاره شده است: «رهنمود ۱۴۲- مخاطرات به طور سرشتى بخشى از تجربه كوهستان به شمار مى روند، بايد آن را پذيرفت و به رسميت شناخت. نبايد هراس داشت، اما به وسيله احتياط مستمر و درونى شده مى توان هراس را دست آموز و مهار كرد، مخاطرات را پشت سر گذاشت يا با آن روبه رو نشد و از كوهستان لذت برد. كوهستان هيچگونه بى احتياطى را بر نمى تابد. » لازم به يادآورى است كه آن درجه از «احتياط مستمر» كه بتوان با آن به كلى از خطر كوهستان دور شد، عملاً دست نيافتنى است و با كوهنوردى هاى نوآورانه و دشوار، قابل جمع نيست. بيان واقع بينانه خطرهاى كوهنوردى را مى توان در يكى از بندهاى «بيانيه تيرول» ديد كه توسط كريس بانينگتون، كوهنورد پرسابقه در كنگره آينده ورزش هاى كوهستانى در اينسبروگ اتريش (۸ سپتامبر ۲۰۰۲) خطاب به كوهنوردان خوانده شد، و مورد قبول بيش از يك صد كارشناس و كوهنورد و سنگ نورد برجسته جهان قرار گرفت: «مسئوليت خطر كردن ها (risks) را بپذيريد.»

بررسى هاى آمارى بسيارى در زمينه خطرهاى كوهنوردى انجام شده است. فقط براى ارائه يك نمونه، مى توان يادآور شد كه از ميان ۲۱۲ نفر كوهنورد كه از ايران در قالب تيم هاى اعزامى فدراسيون از۱۳۵۲ تا ۱۳۸۲ به كوه هاى بلند جهان (هيمالايا، قراقوروم، تيان شان، پامير) رفته اند، پنج نفر در كوه كشته شده اند (مرحومان عبدالله عزيزى، حسين حراستى، جلال فروزان در برنامه هايى به جز برنامه هاى فدراسيون، محمد داودى در يك برنامه فدراسيون در داخل كشور، محمد اوراز در يك برنامه برون مرزى فدراسيون). اين ميزان خطر (نزديك به ۵/۲ درصد)، نشان دهنده ميزان ريسكى است كه كوهنوردان جدى و پركار، كم و بيش با آن مواجه اند. البته كوهنوردى عمومى، نسبت به كوهنوردى در كوه هاى بلند جهان، خطر بسيار كمترى دارد، به طورى كه شايد بتوان گفت خطر آن از خطر رانندگى حرفه اى و حتى غيرحرفه اى در ايران كمتر است.
• مسئوليت حوادث كوهنوردى

طبق بند ۳ ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامى «حوادث ناشى از عمليات ورزشى مشروط بر اين كه سبب آن حوادث، نقض مقررات مربوط به آن ورزش نباشد و اين مقررات هم با موازين شرعى مخالفتى نداشته باشد» جرم به شمار نمى رود. در مورد كوهنوردى به جاى «مقررات»، مى توان عرف جامعه كوهنوردى را مدنظر قرار داد، و گفت به شرط آنكه اين عرف در مكان ورزش (كوهستان) و در زمان اجراى برنامه رعايت شده باشد، مسئوليت حوادث كوهنوردى و عواقب آن (تا حد مرگ) بر عهده كسى نيست. چنانچه اين مصونيت براى دست اندركاران ورزش نبود، انجام تمرين ها و اجراى برنامه هاى ورزشى جدى چنان پرمسئوليت مى شد كه ممكن بود كسى به سرپرستى يا مديريت يك فعاليت ورزشى تن ندهد. از سوى ديگر رعايت نكردن مقررات و عرف ورزشى موجب مسئوليت است كه به ويژه در مورد سرپرستان و مربيان و افراد كارآزموده همراه ورزشكاران، بسيار بيشتر است. سرپرست وظيفه دارد تناسب فعاليت ورزشى را كه بر عهده ورزشكار گذاشته مى شود، با صلاحيت و آمادگى او در نظر بگيرد؛ بر مناسب بودن وسايل و پوشاك او نظارت كند و به شرايط جوى كه فعاليت هاى ورزشى در آن صورت مى گيرد… توجه كند»۶، در موقع بروز حادثه به سرعت و به شيوه اى مناسب به كمك آسيب ديده بشتابد و … قصور در اين موارد، موجب مسئوليت براى وى خواهد بود.

حادثه و آسيب ديدگى جزيى از هر فعاليت ورزشى است، و در ورزشى مانند كوهنوردى جدى، مى توان گفت كه خطرپذيرى يكى از اركان فعاليت است. اما در برنامه هاى«ملى» بايد اين خطرپذيرى كمتر از برنامه هايى باشد كه چند كوهنورد با سطح تجربه كم و بيش يكسان و به شكل دوستانه اجرا مى كنند. چرا كه در شكل دوم، همگى با مسئوليت يكسان به استقبال خطر مى روند و على القاعده پاسخگوى مقام يا جماعتى از مردم نيستند. برعكس، در تيم هاى ملى، ورزشكار جزء سرمايه هاى عمومى به شمار مى رود و از سوى يك سازمان اعزام مى شود، و چون اين اعزام با هزينه مردم انجام مى شود، مسئوليت سرپرست سنگين تر است و بايد به عموم مردم (اعم از متخصص و كارشناس، يا فرد عادى) پاسخگو باشد.

• بررسى مرگ محمد اوراز

با توجه به گزارش فدراسيون كوهنوردى از حادثه گاشربروم يك ۷ و فيلم «از صعود تا صعود» ۸ مشخص است كه اوراز و مقبل هنرپژوه از حدود ارتفاع ۷۸۰۰ متر به ارتفاع ۷۲۰۰ متر، روى يك شيب برفى- يخى سرخورده و پايين آمده اند. علت اين سقوط هر چه بوده (ريزش بهمن، رانش برف و يخ يا سنگ، و يا احتمالا» لغزش پا)، در هر صورت دو نفر نامبرده در زير برف مدفون نشده اند و پس از پيدا شدن توسط «تيم پشتيبانى»، محمد در قسمت سر آسيب ديدگى ظاهرى نداشته اما ظاهراً دچار اشكال جدى در ناحيه كمر بوده است. در مرحله انتقال به بارگاه ۳، او باز سقوط مى كند (همراه دو نفر ديگر) و اين بار دچار آسيب ديدگى و خونريزى شديد در ناحيه سر مى شود. به اين ترتيب مى توان حدس زد كه اوراز در اين مرحله، آسيبى بيشتر از سقوط اول را متحمل شده است. آن طور كه از گزارش و فيلم بر مى آيد، كمك هاى اوليه مانند تلاش براى تثبيت قسمت هاى مشكوك به شكستگى يا آسيب ديدگى (ستون فقرات، …) پانسمان سر، و يا ديگر كارهاى مشابه، دست كم تا حدود هفت ساعت پس از پيدا شدن اوراز و هنر پژوه صورت نگرفته است. به عبارت ديگر دقايق و ساعت هاى حياتى از نظر اجراى كمك هاى اوليه، بدون انجام كار قابل توجهى سپرى شده اند.

كشيدن مصدوم بر روى برف و يخ و سنگ بدون برانكار مناسب كه داراى كفى محكم و حفاظ براى ستون فقرات و سر باشد، موجب وارد شدن يا تشديد آسيب ديدگى هاى ستون فقرات و جمجمه مى شود، به ويژه كه او در مراحل بعدى هم چند بار به داخل شكاف هاى يخى و … سقوط مى كند. نفوذ آب از چادر و زيراندازى كه به دور اوراز پيچيده شده (مطابق اظهارات همراهان او، نايلون از بارگاه دوم به پايين، به دور او پيچيده مى شود) باعث اتلاف شديد دماى بدن مى شود.

عامل تشديد كننده اين اتلاف دما، تعريق بدن و دفع ادرار و مدفوع در مدت تقريباً پنج شبانه روز و نيز ريزش برف بر سر و صورت بوده است. از دست دادن دما، مى تواند به هيپوترميا (Hypothermia) يا آسيب ديدگى شش ها و ديگر اندام هاى درونى منجر شود. در گزارش هاى ارائه شده، هيچ اشاره اى به تغذيه اوراز در پنج روز پس از حادثه نشده است. فقط در يك مورد در فيلم اشاره مى شود كه در روز اول به علت خونريزى، از دادن آب به او خوددارى مى شود، و در گزارش كتبى چند جا به كمبود يا نبود مواد غذايى و آب (براى همه) اشاره شده است. همچنين از گزارش مشخص است كه در دو روز اول سرم هم به او وصل نشده است. كم شدن آب بدن، يكى از عوامل بسيار خطرناك در كوهنوردى است كه مى تواند به تشديد عوارضى مانند سرمازدگى، هيپوترميا، از دست رفتن حس تشخيص و عوارض قلبى- عروقى منجر شود.
نظريه: اجرا نشدن كمك هاى اوليه، ناآشنايى افراد تيم پشتيبانى به اصول حمل مصدوم و نجات در كوهستان، ارائه نشدن رهنمودهاى مناسب از سوى سرپرستى به منظور حمل مصدوم با بهترين شيوه ممكن به كمپ ۳ آسيب ديدگى اوليه را در چند ساعت پس از حادثه به ميزان زياد تشديد كرده است.

موارد قصور: تيم پشتيبانى (چهار نفر حاضر در بارگاه ۳ در روز صعود به سوى قله) و ديگر افراد گروه، نهايت تلاش خود را براى يافتن و حمل يا هدايت مصدومان به پايين انجام داده اند. با نگاهى به فيلم و تجسم شرايط آب و هواى خراب در ارتفاع ۷۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متر، مى توان به دشوارى طاقت فرساى اين كار كه تا سرحد مايه گذاشتن از جان پيش رفته پى برد. اما، تلاش و فداكارى اگر در وضعيت مناسب صورت نپذيرد و يا با دانش كافى توام نباشد، ممكن است به نتيجه مطلوب منتهى نشود. موارد قصور در ارتباط با حادثه گاشربروم-۱ را مى توان به دو دسته تقسيم كرد: موارد كلى كه به شيوه مديريت فدراسيون كوهنوردى مربوط است، و موارد خاص كه مربوط به برنامه گاشربروم-۱ است:
موارد كلى: فدراسيون كوهنوردى هيچگاه به شكل منطقى و مستدل به مسئله خطرات كوهستان نپرداخته است و به جز يكى دو مورد اشاره ضمنى و گذرا، در هيچ يك از گاهنامه ها و اطلاعيه هاى خود به اين نكته اشاره نكرده كه كوهنوردى جدى و ممتد در بردارنده ريسك و حادثه است و هرچه روزهايى كه شخص در كوه سپرى مى كند، بيشتر شود و اين كوهنوردى ها در ارتفاع بالاتر انجام شود، خطر بيشتر مى شود. مسئولان فدراسيون، پس از حادثه مرگ اوراز در مورد پرخطر بودن هيماليا نوردى زياد صحبت كرده اند ، اما پيش از اين تقريباً هيچ بحثى در اين زمينه نداشته اند. به اين ترتيب فدراسيون تا حدودى سبب ساز سهل انگارى در ميان كوهنوردان (حتى هيماليا نوردان خود) و زمينه ساز ناآمادگى ذهنى خانواده هاى كوهنوردان شده است.

فدراسيون كوهنوردى، چند بار هم كه به موضوع حادثه در كوهستان پرداخته، به اين تصور دامن زده است كه كوهنوردانى كه بيشتر به كوه مى روند (با تجربه ها) يا اشخاصى كه دوره هاى رسمى را گذرانده اند(به طور مشخص، مربيان فدراسيون) كمتر در معرض حادثه با اين موضوع با داده هاى آمارى و واقعيت هاى جهان كوهنوردى مغايرت دارد. در واقع مربيان كار آزموده يا افراد باتجربه فقط اگر به هدايت اصولى و محتاطانه يك گروه كوهنورد براى اجراى برنامه اى پايين تر از حد نهايى توان خود بپردازند، مى توانند ضريب برخورد با حادثه را كم كنند؛ نوآورى و ركوردشكنى در كوهنوردى با خطر بسيار همراه است. طبق مقررات و عرف ورزش ها، آموزش مناسب شرط اوليه در برنامه ريزى فعاليت هاى ورزشى است. در فدراسيون كوهنوردى، از قابليت هاى فنى پيشكسوتان، مربيان و ديگر كوهنوردان با تجربه كشور در حد مناسب و كافى استفاده نمى شود.

به طور مشخص، در زمينه هيماليانوردى، عمده نيروى آموزشى فدراسيون متشكل از كسانى است كه فعاليتشان در كوه هاى بلند محدود به كارهايى است كه با همين مديريت كنونى شروع شده است. در واقع فدراسيون از تجربه پيشينيان، و كوهنوردان بيرون از دايره بسته همكاران خود، كمتر استفاده كرده است. همچنين از استخدام مربى خارجى (كه پس از چند برنامه اوليه آن در هيماليا لازم بوده) خوددارى كرده و به توصيه هاى كارشناسان در اين زمينه توجه نكرده است.
فدراسيون وظيفه دارد براى تيم هاى ملى، «ورزشكاران نخبه و طراز اول» كشور را شناسايى، گزينش و تقويت كند». در فدراسيون كوهنوردى، اين رويه به نحو مناسبى اعمال نمى شود، اگرچه چند نفرى از اعضاى بعضى از تيم هاى ملى كوهنوردى، جزء كوهنوردان برجسته كشور بوده اند. اما تركيب غالب آنها شامل كوهنوردان كم تجربه و آموزش نديده بوده است. مى توان گفت فدراسيون كوهنوردى قابليت جذب و تحمل كوهنوردانى را كه بيرون از فدراسيون تجربه اندوزى كرده و آموزش ديده اند، و به همين دليل در برابر دست اندركاران فدراسيون جسارت بيان، و«ادعا» دارند، ندارد. در مدت تقريباً هشت سالى كه از شروع برنامه هاى هيماليا نوردى «ملى» فدراسيون مى گذرد، بيشتر چهره هاى پرسابقه، صاحب سبك و داراى قدرت و جسارت با آن كه با فدراسيون شروع به همكارى كرده اند، به دلايل گوناگون از آن رانده شده اند. به نظر مى رسد كه مديريت فدراسيون، در انتخاب تيم هاى ملى بيشتر خواهان كوهنوردان متوسط و حرف شنو!! است.

۴-۱-۳) در فعاليت هاى ورزشى، «رعايت اصل سلسله مراتب مهارت ها و حركات يك اقدام احتياطى است» و به عبارت ديگر بايد از «انجام يا ارجاع حركتى كه ورزشكار حركت مقدم بر آن را نمى داند، پرهيز كرد. زيرا عدم رعايت اين قاعده ممكن است موجب صدمه شود و چون اين بى توجهى از نظر علم حقوق تقصير محسوب مى شود، مربى مسئول پيامدهاى قانونى آن خواهد بود». در كوهنوردى، اعزام شخصى كه سابقه ناچيزى در اجراى كارهاى فنى و زمستانى دارد، يا بر اصول كمك هاى اوليه، كار با قطب نما و حمل مصدوم مسلط نيست، به هيماليا و ديگر رشته كوه هاى بزرگ، قصور به شمار مى رود.

لایه بندی لباسها (Insulation) :: مهمترین یاور و کمکی که ما در این نبرد داریم، عایق بندی بدن خود با پوشاک مناسب است. نقش پوشاک در اینجا کمک به کاهش انتقال حرارت است که به علت شکل اسفنجی و وجود فضاهای خالی بین بافت آنها انجام می شود. در واقع هوا بهترین عایق برای محافظت بدن در برابر سرماست. فضای خالی بین بافت های لباس باعث کاهش شدت انتقال انرژی از سطح پوست به لایه های بالاتر می شود. در مقابل آب و رطوبت عایق ضعیف تری نسبت به هواست. به همطن دلیل است که پوشاک ضد باد (windproof) از پارچه های بدون منفذ تهیه می شوند.

 چگونه بدنمان را عایق بندی نماییم ::  اگر شما یک خانه بودید در این صورت عایق بندی شما با کمی پشم شیشه و ورق های فایبرگلاس، کار سختی نبود اما اینطور نیست. متاسفانه موجود زنده ای هستید که بدنش دائما در حال تنفس است و تنها از گردش در محیط های معمولی راضی نمی شود بلکه نیاز دارد تا در سردترین محیط ها هم به فعالیت بپردازد. عایق بندی مناسب به معنی پوشش بیشتر نیست. عامل راحتی را نیز باید در نظر بگیرید. در واقع در اکثر مواقع فقط چند میلی متر ریز اقلیم (Microclimate) مناسب در کنار پوسستان به شما راحتی مورد نظر را می دهد. دقیقا همان کاری که حیوانات در طبیعت در سرمای شدید به کار می برند. بر این اساس باید به این موضوع توجه اساسی داشته باشید که هوای محبوس شده در بافت های پوشاکتان در واقع بهترین عایق حفظ حرارات بدنتان است. همان عاملی که کمپانی های تولید کننده پارچه نیز در تولید پارچه های مناسب از ان استفاده می کنند. این ریز اقلیم پیرامون بدن به علت جریان هوا (باد) دائما در حال خنک شدن است و به همین دلیل است که پوشاک تولید شده از پارچه های ضد باد مثل Pertex یا Ventile جز ضروری پوشاک کوهنوردان هستند. میزان حراراتی که یک کوهنورد در حین فعالیت تولید می کند برای سنجش میزان ضخامت عایق های وی بسیار مهم است و باید کنترل گردد. يک فرد که فعالیت می کند 1600 درصد از شخصی بدون تحرک انرژی (گرما) تولید می کند. به این دلیل است که می بینیم در اورست کوهنودان می توانند در دمای-15°C   هم به کوهنوردی بپردازند. زمانیکه مفهوم عایق بندی را دریافتید نکته مهم دیگریباقی مانند و آن اینست که.......

گرم شدن بدن دشمن گرم ماندن آن است ('Getting hot is the worst way to stay warm'):: زمانیکه فعالیت می کنید و یا دمای محیط اطرافتان بیشتر از 37°C یا هردو، دمای بدنتان افزایش می یابد. زمانی دمای پوست بدن به 37°C می رسد بدن شروع به عرق کردن می نماید. عرق کردن تلاش بدن برای از دست انرژی (گرما) و رسیدن به تعادل حراراتی است. همانطور که همه ما می دانیم، زمانیکه بدن عرق میکند و پوست مرطوب می شود، آب شروع تبخیر شدن از سطح پوست می کند و سبب می شود تا پوست شما سرد تر شود.  علت این امر این است که زمانی ک عرق از سطح پوست شما به علت باد جدا می شود امکان تشکیل یک لایه نمدار از هوا در اطراف پوست بدنتان وجود نخواهد داشت وهرچه تعداد مولکول های جدا شده از پوست شما بیشتر مولکول های آب تولید شده توسط پوست باشد شما بیشتر (سریعتر) سردتان می شود. باد بیشتر (تند تر) تنیجه ای جز احساس سرمای بیشتر بر پوست شما برای شما نخواهد داشت. برای جدا شدن یک مولکول آب از سطح آزاد آب مقدار مشخصی انرژی لازم است و این مقدار انرژی با شدت باد رابطه عکس دارد. این همان پدیده معروف اثر باد سرما زایی (WindChill Effect) است. این فرآیند به شدت در کنترل دمای داخلی بدنتان موثر است و شما را سرد می کند (احساس سرمای بیشتری می کنید).

اما ...

 مشکل اینجاست که وقتی یک کوهنورد فعالیت می کند و در نتیجه عرق می کند، حفره های خالی موجود در بافت لباس های وی پر ازآب می شود و به این علت هوا خاصیت عایق بودن خود را از دست می دهد. در این شرایط انرژی می تواند از طریق آبی که در اين حفره ها وجود دارد سریعتر انتقال پیدا کند. .... 

برای خنک کردن بدن در این شرایط باید دمای هوای محیط کم شود . برای این کار یا باید کاهش سطح تولید انرژی (گرما) توسط عضلات اتفاق بیافتد یا به وسیله تعویض (remove) پوشش های مان اجازه دهیم تبخیر عرق از سطح پوستمان به راحتی اتفاق بیافتد. با آبی که در داخل بافت پارچه ها وجود دارد احساس سرما بسیار شدید تر حاصل می شود. بخصوص اگر پوشش های ضد باد هم وجود نداشته باشند. در واقع مشکل اصلی اینجا خودش را نمایان می کند یعنی اگر شما لخت بودید عرق می کردید و عرق از سطح پوست شما تبخیر میشد اما حالا شما در داخل لباسهایی خیس قرار دارید که شما را سردتر هم می کنند.

در اینشرایط فرض کنید که بدن شما فعالیت مناسبی هم نداشته باشد و انرزی مناسبی برای جایگزینی انرژِی ازهدر رفته تولید نکرده باشد (مثلا شما برای گرفتن عکس یادگاری در قله وقت تلف بکنید) در این شرایط بدنتان در معرض یک موقیت بحرانی قرار گرفته است. این پدیده خنک شدن (Chilling) است و یکی از مهمترین دلایل افت دمای بدن (hypothermia) است. اینکه درونتان طوفانی از سرما احساس کنید نه بیرونتان می تواند کشنده باشد( being the 'storm within' not the 'stormwithout' thatcan kill ).

دقیقا به همین دلیل است که یک لایه خشک و نازک در روی پوست لازم است تا یک ریز اقلیم (Micro Climate) فعال برای خشک نگه داشتن سطح پوست ایجاد کند. اگر این مفاهیم را درک کرده باشید و تجهیزات مناسبی نیز داشته باشید، می توانید تحت شرایط سخت و سرمای شدید نیز از بروز سرما زدگی جلو گیری نمایید.

عرق کردن ممنوع!::

شرکتها و کمپانیهای سازنده محصولات کوهنوردی در شعارهای تبلیغاتی خود ادعا می کنند که با محصولات قابل تنفس و خارق العاده خود، شما را گرم و سطح پوست بدن شما را خشک نگه می دارنند و این کار را تحت هر شرایط آب و هوایی و با هر سطح از فعالیت  بدنی شما می توانند انجام دهند. اما مشکل، محصولات تولیدی و کیفیت آنها نیست بلکه مشکل خود شما هستید. حتی بهترین محصولاتی هم که به عنوان لایه اول تولید شده اند زمانی که عرق کنید، خیس می شوند و کارایی شان کاهش می یابد و زمانی که بیش از حد فعالیت کنید دمای بدنتان بالای 37°C می رود، پس انتظار معجزه از این پارچه های پلی استری و پلی آمیدی نداشته باشد. اولین دفاع در برابر سرمازدگی و کاهش دمای بدن این است که بدانیم چطور از این محصولات بدرستی استفاده کنیم. وظیفه اول شما این است که با کنترل میزان تعرق و انتخاب ضخامت مناسب برای پوشاک لایه اول خود سطح دمای بدن خود را در 37°C تنظیم کنید. اگر رفتار کوهنوردان حرفه ای را بررسی کنید، خواهید دید که آنها از پوشاک نازک استفاده می کنند و زمانی که به دلیل سرمای شدید محیط مجبورند از پوشاک ضخیم تر و لایه های بیشتری استفاده کنند، آنقدر آهسته حرکت می کنند تا تولید انرژی در بدنشان را، در حد مشخصی محدود سازند. به این وسیله آنها میزان تعرق بدن خود را تنظیم می کنند. در ضمن در این مواقع میزان آمادگی جسمانی نیز بسیارمهم است. یک کوهنورد ورزیده کمتر از یک کوهنورد معمولی تقلا می کند و به همین دلیل کمتر هم عرق می کند.  شما حتما کوهنوردان مبتدی  را دیده اید که تمام لباسهای خود در حین حرکت پوشیده اند. دقیقا به همین دلیل است که آنها زودتر خسته شده و زود تر سرمازده می شوند.  آنها نمی دانند که به محض شروع کوهنوردی چه مقدار انرژی توسط عضلاتشان تولید می شود.

از مزیت های پارچه ها بهره ببرید . :: دومین چیزی که باید به آن وجه داشته باشید استفاده از پوشاک با کیفیت و مناسب است. از پوشاکی استفاده کنید که دو مزیت را همزمان داشته باشند: به قدر کافی شما را گرم نگه دارند و احتمال سرمازدگی  شما را کاهش دهند وبخاطر ساختار مناسبشان اگر شما موفق نشدید عرق کردن خود را کنترل کنید و لباستان خیس شد قالبیت خود را تا حدود زیادی حفظ کند. به ایت ترتیب شما هب حد بالایی از کارایی در پوشاکتان می سرسید که به شما این توانایی صعود به ارتفاعات بالا در شرایط سخت و حفظ جانتان را می دهد. پارچه کتان بدترین منسوجی است که می توانید در پوشاک خود در برنامه زمستانی استفاده کنید. چرا که به طور کامل از عرق شما اشباع شده و اصلا توانایی انتقال عرق را به لایه های بعدی ندارد. به این ترتیب شما به راحتی سرما زده خواهید شد.

سه خاصیت مهم که پارچه های مورد استفاده در فعالیتهای زمستانی برای مقابل ه با سرما زدگی باید داشته باشند به این قرار است:

        خاصيت فتیله ای داشتن (Wicking):

عرق باید از سطح پوست شما براحتی به لایه های بعدی منتقل شود تا به این ترتیب میزان انتقال حرارت ازبدنتان به کمترین مقدار خود می رسد. این اتفاق به می تواند به اشکال مختلفی صورت بگیرد و بطور معمول بوسیله پارچه های آب دوست (hydrophilic) در پوشاک لایه اول بدست می آید. لباسهای لایه اول به سرعت عرق را جذب کرده و بوسله حرارت دفع شدن بدن آن را به لایه های بالایی منتقل می کنند.

     تراکم (Density):

             یک پارچه کلفت دارای بافت بیشتر و فضای خالی کمتری نسبت به پارچه های نازک است و از آنجا که هوا بهترین عایق است، پارچه های نازک بهترین انتخاب ممکن هستند. بعلاوه اینکه زمان خشک شدن و گرم شدن وقتی خیس می شوند، در این پارچه کمتر از پارچه های ضخیم است.  پارچه های  تهیه شده از پر و پشم های خاص و پلی استرو پلی آمیدتحت عنوان تجاری پلاراز بهترین این پارچه هستند.

     خاصیت ارتجاعی (Stretch):

            هر چقدر پارچه به پوست نزدیک تر باشد، انتقال عرق از آن بسیار بهتر صورت می گیرد. هر چقدر که با پوشاک لایه اول خود، سریعتر به تعادل حرارتی برسید، انتقال حرارت کمتری هم خواهید داشت و می توانید ریز اقلیم (Micro Climate) کامل تری را در سطح پوست خود بوجود آورید. این لایه نزدیک به پوست می تواند نقش بسیار موثری در تثبیت کردن یا بهم زدن تعادل حرارتی در مواقی که بدن سرد یا گرم می شود، داشته باشد. لباسهای لایه اول با خاصیت ارتجاعی بهترین پوشاک لایه اول هستند اما به مرور زمان خاصیت ارتجاعی خود را از دست می دهند و براحتی آسیب دیده و پاره می شوند. 

 لباسهای ضد سرما (Anti chill):: لایه بندی پوشاک بهترین راه برای رسیدن به راحتی و آسایش در شرایط سخت زمستانی است. با استفاده از پوشاک لایه اول جذب (Stretch)، با تراکم  و ضخامت کم، شما می توانید یک ریز اقلیم مناسب در اطراف پوست بدنتان داشته باشید که عرق را از سطح پوستتان جذب کرده و  آنرا به لایه های  بعدی منتقل می کند. با این لایه اول حتی در باد های شدید هم می توانید با اضافه کردن یک لایه ضد باد () بخوبی از خودتان در مقابل سرما محافظت کنید. به همین دلیل است که کوهنوردانی را در هیمالیا می بینید که تنها لباسهای لایه اول خود را به تن دارند و یا در زیر لایه محافظ (Shell) خود تنها پوشش لایه اول را بر تن دارند. 

قابلیت تنفس پوشاک خاصیت بسیار مهمی است و بهمین دلیل شما امروزه با پوشاکی روبرو هستنید که هر سه کار را در آن واحد می توانند برای کوهنوردان انجام دهند. این پوشاک نازک زمانی که با دستکش و کلاه (6 درصد از گرمای بدن از طریق سر به دفع می شود) مورد استفاده قرار بگیرند و قابلیت های بالایی از خود بروز می دهند. ضمن اینکه شما می توانید با افزایش و یا کاهش میزان تحرک خود میزان حرارت تولیدی توسط بدنتان را کنترل کنید. نکته مهم این است که شما به میزان کمتری عرق می کنید و خطر کاهش آب بدنتان (dehydration) شمار را کمتر تهدید می کند که خود عامل دیگر در احساس سرماست. در این شرایط حتی اگر احساس سرما کنید می توانید با افزایش یک لایه به پوشش خود از خود به خوبی محافظت کنید. نکته آخر این است که مطمئن شوید تمام لباسهای انتخاب شده برای لایه های مختلف به خوبی در بدنتان قرار (Fit) می گیرند و به تن کردن و خارج کردنشان براحتی برایتان امکان پذیر است. تنها بر روی شلوارتان متمرکز نشوید که بآیا براحتی متوانید آنرا بپوشید و استفاده کنید در مورد سایر پوشاکتان هم وسواس به خرج دهید.

آزمون آخر:: تمام شد. حالا شما مجموعه از اطلاعات را در اختیار دارید که من بعد از آن همایش جمع آوری کرده ام. می دانم که اطلاعات وجود داشتند که مکن است باعث سردرگمی شما شوند اما امیدوارم حداقل این حسن را داشته باشند که مانند من باعث شوند تا شما بیشتر از دمای قسنتهای داخلی بدنتان در برنامه های زمستانی خود محافظت نمایید. و به عنوان آزمون آخر امیدوارم، شما با کنارهم قرار دادن اطلاعات مورد نیاز از این مقاله "هنر تحمل کردن" را بدست آورده باشید

ریز اقلیم و احساس راحتی ............ Microclimate

کمپانی Gore داخل  بخش لغت نامه سایت ش یه لغتی (یا مفهومی!!) را تعریف کرده به نام  Microclimate ترجمه مناسبی که برايش شنیدم ریز اقلیم هست. اینکه ریز اقلیم چیست  و چرا اهمیت دارد ؟

Gore ریز اقلیم را اینجوری تعریف کرده: لایه بسیار نازکی از هوای گرم که نزدیک سطح پوست قرار دارد. اکثر مردم در محدوده دمایی 90 تا 95 درجه فارنهایت و رطوبت 40 تا 60 درصد احساس راحتی می کنن.

در واقع کنترل این درجه حرارات و رطوبت و نگه داشتن اون در یک محدوده مشخص باعث می شود تا ما در شرایط آب و هوایی مختلف بیشترین بازدهی را داشته باشیم. عوامل زیادی بر احساس راحتی تاثیر میگزارند: رطوبت، میزان گرمایی که از بافت پوشاک عبور می کنن، فیزیولوژی بدن هر فرد و عوامل طبیعی. این عوامل به طور کلی در نمودار زیر نشان داده شده اند:

همانطور که می بینید از بین این سه فاکتور مهم ما شاید نتوانیم دو تا را کنترل کنیم یا کنترل کمتری بر آنها داشته باشیم اما یکی از آنها یعنی پوشاک را می توانیم با توجه به شرایطی که در آن احساس راحتی بیشتری می کنیم  کنترل کنیم. با شناخت ویژگی های الیافی که در پوشاک استفاده می شوند می شود شرایط ریز اقلیم را به شرایط راحتی نزدیک تر کرد. نمودار زیر را ببنید:

در این نمودار دما و رطوبت و احساس راحتی با هم نمایش داده شدند . همانطور که می بینید بهترین شرایط از نظر دما و رطوبت، دمایی بین 31 تا 33 درجه سانتیگراد و رطوبتی بین 40 تا 60 درجه است. قطعا این شرایط برای افراد مختلف با شرایط فیزیکی مختلف فرق می کنن اما آنچه که اینجا معرفی شده به طور عمومی ارایه شده. یعنی میانگینی از شرایط راحتی برای تعداد زیادی از آدمهاست.  وقتی این اطلاعات وجود داشته باشد آنوقت می شود پوشاک را برای تامین این شرایط خیلی آگاهانه انتخاب کرد. و خیلی از پوشش ها را هم خیلی آگاهانه!!! استفاده نکرد. عامل مهم دیگه ای هم که توي  نمودار نیست ولی نقش مهمی در احساس راحتی دارد جریان هوا یا Airstream هست. آنچه اینجا معرفی شده جریانی بین 10 تا 35 سانتیمتر بر ثانیه هست. پس اگر به دنبال این هستیم که در زمستان و تابستان در لباسهايمان راحت باشیم باید این سه تا عامل را در نظر بگیریم و شرایط ریز اقلیم را کنترل کنیم.

اما چطور!!!!!؟؟؟

واضحه که ما احتیاج به پوشش داریم و انتخاب این پوشش تاثیر بسیاری بر ریزاقلیم و راحتی ما دارد. بیاید لباسهایی را که از آنها به عنوان پوشش استفاده میکنیم به دو دسته تقسیم کنیم (البته منظورم در اینجا از لباس آن پوششی است که دقیقا نزدیک پوست قرار دارد یعنی پوشش لایه اول):

1- لباسهای شهری: که عموما از کتان تولید می شوند.

2- لباسهای فنی: که عموما از پلی استر تولید می شوند.

حالا بیایید يك  نگاه دقیقتری به این پوشش ها به عنوان لایه اول داشته باشیم. البته در نظر داشته باشید ما به دنبال احساس راحتی در پوشاک هستیم.

تصویر زیر دید خیلی خوبی به ما می دهد:

در این شکل ما با سه بخش یا درواقع با سه تا محصول روبرو هستیم. بخش اول مربوط به یك  محصول به نام PRH هست. بخش دوم مربوط به پوششی که 100 درصد کتان هست  و بخش سوم مربوط به پوششی که 100 درصد پلی استراست .  دایره های سیاه عرق به شکل مایع و دایره های سفید عرق به شکل بخار را نشان می دهند. 

بخش اول (a):: احساس راحتی.

این بخش همان شرایط ایده ال را نشان می دهد.  یعنی لایه اول عرق را بخوبی جذب می کند و بخوبی هم آن را از خودش دفع می کند. درست مثل یك  فتیله.

بخش دوم (b):: احساس سردی یا سرما.

لایه اول که از کتان تهیه شده باشد همانطور که می بینید عرق و رطوبت را به سختی از خودشان عبور می دهند. این نوع بافت ها اصطلاحا آب دوست هستند. در این بافت ها گرمای بیشتری هدر می رود. و در این پارچه ها احساس سرما می کنیم.

بخش سوم (c):: احساس رطوبت.

این بخش یك  پارچه که 100 درصد پلی استر هست را نشان می دهد. در این شرایط  نسبت به پارچه های کتان رطوبت بیشتری دفع  می شود اما نسبت به حالت اول درصد رطوبت بالاتری بین پارچه و پوست وجود خواهد داشت. 

محصولی که به نام PRH اینجا معرفی شده یك  محصول جدیده!! که هنوز به شکل تجاری در پوشاک استفاده نمی شود یا حداقل من تو کاتالوگ ها ندیدم. اگه آن را کنار بگذاریم با دو طیف محصولات روبرو هستیم آنها که از کتان تهیه شده اند و آنها که از پلی استر تهیه می شوند. 

با توجه به ویژگی هایی که پارچه های تهیه شده از پلی استر دارند از آنها به طور وسیعی در پوشاک کوهنوردی استفاده می شود. تمام محصولات شرکت مالدن میلز که محصولاتش با مارک پلارتک عرضه می شوند از الیاف پلی استر تهیه می شوند.

پس برای اینکه شرایط راحتی را در ریز اقلیم ایجاد کنیم باید بتوانیم با دو تا فاکتور بازی!! کنیم. یعنی بتوانیم رطوبت را کمتر کنیم (چون همه ما وقتی فعالیت می کنیم عرق می کنیم) و باید بتوانیم دما را در محدوده مشخصی ثابت نگه داریم. محصولات متنوعی هم برای این منظور تولید شدند. محصولاتی که در عین اینکه می توانند خاصیت فتیله ای داشته باشند، هوای زیادی هم بین بافت آنها محبوس شده و به عنوان عایق عمل میکنند.

چون با شرایط آب و هوایی متفاوتی حتی در طی یک برنامه چند روزه روبروییم احتیاج به بافت هایی داریم که بتوانند در باد شدید، در آفتاب شدید، در سرمای شدید، در بارندگی شدید شرایط راحتی ریز اقلیم را برای ما محیا کنند. برای این منظور تئوری لایه بندی لباسها از طرف تولید کننده پوشاک کوهنوردی ارایه شده. به طور خلاصه تئوری لایه بندی پوشاک به ما می گويد شرایط ریز اقلیم را با استفاده از لایه های متعدد پوشاک که بافت های متفاوتی دارن و وظایف مختلفی رو انجام می دهند کنترل و بهینه کنیم. آنچه که در حال حاضر مرسوم  هست این است  که از سه لایه پوشاک استفاده کنیم.

1- لایه اول برای جذب عرق از سطح پوست و انتقال آن به لایه های بعدی و کنترل رطوبت بهینه و همچنین حفظ دمای بدن در محدوده مطلوب 32 هست. در واقع مهمترین بخش برای کنترل شرایط ریز اقلیم لایه اول پوشاک ماست. به طور سنتی ما هم از بدترین نوع آن یعنی از تی شرتهای تولید شده از کتان برای لایه اول استفاده می کنیم. بهترین پارچه های تولید شده برای این لایه با کارک های تجاری زیر عرضه شدند:      Dupont-CoolMax  , polartec-PowerDry,   Patagonia-Capilene ,Hellyhansen-Lifa

این که این پارچه ها چه تفاوتی دارند برای من سئوال بود درسته کارایی آنها با هم تفاوت می کند اما مهم این است  که از لایه اول استفاده بشود. لایه اولی که 100 درصد پلی استر باشد. از کتان به هیچ وجه نباید در پوشاک کوهنوردی استفاده کنیم!!!!! :)))

      لایه اول                      لایه دوم                           لایه سوم

لایه دوم:: لایه عایق نامیده می شود. و ظیفه آن حفظ حراراتی که از لایه اول خارج شود. پارچه هایی که برای لایه دوم استفاده می شوند بر این مبنا تهیه شده اند که بیشترین هوای ممکن را بتوانند بین بافتهايشان محبوس کنند. بنابراین این لایه در شرایط آب و هوای سرد به پوشش ما اضافه می شود. همان شرکتهایی که در بالا معرفی شدند هم محصولات بسیار خوبی برای این لایه تولید کردند.

لایه سوم:: لایه محافظ هم نامیده می شود. ویژگیهای این لایه احتیاج به توضیحات مفصلی دارد. برای محافظت در برابر خراشیدگی، بارندگی ها و باد از این لایه استفاده می شود. بهترین بافت های این لایه با مارک های زیر تولید می شوند: Gore-Tex , Hyvent , Aqua-Dry and Dri-Lite.

لایه چهارم:: لایه فوق عایق هم نامیده می شود. پرها بهترین پوشش برای این لایه هستند.

آن بالا، چه  مي شود خورد؟

بعداز هفت هشت ساعت بالا رفتن توي سرما و به دوش كشيدن يك كوله ي چهل پنجاه كيلويي هيچ چيزي بيش تر از يك ديزي سنگي چرپ و چيلي با ترشي ليته حالت را سرجايش نمي آورد. اگر هم خيلي شيك باشي دلت پيتزا و لازانيا مي خواهد. ولي توي ارتفاع هفت هزار متري نه خبري از ديزي سنگي است نه پيتزا. البته وقتي داري سوپ آماده ات را توي آب جوش هم مي زني مي تواني تصور كني آب گوشتت را داري آماده مي كني. ولي شرمنده، براي پيتزاخورها كاري نمي شود كرد.

براي كوه نورد، سوپ مي تواند يك شام اعياني محسوب شود. چون دو شرط يك غذاي درست و حسابي كوهستاني را دارد؛ سبك و پركالري. به خاطر فعاليت شديد و تعرق مدام، بدن آب و نمك و پتاسيم زيادي از دست داده. پس موقع شام مي توانيد با سوپ، آب و املاح از دست رفته بدن را جبران كنيد.اگه مثل كپل مدرسه موش ها عاشق فندق و بادام و كشمش هستي، بدان و آگاه باش كه درست آمدي. مي تواني همه ي جيب هاي كوله و لباست را پر از اين تنقلات كني و در طول مسير صعود وقت و بي وقت بهشان نكاله بزني، اما وقت استراحت هاي چند دقيقه اي بهتر است از ميوه هايي مثل پرتقال و نارنگي و سيب استفاده كني، البته هيچ وقت شكلات را فراموش نكنيد، هم به خاطر قند و كالري فراوانش هم به خاطر خوش مزگيش.بعضي چيزها هست كه عمرا بهشان لب بزني؛ مثل همين سير دوست داشتني. ولي چون سير مقاومت بدن را زياد مي كند، در روزهاي اول يك برنامه چند ماهه حتما به شما مي گويند كه از آن ميل كنيد؛ البته اين توصيه فقط مال روزهاي اول است؛ چون در ارتفاعات باعث تپش قلب مي شود. پس اگر جلوي چشم هات توي شام اعيانيت سير خرد كردند، سعي كن لبخند بزني؛ چون تو يك حرفه اي هستي.

تجهيزات كوهنوردي

تجهيزات كوه نوردي به دو دسته تقسيم مي شود: وسايل فردي و وسايل گروهي. وسايل فردي كه به كنار، ولي از زير بار وسايل گروهي نمي تواني در بروي. پس بي خودي كوله ات را زيادي پرنكن؛ چون اين كار نه عاقلانه است و نه حرفه اي.

اگر جزو آن دسته از آدم ها هستي كه پوست شكلات شان را هم يادگاري نگه مي دارند، بايد بداني اين جا اصلا جايش نيست. چون به اندازه كافي كوله ات سنگين هست كه دلت بخواهد وسط راه بگذاريش به امان خدا. البته وزن كوله ي كوه نورد هيچ وقت نبايد از وزنش  بيشتر باشد، چون به ستون مهره ها و زانو آسيب مي رساند.

مهمترين وسيله  فردي كفش است و بنا به اين كه برنامه در چه منطقه اي و در چه فصلي انجام مي شود، نوع  آن فرق مي كند. البته اين براي توست كه حرفه اي هستي وگرنه براي من همان كفش عيد پارسال هم كفايت مي كند.
بيشتر كوه نوردها از كيسه خواب هيچ دل خوشي ندارند. چون هرچقدر هم جنسش پر باشد و سبك ولي هنوز نصف كوله شان را پر مي كند. پس بهتر است براي اين نصفه باقي مانده حساب شده عمل كنيد.

باتوم، شكل و اسم حرفه اي همان چوب دستي خودمان است. و چون وسيله اي است كه مدام در دست كوه نورد است بهتر است جنس آن ضد صاعقه باشد. موقع بالا رفتن و پايين آمدن اين قدر به خاطر وجود چنين اختراعي خدا را شكر مي كنيد كه لازم نيست بيشتر از اين من درباره اش حرف بزنم.

اهميت برنامه‌ريزي و مديريت در مسايل كوهستان

پنج‌درصد از كل جمعيت جهان در نواحي كوهستاني زندگي مي‌كنند و چهل درصد ديگر در نواحي كوهپايه و آبريزهاي كوهستان‌ها سكونت دارند. بنابراين حدود نيمي از كل ساكنان كره زمين به طور مستقيم تحت تاثير محيط كوهستان قرار دارند. بقيه ساكنان زمين هم به طور غيرمستقيم تحت تاثير حضور كوهستان (باد و اثرات آن بر افليم) و منابع پايه (آب) آن است.
قاره آسيا بزرگ‌ترين، بلندترين و پرجمعيت‌ترين رشته كوه‌هاي جهان را در خود جاي داده است. بيش از دويست ميليون آسيايي در محيط‌هاي كوهستاني زندگي مي‌كنند و حدود يك ميليارد ديگر از آنان در پايين‌دست‌ نواحي مرتفع مستقيما تحت تاثير محيط كوهستاني هستند (آمار سال 1993).
بيش از نيمي (52 درصد طبق آمار سرشماري 1353) از روستاهاي ايران يعني جايي كه بخش عمده فعاليت‌هاي كشاورزي و دامداري را در بر دارد، در نواحي كاملا كوهستاني واقع است. جنگل‌ها و آبخيزهاي كوهستاني بهترين مراتع و بيشترين تنوع حياتي فلات ايران را در خود جاي داده‌اند.
فلات ايران در كمربند كوهستاني نيمكره شمالي واقع است و حدود دو سوم سطح ايران را در برمي‌گيرد (2/86 ميليون هكتار كوه‌هاي مرتفع و 5/30 ميليون هكتار كوهپايه‌ها و تپه‌هاي مرتفع). در واقع ايران از نظر فيزيكي مجموعه‌اي از سيتسم‌ها و رشته‌كوه‌هايي است كه يك حوزه مركزي را به صورت يك كاسه احاطه كرده است. به ندرت ناحيه‌اي را در ايران مي‌توان يافت كه از كوه‌هاي اطرافش تاثير نپذيرد. به جرأت مي‌توان گفت كه شرايط اكولوژيك و اجتماعي - اقتصادي ايران به شدت با محيط‌هاي كوهستاني آميخته شده و به منابع آن وابسته است.

در طول تاريخ بشر هيچ گاه كوهستان‌ها به سرعت و شدت چهل سال اخير مورد هجوم و تخريب قرار نگرفته‌اند. رشد جمعيت، تغيير در الگوي زيست و انتظارات مردم و افزايش ميزان بهره‌برداري از منابع كوهستان منجر به مساله حفاظت و بازسازي محيط و منابع مناطق كوهستاني به عنوان يكي از مباحث كنفرانس جهاني «انسان و محيط» انتخاب شد (فصل 13 دستور كار 21 در كنفرانس جهاني ريو 1992).

مساله چنين مطرح مي‌شود كه از يك‌سو:

الف. منابع پايه مناطق كوهستاني از مهم‌ترين منابع طبيعي براي تمدن بشري است. منابع پايه شامل: آب شيرين، برق (انرژي هيدروالكتريك)، منابع بيولوژيك، پوشش گياهي جنگل‌ها، مراتع و حيات‌وحش و همچنين منابع معدني همگي در اين نواحي متمركز هستند.

ب. محيط و فضاي كوهستان چه از نظر فيزيكي و چه از نظر بيولوژيك و اكولوژيك و همين طور از نظر اقتصادي و اجتماعي بسيار آسيب‌پذير و شكننده است و نياز به حمايت خاص دارد.

ولي از سوي ديگر

الف. جوامع ساكن در كوهستان‌ها از فقيرترين جوامع بشري هستند و سطح توسعه در اين نواحي بسيار پايين‌تر از دشت‌هاست. جوامع مزبور فاقد ظرفيت لازم براي اعمال مديريت ضروري براي حفاظت و بهره‌برداري صحيح از اين محيط و منابع طبيعي حياتي هستند. براي مثال در حال يكه منابع طبيعي مناطق كوهستاني آسيا تامين‌كننده زندگي هر 6 آسيايي از 10 آسيايي است. اما درآمد متوسط خود ساكنان آن بسيار پايين و حدود 140 دلار در سال بيشتر نيست (درآمد متوسط آسيايي‌ها بيش از 1000 دلار در سال برآورده شده است.) بدين ترتيب حتي رسانيدن سطح زندگي اين مردم به بالاتر از خط فقر خود دستاوردي بزرگ تلقي مي‌شود.

حضور فقر و بهره‌برداري‌هاي بي‌رويه از محيط و منابع كوهستان‌ها و رشد بي‌رويه جمعيت باعث تخريب شديد محيط و منابع موجود در كوهستان‌ها شده كه خود منجر به فقر بيشتر اهالي مي‌شود.

ب. در سطح جهان و به ويژه در آسيا و كشورهاي در حال توسعه، دسترسي مشكل همواره يكي از علل عدم حضور اين نواحي و جوامع ساكن آن در جريان اصلي توسعه بوده است. اين امر منجر به حاشيه‌اي شدن سياسي و اجتماعي و عقب‌افتادگي اقتصادي كوهستان‌ها شده است، به علاوه جوامع انساني كوهستان‌ها به علت وجود خطرات طبيعي بيشتر، چون ريزش مواد، سنگ و يخ و برف، سرماي شديد، زلزله و دسترسي سخت و پرمخاطره همواره در معرض آسيب بيشتري قرار داشته،‌ نيازمند حمايت بيشتر است.

به دليل مطرح شدن اين مسايل بود كه در كنفرانس جهاني «انسان و محيط» در ريو (1992) كه حداقل دو اقدام كلي به شرح زير براي درك ويژگي‌ها و اعمال فعاليت‌هاي حفاظتي در رابطه با نواحي كوهستاني به تصويب رسيد:
1- كوشش براي انجام و توسعه (ظرفيت‌سازي) علوم و دانش مربوط به اكولوژي كوهستان در ارتباط با توسعه پايدار محيط‌هاي كوهستاني.

2- تشويق (ظرفيت‌سازي) توسعه فعاليت‌ها و راه‌هاي ايجاد درآمد و اشتغال متنوع براي كاهش فشار بهره‌برداري مستقيم اهالي از منابع طبيعي آن مناطق.
مورد اول از آنجا اهميت دارد كه اكوسيستم‌هاي كوهستان آسيب‌پذيري خاصي دارد. آسيب‌پذيري و تنوع محيطي نياز به مطالعه اكولوژي مناطق كوهستاني را براي برنامه‌ريزي بسيار پراهميت‌تر مي‌كند. پارامترهاي اكولوژيك چون دما،‌ بارندگي، تابش نور و ... كه با تغيير در ارتفاع و يا جهت (شمال يا جنوب) نوسان زيادي داشته،‌ باعث پيچيدگي و تنوع اكولوژيك در اين نواحي مي‌شود. در حقيقت محيط كوهستان مي‌تواند در عين حال در برگيرنده بسياري از اكوسيستم‌هاي مختلف از حاره،‌ نيمه حاره، معتدل و سرد و مرتفع باشد و يا در دو طرف داراي دو آب و هواي كاملا متضاد باشد.

مورد دوم از آنجا داراي اهميت است كه بهبود وضع زندگي مردم ساكن در كوهستان‌ها، ترويج روش‌هاي بهره‌برداري متنوع و درآمدهاي مختلف در كنار بهبود زيربنايي نواحي كوهستاني از ضروريات ظرفيت‌سازي مديريت جامع و برنامه‌ريزي توسعه پايدار محسوب مي‌شود.

عوامل متعارض خارجي (اعمال دخالت‌ها و مديريت) از خود واكنش مثبت و پذيرا با عكس‌العملي منفي و دفع‌كننده نشان دهد.

در اكوسيستم‌هاي انسان - طبيعت، فضا يا سرزمين و خصوصا فضاي كوهستاني داراي هويت‌هايي در ابعاد زير است كه هر يك مي‌تواند نقش تعيين‌كننده‌اي در گزينش نوع اعمال دخالت مديريت و برنامه‌ريزي براي آن داشته باشد.
- هويت / نقش اكولوژيك: خصوصيات بيوفيزيكي مكان، زيستگاه انسان و حيات‌وحش و داراي اكوسيستم با توان و ظرفيت ويژه از نظر اكولوژيك.
- هويت / نقش اقتصادي: خصوصيات مكان به عنوان محل بهره‌برداري حاوي محيط و منابع با كاربري‌هاي ويژه و داراي موقعيت جغرافيايي با مزيت‌هاي نسبي، ارزش ملكي و قابل تصرف.

- هويت / نقش اجتماعي: خصوصيات مكان به عنوان محل زيست جوامع انساني، نواحي داراي خطر زياد براي جوامع كه فاقد كاربري بوده و براي حفاظت نگهداري مي‌شوند.

- هويت / نقش تاريخي: خصوصيات مكاني كه در آن فضاي اجتماعي و اقتصادي به طور مستمر وجود داشته، چشم‌انداز خاصي را به وجود مي‌آورد و در برگيرنده ويژگي‌هاي فرهنگي جامعه است.

توجه به ابعاد و هويت‌هاي مختلف فضا در برنامه‌ريزي كاربري اراضي و آمايش سرزمين، خصوصا در نواحي كوهستاني توجه ويژه‌اي را مي‌طلبد. چرا كه در آنجا ساختار و آميزش هويت‌هاي فضا پيچيده‌تر و محيط آنجا بسيار آسيب‌پذير از نواحي هموار دشت‌هاست.

وضعيت نواحي كوهستاني در ايران

مهم‌ترين ويژگي‌هاي فضاي كوهستان‌هاي كشور ما كه مساله مديريت محيط و منابع را پيچيده‌تر و روند توسعه را كند مي‌كند، توان و پتانسيل نسبتا پايين توليد، آسيب‌پذيري اكولوژيكي، حادثه‌خيز بودن، فرسودگي به علت فشار روزافزون بهره‌برداري‌ها و نبودن نظام و قوانين منسجم بهره‌برداري از محيط و منابع آن است.

توان پايين كوهستان‌هاي ايران از نظر بيولوژيك و آسيب‌پذيري اكولوژيك آنها بيشتر به علت خشكي ناحيه است. زيرا سرما و گرماي شديد زمستان و تابستان (نوسانات شديد دما) با هم منجر به ايجاد محيطي مي‌شود، با خاكي كم‌عمق و معدني روي بستري صخره‌اي با شيب تند و شرايط نامساعدي براي رشد، بالندگي و توليدمثل گياهان (توليدكنندگان اصلي) و به تبع آن جانوران و انسان.
كوهستان‌هاي ايران از جمله ديناميك‌ترين كوهستان‌هاي جهان هستند. در اين نواحي پرانرژي، بالاترين شاخص ريسك و سوانح طبيعي را از فرسايش خاك تا لغزش، زلزله و آتشفشان و بهمن در رشته‌كوه‌هاي جوان البرز و زاگرس ثبت كرده‌اند.

بزرگ‌ترين لغزش و حركت كوه در سراسر جهان در زاگرس مركزي گزارش شده (1937 ميلادي) كه منجر به جابه‌جايي 20 كيلومتر مكعب حجم كوه شده است (در سطحي برابر 166 كيلومترمربع). در چنين شرايطي فشار رشد سريع جمعيت، همرا با تغيير و تحولاتي كه منجر به افزايش انتظارات و تغيير الگوي معيشت اهالي شده، به بهره‌برداري‌هاي سنگيني منجر مي‌شود كه فاقد ضوابط و برنامه‌ريزي بوده و تاثيرات مخربي را بر فضاي كوهستان‌هاي ايران مي‌گذارد.
فقدان قوانين و مقررات و كنترل بسيار ضعيف بر شيوه و شدت بهره‌برداري‌ها از منابع ملي مهمترين ضربه‌ها را بر پيكر كوهستان‌ها وارد مي‌كند.

مديريت و برنامه‌ريزي محيط كوهستان

مديريت بهره‌برداري و برنامه‌ريزي توسعه در نواحي كوهستاني در دو سطح مختلف (اگر چه مرتبط) مطرح مي‌شود.

الف. در سطح منطقه‌اي: كوهستان در كنار دشت مجاورش.

ب. در سطح محلي: داخل كوهستان از ارتفاعات تا دره‌ها و حاشيه رودخانه‌ها.

مديريت و برنامه‌ريزي منطقه‌اي

وجود شرايط متفاوت اقليمي، تفاوت پتانسيل توليد و كاربري‌هاي متفاوت اقتصادي از اراضي و منابع در دشت‌ها در مقايسه با كوهستان‌ها باعث وجود ارتباطي مكمل ميان كوه با كوهپايه و دشت‌هاي همجوارش شده است. توليدكننده كوهستان به بازار دشت‌ها وابسته است و دشت‌ها به منابع و محصولات توليد شده در كوهستان نياز دارند. مهاجرت‌هاي فصلي و دوره‌اي با انگيزه‌هاي مختلف از جست‌وجوي كار در فصول مختلف و استمرار فعاليت‌هاي توليد تا انگيزه‌هاي جهانگردي و تفرج و فرار از شرايط نامساعد آب و هوايي از ديرباز در جوامع ايراني وجود داشته است. ارتباط مكمل فضاي كوهستان و دشت به خوبي در پديده ييلاق و قشلاق ايرانيان مشهود است.

شايد گوياترين نمود سمبوليك اهميت ارتباط دشت با كوهستان‌ها را بتوان در جريانات آب‌هاي سطحي از منشا خود در ارتفاعات تا محل مصرف اصلي در دشت‌هاي حاصلخيز و پرسكنه يافت.

متاسفانه ارتباط ميان كوه و دشت اكثرا به نفع دشت بوده است. حاصل بهره‌برداري (غالبا همراه با تخريب) از منابع ملي ارتفاعات باعث رونق اراضي تحت مالكيت شخصي و زندگي خصوصي اهالي پايين‌دست شده ولي در كمتر موردي حتي بخشي از منافع حاصل از اين منابع صرف احيا و و نگهداري منشا آن و آباداني ارتفاعات شده است.

بسياري از عوارض و كاستي‌هاي نسبي موجود در فضاي كوهستان در صورتي كه در جوار و در ارتباط با دشت‌هاي همجوارش در نظر گرفته شود، به صورت مزيت‌هاي نسبي پديدار مي‌شود. استفاده صحيح از مزيت‌هاي نسبي كوهستان‌ها و دشت‌ها در زمان و مكان مقرر، زيربناي توسعه اقتصادي و منطقه‌اي و كل كشور خواهد بود. اما دقيقا به علت وجود و حفظ همين ارتباط است كه مي‌بايست رشد اقتصادي و ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي عمراني در اين دو بخش يا فضا هماهنگ باشد. حفظ هماهنگي در سرعت رشد با توجه به وضع موجود نسبي كوهستان‌ها و دشت‌ها مستلزم سرمايه‌گذاري بيشتر و رشد سريع‌تر كوهستان‌ها نسبت به دشت‌هاست. به عنوان مثال احداث راه‌هاي ارتباطي، اصلاح زيربنا و ايجاد زيرساخت‌ها در فضاي كوهستان حتي براي توسعه خود نواحي دشتي نيز امروزه از اولويت برخوردار است.

متاسفانه برخي از ويژگي‌هاي ذاتي فضاي كوهستان، سختي شرايط اقليمي و ارضي، افزايش هزينه‌ها در اين شرايط و برخي از عواقب توسعه‌نيافتگي نسبي، حمل و نقل مشكل،‌ نبود سرمايه و زيربنا و ... باعث كاهش علاقه مردم (حتي خود اهالي) به سرمايه‌گذاري در كوهستان‌ها مي‌شود. در واقع ما همواره با فرار سرمايه از كوهستان‌ها مواجه بوده و هستيم. كمبود و انتقال سرمايه به محيط مساعدتر دشت‌ها منجر به فقر بيشتر اهالي و نهايتا تخريب سريع‌تر محيط و منابع در آنجا مي‌شود.

با توجه به اهميت توسعه كوهستان‌ها و افزايش سطح زندگي اهالي آن (هم براي توسعه دشت‌ها و هم از نظر حفاظت از منابع پايه) و عدم علاقه‌مندي به سرمايه‌گذاري از طرف بخش خصوصي، اين وظيفه به عهده بخش عمومي و دولت خواهد بود تا لااقل در ابتداي كار و براي ايجاد انگيزه‌هاي بعدي سرمايه‌گذاري‌هاي اصلي و اصلاح زيرساخت‌ها و خدمات را در كوهستان‌ها به عهده بگيرد. اين سرمايه‌گذاري‌ها اگر چه سنگين و ديربازده هستند ولي از سودمندترين سرمايه‌گذاري‌هاي زيربنايي در درازمدت محسوب مي‌شوند. به علاوه شايد تا عادلانه نباشد اگر اهالي دشت‌ها در برابر بهره‌برداري‌هاي فراوان و مجاني و تخريب‌هاي فراواني كه در كوهستان داشته‌اند،‌ بخشي از هزينه‌هاي سنگين و ضروري توسعه نواحي كوهستاني را هم به عهده بگيرند.

مديريت و برنامه‌ريزي محلي

مديريت و برنامه‌ريزي صحيح فضاي كوهستان در سطح محلي در درجه اول مستلزم شناخت تنوع اكوسيستم‌هاي محلي در فضاي ناهموار و متغير آنجاست. در اين حال آگاهي از وابستگي موجود ميان اكوسيستم‌هاي محلي از ضرورت‌هاي مديريت صحيح فضاي كوهستاني است.

هر بخش (اكوسيستم) از ناهمواري‌هاي فضاي كوهستان داراي مزيت نسبي براي يك نوع كاربري است. انواع بهره‌برداري كشاورزي، مرتع‌داري، جنگل‌داري، احداث مسكن و جاده و با توجه به نوع كاربري مناسب ناحيه تعيين مي‌شود.
با استفاده صحيح از مزيت‌هاي نسبي طبيعي و اقتصادي فضاهاي متنوع كوهستان در سطح محلي مي‌توان نه تنها كاستي‌ها و نقايص اين فضاها را به حداقل كاهش داد بلكه حتي از آن به نفع مطلوب بهره گرفت.

از ديگر نيازهاي مديريت و اجراي موفق برنامه‌ريزي‌ها در نواحي كوهستاني مشاركت فعال مردم در فعاليت‌هاست. اين امر به ويژه در رابطه با طرح‌هاي وسيع‌تر و جامع‌تر اهميت خاصي دارد. به عنوان مثال طرح‌هاي آبخيزداري و يا احيا و بهره‌برداري صحيح از جنگل‌ها و مراتع بدون مشاركت مردم (تطبيق سيستم‌هاي بهره‌برداري و الگوي معيشتي) به صورتي پايدار ممكن نخواهد شد. در اين رابطه نيز با يكي از تضادهاي فضاي كوهستان مواجه مي‌شويم. (نياز به سرمايه و نبود سرمايه و يا رابطه فقر و تخريب منابع) يعني نياز به مشاركت مردم در محيطي فاقد روحيه تعاون و مشاركت.

ايجاد روحيه تعاون و همكاري و آمادگي پذيرش نوآوري در جوامع منزوي و پراكنده و محافظه‌كار كوهستان‌ها به سادگي ميسر نمي‌شود و مستلزم تحقيق، كار و كوشش مضاعف است. در بسياري از موارد به جز آموزش و ترويج وسيع و طولاني،‌استفاده از ساختار سنتي اجتماعلي ايلي (طايفه، مال و خانوار) تنها چارچوب مناسب براي شكل‌دهي به ساختاري مشاركتي است.
مطالعه و استفاده از روش‌هاي بومي و سنتي مديريت محيط و منابع كوهستاني نيز در برخي موارد راهگشا براي اعمال روش‌هاي جديد بهره‌برداري و ايجاد الگوهاي جديد معيشتي است. روش‌هاي سنتي بهره‌برداري از محيط و منابع حاصل از قرن‌ها ارتباط نزديك انسان با فضاي كوهستاني پيرامونش است.
با استفاده از چارچوب و منطق اصلي آن مي‌توان همكاري و مشاركت مردم (پذيرش اجتماعي) را ترغيب كرد و به علاوه از ريسك استفاده غلط از روش‌هاي جديد ولي نامناسب براي اين فضاي خاص و پيچيده نيز مي‌توان احتراز ورزيد.
براي مديريت صحيح محيط و منابع و برنامه‌ريزي توسعه پايدار در فضاي كوهستاني ‌بايد با توجه به ويژگي‌هاي محيط محلي و با توجه به ارتباطات منطقه‌اي كوه با دشت، با حفظ منافع اهالي كوهستان روش‌هاي مختلف و متناسب با شرايط محلي و سياست‌هاي كلان ملي را طراحي و پس از حصول اطمينان از پذيرش اجتماعي طرح‌ها، آنها را با مشاركت مردم به اجرا گذاشت. از آنجا كه در حال حاضر هيچ‌گونه برنامه‌ريزي يا مديريت خاصي براي مناطق كوهستاني اعمال نمي‌شود، اين شيوه‌ها‌ بايد برحسب ارزش محيطي، پتانسيل‌هاي طبيعي متفاوت مناطق كوهستاني و به طبع شرايط محيطي گزينش شوند.
توسعه در اين نواحي در هر حال آهسته و سرمايه‌گذاري‌هاي سنگين آن بازدهي آرام خواهد داشت. اما در درازمدت همين سرمايه‌گذاري‌ها ضامن حفظ منافع كل منطقه و منتهي به ظرفيت‌سازي براي برنامه‌ريزي‌هاي هماهنگ و پايدار آينده خواهد بود.

پيرو عدم كارآيي برنامه‌ريزي‌هاي بخشي در كوهستان و عدم انطباق ميان بسياري از اصول مديريت نواحي هموار دشتي در كوهستان‌ها، نياز به برنامه‌ريزي‌هاي متكي بر توسعه غيربخشي و يكپارچه و قوانين جديد و خاص توسعه و مديريت محيط و منابع كوهستان در سطح جهاني، مشخص و معلوم شده است،‌ شايد به به تبع همين نياز واقعي است كه قوانيني چون «قانون كوهستان» در كشورهاي جامعه اروپا تدوين و تصويب شده است.

ماده اول قانون كوهستان مي‌گويد: «ويژگي و هويت خاص فضاي كوهستان بايد توسط دولت‌ها شناسايي شده و نياز به ملحوظ كردن اين شناخت در سياست‌گذاري‌هاي ملي كشورها مسلم است.» در كنفرانس جهاني ريو، بخشي از دستور كار 21 (كه تمام ملل جهان متعهد اجراي آن شده‌اند.) به محيط‌هاي آسيب‌پذير كوهستاني اختصاص يافت.

سرزمين ما با تاريخ طولاني تجربيات ارتباط انسان با محيط كوهستاني از گنجينه غني تجربيات درباره زيست و توسعه پايدار در نواحي كوهستاني برخوردار است.

آميزش اين تاريخ و سنن با تازه‌ترين دستاوردها در كشورهاي توسعه‌يافته اروپا در رابطه با مديريت و برنامه‌ريزي توسعه كوهستان‌ها تلفيق مناسبي براي ساخت سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي توسعه آينده نواحي كوهستاني كشورمان خواهد بود.
براي ظرفيت‌سازي و اعمال فعاليت‌هاي مطالعاتي مديريتي همانند بسياري از نقاط جهان شايد موثرترين و كم‌هزينه‌ترين كار،‌ ايجاد شوراهاي كوهستان در سطح بخشداري‌هاي نواحي كوهستان در سطح بخشداري‌هاي نواحي كوهستاني باشد. چنين شوراهايي شامل كميته‌هايي نظير كميته اهالي، كميته مسئولان محلي و كميته پشتيباني فني، مي‌تواند با صورت‌برداري و نظارت بر تمامي فعاليت‌هاي جاري در مناطق كوهستاني و حيطه بخشداري‌ها مسايل را بررسي كنند و پيشنهاد دهند و با توجه به نيازها، مطالعات و يا پروژه‌هاي اولويت‌دار اجرايي مديريتي تصويب شده در شوراي عالي كوهداري را اجرا كنند.

علوم ورزش

علم ورزش ، علمي است که در آن به مسائل علمي و تخصصيورزش پرداخته مي شود و هدف از اين علم آن است که علاقه مندان به ورزش از اين طريقپي به کليه مسائل مربوط به علوم ورزش برده و آن را بکار بندند تا کمتر دچار آُسيبشده و همچنين از طريق علم ورزش مهارت خود را در هر رشته ورزشي افزايش دهند .
آدمي در مراحل تمدن بهدرجات عالي رسيده وانديشهو فکر او بسيار تابناک شده و حاصلکار و انديشه و هوشمنديانسانيعنيعلومو معارف بشري نيز روز به روز وسعتيافته است . هر يک ازدانشها و فروغمعرفتهاي انساني در قرن بيستم به صورتدرياي پهناور در آمده است به طوري که در هر يک از رشته هاي علوم بايد سال ها وقتصرف کرد تا در آنتخصصيابد و به مقام شامخي برسد ، نه تنهاناگزير است از برگزاري مسابقه آن علم يا فن در جهان آگاه گردد و از بزرگان آن رشتهتاسي جويد و پيش برود ، بلکه همين فرد بايد علاقمند به اين رشته هم باشد و همينموارد لزوم داشتناطلاعاتکافي و يامعلومات عموميرا ايجاب مي کند . امروزه هيچکس حتي کساني که فقطورزش را بخاطر ورزش نهبخاطر اهدافقهرمانيدررقابتهاي رسمي انجام مي دهند ، نمي توانندمنکر ارزش روش هاي علمي در بالا بردن سطحتکنيک،تاکتيکو بطور کليکيفيتتيم ها در هر نوع ورزشي باشند . درورزش اجراي صحيحمهارتها وابسته به رعايتاصولو قوانيني علمي متکي بر اصولمکانيکيوبيومکانيکياست .
وقتي رقابت ها در سطححتي صدم ثانيه ها کشيده مي شود صرف نظر از تلاش شخصي ورزشکار در پيروزي ، به طوردقيق ارزش تمرينات و نحوه ي استفاده حداکثر از قدرت و توانورزشکاردر تمرينات توسط يکمربيآگاه و با استفاده از روش هاي علمي وساير خصوصياتي که يک مربي موفق بايد داشته باشد از جمله اصول علميتربيت بدني،برنامه ريزيصحيح تمرينات به نحوي کهورزشکار در روزمسابقه درحداکثر کيفيت بدني و توان مسابقه باشد به طور کامل روشن و غير قابل انکار است .
اگر ما ادوار گذشته را مورد مطالعه قرا دهيم در مي يابيم که در مسير عموميتاريخ زندگاني انسان ، فرهنگ ها و تمدن هاي بسياري بوجود آمده است و پيدايشاجتماعات و حرکت آنان اگر چه به ظاهر مستقل بوده ولي به حقيقت در يکديگر تاثيراتمتقابل داشته و تاريخ عمومي بشر را از جنبه هاي حرکت دروني و بيروني به وجود آوردهاست .

نقش اساسي علوم ورزشي

اگر چه علومورزشي و نقش اساسي آن در بين تماميمللهنوز به مراحلکمالنرسيده ولي بدين نتيجه نهايي رسيده استکه اولا: اجتماع انساني چون تشکلالکترونيوپروتونيو تجمعمنظومههاي شمسي پيوسته متحرک و متکامل بودهو از مراحل مختلفي گذشته است و در ثاني : تحول و حرکت افراد اجتماع نه فقط از جنبههاي معنوي و دروني مورد مطالعه بوده بلکه براي تطابق حرکات روحي و جسمي انگيزه هايعلمي را مورد توجه قرا داده و دوام حيات و زندگي خويشتن را در اين يافته است که جسمو روح خود را مبتني بر تحول زمان ونظام خلقتهماهنگ ساخته تا با توازن اين دوپديده ي محسوس و معقول سزاوار عدلآفرينشو محق به ادامه ي زندگي سالم ومتعالي باشد .
ورزش محتوي زندگي نيست بلکه نوايي است که زندگي را همراهي مينمايد . حفظسلامتملل و ايجاد تحول در جوامع مختلف ،همان قدر براي سرنوشت و زندگي بشري هم بوده است کهاکتشافاتو اختراعاتصنعتيبوده اند .

همه ي اينتلاشها ،تحقيقها ،تفسير ها وتجربياتوآزمايشهاي علمي در اين مدت بيش از دو قرنباعث شدندتربيت بدنيبه صورت علم جداگانه اي درآمده وانجام ورزش براي مردم جوامع صنعتي جنبه ي حياتي پيدا کند براي اين که احتياج جوامعکنوني ، بهنيروي انسانيسالم بيش از هر زمان ديگر قابللمس است ، در جوامعي که نارسائي هاي کمي و کيفي ورزش وجود دارد عقب افتادگي آنجامعه نيز چشمگير است و از اين روست که ورزش امروز در جوامع مترقي دنيا علاوه بر اثراتبهداشتيو نقش مهم آن در سلامت يک ملت بهعنوان يک پديده ي اجتماعي و عامل مهم اقتصادي مورد مطالعه وپژوهشعلمي قرار مي گيرد به اين دليل کهترقي دانش و فنون و پيشرفت تمدن مسائل تازه اي به وجود آورده است که در گذشته يامورد نظر نبوده و يا آن که چندان توجهي به آن نمي شد .

بررسي هاي عملي ورزش وتربيت بدني در جوامع صنعتي امروز جدا از پژوهش هايپزشکي ،آموزش و پرورش،روانشناسي ،بهداشت،جامعهشناسي ،اقتصاد وتاريخ نبوده بلکهبا همه ي علوم فوق رابطه مستقيم دارد .

تربيت بدن فرصت را به کودک ، نوجوان وجوان مي دهد کهاستعدادهاي خود را بيازمايد و به پرورش خودبا راهنمايي مربي آگاه همت ورزد . نوجوان و جوان امروزي فقط در محيط ورزش حاضر استنظم را بپذيرد ، چرا که در آن محيط همه مانند او به دستورها ومقرراتمربوط احترام مي گذارند و مسئلهتبعيضمطرح نيست همسالان و همراهان ديگرش هممجبورند به دستورهاي مربي عمل کنند .

علوم تغذيه در ورزش

شايد فقط يک ورزشکار حرفهاي از ارزش تغذيه در انجام ورزش ها آگاه باشد و به خوبي نقش تغييراتي را که رژيمغذايي در بهبود انجام تمرينات دارد را درک کند.
شواهد بسياري نشان دهنده رابطهبين مصرف غذا و انجام ورزش ها هستند. همچنين يکرژيمغذايي بد، به طور يقين اثر منفي بر انجام حرکات ورزشي، حتي اگر به صورت غيرحرفه اي باشند، دارد. يک رژيم غذايي که شامل مقدار کافي ازکالري ،ويتامينها، مواد معدني و پروتئين باشد،انرژي لازم براي انجام يک مسابقه و يا يک ورزژش تفريحي را تامين مي کند.

ارتباطتغذيه باورزش از پيش از عصرطلائىيونانشناخته شده بوده است. توجه بهفعاليت‌هاى جسماني، غذاى مناسب و در کل سلامت عمومى بدن ذهن دانشمندان سامورائي،هندي، مصري، ايرانى و ديگر تمدن‌هاى قديمى را به خود مشغول نموده بود. بيابانگرداناوليه از غذاهائى چونماهي،گوشت حيوانات وحشي،دانه‌ها، حبوبات، غلات و ميوه‌هاى وحشى در دسترس استفاده مى‌کردند. در واقع مى‌توانعده‌اى از آماده‌ترين افراد اين گروه از لحاظ جسمانى را اولين ورزشکارانتاريخ ناميد، چراکه اغلب مسافت‌هاى طولانى را در زمين دشمن يا اقليم‌هاى ناآشنا براى به‌دست آوردنغذا طى مى‌کردند. بعدها، وقتى شکارچيان به‌طور ثابت در يک محل مستقر شدند، براىتقويت دست‌ها به انجام ورزش هم مبادرت ورزيدند.

فيزيولوژي ورزشي

فيزولوژي ورزش ، مطالعه آموزش تاثيرات بلند مدت فوري ومشارکت ورزش بر روي سيستم متعلق به جسم انسان مي باشد.

تغذيه و اساس عملکرد انسان در ورزش

تغذيهمناسب ،پايه و اساسعملکرد جسمانيرا تشکيل مي دهد زيرا علاوهبر فراهم کردن سوخت براي اعمال زيستي ،موادشيميايي مورد نياز براي استخراج و استفاده ازانرژي بالقوهموجود در اين سوخت را نيز مهيا مي کند . غذا همچنين تامين کننده عناصرضروري براي تشکيل بافت جديد و ترميمياختههاي موجود است . شايد بعضي چنينپندارند که چون تغذيه مناسب برايتمرين هاي ورزشيرا مي توان به آساني ازطريق رعايت رژيم غذايي کاملا متعادل بدست آورد در مطالعهعملکردهاي ورزشيتغذيه مناسب چندان اهميتيندارد . با اين حال ، اين موضوع مورد تاکيد است که وقتي مطالعه تمرين هاي ورزشي ازبعد ظرفيت هاي انرژي مورد توجه قرار مي گيرد ، بايد از منابعانرژي غذاييو نقش مواد غذايي در مراحل آزادسازي انرژي آگاه بود . با اين ديدگاه براي علاقمندان بهورزش اين امکان وجوددارد که اهميت تغذيه مناسب را درک نمايند و اعتبار ادعاهاي مربوط بهمکملهاي غذايي و اصطلاحات تغذيه اي ويژه براي کمک به عملکرد هاي جسماني را به شکلنقادانه اي ارزيابي کنند . چون مواد غذايي مختلف عامل ايجاد انرژي تنظيم مراحلفيزولوژيکمربوط به تمرين هاي ورزشي هستندبنابراين مي توان اصطلاحات رژيم غذايي را با بهبود عملکرد ورزشي مرتبط دانست . اغلبافراد وقت و انرژي چشمگيري را صرف دستيابي به عملکرد ورزشي بهينه مي کنند و تنها بهدليل پيروي از يک برنامه تغذيه اي ناکافي ، مغاير و گاه مضر با شکست روبرو مي شوند . سرانجام اينکه اکنون مشخص شده است که روش هاي گوناگون تغذيه صحيح مي تواند باامراض مختلف مقابله کند و تمرين هاي ورزشي منظم در اين امر سهم مهم و مثبتي دارد .

انرژي و فعاليت هاي جسماني در ورزش

واکنش هاي شيمياييکه نيازي به مصرفاکسيژن ندارند به سرعت انرژي قابل توجهي براي دوره هاي کوتاه زمان توليد مي کنند . اين نوعواکنش هاي بي هوازيسريع براي حفظ يک عملکردمعياري سطح بالا در فعاليت هاي سرعتي و ساير اعمال انفجاري شديد کمال اهميت رادارند . براي مقايسه در فعاليت هاي هوازي طولاني مدت ، انرژي از مواد غذايي و ازطريق واکنش هايي که نيازمند اکسيژن اند گرفته مي شود . براي اينکه اين عمل نتيجهبخش باشد فرآيند شرايطفيزولوژيکايجاب مي کند تا از چگونگي توليدانرژي براي حفظ فعاليت هاي ورزشي ، منابع اين انرژي و انرژي مورد نياز براي فعاليتمعين آگاهي داشته باشيم .

در اين بخش به طور گسترده اي نحوه اخذ انرژي شيمياييموجود در مواد غذايي به وسيله ياخته و استفاده از ان براي توان دهي به اعمال زيستيبررسي مي شود و البته بر اهميت مواد غذايي و فرآيندهاي انتقال انرژي در تداوم اعمالفيزيولوژيک به هنگام فعاليت هاي سبک ، متوسط و شديد تاکيد مي کند .

رابطه حرکت و ورزش با دستگاه تنفس

ارتباط حرکت بادستگاه تنفسبسيار روشن و آشکار است . شماده پله را تند بالا برويد و يا 100متر تند بدويد . ملاحظه مي کنيد که نفس شما بهشمارش مي افتد . توضيحش ساده است . ماشين هاي موتوريبراي حرکت هاي تند بنزين زيادتري لازم دارند . بدن انسان نيز براي حرکت تند احتياجبه نيرو و انرژي بيشتري دارد. اين انرژي با سوخت و ساز مواد غذائي در مقابل اکسيژنيعني اکسيداسيون به دست مي آيد . زندگي سلولهاي بدن و فعاليت آنها به اکسيژن بستگيدارد . شما اگر روي پايتان طوري بنشينيد که روي شريان پا (رگ پا ) فشار بيفتد درچند دقيقه پايتان کرخت مي شود و گز گز مي کند . اين همان کندي جريان خون و کمبوداکسيژن است ،همانطور روي شريان هاي نقاط ديگر بدن اگر فشار بياوريد يا مانعي مجرايرگ ها را مسدود نمايد ( مانند آمپولي در شريان قلب ) جريان خون و اکسيژن قطع و عضوبا ورود ناراحتي از کار خواهد افتاد . تحمل اعضا ء بدن در مقابل کمبوداکسيژن متفاوت است . دست و پا و اطراف بدن تا 1-2 ساعت به قطع جريان خون تحمل دارند ولي ازهمه بيشتر مغز و قلب به اکسيژن احتياج دارند . پس از قطع جريان اکسيژن ( قطع تنفس ) مغز در يکي دو دقيقه و قلب نيز در 2-3 دقيقه از کار مي افتد . خوشبختانه اکسيژن بهمقدار فراوان و مفت و مجاني در هواي آزاد وجود دارد و 21% ترکيب هوا اکسيژن است . در سطح دريا غلظت آن بيشتر و در ارتفا عات هر چه بالا تر برود مقدار آن کمتر مي شود .

فشار آتمسفر تا ارتفاع 3000 متر هر 10 متر يک آتمسفر کمتر مي شود . از 3000متر به بالا هر 20 متر يک آتمسفر کمتر مي شود .

در هر ارتفاعي نسبت اکسيژن باگازهاي ديگر ترکيب هوا ثابت و 21% مي باشد .
اگر کسي سوارهواپيماو ياهليکوپترشود و در ارتفاع 6000 متر پيادهشود گرفتار مشکلات تنفس و کمبود اکسيژن بوده به تنگ نفس ، سر گيجه و تهوع و بيحاليگرفتار خواهد شد و از 8000 متر به بالا قادر به تنفس و زندگي نخواهد شد . ولي باصعود چند مرحله و اقامت چند روزه در فواصل ارتفاعات مکانيزم اتوماتيک بدن با تحولاتو تغييرات هشيارانه و اعجاب انگيز در ترکيبات خون کمبود اکسيژن را جبران خواهد کرد . در استراحت چند روزه در ارتفاعات با مکانيزم اسرار آميزيطبيعتهشيار بدن به نسبت کم شدن غلظت اکسيژندر هواي بلندي ها تعداد گلبول هاي قرمز ( اکسيژن آور ) خون را بالا مي برد تا گلبولهاي زياد از غلظت کم هوا اکسيژن کافي را فراهم کرده آفتي از کمبود اکسيژن در سلولهاي بدن عارض نشود . اين اختلاف در تعدادگلبولهاي قرمز خون به طور طبيعي در خونساکنين کنار دريا و يا ارتفاعات وجود دارد.
ساکنين همسطح دريا در يک ميليمترمکعب خون در حدود 4 ميليون گلبول قرمز دارند ، در حاليکه ساکنين فلاتهاي بلند مانندتبت،هيماليا ، جبال آند درآمريکاي جنوبيدر هر ميليمتر مکعب خون 6ميليون گلبول قرمز دارند .

موقع فعاليت بدني هنگام صعود در ارتفاعات با توجه بهکمبود غلظت اکسيژن و نياز مبرم بدن به اکسيژن بيشتر در موقع فعاليت بدني ، قلب ودستگاه تنفس همزمان فعاليت فوق العاده اي را از خود نشان مي دهند . تعداد تنفس از 16 به 40-50 بار در دقيقه و ضربان قلب از 72 به 140-180 بار در دقيقه بالا مي رود . اين افزايش فوق العاده ضربان هاي قلب و شمار تنفس هاي عميق احتياجات اکسيژن بدن ازفعاليت زياد را از فشار کم اکسيژن هوا فراهم و از بروز عوارض کمبود آن جلوگيري مينمايد . رابطه حرکت وورزش با دستگاه تنفس دراخذ و جذب و استفاده صحيح از اکسيژن خلاصه مي شود .
ريه ورزشکاران در حکم ماشينسيار و آماده به کار است . ورود هوا با فشارهاي مکرر در نفس هاي عميق هنگام فعاليتبدني ، هجوم امواج هوا به داخل ريه ها برونشها را بازتر ، عضلات آنها را ورزيده ترو امواج تارهاي کرکي داخل برونشها را زنده تر و شاداب تر نگه مي دارد و در آنهاتمام حبابهاي ريه ها در حال فعاليت مي باشند و جريان سريع خون در جدار حبابها رشدشان را کاملتر و جذب اکسيژن را سهل تر و فراوان تر مي نمايد .

چرا ورزش کنيم ؟

 مـيلـيـون هـا بـار تا  به حال شنيده ايد :  ورزش کردن  برايتان خوب و يـکـجـا  نشـسـتن و تلويزيون  تماشا کردن برايتان  بداست. امـا در کـنـار ايـنـکـه  به شما کمک مي کند تا کالري بيشتري سوزانده  و خوش هيکل تر شويد، چه  فوايد  ديگري دارد؟  در ايـنجـا مـي خواهيم ۵  فايده مهم ورزش کردن را براي شما بازگو کنيم.

1-  کمک مي کند که بهتر و راحت تر بخوابيد.

اگرچه ممکن است از نظر شما مسئله اي بديهي بيايد، اما تحقيقات مربوط به ورزش کردن با راحت خوابيدن به تازگي انجام شده است. اين تحقيقات نشان داده است که به طور ميانگين 20 الي 30 دقيقه ورزش براي سه تا چهار روز در هفته کمک مي کند که خواب راحت تري داشته باشيد. هر چند، بهتر است که روز ها يا بعد از ظهرها ورزش کنيد نه شب ها قبل از خواب چون در اينصورت خيلي پرانرژي خواهيد شد و به سادگي خوابتان نخواهد برد.

ورزش کردن کمک مي کند راحت تر خوابتان ببرد و بهتر بخوابيد و ساعت خوابتان را هم بيشتر خواهد کرد. همچنين کيفيت خواب شما را هم بالاتر خواهد برد و سبب مي شود که خواب عميق تري داشته باشيد.

2- باعث مي شود ديرتر پير شويد و از مرگ نابهنگام هم جلوگيري مي کند.

هر چه سنتان بالاتر مي رود، ورزش منظم مي تواند شما را از نظر بدني متناسب و سالم نگاه دارد. همچنين وضعيت پوست و ماهيچه هاي شما را هم بهتر خواهد کرد، قابليت انعطاف شما را بالاتر خواهد برد و از بسياري بيماري هاي مربوط به پيري از قبيل پوکي استخوان و بيماري هاي قلبي جلوگيري خواهد کرد.

3-  مفصل ها، استخوان ها و ماهيچه هاي شما را سالم تر نگاه خواهد داشت.

هر چه سنتان بالاتر مي رود، تراکم استخوان هايتان و انعطاف پذيري مفصل هايتان کمتر خواهد شد. ورزش کردن به طور منظم يکي از بهترين راه ها براي کم کردن مشکلات مربوط به ماهيچه ها، مفصل ها و استخوان ها است. يک برنامه ورزشي منظم به شما کمک مي کند که قوا و انعطاف پذيري خود را حفظ کنيد.

4-  سيستم دفاعي بدنتان را تقويت خواهد کرد.

تحقيقات مختلفي نشان داده است که ورزش قدرت سيستم دفاعي بدن را بالا مي برد. در نوجوانان و بزرگسالان ورزش مي تواند به عنوان يک محرک طبيعي براي سلول هاي دفاعي به حساب آيد. در افراد سالخورده عملکرد سيستم دفاعي خود به خود ضعيف مي شود که مي تواند خطر ابتلا به بيماري هاي مسري و واگيردار را افزايش دهد. اما تمرينات ورزشي منظم و متعادل مثل پياده روي و دوچرخه سواري مي تواند به طور تقريبي اين ضعف سيستم دفاعي را در بدن کاهش دهد.

5-  حافظه را قوي تر خواهد کرد.

تحقيقات بسياري نشان داده است که افرادي که روي قاعده اي منظم ورزش مي کنند حافظه و قدرت تمرکز بهتري دارند. پياده روي سه روز در هفته به مدت 45 دقيقه براي بالا بردن زيرکي و هوش شما کافي است. ورزش هاي هوازي قسمت هاي جلويي و جداره هاي بالايي مغز که به تمرکز مرتبط است را تحريک مي کند.

ژیمناستیک ریتمیک (۲)

در مطلب قبل ژيمناستيک ريتميک بطور خلاصه با این ورزش مفرح و زیبا آشنا شدیم در این قسمت توجه شما را به ادامه این مطلب که راجع به ویژگیهای این ورزش و انواع وسایل انجام آن است جلب می کنیم.

هماهنگی : با آموختن مهارتهای اولیه ژیمناستیک ریتمیک، کودک به حس دقیقتری از تعادل، خودآگاهی و هماهنگی حرکات دست مییابد.

اعتماد به نفس : ژیمناستیک ریتمیک بر پایه آموزش تدریجی حرکات از ساده به پیچیده قرار دارد. هنگامی که کودک می آموزد حرکات پیچیده را انجام دهد، این پیشرفت به او اعتماد به نفسی میدهد که در تمام رفتارهای او موثر خواهد بود.

انضباط : کودک در حین آموزش یاد میگیرد که اگر کاری را با قانون و آداب خاصی انجام دهد، موفق خواهد شد و رسیدن به این برنامه به انضباط نیاز دارد. مفرح بودن این ورزش، خود بهترین مشوق برای ادامه دادن منظم آن خواهد بود.

خلاقیت : ژیمناستیک به کودکان امکان میدهد تا به روشهای خاص خودشان ابراز وجود کنند. قسمت مهمی از ژیمناستیک به کشف حرکات وفرمهای تازه اختصاص دارد. کودکان مدام به فکر تجربه حرکات جدید و رسیدن به شیوه های ابداعی برای انجام آنها هستند.
ابزارها در ژیمناستیک ریتمیک : رنگ ابزارهای ژیمناستیک ریتمیک مناسب با رنگ لباس ورزشکاران انتخاب میشود و از سال 1997 استفاده از رنگهای طلایی و نقره ای هم آزاد اعلام شده ست.

طناب : طناب از جنس کنف یا مواد مصنوعی ساخته شده است و اندازه آن متناسب با قد ورزشکار انتخاب میشود و دو سر آن گره زده شده است. فرمها و فیگورهای تکنیکی که با طناب اجرا میشود با یک یا دو دست اجرا میشود و طناب میتواند به حالتهای کشیده یا آزاد قرار بگیرد. طناب غالبا به شکل یک موجود مار مانند حمله کننده به نظر میرسد و به دور ژیمناست میپبچد. اما نرمی و انعطاف بدن ورزشکار با ظرافت از چنبره آن خارج میشود.

حلقه : حلقه از چوب یا پلاستیک ساخته میشود و محکم و غیر قابل انعطاف است. قطر داخلی آن بین 80 تا 90 سانتیمتر و وزنش حداقل 300 گرم است. مقطع حلقه میتواند به اشکال مختلف باشد، از جمله دایره، مربع، لوزی و... حلقه، معرف یک فضا است و این فضا باید تا حد امکان توسط ژیمناست، که در درون آن حرکت میکند، به کار گرفته شود. به کار بردن حلقه باید همراه با تغییر مکان مداوم جای دست بر روی آن باشد و شکل حلقه اجرای حرکاتی چون غلطیدن، معلق و وارو زدن و حرکاتی چون طناب زدن را میطلبد. اصل مهم دراین حرکات، هماهنگی صحیح و دقیق حرکات است.

توپ : توپ از جنس پلاستیک ساخته میشود، قطر آن بین 18 تا 20 سانتیمتر بوده و حداقل 400 گرم وزن دارد. توپ تنها ابزاری است که نباید محکم گرفته شود. به این معنا که رابطه بین ابزار و بدن ورزشکار باید بسیار وابسته حس لامسه و حرکات نرم ومماس بدن باشد.توپ با هماهنگی کامل با بدن حرکت میکند. پرتابهای ناگهانی با کنترل زمان و گرفتن به وقع توپ، از عوامل ایجاد کننده هیجان برنامه هستند.

میل : میل ها از چوب یا پلاستیک ساخته میشوند و طول آنها بین 40 تا 50 سانتیمتر و وزن هرکدام حداقل 150 گرم است. میل از سه قسمت تشکیل شده است : بدنه(قسمت پیازی شکل)، گردن( قسمت باریک) و سر( قسمت کروی کوچک). قطر قسمت سر نباید از 3 سانتمتر بیشتر باشد. ژیمناست از میل ها برای انجام حرکات نامتقارن چون چرخاندن، پرتاب کردن و گرفتن و تمام حرکات تردستانه ممکن استفاده و آنها را با فیگورهای ژیمناستیک ترکیب میکند. تمرین و اجرای برنامه با میل احتیاج به حس بسیار تقویت شده ریتم، زمان بندی، هماهنگی حواس و دقت فراوان دارد. کار با میل بیشتر برای ورزشکارانی که دست چپ و راستشان از قدرت یکسان برخوردار است (ذوالیمینین هستند) توصیه میشود.
دسته : دسته از چوب، پلاستیک یا فایبرگلس ساخته میشود. قطر آن حداکثر 1 سانتیمتر و طول آن همراه با حلقه بین 50 تا 60 سانتیمتر است.

روبان : روبان از پارچه ساتن یا هرنوع پارچه آهار نخورده و لغزان ساخته میشود. عرض آن بین 4 تا 6 سانتیمتر و طول آن حداقل 6 متر است. این بخش باید یکسره باشد و قسمت انتهایی آن برای اتصال به حلقه دسته میتواند تا بخورد.یک لبه محکم کننده حداکثر 5 سانتیمتری، میتواند داخل دو لایه سر آزاد روبان قرار بگیرد تا انجام حرکات را ساده تر کند. وزن آن حداقل 35 گرم است. روبان ابزاری بلند و سبک است و میتوان آنرا به هرسو پرتاب نمود. حرکات زیبای آن با ساختن فرمها و اشکال در فضا به وجود می آید. پرواز آن در هوا اشکال و تصاویری از هر نوع ممکن و هر اندازه ای به وجود میآورد و میتواند تداعی کننده ریتم های مختلف موسیقی و حرکت ورزشکار باشد. حرکات حلزونی، ماری و پرتابها از جمله حرکات اصلی این بخش هستند .

روانشناسی ورزش

روان‌شناسی ورزش در بردارندة گزینش درست و برانگیختن ورزشکاران است به گونه‌ای که هر ورزشکار بتواند در بالاترین حد توانایی خود به رقابت بپردازد ورزشکاران در این راستا باید راهبرد‌هایی را به کار گیرند تا رقیبان را روحیه‌زدایی کنند با سطح بسیاری بالای فشار مقابله و یا آن را کم کنند از داروها سوء استفاده نکنند راهبردهای تیمی موفقیت آمیزی را به کار گیرند و مهارتها را آموزش دهند و بیاموزند. روشن است که روان‌شناسی عنصر اصلی رقابت ورزشی است. مطالعة ‌روان‌شناسی و استفاده از آن در موقعیت ورزشی شخص را توانا می‌سازد تا 1- رفتاری را توصیف کند (ورزشکاران تیمی که پیوسته برنده می‌شوند نسبت به گروه دیگر دوستانه‌تر رفتار می‌کنند تا ورزشکارانی که پیوسته می‌بازند) 2- رفتاری را تبیین کند (شکست غیر منتظره ممکن است به این سبب روی داده باشد که تیم خودی برانگیختگی لازم را نداشت. از سوی دیگر تیمی که قبلاً شکست خورده بود در وضعی بهتر و آماده بود تا ثابت کند که می‌تواند رقیبی با ارزش را شکست دهد.) 3- رفتار و پیش بینی کند (اگر مربی ورزش با اوقات تلخی آموزش دهد ورزشکار به سبب اضطراب و ناتوانی در تمرکز نخواهد توانست گفتار او را به خاطر بسپارد.

روان‌شناسی ورزش از نیمة سالهای 1980 بیشتر با زمینه‌هایی ارتباط یافت که فراتر از عملکرد ورزشی می‌روند شایان توجه ترین زمینه‌ها مطالعة روان فیزیولوژی (Psychophysiology) روان‌شناسی تمرین (exercise psychology) بوده‌اند در حالی که پژوهش و فعالیت روان‌شناسی ورزش به گونة سنتی متوجه پرسشنامه‌های روان‌شناسی و نتایج علمی بودند پژوهش روان فیزیولوژیکی پاسخهای فیزیولوژیکی (بدنی) را که بر شناخت (cognition) (اندیشه و عواطف) و عملکرد اثر میگذارند و یا آن را همراهی می‌کنند مطالعه می‌کند برای نمونه اگر عملکرد ضعیف به اضطراب بالا نسبت داده شود شایان توجه خواهد بود که بدانیم آیا تغییرات و تنش عضلانی میزان ضربان قلب و با پاسخهای بدنی دیگر نیز مانع عملکرد می‌شود یا نه چنین دادههایی به مربیان و دانشمندان ورزش امکان می‌دهد تا استفاده از برخی فنون روانی را پیشنهاد کنند (برای مثال شل کردن عضلات و خیال پردازی) تا اثر این تغییرات نامطلوب در فرآیندهای جسمانی را کاهش دهد پژوهشهای منتشر شده در سالهای اخیر اغلب در بردارندة اندازه گیریهای فیزیولوژیکی هستند که در تبیین ارتباطهای علت و معلولی احتمال بین عواطف و اندیشه های شخص و عملکرد بدنی او مفید خواهد بود.

شاخة‌ روان شناسی تمرین نیز توجه فزاینده‌ای را در نوشتار روانشناسی ورزش به خود جلب کرده است. روان‌شناسی تمرین به جای بررسی عملکرد ورزشی بر عوامل شناختی ، روان فیزیولوژیکی و موقعیتی که بر رفتار تمرین اثر می‌گذارند توجه دارد . نمونه‌های عناوینی که در این شاخه مورد مطالعه قرار می‌گیرند در بردارندة اثرات فعالیت بدنی بر عواطف و گرایشهای روانی معینی در فرد دلایل اشتغال به برنامه‌های تمرین و علتهای دست کشیدن از آنها تغییرات شخصی در نتیجه بهینگی در تناسب بدنی اعتیاد مثبت و منفی به تمرین اثرات فنون شناختی بر اجرای تمرین عملی و غیره می‌باشند هدف این نوشتار بررسی گستردة میزان پژوهش در این شاخه و کاربرد آن در ورزش رقابتی است.

آنچه که به گونة‌ فزاینده‌ای اطمینان مربیان تربیتی ، پژوهشگران و مربیان ورزش را به خود جلب کرده است این است که شاخة روان‌شناسی ورزش یک علم است این علم رفتار انسانی در زمینة شرکت در ورزش و چگونگی تأثیرپذیری رفتار (عملکرد)‌ از سه منبع اصلی را مطالعه می‌کند ورزشکار رهبر تیم (یعنی مربی ورزش) و محیطی که این افراد با هم کنش متقابل دارند.

ورزشکار

ورزش دوستان با حاضر شدن مشاهده کردن گوش دادن و خواندن درباره مسابقات علاقة صمیمانه‌ای به تیمهای مورد توجه خود نشان می‌دهند رسانه‌ها زمان شایان توجهی را صرف رویدادها و بازیکنانی می‌کنند که در آنها شرکت دارند.

گزارشگران و گویندگان در واکاویهای خود دربارة عواملی که بر عملکرد اثر می‌گذارند پیچیده‌تر شده‌اند. آنها اغلب در تبیین دلایل احتمالی یک بازی بسیار خوب در موقعیت‌های ورزشی، فراتر از توصیف یک شخص به عنوان «بازیکنی خوب» می‌روند اما بیشتر ورزش دوستان هنگام مشاهدة بازی یا تلاش در شناخت عملکرد ورزشی به عوامل روانی مهم توجهی ندارند.

برای نمونه تنیس باز حرفه‌ای جان مکنرو (John McEnroe) به سبب از جا در رفتن در زمین ورزش مورد انتقاد شدید واقع شده است. اما گفته‌ است که خشم را به عنوان فنی روانی به کار می‌برد تا روحیه‌اش را بالا برد . این کار از دید یک دانشمند ورزش شگفت‌انگیز نیست. به خوبی ثابت شده است که همة ورزشکاران دارای سطح کمال مطلوب هیجانی (برانگیختگی) هستند که اثر مسلمی بر کیفیت عملکرد آنان دارد ورزشکاران نمی‌خواهند که بیش از اندازه برانگیخته شوند بلکه می‌خواهند به قدر کافی تحریک شوند تا بهترین بازی خود را ارائه دهند. اعمال بازیکنان فوتبال در کنار یا داخل زمین قبل از بازی فریاد و هلهلة تماشاگران و فعالیتهای دیگری که برای گرم کردن توسط ورزشکاران انجام می‌شوند همگی به منظور برقراری اثرات عاطفی مورد نظر قبل از مسابقه است. برای بسیاری از ورزشکاران راهبردهای خود انگیختگی (برای نمونه بالا بردن روحیه یا ابزار خشم) خواه به منظور جلب و برانگیختن پاسخ هواخواهی از سوی تماشاگران باشد یا نباشد بخش جدانشدنی آمادگی روانی و بالانگه داشتن عملکرد در سطح مطلوب است.

عامل مهم دیگر در موفقیت ورزشی، شخصیت فرد است آیا «گونه‌ای شخصیت» وجود دارد که بتواند پیش‌بینی کنندة کیفیت عملکرد ورزشی باشد؟ آیا مربی ورزش می‌تواند با استفاده از آزمون مداد و کاغذی موفقیت ورزشی را پیش‌بینی کند؟ آیا شخصیت ورزشکاران و غیر ورزشکاران بازیکنان زن و بازیکنان مرد و ورزشکاران ورزشهای مختلف با هم تفاوت دارند روان‌شناسان ورزش پژوهشهای شایان توجهی را به موضوع شخیصت در ورزش  اختصاص داده‌اند پاسخ به این پرسش‌ها را که ممکن است موجب شگفتی شما شود می‌تواند در این نوشتار بیابید.

تفاوتهای فردی موضوع مهم دیگری درمطالعه‌های پژوهشی است که به دلایلی می‌پردازد که چرا ورزشکاران حتی هنگامی که مهارتهای مشابهی دارند از عملکرد متفاوتی برخوردارند. چرا برخی از بازیکنان با وجود تحمل فشار زیاد در ورزش موفق‌ می‌شوند در حالی که برخی دیگر موفق نمی‌شوند چه عامل روانی رقیب پیوسته موفق را از رقیب کمتر موفق او متمایز می‌کند دربارة این سوال آخر می‌توان کتابی کامل نوشت برای نمونه قهرمان بکس سنگین روش پیشین مایک تایسون در توضیح اینکه چرا در پیروزی از رژیم ورزشی قبل از مبارزة‌خود چهار صبح از خواب بیدار می‌شود چنین گفته بود «زیرا که طرف مقابل چنین نمی‌کند من باید ثابت کنم که منضبط‌تر از رقیب هستم»

روان‌شناسان ورزش در زمینة وزشهای نوجوان که نوعا سن آنها بین 8 تا 13 سال است. در حال مطالعة اثرهای فعالیت رقابت آمیز هستند آیا کودکان ورزشکار باید برای جایزه رقابت کنند آیا ورزشکاران جوان نیازهای اجتماعی، عاطفی و روانی متفاوتی از ورزشکاران مسن‌تر و ماهرتر دارند اگر چنین است چگونه می‌توان این نیازها را با مشارکت در ورزش سالم برآورده ساخت؟

عامل روانی مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد. انگیزش است چرا برخی از ورزشکاران از ورزشکاران دیگر با انگیزه‌تراند و سرچشمة انگیزش آنها چیست؟ چرا برخی نه به سبب انگیزش حاصل از عوامل خارجی مانند پاداش تایید دیگران یا پول بلکه به سبب سرگرمی و مطلوب بودن آن ورزش می‌کنند عوامل روانی که ورزشکاران را برمی‌انگیزند کدامند و چه عواملی ورزشکاران را انگیزش‌زدایی میکند؟

مربی ورزش

هنری میلر (Henry Miller) نمایشنامه نویس زمانی چنین نوشت «رهبر واقعی نیازی به هدایت کردن ندارد- او همین اندازه خشنود است که راه را نشان دهد و چنین‌اند مربیان کاری در ورزش هدف عمدة رهبر تیم با وجود سرچشمه‌های استعداد بازیکنان و دانش آنها از بازی این است که مهارتهای ذهنی و بدنی ورزشکاران را به گونه‌ای رشد دهد که به طور فردی و به عنوان یک تیم بتواند پیوسته به موفقیت دست یابند. مربی ورزش در ورزشهای تیمی چگونه می‌تواند کنش متقابل همة بازیکنان تیمی را سهولت بخشد به گونه‌ای که بتواند هویت گروهی رضایت بازیکن و همبستگی گروهی را تقویت کند اما صبر کنید آیا واقعا تفاوتی می‌کند آیا برآوردن نیازهای پیوند گروهی و با هم بودن گروهی بازکنان ارتباط چندانی با موفق شدن یا نشدن تیم دارد آیا عملکرد بازیکنی از احساس رضایت او در بودن عضوی از تیم و یا داشتن و نداشتن دوستان نزدیکی در تیم تاثیر می‌پذیرد اگر تنها هدف مربی در ورزش برنده شدن باشد آیا لازم است دربارة نیازهای اجتماعی و عاطفی ورزشکار نگران باشد نوشتار شایان توجهی از روان‌شناسی ورزش به این موضوع اختصاص یافته است که چرا رهبران ورزشی در صورت خواستن یک تیم موفق باید نگران موضوعهایی باشند که فراتر از عملکرد بازیکن می‌رود.

اما آیا همه مربیان ورزش از این موضوعهای روانی مهم آگاه هستند؟ در واقع مربیان ورزش به طور کلی با مشاهده و گوش دادن به مربیان دیگر (یا الگوگیری از مربیان دیگر) حرفة‌خود را می‌آموزند اما اغلب نیازهای شخصی ورزشکار قبل در طول و بعد از مسابقه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

شواهدی در دست است که نشان می‌دهد مربیان ورزش در حضور دیگران و به طور مکرر فضیلت انتقاد در ورزش را می‌ستایند برای برخی مسلم شده است که بسیاری از مربیان ورزش در برابر حالت دیگران که تلاش می‌کنند الگوهای رفتاری مربیگری را تغییر دهند مقاومت می‌کنند.

برای نمونه مطالعه‌ای که دربارة مربیان ورزش دبیرستانها و کالجهای امریکا به عمل آمد نشان داد که 75 درصد آنها از مجلة‌روان‌شناسی ورزش بی‌اطلاعند. این مجله اکنون مجلة‌ روان‌شناسی وزرش و تمرین نامیده می‌شود . اما اگرچه در حدود 1/8 درصد از مربیان مورد بررسی گفتند که هرگز به طور مستقیم با یک روان‌شناس ورزش کار نکرده‌اند 2/68 درصد آنها اظهار تمایل به این کار کردند البته به طور داوطلب وقتی پرسیده شد آیا مایلید برای چنین مشاوره‌ای پول بپردازند 8/64 درصد جواب منفی دادند.

بنابراین چنین به نظر می‌رسد که نبود توجه به داده‌های روان‌شناسی ورزش ممکن است ناشی از نبود آگاهی دربارة آن باشد. از جنبة‌ مثبت‌تر آن گزارشهای رسانه‌ها و مقاله‌های مجله‌ها در سالهای اخیر به پذیرش فزایندة نیاز برای دخالتهای روان‌شناسی در ورزش رقابتی اشاره دارند.

یافته‌های پژوهشی در روان‌شناسی ورزش برخی از اعمال رایج مربیان ورزش را تائید نمی‌کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی

بسیاری از مربیان ورزش به ویژه در ورزشهای تماسی درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند روان شناسان ورزش در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از  بازی می‌باشند تایید نمی کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی: بسیاری از مربیان وزرش به ویژه در ورزشهای تماسی، درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند. روان‌شناسان ورزشی در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از بازی می‌باشند (به بخش هفتم مراجعه کنید.) پژوهشگران پی برده‌اند که ورزشکاران پیشاپیش برای مبارزه مضطرب یا برانگیخته هستند. صحبتی تحریک آمیز قبل از بازی بازیکنان  را بالاتر از سطوح مطلوب به هیجان می‌آورد و آنها را بیش از اندازه تهییج می‌کند. ارائه رهیافتی معتدل که بررسی داده‌ها را در بر گیرد می‌تواند موثر باشد برانگیختن اشتیاق برای مسابقه را می‌توان در تمرین مورد توجه قرار داد.

برنده شدن تنها هدف مورد نظر است: احساس اضطراب و ترس از شکست قبل از مسابقه در بازیکنان وجود دارد وظیفه مربی ورزش است که به ورزشکار یاری دهد قبل از مسابقه این احساسها را کنترل کند (یعنی با آنها مقابله کند – حذف کلی آنها غیر واقع بینانه و حتی مضر است) سفارشهای قبل از بازی که بر نیاز به بردن تاکید می‌کنند این اضطراب را بالا می‌برند مروری بر مهارتها و راهبردها و آزاد کردن بازیکنان که بروند و خوش باشند و یا هرچه که می‌خواهند انجام دهند بهتر از تاکید بر بردن است.

انتقاد شدید : اثر انتقاد بر عملکرد ورزشی روشن است گاهی اوقات مفید است اما همیشه تاثیر آن بستگی به شیوه‌ای دارد که مبادله می‌شود به گفتة یک روان‌شناس اشخاص مسئول باید رفتار را مورد انتقاد قرار دهند (پسرجان چشمت را از توپ برندار)ك نه شخصیت یا خصوصیت فرد را (پسر این چه بازی احمقانه‌ای بود) چنین چیزی دربارة خشم نیز درست است به گفتة روان‌شناس یاد شده خشم به خودی خود رفتاری طبیعی است و به بروز آِاد آن باید اجازه داده شود. اما زمانی که خشم با پیامهای مخرب و اهانت آمیز ابراز می‌شود به گونه‌ای که خودپنداری فرد را از بین ببرد و احساس گناه را در او تقویت کند در این صورت مزیت بالقوه آن از دست می‌رود.

مجازات : اغلب دیده شده است که مربی وزرشی فریادش بلند شده که جریمه‌ات  دویدن دو دور دور زمین است» زیرا که بازیکنی تخلفی مرتکب شده یا در مسابقه‌ای و یا آزمون مهارتی شکست خورد است شواهد شایان توجهی وجود دارند که نشان می‌دهند مجازات کردن فردی با استفاده از تمرین میل آن شخص به فعالیت بدنی و شرکت شایسته او در بازی را کاهش می‌دهد تداعی بین تمرین و مجازات نامطلوب است راه بهتری برای مجازات محروم کردن کوتاه مدت شرکت در ورزش یا فعالیت بدنی است نه فعالیت اضافی (تمرین).

نمونه‌های بسیاری دیگری از اعمال مربیگری نادرست و غیر اخلاقی که برخی از آنها به تخریب عاطفی بازیکن می‌انجامد در سرتاسر این نوشتار ارائه خواهند شد برخی اشکال مجازات را در این نمونه‌ها خواهید یافت از مربیان ورزش انتظار می‌رود که از عهدة انتظارهای نقش‌های بسیار متفاوتی برآیند و با موضوعهای روانی متعدد مقابله کنند برخی از این موضوعها از این قرار دارند.

-       انگیختن ورزشکاران به طور فردی و گروهی (تیمی) قبل، در طول و بعد از فصل مسابقه .

-       اثر مثبت‌گذاردن بر نگرشهای بازیکن به طوری که اضطراب او را کاهش، و احساس هیجان و وفاداری به مربی و تیم را افزایش دهد.

-       تقویت کردن اعتماد به نفس و عزت نفس در هر ورزشکار

-       پروش دادن رهبری تیمی و روحیه در بین ورزشکاران .

-       شناخت و برآوردن نیازهای ورزشکاران جوانتر.

-       افزودن به پایداری در عملکرد.

-       یاری به بازیکنان تا با فشارهای نومیدیها و مسائل دیگر درون و بیرون از میدان ورزش مقابله کنند.

-       انجام دادن تمرینها و آمادگی برای مسابقه به گونه‌ای که به یادگیری و تسلط بر مهارتها و راهبردها بینجامد.

هر یک از این موضوعها اهمیت زیادی در شرکت موفقیت آمیز ورزشی دارند و همة آنها به گونه‌ای مستقیم با برآورد نیازهای روانی و تقویت بخشیدن به مهارتهای ذهنی هر بازیکن ارتباط دارند. مربی ورزش کنترل مستقیمی بر هر ورزشکار دارد و باید مسئولیت اصلی برای یاری به هر ورزشکار را برای برآورده شدن این نیازها بر عهده گیرد.

ادارة موفقیت آمیز یک تیم مهارتی پیچیده و سطح بالا را طلب می‌کند ایجاد این احساس در همة افراد گروه که در موفقیت تیم سهیم هستند و تقویت رفتارهای مطلوب (مثلاً نشان دادن وفاداری تیمی دارا شدن انگیزش درونی رهبری کیفی تیم در بازی)

در حالی که جلوی رفتارهای نامطلوب (مثلاً تقلب،‌ ابراز خصومت نسبت به اعضای دیگر تیم استفاده از داروهای ممنوع ، فراموش کردن مهارتها و راهبردها یا ترک تیم) گرفته شود. وظیفه‌ای مشکل است از مربیان ورزش انتظار می‌رود تا به مشکل‌ترین هدفهای انسانی دست یابند تغییر نگرشها احساسها ادراکها و رفتارهای دیگران به خاطر توفیق تیم چگونه این همان چیزی است که مربیگری موثر و روان شناسی ورزش با آن سروکار دارد یکی از راههای رسیدن به این هدفها ایجاد محیط مناسب برای فعالیت وزرشی است.

محیط

محیط ورزشی در بردارندة موقعیت‌ها و جنبه‌های رقابت ورزشی، و کنش متقابل بین ورزشکاران شرکت کنندگان دیگر در ورزش و تماشاچیان ورزشی است.

برای نمونه گزارشهای رسانه‌ای نشان داده‌اند که بازیکنان از ترس اینکه مبادا در برابر چشمان هزاران نفر (در زمین ورزش) یا میلیونها علاقمند به وزرش (در تلویزیون) دست به کار احمقانه‌ای بزنند به حد جنون می‌رسند.

موضوعی که در روان‌شناسی ورزش به محیط مربوط می‌شود همبستگی تیمی یا «با هم بودن»‌ اعضای گروه ناامید می‌شود مربیان کارآمد تلاش می‌کنند تا جو تیمی را به گونه‌ای تقویت کنند که ورزشکاران در آن از تلاشها بهبودها و عملکردهای یکدیگر حمایت دو جانبه کنند. همچنین شایسته است که اعضای تیم و نمایندة مدرسه باشگاه یا جامعه بودن احساس افتخار کنند. وابستگی تیمی قوی تعهد ورزشکار به منتهای تلاش برای برآوردن نیازهای تیمی را تقویت می‌کند.

برخی از موضوعهای محیطی دیگر که مورد توجه روان‌شناسی ورزش است از قرار زیرند:

-       آیا پژوهش، اندیشة رایج درباره مزیت زمین خودی را حمایت می‌کند یا اینکه این موضوع فقط افسانه‌ای بیش نیست.

-       آیا تشویق یا هو کردن جمعیت بر عملکرد بازیکنان اثر می‌گذارد آیا ورزشکاران برجسته واقعا تحت تأثیر واکنشهای جمعیت قرار می‌گیرند.

-       آیا اثر شرایط محیطی بر عملکرد به ورزش بستگی دارد برای نمونه آیا گلف بازانی که در میدان گلف متفاوتی تمرین می‌کنند اثرهای محیطی بیشتری را تجربه می‌کنند تا بازیکنان بسکتبال که در زمین بسکتبال دیگری بازی می‌کنند.

-       اثر همبستگی اجتماعی تیم بر عملکرد بازیکن چیست؟ آیا اهمیتی دارد که تیمی‌ها خارج از صحنه وزرش وقتشان را با هم بگذرانند؟

-       آیا موفقیت تیم فقط زمانی امکان پذیر خواهد بود که بازیکنان کنش متقابل اجتماعی داشته باشند و از مصاحبت یکدیگر خارج از زمین یا میدان بازی لذت ببرند؟

-       آیا خوب است که به ورزشکاران گفته شود که والدینشان یک دانشجوی جدید یک پیش آهنگ حرفه‌ای یا ارزیاب کنندة‌ دیگری از عملکرد آنان بازی تیمی امروز آنها را مشاهده می‌کند؟

-       چه هنگام خشم و انتقاد مناسب است و چه هنگام احتمال دارد برای رشد و عملکرد بازیکن زیان آور باشد.

-       آیا گفتة زیر که از یک سر دبیر نقل شده درست است؟ «حتی رفتارگرایان تصدیق می کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزه برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر اس اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را برملا کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزة برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر است اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را بر ملا کنند.»

این موضوعها فقط برخی از بسیاری از پرسش‌هایی است که نشان می‌دهند چگونه محیط می‌تواند بر نتایج رویداد رقابتی در ورزش اثر بگذارد. در هر یک از این نمونه‌ها عاملی روانی یا بیشتر از یک عامل روانی وجود دارند که از اهمیت شایان توجهی برخوردارند باید برای خواننده روشن باشد که شرکت در ورزشهای قهرمانی یا مربیگری آنها کاری پیچیده‌تر از آن است که بیشتر تماشاگران روزنامه‌نگران و حتی خود شرکت جویان متوجه شوند.

روانشناسی ورزش در طول 20 سال گذشته یا چیزی در این محدود آن اندازه رشد کرده است که علم دانشگاهی‌ی موجهی در زمینه‌ای در خورد مطالعه محسوب شود در این زمینه مانند هر زمینة علمی دیگر علایق بین دانشجویان پژوهشگران و دست‌اندرکاران متفاوت است و چنین است مسیرهایی که علاقه‌مندان می‌پیمایند.

پژوهشگران در زمینة روان‌شناسی ورزش انرژی شایان توجهی را صرف منتشر کردن یافته‌های علمی توسط نشریه‌ها کرده و مورد تائید جامعه علمی قرار گرفته‌اند این پژوهشگران نگره‌های مربوط به علوم رفتاری را بررسی کرده و یافته‌های خود را در نشریه‌های معتبر منتشر کرده‌اند از جمله نشریه‌های زیر را می‌توان نام برد.

افرادی که تلاش کرده‌اند تا نتایج پژوهشها را به کار برند و کسانی که در واقع پژوهش خود را نوعا در موقعیت‌های ورزش در دنیای واقعی انجام می‌دهند گروهی از دانشمندان و دست‌اندرکاران را در بر می‌گیرند که روان‌شناسان ورزش نامیده می‌شوند.

روان‌شناسان ورزش چه می‌کنند؟

سالهای زیادی بود که روان‌شناسان ورزش احترام لازم را بدست نیاورده بودند چرا به گفتة دکتر بروس آجیل وی از پیشگامان روان‌شناسی ورزش «مشکل این بوده است که ما بسیاری شارلاتان بسیاری فریب‌کار و بسیاری مردم داشتیم که چیزهای بسیار زیادی را نوید می‌دادند .» نمونه‌های زیادی را می‌توان برشمرد در سالهای 1960 چنین شایع‌ شد که آزمونهای شخصیت پیش‌بینی خواهند کرد که چه کسی قهرمان ورزشی خواهد شد. شگفت نیست که این نویدها جامة عمل نپوشیدند در سالهای 1970 معلوم شد که این آزمونها در بهترین وضع خود گمراه کننده و در بدترین وضع فریب آمیزند.

برای نمون روان پزشکی در سان دیه گو  از آزمون شخصیت استفاده کرد و نتیجه گرفت که ورزشکاران تیم فوتبال سان دی گو چارجرز بر اساس موقعیتشان در تیم با کلیشه‌های شخصیتی معینی هماهنگی دارند ادعاهای مربوط به افزایش عملکرد از زمینه‌های گوناگونی عنوان شدند از جمله دیدسنجی (تقویت بینایی و بهینگی واکنش زمانی) و کسب و کار تجارت الگوگیری به کمک مشاهدة فعالیتهای ورزشی از طریق ویدئو یا بهینگی انگیزش با استفاده از نوارهای ضبط صوت پژوهشهای علمی به ندرت این چنین ادعاهایی را حمایت می‌کنند شگفت نیست که اعتبار روان‌شناسی ورزش به طور کلی و روان‌شناسان ورزش بویژه مورد سئوال بودند.

اما در سالهای اخیر زمینة روان شناسی ورزش به علم رفتاری در خورتوجه و زمینه‌ای برای فعالیت حرفه‌ای مبدل شده است روان‌شناسی ورزش به عنوان حرفه‌ای شناخته شده است که نیازمند خبرگی و آموزش شایان توجه در روان‌شناسی در علوم ورزش است پذیرش روان‌شناسی ورزش با به رسمیت‌ شناختن آن توسط انجمن روان‌شناسی امریکا در سال 1984 اعتبار دانشگاهی یافت. فزون بر آن روان‌شناسی ورزش با انتشار نشریه‌های علمی معتبر (که بدون آنها امکان نوشتن کتابهای درسی دربارة روان‌شناسی ورزش نبود. به جایگاه والاتری دست یافت. تشکیل سازمانهای حرفه‌ای به دانشمندان ورزش فرصت داد تا ایده‌های خود را مبادله یافته‌های پژوهشی را رد و بدل و در راه رشد مسیرهای مهیج و تازه همکاری کنند . در تابستان 1982 کمیته المپیک ایالات متحده در روان‌شناس ورزش را به مرکز فعالیت خود در کلورادواسپرینگ در ایالت کلورادو دتوت کرد تا «بررسی کنند که چگونه روان‌شناسی ورزش می‌تواند بخشی از طرحهای کمیتة المیپک برای برنامه جامع پزشک ورزشها شود.

در المپیک تابستان و زمستان 1984 یک روان‌شناس ورزشی برای تقریباً هر تیم المپیک آمریکایی تعیین شد روان‌شناسان ورزش سالهای بسیاری است که با ورزشکاران غیر حرفه‌ای در کانادا و اروپا کار می‌کنند اکنون بسیاری کشورها روان‌شناسی ورزش تمام وقتی را برای سازمانهای ملی ورزش خود استخدام می‌کنند اما با وجود این تحول بحران هویتی پیش آمده و پرسشهایی را عنوان کرده است که ما که هستیم و رسالت ما چیست؟

تلاش برای هویت شناخت و احترام تلاشی سالم بوده است دانشمندان و دست‌اندرکاران ورزش همگی دارای یک هدف هستند نگره‌های (تئوریهای) رفتاری در ورزش ارائه و آزمون کننده تلاش کنند تا عوامل روانی حاکم بر ور زش و تمرین و رهبری موثر را تبیین کنند این کار با اجرای پژوهشهای میدانی مشاوره با مربیان ورزشی و همکاری مستقیم با رقابت کنندگان ورزشی انجام می‌گیرد اما مشکل مربوط به آئین نامه بوده است.

خدمات بالینی

این ناحیه در بردارنده خدمات کمکی به ورزشکارانی است که دارای مسائل عاطفی شدید هستند (برای نمونه افسردگی ، بی‌اشتایی و هراس) و نیازمند معالجه در دوره‌ای دراز مدت می‌باشند اگرچه قوانین مربوطه در بین دولتها و کشورها  گونه‌گون است اشخاص نمیتوانند اقدام به روان شناسی ورزش بالینی کنند مگر اینکه در انجمن ملی روان شناسی روان پزشکی یا بالینی عضویت کامل داشته باشند دارای پروانه فعالیت مشاوره بالینی باشند و درباره افراد حرفه‌ای اگرچه قانونی ندارند باید دلایلی برای آمادگی علمی در علوم ورزشی ارائه دهد.

خدمات آموزشی

آموزش در زمینه روان‌شناسی ورزش اغلب در دانشگاهها در سمینارها و به عنوان خدمتی مشاوره‌ای برای تیمها و ورزشکاران به گونة انفرادی انجام می‌گیرد آموزش در روان شناسی ورزش به منظور کمک به ورزشکاران است تا مهارتهای روانی لازم برای به واقعیت درآوردن نیروهای بالقوه‌شان را گسترش دهند آرامش بخشی عضلانی تمرکز خیال پردازی و مقابله با فشارها نمونه‌هایی از این مهارتهای شناختی هستند.

خدمات پژوهشی

درجه دکترا در روان شناسی یا مشابه آن (مثلا علم ورزش) شواهدی از فعالیت پژوهشی علمی در زمینة ورزش یا نرمش و معرفی نامه از سازمانهای پژوهشی معتبر که معرف تلاشهای پژوهشی فرد و کمکهای او به دانش موجود است به شخص شایستگی آن را می‌دهد که به خدمات پژوهشی بپردازد روان شناسی پژوهشی ورزش دارای سه گونه مسئولیت است.

انجام پژوهش ، انتشار یافته‌های پژوهشی در نشریه‌های حرفه‌ای و ارائه نتایج پژوهشی به دانشکده ها در کنفرانسهای حرفه‌ای دانشمندی که مهارت لازم برای مبادله موضوعهای مربوط به حرفه‌اش را نداشته باشد گنگ و در جامعة علمی بدون هستی است .

گونه‌های خدمات پژوهشی که توسط روان شناسان ورزش انجام می‌گیرند شامل اثرهای فنون روانی معینی بر حالت روانی یا عملکرد ورزشکار است (مثلا سطحو برانگیختگی یا اضطراب آمادگی برای بازی یا اعتماد به نفس ) شاخه‌های شناخته شده دیگر پژوهش شامل بررسی اثرهای عوامل گوناگون شخصیتی یا موقعیتی بر حالت فیزیکی یا روانی فرد و عملکرد جسمانی است.

تاریخچه مختصر روان شناسی ورزش

سناتور پیشین آمریکا آدلای استیونسن گفته بود که ما نمی‌توانیم آينده خود ر را عاقلانه و بروشنی تصویر کنیم مگر اینکه راهی را که به زمان حال منتهی شده است بشناسیم در واقع شناخت اساس و مسیرهای آینده روان‌شناسی ورزش نیازمند آگاهی از تاریخچه آن است تاریخچه‌ای بس قدیمی‌تر از آنکه بیشتر دانشجویان و دانشمندان در علوم ورزشی تصویر کنند .

دکتر نورمن تریپلت روان شناس دانشگاه ایندیانا در اوایل سالهای 1897 در مجله آمریکار روان شناسی چیزی را منتشر کرد که به گونه‌ای مستقیم به روان شناسی ورزش ارتباط داشت . تریپلت پدیده‌ای را بررسی کرد که اکنون سهولت اجتماعی می‌نامیم و آن اثر مساعد مشاهده کنندگان بر عملکرد شخص است.

گریفیت که به عنوان پدر روان شناسی ورزش از او نام برده می‌شود به عنوان اولین شخصی است که سالهای زادی را صرف آزمایش منظم روان‌شناسی ورزش کرد.

گریفیت اولین آزمایشگاه روانشناسی ورزش به نام آزمایشگاه پژوهش ورزشی را در سال 1925 در دانشگاه ایلیونوی تاسیس کرد. اگرچه پژوهش دربارة‌ پژوهش درباره اثر عوامل روانی بر عملکرد را در سال 1918 آغاز کرده بود علایق اولیه اول شامل اثرهای عوامل روانی و محیطی بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی و شخیصت در ورزش بود او برای آزمایشگاه خود وسایلی را تهیه کرد که آگاهی از جنبش‌های مهارتی هوشیاری ذهنی واکنش‌های زمانی به بینایی صدا و فشار ثبات هماهنگی عضلانی تنش و رهاسازی عضلانی و توانایی یادگیری را اندازه‌گیری میکردند او بر اساس مصاحبه با بازیکن کبیر فوتبال ردگرنگ پی برد که ورزشکاران برتر مهارتهای ورزشی را خود به خود بدون هیچ یا کمترین اندیشه انجام می‌دهند.

پژوهش روان شناسی ورزش در سالهای 1940 و 1950 سکونی واقعی داشت بجز پایان نامه‌های دکترا که گاهگاهی نوشته می‌شدند در این زمان بیش از هر

چیز تاسیس آزمایشگاهها یادگیری حرکتی رواج یافت که از جمله می‌توان آزمایشگاهی را نام برد که توسط جان لاتر در دانشگاه پنسیلوانیا کلارنس رگزدیل در دانشگاه ویسکانسین سی اچ مک لوی در دانشگاه آیوا و شاید از همه معروفتر فرانکلین هنری در دانشگاه کالیفرنیا در بر کلی تاسیس شد.

سرانجام در میانة سالهای 1960 بود که روان‌شناسی ورزش گامهای بزرگی را برداشت و زمینة علمی کنونی را فراهم آورد چندین عامل به گسترش این زمینة علمی کمک کردند کتابهای درسی بیشتر از هر زمان دیگر رواج یافتند.

عنصر نهایی در رشد روان‌شناسی ورزش تاسیس چند انجمن حرفه‌ای بود اولین نشست سالیانه انجمن امریکایی روانشناسی ورزش و فعالیت بدنی در سال 1967 برگزار شد انجمن کانادایی یادگیری روان حرکتی و روان‌شناسی ورزش در سال 1969 آغاز به کار کرد این سازمان در آغاز با انجمن کانادایی بهداشت تربیت بدنی تفریحات سالم و رقص وابسته است.

در استرالیا ارتباط بین روانشناسی ورزش و روان شناسی از همه قویتر است زیرا که در سال 1992 جامعة‌روان شناسی استرایا اولین هیات روان شناسان ورزش را در سازمان روان شناسی ملی پذیرفت اهمیت این هیات در تعیین استانده‌ها (معیارها) یی است که برای دادن پروانة کار به روان شناسان ورزش مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هدف این سازمانها این است که برای دانشمندان و دست‌اندرکاران در روان‌شناسی ورزش هویتی ملی و بین‌المللی حاکی از نظام علمی ایجاد کنند همچنین فرصتی فراهم می‌کنند تا اعضایشان سالانه ملاقات کنند تا 1- ایده‌های خود را مبادله کنند 2- تجارب پژوهشی خود را توضیح دهند 3- با دانشمندان و دست اندرکاران شناخته شده ای که کارها و تخصص‌هایشان در زمینه‌های قابل کاربرد در رفتار ورزشی است صحبت و تبادل نظر کنند 4- دربارة موضوعهای بحث انگیز بحث کنند و شاید تصمیم بگیرند 5- به کلاسها و بخش های مربوطة خود ایده‌های جدید و مهیجی ببرند که از زمینة مورد نظر سرچشمه می‌گیرند از این سازمانها نشریه‌های علمی جدیدی پا گرفته‌اند که نیازهای این زمینة پژوهشی گسترش یابنده را بر طرف می‌کنند روان شناسی ورزش اکنون توسط اعضای جامعه دانشگاهی به عنوان علمی معتبر شناخته می‌شود.

اکنون باید روشن شده باشد که روان‌شناسی در بردارندة زمینة علمی چند بعدی ازمطالعه و عمل است روان‌شناسی ورزش از بسیاری از علوم سنتی روان‌شناسی مشتق و بنابراین در برگیرندة روانشناسی اجتماعی (مطالعه رفتار گروهی و عوامل محیطی موقعیتی که بر عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذرارند.) روان شناسی شناختی (ارتباط بین اندیشه ها عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذارند روان شناسی شناختی ارتباط بین اندیشه‌ها عواطف و عملکرد روان شناسی رشد (تغییرهای شناختی و رفتاری همراه با افزایش سن) روانشناسی تربیتی (عواملی که بر یادگیری و یادآوری راهبردها و مهارتهای ورزشی اثر می‌گذارند.

روان‌شناسی بالینی (بررسی موضوها شخصی که نیازمند مشاورة حرفه‌ای است به گونه‌ای که احساس رضایت شخصی در ورزش به رسیدن به حداکثر عملکرد به دست آید) و بسیاری دیگر است این شاخه‌های علمی روان شناسی در نگارة 2-1 نشان داده شده اند روان شناسی تمرین تنها شاخه‌ای است که در روان‌شناسی جنبة سنتی ندارد اگرچه از نزدیک با روان‌شناسی بهداشت ارتباط دارد.

خلاصه

اهداف عمدة روان‌شناسی ورزش توصیف تبیین و پیش‌بینی نگرشها احساسها و رفتارهای شرکت کنندگان در ورزش است از جمله ورزشکاران مربیان ورزش و حتی تماشاگران اشخاص آشنا با عواملی که زیرساز رقابت ورزش هستند را روان‌شناس ورزش می‌نامند روان شناسان ورزش بالینی در کنش متقابل مستقیم با ورزشکاران و با استفاده از یافته‌های پژوهشی به آنها کمک کنند تا با موانعی که مانع رسیدن آنها به عملکرد بالقوه‌شان می‌شود مقابله کنند از سوی دیگر روان شناسان تربیتی ورزش مهارتهای روانی را آموزش می‌دهند تا ورزشکاران مربیان ورزش و دانشجویان را دربارة برطرف کردن این موانع آگاه کنند روان شناسان پژوهشی ورزش اثرهای رفتارهای درمانی مختلف و موقعیت‌های محیطی بر وضع روانی ورزشکار توانایی اجرای مهارتهای ورزشی یا هر دو را بررسی می‌کنند شاخه‌های جدیدتر مطالعه در بردارندة‌ و روان فیزیولوژی و روان شناسی تمرین هستند که هر دو رهیافتهای گسترده و پچیده تری را برای مطالعه عملکرد انسانی ارائه می‌کنند.

به تازگی سازمانها و انتشارات حرفه‌ای گوناگونی موجودییت یافته‌اند که اطلاعات جدید به دست آمده از پژوهش و عمل روان‌شناسی ورزش را افزایش داده و منتشره می‌کنند اشخاصی که علاقمند به یادگیری بیشتر دربارة این شاخة علمی هستند می‌توانند عضوی از سازمانی شوند در کنفرانسها شرک جویند و نوشتار علمی حرفه‌ای و کاربردی را مطالعه کنند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

روانشناسی ورزش ............................................................................... 1

ورزشکار.............................................................................................. 3

مربی ورزش......................................................................................... 6

صحبت تحریک آمیز قبل از بازیها............................................................... 9

محیط.................................................................................................. 13

روانشناسان ورزش چه می‌کنند............................................................... 16

خدمات بالینی...................................................................................... 19

خدمات آموزشی................................................................................... 19

خدمات پژوهشی.................................................................................. 20

تاریخچه مختصر روانشناسی ورزش........................................................... 20

خلاصه................................................................................................ 25

روانشناسی ورزش

روان‌شناسی ورزش در بردارندة گزینش درست و برانگیختن ورزشکاران است به گونه‌ای که هر ورزشکار بتواند در بالاترین حد توانایی خود به رقابت بپردازد ورزشکاران در این راستا باید راهبرد‌هایی را به کار گیرند تا رقیبان را روحیه‌زدایی کنند با سطح بسیاری بالای فشار مقابله و یا آن را کم کنند از داروها سوء استفاده نکنند راهبردهای تیمی موفقیت آمیزی را به کار گیرند و مهارتها را آموزش دهند و بیاموزند. روشن است که روان‌شناسی عنصر اصلی رقابت ورزشی است. مطالعة ‌روان‌شناسی و استفاده از آن در موقعیت ورزشی شخص را توانا می‌سازد تا 1- رفتاری را توصیف کند (ورزشکاران تیمی که پیوسته برنده می‌شوند نسبت به گروه دیگر دوستانه‌تر رفتار می‌کنند تا ورزشکارانی که پیوسته می‌بازند) 2- رفتاری را تبیین کند (شکست غیر منتظره ممکن است به این سبب روی داده باشد که تیم خودی برانگیختگی لازم را نداشت. از سوی دیگر تیمی که قبلاً شکست خورده بود در وضعی بهتر و آماده بود تا ثابت کند که می‌تواند رقیبی با ارزش را شکست دهد.) 3- رفتار و پیش بینی کند (اگر مربی ورزش با اوقات تلخی آموزش دهد ورزشکار به سبب اضطراب و ناتوانی در تمرکز نخواهد توانست گفتار او را به خاطر بسپارد.

روان‌شناسی ورزش از نیمة سالهای 1980 بیشتر با زمینه‌هایی ارتباط یافت که فراتر از عملکرد ورزشی می‌روند شایان توجه ترین زمینه‌ها مطالعة روان فیزیولوژی (Psychophysiology) روان‌شناسی تمرین (exercise psychology) بوده‌اند در حالی که پژوهش و فعالیت روان‌شناسی ورزش به گونة سنتی متوجه پرسشنامه‌های روان‌شناسی و نتایج علمی بودند پژوهش روان فیزیولوژیکی پاسخهای فیزیولوژیکی (بدنی) را که بر شناخت (cognition) (اندیشه و عواطف) و عملکرد اثر میگذارند و یا آن را همراهی می‌کنند مطالعه می‌کند برای نمونه اگر عملکرد ضعیف به اضطراب بالا نسبت داده شود شایان توجه خواهد بود که بدانیم آیا تغییرات و تنش عضلانی میزان ضربان قلب و با پاسخهای بدنی دیگر نیز مانع عملکرد می‌شود یا نه چنین دادههایی به مربیان و دانشمندان ورزش امکان می‌دهد تا استفاده از برخی فنون روانی را پیشنهاد کنند (برای مثال شل کردن عضلات و خیال پردازی) تا اثر این تغییرات نامطلوب در فرآیندهای جسمانی را کاهش دهد پژوهشهای منتشر شده در سالهای اخیر اغلب در بردارندة اندازه گیریهای فیزیولوژیکی هستند که در تبیین ارتباطهای علت و معلولی احتمال بین عواطف و اندیشه های شخص و عملکرد بدنی او مفید خواهد بود.

شاخة‌ روان شناسی تمرین نیز توجه فزاینده‌ای را در نوشتار روانشناسی ورزش به خود جلب کرده است. روان‌شناسی تمرین به جای بررسی عملکرد ورزشی بر عوامل شناختی ، روان فیزیولوژیکی و موقعیتی که بر رفتار تمرین اثر می‌گذارند توجه دارد . نمونه‌های عناوینی که در این شاخه مورد مطالعه قرار می‌گیرند در بردارندة اثرات فعالیت بدنی بر عواطف و گرایشهای روانی معینی در فرد دلایل اشتغال به برنامه‌های تمرین و علتهای دست کشیدن از آنها تغییرات شخصی در نتیجه بهینگی در تناسب بدنی اعتیاد مثبت و منفی به تمرین اثرات فنون شناختی بر اجرای تمرین عملی و غیره می‌باشند هدف این نوشتار بررسی گستردة میزان پژوهش در این شاخه و کاربرد آن در ورزش رقابتی است.

آنچه که به گونة‌ فزاینده‌ای اطمینان مربیان تربیتی ، پژوهشگران و مربیان ورزش را به خود جلب کرده است این است که شاخة روان‌شناسی ورزش یک علم است این علم رفتار انسانی در زمینة شرکت در ورزش و چگونگی تأثیرپذیری رفتار (عملکرد)‌ از سه منبع اصلی را مطالعه می‌کند ورزشکار رهبر تیم (یعنی مربی ورزش) و محیطی که این افراد با هم کنش متقابل دارند.

ورزشکار

ورزش دوستان با حاضر شدن مشاهده کردن گوش دادن و خواندن درباره مسابقات علاقة صمیمانه‌ای به تیمهای مورد توجه خود نشان می‌دهند رسانه‌ها زمان شایان توجهی را صرف رویدادها و بازیکنانی می‌کنند که در آنها شرکت دارند.

گزارشگران و گویندگان در واکاویهای خود دربارة عواملی که بر عملکرد اثر می‌گذارند پیچیده‌تر شده‌اند. آنها اغلب در تبیین دلایل احتمالی یک بازی بسیار خوب در موقعیت‌های ورزشی، فراتر از توصیف یک شخص به عنوان «بازیکنی خوب» می‌روند اما بیشتر ورزش دوستان هنگام مشاهدة بازی یا تلاش در شناخت عملکرد ورزشی به عوامل روانی مهم توجهی ندارند.

برای نمونه تنیس باز حرفه‌ای جان مکنرو (John McEnroe) به سبب از جا در رفتن در زمین ورزش مورد انتقاد شدید واقع شده است. اما گفته‌ است که خشم را به عنوان فنی روانی به کار می‌برد تا روحیه‌اش را بالا برد . این کار از دید یک دانشمند ورزش شگفت‌انگیز نیست. به خوبی ثابت شده است که همة ورزشکاران دارای سطح کمال مطلوب هیجانی (برانگیختگی) هستند که اثر مسلمی بر کیفیت عملکرد آنان دارد ورزشکاران نمی‌خواهند که بیش از اندازه برانگیخته شوند بلکه می‌خواهند به قدر کافی تحریک شوند تا بهترین بازی خود را ارائه دهند. اعمال بازیکنان فوتبال در کنار یا داخل زمین قبل از بازی فریاد و هلهلة تماشاگران و فعالیتهای دیگری که برای گرم کردن توسط ورزشکاران انجام می‌شوند همگی به منظور برقراری اثرات عاطفی مورد نظر قبل از مسابقه است. برای بسیاری از ورزشکاران راهبردهای خود انگیختگی (برای نمونه بالا بردن روحیه یا ابزار خشم) خواه به منظور جلب و برانگیختن پاسخ هواخواهی از سوی تماشاگران باشد یا نباشد بخش جدانشدنی آمادگی روانی و بالانگه داشتن عملکرد در سطح مطلوب است.

عامل مهم دیگر در موفقیت ورزشی، شخصیت فرد است آیا «گونه‌ای شخصیت» وجود دارد که بتواند پیش‌بینی کنندة کیفیت عملکرد ورزشی باشد؟ آیا مربی ورزش می‌تواند با استفاده از آزمون مداد و کاغذی موفقیت ورزشی را پیش‌بینی کند؟ آیا شخصیت ورزشکاران و غیر ورزشکاران بازیکنان زن و بازیکنان مرد و ورزشکاران ورزشهای مختلف با هم تفاوت دارند روان‌شناسان ورزش پژوهشهای شایان توجهی را به موضوع شخیصت در ورزش  اختصاص داده‌اند پاسخ به این پرسش‌ها را که ممکن است موجب شگفتی شما شود می‌تواند در این نوشتار بیابید.

تفاوتهای فردی موضوع مهم دیگری درمطالعه‌های پژوهشی است که به دلایلی می‌پردازد که چرا ورزشکاران حتی هنگامی که مهارتهای مشابهی دارند از عملکرد متفاوتی برخوردارند. چرا برخی از بازیکنان با وجود تحمل فشار زیاد در ورزش موفق‌ می‌شوند در حالی که برخی دیگر موفق نمی‌شوند چه عامل روانی رقیب پیوسته موفق را از رقیب کمتر موفق او متمایز می‌کند دربارة این سوال آخر می‌توان کتابی کامل نوشت برای نمونه قهرمان بکس سنگین روش پیشین مایک تایسون در توضیح اینکه چرا در پیروزی از رژیم ورزشی قبل از مبارزة‌خود چهار صبح از خواب بیدار می‌شود چنین گفته بود «زیرا که طرف مقابل چنین نمی‌کند من باید ثابت کنم که منضبط‌تر از رقیب هستم»

روان‌شناسان ورزش در زمینة وزشهای نوجوان که نوعا سن آنها بین 8 تا 13 سال است. در حال مطالعة اثرهای فعالیت رقابت آمیز هستند آیا کودکان ورزشکار باید برای جایزه رقابت کنند آیا ورزشکاران جوان نیازهای اجتماعی، عاطفی و روانی متفاوتی از ورزشکاران مسن‌تر و ماهرتر دارند اگر چنین است چگونه می‌توان این نیازها را با مشارکت در ورزش سالم برآورده ساخت؟

عامل روانی مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد. انگیزش است چرا برخی از ورزشکاران از ورزشکاران دیگر با انگیزه‌تراند و سرچشمة انگیزش آنها چیست؟ چرا برخی نه به سبب انگیزش حاصل از عوامل خارجی مانند پاداش تایید دیگران یا پول بلکه به سبب سرگرمی و مطلوب بودن آن ورزش می‌کنند عوامل روانی که ورزشکاران را برمی‌انگیزند کدامند و چه عواملی ورزشکاران را انگیزش‌زدایی میکند؟

مربی ورزش

هنری میلر (Henry Miller) نمایشنامه نویس زمانی چنین نوشت «رهبر واقعی نیازی به هدایت کردن ندارد- او همین اندازه خشنود است که راه را نشان دهد و چنین‌اند مربیان کاری در ورزش هدف عمدة رهبر تیم با وجود سرچشمه‌های استعداد بازیکنان و دانش آنها از بازی این است که مهارتهای ذهنی و بدنی ورزشکاران را به گونه‌ای رشد دهد که به طور فردی و به عنوان یک تیم بتواند پیوسته به موفقیت دست یابند. مربی ورزش در ورزشهای تیمی چگونه می‌تواند کنش متقابل همة بازیکنان تیمی را سهولت بخشد به گونه‌ای که بتواند هویت گروهی رضایت بازیکن و همبستگی گروهی را تقویت کند اما صبر کنید آیا واقعا تفاوتی می‌کند آیا برآوردن نیازهای پیوند گروهی و با هم بودن گروهی بازکنان ارتباط چندانی با موفق شدن یا نشدن تیم دارد آیا عملکرد بازیکنی از احساس رضایت او در بودن عضوی از تیم و یا داشتن و نداشتن دوستان نزدیکی در تیم تاثیر می‌پذیرد اگر تنها هدف مربی در ورزش برنده شدن باشد آیا لازم است دربارة نیازهای اجتماعی و عاطفی ورزشکار نگران باشد نوشتار شایان توجهی از روان‌شناسی ورزش به این موضوع اختصاص یافته است که چرا رهبران ورزشی در صورت خواستن یک تیم موفق باید نگران موضوعهایی باشند که فراتر از عملکرد بازیکن می‌رود.

اما آیا همه مربیان ورزش از این موضوعهای روانی مهم آگاه هستند؟ در واقع مربیان ورزش به طور کلی با مشاهده و گوش دادن به مربیان دیگر (یا الگوگیری از مربیان دیگر) حرفة‌خود را می‌آموزند اما اغلب نیازهای شخصی ورزشکار قبل در طول و بعد از مسابقه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

شواهدی در دست است که نشان می‌دهد مربیان ورزش در حضور دیگران و به طور مکرر فضیلت انتقاد در ورزش را می‌ستایند برای برخی مسلم شده است که بسیاری از مربیان ورزش در برابر حالت دیگران که تلاش می‌کنند الگوهای رفتاری مربیگری را تغییر دهند مقاومت می‌کنند.

برای نمونه مطالعه‌ای که دربارة مربیان ورزش دبیرستانها و کالجهای امریکا به عمل آمد نشان داد که 75 درصد آنها از مجلة‌روان‌شناسی ورزش بی‌اطلاعند. این مجله اکنون مجلة‌ روان‌شناسی وزرش و تمرین نامیده می‌شود . اما اگرچه در حدود 1/8 درصد از مربیان مورد بررسی گفتند که هرگز به طور مستقیم با یک روان‌شناس ورزش کار نکرده‌اند 2/68 درصد آنها اظهار تمایل به این کار کردند البته به طور داوطلب وقتی پرسیده شد آیا مایلید برای چنین مشاوره‌ای پول بپردازند 8/64 درصد جواب منفی دادند.

بنابراین چنین به نظر می‌رسد که نبود توجه به داده‌های روان‌شناسی ورزش ممکن است ناشی از نبود آگاهی دربارة آن باشد. از جنبة‌ مثبت‌تر آن گزارشهای رسانه‌ها و مقاله‌های مجله‌ها در سالهای اخیر به پذیرش فزایندة نیاز برای دخالتهای روان‌شناسی در ورزش رقابتی اشاره دارند.

یافته‌های پژوهشی در روان‌شناسی ورزش برخی از اعمال رایج مربیان ورزش را تائید نمی‌کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی

بسیاری از مربیان ورزش به ویژه در ورزشهای تماسی درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند روان شناسان ورزش در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از  بازی می‌باشند تایید نمی کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی: بسیاری از مربیان وزرش به ویژه در ورزشهای تماسی، درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند. روان‌شناسان ورزشی در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از بازی می‌باشند (به بخش هفتم مراجعه کنید.) پژوهشگران پی برده‌اند که ورزشکاران پیشاپیش برای مبارزه مضطرب یا برانگیخته هستند. صحبتی تحریک آمیز قبل از بازی بازیکنان  را بالاتر از سطوح مطلوب به هیجان می‌آورد و آنها را بیش از اندازه تهییج می‌کند. ارائه رهیافتی معتدل که بررسی داده‌ها را در بر گیرد می‌تواند موثر باشد برانگیختن اشتیاق برای مسابقه را می‌توان در تمرین مورد توجه قرار داد.

برنده شدن تنها هدف مورد نظر است: احساس اضطراب و ترس از شکست قبل از مسابقه در بازیکنان وجود دارد وظیفه مربی ورزش است که به ورزشکار یاری دهد قبل از مسابقه این احساسها را کنترل کند (یعنی با آنها مقابله کند – حذف کلی آنها غیر واقع بینانه و حتی مضر است) سفارشهای قبل از بازی که بر نیاز به بردن تاکید می‌کنند این اضطراب را بالا می‌برند مروری بر مهارتها و راهبردها و آزاد کردن بازیکنان که بروند و خوش باشند و یا هرچه که می‌خواهند انجام دهند بهتر از تاکید بر بردن است.

انتقاد شدید : اثر انتقاد بر عملکرد ورزشی روشن است گاهی اوقات مفید است اما همیشه تاثیر آن بستگی به شیوه‌ای دارد که مبادله می‌شود به گفتة یک روان‌شناس اشخاص مسئول باید رفتار را مورد انتقاد قرار دهند (پسرجان چشمت را از توپ برندار)ك نه شخصیت یا خصوصیت فرد را (پسر این چه بازی احمقانه‌ای بود) چنین چیزی دربارة خشم نیز درست است به گفتة روان‌شناس یاد شده خشم به خودی خود رفتاری طبیعی است و به بروز آِاد آن باید اجازه داده شود. اما زمانی که خشم با پیامهای مخرب و اهانت آمیز ابراز می‌شود به گونه‌ای که خودپنداری فرد را از بین ببرد و احساس گناه را در او تقویت کند در این صورت مزیت بالقوه آن از دست می‌رود.

مجازات : اغلب دیده شده است که مربی وزرشی فریادش بلند شده که جریمه‌ات  دویدن دو دور دور زمین است» زیرا که بازیکنی تخلفی مرتکب شده یا در مسابقه‌ای و یا آزمون مهارتی شکست خورد است شواهد شایان توجهی وجود دارند که نشان می‌دهند مجازات کردن فردی با استفاده از تمرین میل آن شخص به فعالیت بدنی و شرکت شایسته او در بازی را کاهش می‌دهد تداعی بین تمرین و مجازات نامطلوب است راه بهتری برای مجازات محروم کردن کوتاه مدت شرکت در ورزش یا فعالیت بدنی است نه فعالیت اضافی (تمرین).

نمونه‌های بسیاری دیگری از اعمال مربیگری نادرست و غیر اخلاقی که برخی از آنها به تخریب عاطفی بازیکن می‌انجامد در سرتاسر این نوشتار ارائه خواهند شد برخی اشکال مجازات را در این نمونه‌ها خواهید یافت از مربیان ورزش انتظار می‌رود که از عهدة انتظارهای نقش‌های بسیار متفاوتی برآیند و با موضوعهای روانی متعدد مقابله کنند برخی از این موضوعها از این قرار دارند.

-       انگیختن ورزشکاران به طور فردی و گروهی (تیمی) قبل، در طول و بعد از فصل مسابقه .

-       اثر مثبت‌گذاردن بر نگرشهای بازیکن به طوری که اضطراب او را کاهش، و احساس هیجان و وفاداری به مربی و تیم را افزایش دهد.

-       تقویت کردن اعتماد به نفس و عزت نفس در هر ورزشکار

-       پروش دادن رهبری تیمی و روحیه در بین ورزشکاران .

-       شناخت و برآوردن نیازهای ورزشکاران جوانتر.

-       افزودن به پایداری در عملکرد.

-       یاری به بازیکنان تا با فشارهای نومیدیها و مسائل دیگر درون و بیرون از میدان ورزش مقابله کنند.

-       انجام دادن تمرینها و آمادگی برای مسابقه به گونه‌ای که به یادگیری و تسلط بر مهارتها و راهبردها بینجامد.

هر یک از این موضوعها اهمیت زیادی در شرکت موفقیت آمیز ورزشی دارند و همة آنها به گونه‌ای مستقیم با برآورد نیازهای روانی و تقویت بخشیدن به مهارتهای ذهنی هر بازیکن ارتباط دارند. مربی ورزش کنترل مستقیمی بر هر ورزشکار دارد و باید مسئولیت اصلی برای یاری به هر ورزشکار را برای برآورده شدن این نیازها بر عهده گیرد.

ادارة موفقیت آمیز یک تیم مهارتی پیچیده و سطح بالا را طلب می‌کند ایجاد این احساس در همة افراد گروه که در موفقیت تیم سهیم هستند و تقویت رفتارهای مطلوب (مثلاً نشان دادن وفاداری تیمی دارا شدن انگیزش درونی رهبری کیفی تیم در بازی)

در حالی که جلوی رفتارهای نامطلوب (مثلاً تقلب،‌ ابراز خصومت نسبت به اعضای دیگر تیم استفاده از داروهای ممنوع ، فراموش کردن مهارتها و راهبردها یا ترک تیم) گرفته شود. وظیفه‌ای مشکل است از مربیان ورزش انتظار می‌رود تا به مشکل‌ترین هدفهای انسانی دست یابند تغییر نگرشها احساسها ادراکها و رفتارهای دیگران به خاطر توفیق تیم چگونه این همان چیزی است که مربیگری موثر و روان شناسی ورزش با آن سروکار دارد یکی از راههای رسیدن به این هدفها ایجاد محیط مناسب برای فعالیت وزرشی است.

محیط

محیط ورزشی در بردارندة موقعیت‌ها و جنبه‌های رقابت ورزشی، و کنش متقابل بین ورزشکاران شرکت کنندگان دیگر در ورزش و تماشاچیان ورزشی است.

برای نمونه گزارشهای رسانه‌ای نشان داده‌اند که بازیکنان از ترس اینکه مبادا در برابر چشمان هزاران نفر (در زمین ورزش) یا میلیونها علاقمند به وزرش (در تلویزیون) دست به کار احمقانه‌ای بزنند به حد جنون می‌رسند.

موضوعی که در روان‌شناسی ورزش به محیط مربوط می‌شود همبستگی تیمی یا «با هم بودن»‌ اعضای گروه ناامید می‌شود مربیان کارآمد تلاش می‌کنند تا جو تیمی را به گونه‌ای تقویت کنند که ورزشکاران در آن از تلاشها بهبودها و عملکردهای یکدیگر حمایت دو جانبه کنند. همچنین شایسته است که اعضای تیم و نمایندة مدرسه باشگاه یا جامعه بودن احساس افتخار کنند. وابستگی تیمی قوی تعهد ورزشکار به منتهای تلاش برای برآوردن نیازهای تیمی را تقویت می‌کند.

برخی از موضوعهای محیطی دیگر که مورد توجه روان‌شناسی ورزش است از قرار زیرند:

-       آیا پژوهش، اندیشة رایج درباره مزیت زمین خودی را حمایت می‌کند یا اینکه این موضوع فقط افسانه‌ای بیش نیست.

-       آیا تشویق یا هو کردن جمعیت بر عملکرد بازیکنان اثر می‌گذارد آیا ورزشکاران برجسته واقعا تحت تأثیر واکنشهای جمعیت قرار می‌گیرند.

-       آیا اثر شرایط محیطی بر عملکرد به ورزش بستگی دارد برای نمونه آیا گلف بازانی که در میدان گلف متفاوتی تمرین می‌کنند اثرهای محیطی بیشتری را تجربه می‌کنند تا بازیکنان بسکتبال که در زمین بسکتبال دیگری بازی می‌کنند.

-       اثر همبستگی اجتماعی تیم بر عملکرد بازیکن چیست؟ آیا اهمیتی دارد که تیمی‌ها خارج از صحنه وزرش وقتشان را با هم بگذرانند؟

-       آیا موفقیت تیم فقط زمانی امکان پذیر خواهد بود که بازیکنان کنش متقابل اجتماعی داشته باشند و از مصاحبت یکدیگر خارج از زمین یا میدان بازی لذت ببرند؟

-       آیا خوب است که به ورزشکاران گفته شود که والدینشان یک دانشجوی جدید یک پیش آهنگ حرفه‌ای یا ارزیاب کنندة‌ دیگری از عملکرد آنان بازی تیمی امروز آنها را مشاهده می‌کند؟

-       چه هنگام خشم و انتقاد مناسب است و چه هنگام احتمال دارد برای رشد و عملکرد بازیکن زیان آور باشد.

-       آیا گفتة زیر که از یک سر دبیر نقل شده درست است؟ «حتی رفتارگرایان تصدیق می کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزه برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر اس اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را برملا کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزة برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر است اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را بر ملا کنند.»

این موضوعها فقط برخی از بسیاری از پرسش‌هایی است که نشان می‌دهند چگونه محیط می‌تواند بر نتایج رویداد رقابتی در ورزش اثر بگذارد. در هر یک از این نمونه‌ها عاملی روانی یا بیشتر از یک عامل روانی وجود دارند که از اهمیت شایان توجهی برخوردارند باید برای خواننده روشن باشد که شرکت در ورزشهای قهرمانی یا مربیگری آنها کاری پیچیده‌تر از آن است که بیشتر تماشاگران روزنامه‌نگران و حتی خود شرکت جویان متوجه شوند.

روانشناسی ورزش در طول 20 سال گذشته یا چیزی در این محدود آن اندازه رشد کرده است که علم دانشگاهی‌ی موجهی در زمینه‌ای در خورد مطالعه محسوب شود در این زمینه مانند هر زمینة علمی دیگر علایق بین دانشجویان پژوهشگران و دست‌اندرکاران متفاوت است و چنین است مسیرهایی که علاقه‌مندان می‌پیمایند.

پژوهشگران در زمینة روان‌شناسی ورزش انرژی شایان توجهی را صرف منتشر کردن یافته‌های علمی توسط نشریه‌ها کرده و مورد تائید جامعه علمی قرار گرفته‌اند این پژوهشگران نگره‌های مربوط به علوم رفتاری را بررسی کرده و یافته‌های خود را در نشریه‌های معتبر منتشر کرده‌اند از جمله نشریه‌های زیر را می‌توان نام برد.

افرادی که تلاش کرده‌اند تا نتایج پژوهشها را به کار برند و کسانی که در واقع پژوهش خود را نوعا در موقعیت‌های ورزش در دنیای واقعی انجام می‌دهند گروهی از دانشمندان و دست‌اندرکاران را در بر می‌گیرند که روان‌شناسان ورزش نامیده می‌شوند.

روان‌شناسان ورزش چه می‌کنند؟

سالهای زیادی بود که روان‌شناسان ورزش احترام لازم را بدست نیاورده بودند چرا به گفتة دکتر بروس آجیل وی از پیشگامان روان‌شناسی ورزش «مشکل این بوده است که ما بسیاری شارلاتان بسیاری فریب‌کار و بسیاری مردم داشتیم که چیزهای بسیار زیادی را نوید می‌دادند .» نمونه‌های زیادی را می‌توان برشمرد در سالهای 1960 چنین شایع‌ شد که آزمونهای شخصیت پیش‌بینی خواهند کرد که چه کسی قهرمان ورزشی خواهد شد. شگفت نیست که این نویدها جامة عمل نپوشیدند در سالهای 1970 معلوم شد که این آزمونها در بهترین وضع خود گمراه کننده و در بدترین وضع فریب آمیزند.

برای نمون روان پزشکی در سان دیه گو  از آزمون شخصیت استفاده کرد و نتیجه گرفت که ورزشکاران تیم فوتبال سان دی گو چارجرز بر اساس موقعیتشان در تیم با کلیشه‌های شخصیتی معینی هماهنگی دارند ادعاهای مربوط به افزایش عملکرد از زمینه‌های گوناگونی عنوان شدند از جمله دیدسنجی (تقویت بینایی و بهینگی واکنش زمانی) و کسب و کار تجارت الگوگیری به کمک مشاهدة فعالیتهای ورزشی از طریق ویدئو یا بهینگی انگیزش با استفاده از نوارهای ضبط صوت پژوهشهای علمی به ندرت این چنین ادعاهایی را حمایت می‌کنند شگفت نیست که اعتبار روان‌شناسی ورزش به طور کلی و روان‌شناسان ورزش بویژه مورد سئوال بودند.

اما در سالهای اخیر زمینة روان شناسی ورزش به علم رفتاری در خورتوجه و زمینه‌ای برای فعالیت حرفه‌ای مبدل شده است روان‌شناسی ورزش به عنوان حرفه‌ای شناخته شده است که نیازمند خبرگی و آموزش شایان توجه در روان‌شناسی در علوم ورزش است پذیرش روان‌شناسی ورزش با به رسمیت‌ شناختن آن توسط انجمن روان‌شناسی امریکا در سال 1984 اعتبار دانشگاهی یافت. فزون بر آن روان‌شناسی ورزش با انتشار نشریه‌های علمی معتبر (که بدون آنها امکان نوشتن کتابهای درسی دربارة روان‌شناسی ورزش نبود. به جایگاه والاتری دست یافت. تشکیل سازمانهای حرفه‌ای به دانشمندان ورزش فرصت داد تا ایده‌های خود را مبادله یافته‌های پژوهشی را رد و بدل و در راه رشد مسیرهای مهیج و تازه همکاری کنند . در تابستان 1982 کمیته المپیک ایالات متحده در روان‌شناس ورزش را به مرکز فعالیت خود در کلورادواسپرینگ در ایالت کلورادو دتوت کرد تا «بررسی کنند که چگونه روان‌شناسی ورزش می‌تواند بخشی از طرحهای کمیتة المیپک برای برنامه جامع پزشک ورزشها شود.

در المپیک تابستان و زمستان 1984 یک روان‌شناس ورزشی برای تقریباً هر تیم المپیک آمریکایی تعیین شد روان‌شناسان ورزش سالهای بسیاری است که با ورزشکاران غیر حرفه‌ای در کانادا و اروپا کار می‌کنند اکنون بسیاری کشورها روان‌شناسی ورزش تمام وقتی را برای سازمانهای ملی ورزش خود استخدام می‌کنند اما با وجود این تحول بحران هویتی پیش آمده و پرسشهایی را عنوان کرده است که ما که هستیم و رسالت ما چیست؟

تلاش برای هویت شناخت و احترام تلاشی سالم بوده است دانشمندان و دست‌اندرکاران ورزش همگی دارای یک هدف هستند نگره‌های (تئوریهای) رفتاری در ورزش ارائه و آزمون کننده تلاش کنند تا عوامل روانی حاکم بر ور زش و تمرین و رهبری موثر را تبیین کنند این کار با اجرای پژوهشهای میدانی مشاوره با مربیان ورزشی و همکاری مستقیم با رقابت کنندگان ورزشی انجام می‌گیرد اما مشکل مربوط به آئین نامه بوده است.

خدمات بالینی

این ناحیه در بردارنده خدمات کمکی به ورزشکارانی است که دارای مسائل عاطفی شدید هستند (برای نمونه افسردگی ، بی‌اشتایی و هراس) و نیازمند معالجه در دوره‌ای دراز مدت می‌باشند اگرچه قوانین مربوطه در بین دولتها و کشورها  گونه‌گون است اشخاص نمیتوانند اقدام به روان شناسی ورزش بالینی کنند مگر اینکه در انجمن ملی روان شناسی روان پزشکی یا بالینی عضویت کامل داشته باشند دارای پروانه فعالیت مشاوره بالینی باشند و درباره افراد حرفه‌ای اگرچه قانونی ندارند باید دلایلی برای آمادگی علمی در علوم ورزشی ارائه دهد.

خدمات آموزشی

آموزش در زمینه روان‌شناسی ورزش اغلب در دانشگاهها در سمینارها و به عنوان خدمتی مشاوره‌ای برای تیمها و ورزشکاران به گونة انفرادی انجام می‌گیرد آموزش در روان شناسی ورزش به منظور کمک به ورزشکاران است تا مهارتهای روانی لازم برای به واقعیت درآوردن نیروهای بالقوه‌شان را گسترش دهند آرامش بخشی عضلانی تمرکز خیال پردازی و مقابله با فشارها نمونه‌هایی از این مهارتهای شناختی هستند.

خدمات پژوهشی

درجه دکترا در روان شناسی یا مشابه آن (مثلا علم ورزش) شواهدی از فعالیت پژوهشی علمی در زمینة ورزش یا نرمش و معرفی نامه از سازمانهای پژوهشی معتبر که معرف تلاشهای پژوهشی فرد و کمکهای او به دانش موجود است به شخص شایستگی آن را می‌دهد که به خدمات پژوهشی بپردازد روان شناسی پژوهشی ورزش دارای سه گونه مسئولیت است.

انجام پژوهش ، انتشار یافته‌های پژوهشی در نشریه‌های حرفه‌ای و ارائه نتایج پژوهشی به دانشکده ها در کنفرانسهای حرفه‌ای دانشمندی که مهارت لازم برای مبادله موضوعهای مربوط به حرفه‌اش را نداشته باشد گنگ و در جامعة علمی بدون هستی است .

گونه‌های خدمات پژوهشی که توسط روان شناسان ورزش انجام می‌گیرند شامل اثرهای فنون روانی معینی بر حالت روانی یا عملکرد ورزشکار است (مثلا سطحو برانگیختگی یا اضطراب آمادگی برای بازی یا اعتماد به نفس ) شاخه‌های شناخته شده دیگر پژوهش شامل بررسی اثرهای عوامل گوناگون شخصیتی یا موقعیتی بر حالت فیزیکی یا روانی فرد و عملکرد جسمانی است.

تاریخچه مختصر روان شناسی ورزش

سناتور پیشین آمریکا آدلای استیونسن گفته بود که ما نمی‌توانیم آينده خود ر را عاقلانه و بروشنی تصویر کنیم مگر اینکه راهی را که به زمان حال منتهی شده است بشناسیم در واقع شناخت اساس و مسیرهای آینده روان‌شناسی ورزش نیازمند آگاهی از تاریخچه آن است تاریخچه‌ای بس قدیمی‌تر از آنکه بیشتر دانشجویان و دانشمندان در علوم ورزشی تصویر کنند .

دکتر نورمن تریپلت روان شناس دانشگاه ایندیانا در اوایل سالهای 1897 در مجله آمریکار روان شناسی چیزی را منتشر کرد که به گونه‌ای مستقیم به روان شناسی ورزش ارتباط داشت . تریپلت پدیده‌ای را بررسی کرد که اکنون سهولت اجتماعی می‌نامیم و آن اثر مساعد مشاهده کنندگان بر عملکرد شخص است.

گریفیت که به عنوان پدر روان شناسی ورزش از او نام برده می‌شود به عنوان اولین شخصی است که سالهای زادی را صرف آزمایش منظم روان‌شناسی ورزش کرد.

گریفیت اولین آزمایشگاه روانشناسی ورزش به نام آزمایشگاه پژوهش ورزشی را در سال 1925 در دانشگاه ایلیونوی تاسیس کرد. اگرچه پژوهش دربارة‌ پژوهش درباره اثر عوامل روانی بر عملکرد را در سال 1918 آغاز کرده بود علایق اولیه اول شامل اثرهای عوامل روانی و محیطی بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی و شخیصت در ورزش بود او برای آزمایشگاه خود وسایلی را تهیه کرد که آگاهی از جنبش‌های مهارتی هوشیاری ذهنی واکنش‌های زمانی به بینایی صدا و فشار ثبات هماهنگی عضلانی تنش و رهاسازی عضلانی و توانایی یادگیری را اندازه‌گیری میکردند او بر اساس مصاحبه با بازیکن کبیر فوتبال ردگرنگ پی برد که ورزشکاران برتر مهارتهای ورزشی را خود به خود بدون هیچ یا کمترین اندیشه انجام می‌دهند.

پژوهش روان شناسی ورزش در سالهای 1940 و 1950 سکونی واقعی داشت بجز پایان نامه‌های دکترا که گاهگاهی نوشته می‌شدند در این زمان بیش از هر

چیز تاسیس آزمایشگاهها یادگیری حرکتی رواج یافت که از جمله می‌توان آزمایشگاهی را نام برد که توسط جان لاتر در دانشگاه پنسیلوانیا کلارنس رگزدیل در دانشگاه ویسکانسین سی اچ مک لوی در دانشگاه آیوا و شاید از همه معروفتر فرانکلین هنری در دانشگاه کالیفرنیا در بر کلی تاسیس شد.

سرانجام در میانة سالهای 1960 بود که روان‌شناسی ورزش گامهای بزرگی را برداشت و زمینة علمی کنونی را فراهم آورد چندین عامل به گسترش این زمینة علمی کمک کردند کتابهای درسی بیشتر از هر زمان دیگر رواج یافتند.

عنصر نهایی در رشد روان‌شناسی ورزش تاسیس چند انجمن حرفه‌ای بود اولین نشست سالیانه انجمن امریکایی روانشناسی ورزش و فعالیت بدنی در سال 1967 برگزار شد انجمن کانادایی یادگیری روان حرکتی و روان‌شناسی ورزش در سال 1969 آغاز به کار کرد این سازمان در آغاز با انجمن کانادایی بهداشت تربیت بدنی تفریحات سالم و رقص وابسته است.

در استرالیا ارتباط بین روانشناسی ورزش و روان شناسی از همه قویتر است زیرا که در سال 1992 جامعة‌روان شناسی استرایا اولین هیات روان شناسان ورزش را در سازمان روان شناسی ملی پذیرفت اهمیت این هیات در تعیین استانده‌ها (معیارها) یی است که برای دادن پروانة کار به روان شناسان ورزش مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هدف این سازمانها این است که برای دانشمندان و دست‌اندرکاران در روان‌شناسی ورزش هویتی ملی و بین‌المللی حاکی از نظام علمی ایجاد کنند همچنین فرصتی فراهم می‌کنند تا اعضایشان سالانه ملاقات کنند تا 1- ایده‌های خود را مبادله کنند 2- تجارب پژوهشی خود را توضیح دهند 3- با دانشمندان و دست اندرکاران شناخته شده ای که کارها و تخصص‌هایشان در زمینه‌های قابل کاربرد در رفتار ورزشی است صحبت و تبادل نظر کنند 4- دربارة موضوعهای بحث انگیز بحث کنند و شاید تصمیم بگیرند 5- به کلاسها و بخش های مربوطة خود ایده‌های جدید و مهیجی ببرند که از زمینة مورد نظر سرچشمه می‌گیرند از این سازمانها نشریه‌های علمی جدیدی پا گرفته‌اند که نیازهای این زمینة پژوهشی گسترش یابنده را بر طرف می‌کنند روان شناسی ورزش اکنون توسط اعضای جامعه دانشگاهی به عنوان علمی معتبر شناخته می‌شود.

اکنون باید روشن شده باشد که روان‌شناسی در بردارندة زمینة علمی چند بعدی ازمطالعه و عمل است روان‌شناسی ورزش از بسیاری از علوم سنتی روان‌شناسی مشتق و بنابراین در برگیرندة روانشناسی اجتماعی (مطالعه رفتار گروهی و عوامل محیطی موقعیتی که بر عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذرارند.) روان شناسی شناختی (ارتباط بین اندیشه ها عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذارند روان شناسی شناختی ارتباط بین اندیشه‌ها عواطف و عملکرد روان شناسی رشد (تغییرهای شناختی و رفتاری همراه با افزایش سن) روانشناسی تربیتی (عواملی که بر یادگیری و یادآوری راهبردها و مهارتهای ورزشی اثر می‌گذارند.

روان‌شناسی بالینی (بررسی موضوها شخصی که نیازمند مشاورة حرفه‌ای است به گونه‌ای که احساس رضایت شخصی در ورزش به رسیدن به حداکثر عملکرد به دست آید) و بسیاری دیگر است این شاخه‌های علمی روان شناسی در نگارة 2-1 نشان داده شده اند روان شناسی تمرین تنها شاخه‌ای است که در روان‌شناسی جنبة سنتی ندارد اگرچه از نزدیک با روان‌شناسی بهداشت ارتباط دارد.

خلاصه

اهداف عمدة روان‌شناسی ورزش توصیف تبیین و پیش‌بینی نگرشها احساسها و رفتارهای شرکت کنندگان در ورزش است از جمله ورزشکاران مربیان ورزش و حتی تماشاگران اشخاص آشنا با عواملی که زیرساز رقابت ورزش هستند را روان‌شناس ورزش می‌نامند روان شناسان ورزش بالینی در کنش متقابل مستقیم با ورزشکاران و با استفاده از یافته‌های پژوهشی به آنها کمک کنند تا با موانعی که مانع رسیدن آنها به عملکرد بالقوه‌شان می‌شود مقابله کنند از سوی دیگر روان شناسان تربیتی ورزش مهارتهای روانی را آموزش می‌دهند تا ورزشکاران مربیان ورزش و دانشجویان را دربارة برطرف کردن این موانع آگاه کنند روان شناسان پژوهشی ورزش اثرهای رفتارهای درمانی مختلف و موقعیت‌های محیطی بر وضع روانی ورزشکار توانایی اجرای مهارتهای ورزشی یا هر دو را بررسی می‌کنند شاخه‌های جدیدتر مطالعه در بردارندة‌ و روان فیزیولوژی و روان شناسی تمرین هستند که هر دو رهیافتهای گسترده و پچیده تری را برای مطالعه عملکرد انسانی ارائه می‌کنند.

به تازگی سازمانها و انتشارات حرفه‌ای گوناگونی موجودییت یافته‌اند که اطلاعات جدید به دست آمده از پژوهش و عمل روان‌شناسی ورزش را افزایش داده و منتشره می‌کنند اشخاصی که علاقمند به یادگیری بیشتر دربارة این شاخة علمی هستند می‌توانند عضوی از سازمانی شوند در کنفرانسها شرک جویند و نوشتار علمی حرفه‌ای و کاربردی را مطالعه کنند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

روانشناسی ورزش ............................................................................... 1

ورزشکار.............................................................................................. 3

مربی ورزش......................................................................................... 6

صحبت تحریک آمیز قبل از بازیها............................................................... 9

محیط.................................................................................................. 13

روانشناسان ورزش چه می‌کنند............................................................... 16

خدمات بالینی...................................................................................... 19

خدمات آموزشی................................................................................... 19

خدمات پژوهشی.................................................................................. 20

تاریخچه مختصر روانشناسی ورزش........................................................... 20

خلاصه................................................................................................ 25

روانشناسی ورزش

روان‌شناسی ورزش در بردارندة گزینش درست و برانگیختن ورزشکاران است به گونه‌ای که هر ورزشکار بتواند در بالاترین حد توانایی خود به رقابت بپردازد ورزشکاران در این راستا باید راهبرد‌هایی را به کار گیرند تا رقیبان را روحیه‌زدایی کنند با سطح بسیاری بالای فشار مقابله و یا آن را کم کنند از داروها سوء استفاده نکنند راهبردهای تیمی موفقیت آمیزی را به کار گیرند و مهارتها را آموزش دهند و بیاموزند. روشن است که روان‌شناسی عنصر اصلی رقابت ورزشی است. مطالعة ‌روان‌شناسی و استفاده از آن در موقعیت ورزشی شخص را توانا می‌سازد تا 1- رفتاری را توصیف کند (ورزشکاران تیمی که پیوسته برنده می‌شوند نسبت به گروه دیگر دوستانه‌تر رفتار می‌کنند تا ورزشکارانی که پیوسته می‌بازند) 2- رفتاری را تبیین کند (شکست غیر منتظره ممکن است به این سبب روی داده باشد که تیم خودی برانگیختگی لازم را نداشت. از سوی دیگر تیمی که قبلاً شکست خورده بود در وضعی بهتر و آماده بود تا ثابت کند که می‌تواند رقیبی با ارزش را شکست دهد.) 3- رفتار و پیش بینی کند (اگر مربی ورزش با اوقات تلخی آموزش دهد ورزشکار به سبب اضطراب و ناتوانی در تمرکز نخواهد توانست گفتار او را به خاطر بسپارد.

روان‌شناسی ورزش از نیمة سالهای 1980 بیشتر با زمینه‌هایی ارتباط یافت که فراتر از عملکرد ورزشی می‌روند شایان توجه ترین زمینه‌ها مطالعة روان فیزیولوژی (Psychophysiology) روان‌شناسی تمرین (exercise psychology) بوده‌اند در حالی که پژوهش و فعالیت روان‌شناسی ورزش به گونة سنتی متوجه پرسشنامه‌های روان‌شناسی و نتایج علمی بودند پژوهش روان فیزیولوژیکی پاسخهای فیزیولوژیکی (بدنی) را که بر شناخت (cognition) (اندیشه و عواطف) و عملکرد اثر میگذارند و یا آن را همراهی می‌کنند مطالعه می‌کند برای نمونه اگر عملکرد ضعیف به اضطراب بالا نسبت داده شود شایان توجه خواهد بود که بدانیم آیا تغییرات و تنش عضلانی میزان ضربان قلب و با پاسخهای بدنی دیگر نیز مانع عملکرد می‌شود یا نه چنین دادههایی به مربیان و دانشمندان ورزش امکان می‌دهد تا استفاده از برخی فنون روانی را پیشنهاد کنند (برای مثال شل کردن عضلات و خیال پردازی) تا اثر این تغییرات نامطلوب در فرآیندهای جسمانی را کاهش دهد پژوهشهای منتشر شده در سالهای اخیر اغلب در بردارندة اندازه گیریهای فیزیولوژیکی هستند که در تبیین ارتباطهای علت و معلولی احتمال بین عواطف و اندیشه های شخص و عملکرد بدنی او مفید خواهد بود.

شاخة‌ روان شناسی تمرین نیز توجه فزاینده‌ای را در نوشتار روانشناسی ورزش به خود جلب کرده است. روان‌شناسی تمرین به جای بررسی عملکرد ورزشی بر عوامل شناختی ، روان فیزیولوژیکی و موقعیتی که بر رفتار تمرین اثر می‌گذارند توجه دارد . نمونه‌های عناوینی که در این شاخه مورد مطالعه قرار می‌گیرند در بردارندة اثرات فعالیت بدنی بر عواطف و گرایشهای روانی معینی در فرد دلایل اشتغال به برنامه‌های تمرین و علتهای دست کشیدن از آنها تغییرات شخصی در نتیجه بهینگی در تناسب بدنی اعتیاد مثبت و منفی به تمرین اثرات فنون شناختی بر اجرای تمرین عملی و غیره می‌باشند هدف این نوشتار بررسی گستردة میزان پژوهش در این شاخه و کاربرد آن در ورزش رقابتی است.

آنچه که به گونة‌ فزاینده‌ای اطمینان مربیان تربیتی ، پژوهشگران و مربیان ورزش را به خود جلب کرده است این است که شاخة روان‌شناسی ورزش یک علم است این علم رفتار انسانی در زمینة شرکت در ورزش و چگونگی تأثیرپذیری رفتار (عملکرد)‌ از سه منبع اصلی را مطالعه می‌کند ورزشکار رهبر تیم (یعنی مربی ورزش) و محیطی که این افراد با هم کنش متقابل دارند.

ورزشکار

ورزش دوستان با حاضر شدن مشاهده کردن گوش دادن و خواندن درباره مسابقات علاقة صمیمانه‌ای به تیمهای مورد توجه خود نشان می‌دهند رسانه‌ها زمان شایان توجهی را صرف رویدادها و بازیکنانی می‌کنند که در آنها شرکت دارند.

گزارشگران و گویندگان در واکاویهای خود دربارة عواملی که بر عملکرد اثر می‌گذارند پیچیده‌تر شده‌اند. آنها اغلب در تبیین دلایل احتمالی یک بازی بسیار خوب در موقعیت‌های ورزشی، فراتر از توصیف یک شخص به عنوان «بازیکنی خوب» می‌روند اما بیشتر ورزش دوستان هنگام مشاهدة بازی یا تلاش در شناخت عملکرد ورزشی به عوامل روانی مهم توجهی ندارند.

برای نمونه تنیس باز حرفه‌ای جان مکنرو (John McEnroe) به سبب از جا در رفتن در زمین ورزش مورد انتقاد شدید واقع شده است. اما گفته‌ است که خشم را به عنوان فنی روانی به کار می‌برد تا روحیه‌اش را بالا برد . این کار از دید یک دانشمند ورزش شگفت‌انگیز نیست. به خوبی ثابت شده است که همة ورزشکاران دارای سطح کمال مطلوب هیجانی (برانگیختگی) هستند که اثر مسلمی بر کیفیت عملکرد آنان دارد ورزشکاران نمی‌خواهند که بیش از اندازه برانگیخته شوند بلکه می‌خواهند به قدر کافی تحریک شوند تا بهترین بازی خود را ارائه دهند. اعمال بازیکنان فوتبال در کنار یا داخل زمین قبل از بازی فریاد و هلهلة تماشاگران و فعالیتهای دیگری که برای گرم کردن توسط ورزشکاران انجام می‌شوند همگی به منظور برقراری اثرات عاطفی مورد نظر قبل از مسابقه است. برای بسیاری از ورزشکاران راهبردهای خود انگیختگی (برای نمونه بالا بردن روحیه یا ابزار خشم) خواه به منظور جلب و برانگیختن پاسخ هواخواهی از سوی تماشاگران باشد یا نباشد بخش جدانشدنی آمادگی روانی و بالانگه داشتن عملکرد در سطح مطلوب است.

عامل مهم دیگر در موفقیت ورزشی، شخصیت فرد است آیا «گونه‌ای شخصیت» وجود دارد که بتواند پیش‌بینی کنندة کیفیت عملکرد ورزشی باشد؟ آیا مربی ورزش می‌تواند با استفاده از آزمون مداد و کاغذی موفقیت ورزشی را پیش‌بینی کند؟ آیا شخصیت ورزشکاران و غیر ورزشکاران بازیکنان زن و بازیکنان مرد و ورزشکاران ورزشهای مختلف با هم تفاوت دارند روان‌شناسان ورزش پژوهشهای شایان توجهی را به موضوع شخیصت در ورزش  اختصاص داده‌اند پاسخ به این پرسش‌ها را که ممکن است موجب شگفتی شما شود می‌تواند در این نوشتار بیابید.

تفاوتهای فردی موضوع مهم دیگری درمطالعه‌های پژوهشی است که به دلایلی می‌پردازد که چرا ورزشکاران حتی هنگامی که مهارتهای مشابهی دارند از عملکرد متفاوتی برخوردارند. چرا برخی از بازیکنان با وجود تحمل فشار زیاد در ورزش موفق‌ می‌شوند در حالی که برخی دیگر موفق نمی‌شوند چه عامل روانی رقیب پیوسته موفق را از رقیب کمتر موفق او متمایز می‌کند دربارة این سوال آخر می‌توان کتابی کامل نوشت برای نمونه قهرمان بکس سنگین روش پیشین مایک تایسون در توضیح اینکه چرا در پیروزی از رژیم ورزشی قبل از مبارزة‌خود چهار صبح از خواب بیدار می‌شود چنین گفته بود «زیرا که طرف مقابل چنین نمی‌کند من باید ثابت کنم که منضبط‌تر از رقیب هستم»

روان‌شناسان ورزش در زمینة وزشهای نوجوان که نوعا سن آنها بین 8 تا 13 سال است. در حال مطالعة اثرهای فعالیت رقابت آمیز هستند آیا کودکان ورزشکار باید برای جایزه رقابت کنند آیا ورزشکاران جوان نیازهای اجتماعی، عاطفی و روانی متفاوتی از ورزشکاران مسن‌تر و ماهرتر دارند اگر چنین است چگونه می‌توان این نیازها را با مشارکت در ورزش سالم برآورده ساخت؟

عامل روانی مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد. انگیزش است چرا برخی از ورزشکاران از ورزشکاران دیگر با انگیزه‌تراند و سرچشمة انگیزش آنها چیست؟ چرا برخی نه به سبب انگیزش حاصل از عوامل خارجی مانند پاداش تایید دیگران یا پول بلکه به سبب سرگرمی و مطلوب بودن آن ورزش می‌کنند عوامل روانی که ورزشکاران را برمی‌انگیزند کدامند و چه عواملی ورزشکاران را انگیزش‌زدایی میکند؟

مربی ورزش

هنری میلر (Henry Miller) نمایشنامه نویس زمانی چنین نوشت «رهبر واقعی نیازی به هدایت کردن ندارد- او همین اندازه خشنود است که راه را نشان دهد و چنین‌اند مربیان کاری در ورزش هدف عمدة رهبر تیم با وجود سرچشمه‌های استعداد بازیکنان و دانش آنها از بازی این است که مهارتهای ذهنی و بدنی ورزشکاران را به گونه‌ای رشد دهد که به طور فردی و به عنوان یک تیم بتواند پیوسته به موفقیت دست یابند. مربی ورزش در ورزشهای تیمی چگونه می‌تواند کنش متقابل همة بازیکنان تیمی را سهولت بخشد به گونه‌ای که بتواند هویت گروهی رضایت بازیکن و همبستگی گروهی را تقویت کند اما صبر کنید آیا واقعا تفاوتی می‌کند آیا برآوردن نیازهای پیوند گروهی و با هم بودن گروهی بازکنان ارتباط چندانی با موفق شدن یا نشدن تیم دارد آیا عملکرد بازیکنی از احساس رضایت او در بودن عضوی از تیم و یا داشتن و نداشتن دوستان نزدیکی در تیم تاثیر می‌پذیرد اگر تنها هدف مربی در ورزش برنده شدن باشد آیا لازم است دربارة نیازهای اجتماعی و عاطفی ورزشکار نگران باشد نوشتار شایان توجهی از روان‌شناسی ورزش به این موضوع اختصاص یافته است که چرا رهبران ورزشی در صورت خواستن یک تیم موفق باید نگران موضوعهایی باشند که فراتر از عملکرد بازیکن می‌رود.

اما آیا همه مربیان ورزش از این موضوعهای روانی مهم آگاه هستند؟ در واقع مربیان ورزش به طور کلی با مشاهده و گوش دادن به مربیان دیگر (یا الگوگیری از مربیان دیگر) حرفة‌خود را می‌آموزند اما اغلب نیازهای شخصی ورزشکار قبل در طول و بعد از مسابقه مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

شواهدی در دست است که نشان می‌دهد مربیان ورزش در حضور دیگران و به طور مکرر فضیلت انتقاد در ورزش را می‌ستایند برای برخی مسلم شده است که بسیاری از مربیان ورزش در برابر حالت دیگران که تلاش می‌کنند الگوهای رفتاری مربیگری را تغییر دهند مقاومت می‌کنند.

برای نمونه مطالعه‌ای که دربارة مربیان ورزش دبیرستانها و کالجهای امریکا به عمل آمد نشان داد که 75 درصد آنها از مجلة‌روان‌شناسی ورزش بی‌اطلاعند. این مجله اکنون مجلة‌ روان‌شناسی وزرش و تمرین نامیده می‌شود . اما اگرچه در حدود 1/8 درصد از مربیان مورد بررسی گفتند که هرگز به طور مستقیم با یک روان‌شناس ورزش کار نکرده‌اند 2/68 درصد آنها اظهار تمایل به این کار کردند البته به طور داوطلب وقتی پرسیده شد آیا مایلید برای چنین مشاوره‌ای پول بپردازند 8/64 درصد جواب منفی دادند.

بنابراین چنین به نظر می‌رسد که نبود توجه به داده‌های روان‌شناسی ورزش ممکن است ناشی از نبود آگاهی دربارة آن باشد. از جنبة‌ مثبت‌تر آن گزارشهای رسانه‌ها و مقاله‌های مجله‌ها در سالهای اخیر به پذیرش فزایندة نیاز برای دخالتهای روان‌شناسی در ورزش رقابتی اشاره دارند.

یافته‌های پژوهشی در روان‌شناسی ورزش برخی از اعمال رایج مربیان ورزش را تائید نمی‌کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی

بسیاری از مربیان ورزش به ویژه در ورزشهای تماسی درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند روان شناسان ورزش در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از  بازی می‌باشند تایید نمی کنند برخی از این اعمال ممکن است حتی مضر باشند از جمله می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

صحبت تحریک آمیز قبل از بازی: بسیاری از مربیان وزرش به ویژه در ورزشهای تماسی، درست قبل از بازی صحبت‌های هیجان انگیز و دارای بار عاطفی ارائه می‌دهند. روان‌شناسان ورزشی در برخی از موفق‌ترین مربیان ورزش مخالف صحبت‌های محرک قبل از بازی می‌باشند (به بخش هفتم مراجعه کنید.) پژوهشگران پی برده‌اند که ورزشکاران پیشاپیش برای مبارزه مضطرب یا برانگیخته هستند. صحبتی تحریک آمیز قبل از بازی بازیکنان  را بالاتر از سطوح مطلوب به هیجان می‌آورد و آنها را بیش از اندازه تهییج می‌کند. ارائه رهیافتی معتدل که بررسی داده‌ها را در بر گیرد می‌تواند موثر باشد برانگیختن اشتیاق برای مسابقه را می‌توان در تمرین مورد توجه قرار داد.

برنده شدن تنها هدف مورد نظر است: احساس اضطراب و ترس از شکست قبل از مسابقه در بازیکنان وجود دارد وظیفه مربی ورزش است که به ورزشکار یاری دهد قبل از مسابقه این احساسها را کنترل کند (یعنی با آنها مقابله کند – حذف کلی آنها غیر واقع بینانه و حتی مضر است) سفارشهای قبل از بازی که بر نیاز به بردن تاکید می‌کنند این اضطراب را بالا می‌برند مروری بر مهارتها و راهبردها و آزاد کردن بازیکنان که بروند و خوش باشند و یا هرچه که می‌خواهند انجام دهند بهتر از تاکید بر بردن است.

انتقاد شدید : اثر انتقاد بر عملکرد ورزشی روشن است گاهی اوقات مفید است اما همیشه تاثیر آن بستگی به شیوه‌ای دارد که مبادله می‌شود به گفتة یک روان‌شناس اشخاص مسئول باید رفتار را مورد انتقاد قرار دهند (پسرجان چشمت را از توپ برندار)ك نه شخصیت یا خصوصیت فرد را (پسر این چه بازی احمقانه‌ای بود) چنین چیزی دربارة خشم نیز درست است به گفتة روان‌شناس یاد شده خشم به خودی خود رفتاری طبیعی است و به بروز آِاد آن باید اجازه داده شود. اما زمانی که خشم با پیامهای مخرب و اهانت آمیز ابراز می‌شود به گونه‌ای که خودپنداری فرد را از بین ببرد و احساس گناه را در او تقویت کند در این صورت مزیت بالقوه آن از دست می‌رود.

مجازات : اغلب دیده شده است که مربی وزرشی فریادش بلند شده که جریمه‌ات  دویدن دو دور دور زمین است» زیرا که بازیکنی تخلفی مرتکب شده یا در مسابقه‌ای و یا آزمون مهارتی شکست خورد است شواهد شایان توجهی وجود دارند که نشان می‌دهند مجازات کردن فردی با استفاده از تمرین میل آن شخص به فعالیت بدنی و شرکت شایسته او در بازی را کاهش می‌دهد تداعی بین تمرین و مجازات نامطلوب است راه بهتری برای مجازات محروم کردن کوتاه مدت شرکت در ورزش یا فعالیت بدنی است نه فعالیت اضافی (تمرین).

نمونه‌های بسیاری دیگری از اعمال مربیگری نادرست و غیر اخلاقی که برخی از آنها به تخریب عاطفی بازیکن می‌انجامد در سرتاسر این نوشتار ارائه خواهند شد برخی اشکال مجازات را در این نمونه‌ها خواهید یافت از مربیان ورزش انتظار می‌رود که از عهدة انتظارهای نقش‌های بسیار متفاوتی برآیند و با موضوعهای روانی متعدد مقابله کنند برخی از این موضوعها از این قرار دارند.

-       انگیختن ورزشکاران به طور فردی و گروهی (تیمی) قبل، در طول و بعد از فصل مسابقه .

-       اثر مثبت‌گذاردن بر نگرشهای بازیکن به طوری که اضطراب او را کاهش، و احساس هیجان و وفاداری به مربی و تیم را افزایش دهد.

-       تقویت کردن اعتماد به نفس و عزت نفس در هر ورزشکار

-       پروش دادن رهبری تیمی و روحیه در بین ورزشکاران .

-       شناخت و برآوردن نیازهای ورزشکاران جوانتر.

-       افزودن به پایداری در عملکرد.

-       یاری به بازیکنان تا با فشارهای نومیدیها و مسائل دیگر درون و بیرون از میدان ورزش مقابله کنند.

-       انجام دادن تمرینها و آمادگی برای مسابقه به گونه‌ای که به یادگیری و تسلط بر مهارتها و راهبردها بینجامد.

هر یک از این موضوعها اهمیت زیادی در شرکت موفقیت آمیز ورزشی دارند و همة آنها به گونه‌ای مستقیم با برآورد نیازهای روانی و تقویت بخشیدن به مهارتهای ذهنی هر بازیکن ارتباط دارند. مربی ورزش کنترل مستقیمی بر هر ورزشکار دارد و باید مسئولیت اصلی برای یاری به هر ورزشکار را برای برآورده شدن این نیازها بر عهده گیرد.

ادارة موفقیت آمیز یک تیم مهارتی پیچیده و سطح بالا را طلب می‌کند ایجاد این احساس در همة افراد گروه که در موفقیت تیم سهیم هستند و تقویت رفتارهای مطلوب (مثلاً نشان دادن وفاداری تیمی دارا شدن انگیزش درونی رهبری کیفی تیم در بازی)

در حالی که جلوی رفتارهای نامطلوب (مثلاً تقلب،‌ ابراز خصومت نسبت به اعضای دیگر تیم استفاده از داروهای ممنوع ، فراموش کردن مهارتها و راهبردها یا ترک تیم) گرفته شود. وظیفه‌ای مشکل است از مربیان ورزش انتظار می‌رود تا به مشکل‌ترین هدفهای انسانی دست یابند تغییر نگرشها احساسها ادراکها و رفتارهای دیگران به خاطر توفیق تیم چگونه این همان چیزی است که مربیگری موثر و روان شناسی ورزش با آن سروکار دارد یکی از راههای رسیدن به این هدفها ایجاد محیط مناسب برای فعالیت وزرشی است.

محیط

محیط ورزشی در بردارندة موقعیت‌ها و جنبه‌های رقابت ورزشی، و کنش متقابل بین ورزشکاران شرکت کنندگان دیگر در ورزش و تماشاچیان ورزشی است.

برای نمونه گزارشهای رسانه‌ای نشان داده‌اند که بازیکنان از ترس اینکه مبادا در برابر چشمان هزاران نفر (در زمین ورزش) یا میلیونها علاقمند به وزرش (در تلویزیون) دست به کار احمقانه‌ای بزنند به حد جنون می‌رسند.

موضوعی که در روان‌شناسی ورزش به محیط مربوط می‌شود همبستگی تیمی یا «با هم بودن»‌ اعضای گروه ناامید می‌شود مربیان کارآمد تلاش می‌کنند تا جو تیمی را به گونه‌ای تقویت کنند که ورزشکاران در آن از تلاشها بهبودها و عملکردهای یکدیگر حمایت دو جانبه کنند. همچنین شایسته است که اعضای تیم و نمایندة مدرسه باشگاه یا جامعه بودن احساس افتخار کنند. وابستگی تیمی قوی تعهد ورزشکار به منتهای تلاش برای برآوردن نیازهای تیمی را تقویت می‌کند.

برخی از موضوعهای محیطی دیگر که مورد توجه روان‌شناسی ورزش است از قرار زیرند:

-       آیا پژوهش، اندیشة رایج درباره مزیت زمین خودی را حمایت می‌کند یا اینکه این موضوع فقط افسانه‌ای بیش نیست.

-       آیا تشویق یا هو کردن جمعیت بر عملکرد بازیکنان اثر می‌گذارد آیا ورزشکاران برجسته واقعا تحت تأثیر واکنشهای جمعیت قرار می‌گیرند.

-       آیا اثر شرایط محیطی بر عملکرد به ورزش بستگی دارد برای نمونه آیا گلف بازانی که در میدان گلف متفاوتی تمرین می‌کنند اثرهای محیطی بیشتری را تجربه می‌کنند تا بازیکنان بسکتبال که در زمین بسکتبال دیگری بازی می‌کنند.

-       اثر همبستگی اجتماعی تیم بر عملکرد بازیکن چیست؟ آیا اهمیتی دارد که تیمی‌ها خارج از صحنه وزرش وقتشان را با هم بگذرانند؟

-       آیا موفقیت تیم فقط زمانی امکان پذیر خواهد بود که بازیکنان کنش متقابل اجتماعی داشته باشند و از مصاحبت یکدیگر خارج از زمین یا میدان بازی لذت ببرند؟

-       آیا خوب است که به ورزشکاران گفته شود که والدینشان یک دانشجوی جدید یک پیش آهنگ حرفه‌ای یا ارزیاب کنندة‌ دیگری از عملکرد آنان بازی تیمی امروز آنها را مشاهده می‌کند؟

-       چه هنگام خشم و انتقاد مناسب است و چه هنگام احتمال دارد برای رشد و عملکرد بازیکن زیان آور باشد.

-       آیا گفتة زیر که از یک سر دبیر نقل شده درست است؟ «حتی رفتارگرایان تصدیق می کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزه برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر اس اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را برملا کنند که پاداش در فراهم کردن انگیزة برای بهبودی دو برابر انتقاد موثر است اما برای بیشتر مردم دو برابر مشکل‌تر است که پاداش دهند تا اینکه نقایص را بر ملا کنند.»

این موضوعها فقط برخی از بسیاری از پرسش‌هایی است که نشان می‌دهند چگونه محیط می‌تواند بر نتایج رویداد رقابتی در ورزش اثر بگذارد. در هر یک از این نمونه‌ها عاملی روانی یا بیشتر از یک عامل روانی وجود دارند که از اهمیت شایان توجهی برخوردارند باید برای خواننده روشن باشد که شرکت در ورزشهای قهرمانی یا مربیگری آنها کاری پیچیده‌تر از آن است که بیشتر تماشاگران روزنامه‌نگران و حتی خود شرکت جویان متوجه شوند.

روانشناسی ورزش در طول 20 سال گذشته یا چیزی در این محدود آن اندازه رشد کرده است که علم دانشگاهی‌ی موجهی در زمینه‌ای در خورد مطالعه محسوب شود در این زمینه مانند هر زمینة علمی دیگر علایق بین دانشجویان پژوهشگران و دست‌اندرکاران متفاوت است و چنین است مسیرهایی که علاقه‌مندان می‌پیمایند.

پژوهشگران در زمینة روان‌شناسی ورزش انرژی شایان توجهی را صرف منتشر کردن یافته‌های علمی توسط نشریه‌ها کرده و مورد تائید جامعه علمی قرار گرفته‌اند این پژوهشگران نگره‌های مربوط به علوم رفتاری را بررسی کرده و یافته‌های خود را در نشریه‌های معتبر منتشر کرده‌اند از جمله نشریه‌های زیر را می‌توان نام برد.

افرادی که تلاش کرده‌اند تا نتایج پژوهشها را به کار برند و کسانی که در واقع پژوهش خود را نوعا در موقعیت‌های ورزش در دنیای واقعی انجام می‌دهند گروهی از دانشمندان و دست‌اندرکاران را در بر می‌گیرند که روان‌شناسان ورزش نامیده می‌شوند.

روان‌شناسان ورزش چه می‌کنند؟

سالهای زیادی بود که روان‌شناسان ورزش احترام لازم را بدست نیاورده بودند چرا به گفتة دکتر بروس آجیل وی از پیشگامان روان‌شناسی ورزش «مشکل این بوده است که ما بسیاری شارلاتان بسیاری فریب‌کار و بسیاری مردم داشتیم که چیزهای بسیار زیادی را نوید می‌دادند .» نمونه‌های زیادی را می‌توان برشمرد در سالهای 1960 چنین شایع‌ شد که آزمونهای شخصیت پیش‌بینی خواهند کرد که چه کسی قهرمان ورزشی خواهد شد. شگفت نیست که این نویدها جامة عمل نپوشیدند در سالهای 1970 معلوم شد که این آزمونها در بهترین وضع خود گمراه کننده و در بدترین وضع فریب آمیزند.

برای نمون روان پزشکی در سان دیه گو  از آزمون شخصیت استفاده کرد و نتیجه گرفت که ورزشکاران تیم فوتبال سان دی گو چارجرز بر اساس موقعیتشان در تیم با کلیشه‌های شخصیتی معینی هماهنگی دارند ادعاهای مربوط به افزایش عملکرد از زمینه‌های گوناگونی عنوان شدند از جمله دیدسنجی (تقویت بینایی و بهینگی واکنش زمانی) و کسب و کار تجارت الگوگیری به کمک مشاهدة فعالیتهای ورزشی از طریق ویدئو یا بهینگی انگیزش با استفاده از نوارهای ضبط صوت پژوهشهای علمی به ندرت این چنین ادعاهایی را حمایت می‌کنند شگفت نیست که اعتبار روان‌شناسی ورزش به طور کلی و روان‌شناسان ورزش بویژه مورد سئوال بودند.

اما در سالهای اخیر زمینة روان شناسی ورزش به علم رفتاری در خورتوجه و زمینه‌ای برای فعالیت حرفه‌ای مبدل شده است روان‌شناسی ورزش به عنوان حرفه‌ای شناخته شده است که نیازمند خبرگی و آموزش شایان توجه در روان‌شناسی در علوم ورزش است پذیرش روان‌شناسی ورزش با به رسمیت‌ شناختن آن توسط انجمن روان‌شناسی امریکا در سال 1984 اعتبار دانشگاهی یافت. فزون بر آن روان‌شناسی ورزش با انتشار نشریه‌های علمی معتبر (که بدون آنها امکان نوشتن کتابهای درسی دربارة روان‌شناسی ورزش نبود. به جایگاه والاتری دست یافت. تشکیل سازمانهای حرفه‌ای به دانشمندان ورزش فرصت داد تا ایده‌های خود را مبادله یافته‌های پژوهشی را رد و بدل و در راه رشد مسیرهای مهیج و تازه همکاری کنند . در تابستان 1982 کمیته المپیک ایالات متحده در روان‌شناس ورزش را به مرکز فعالیت خود در کلورادواسپرینگ در ایالت کلورادو دتوت کرد تا «بررسی کنند که چگونه روان‌شناسی ورزش می‌تواند بخشی از طرحهای کمیتة المیپک برای برنامه جامع پزشک ورزشها شود.

در المپیک تابستان و زمستان 1984 یک روان‌شناس ورزشی برای تقریباً هر تیم المپیک آمریکایی تعیین شد روان‌شناسان ورزش سالهای بسیاری است که با ورزشکاران غیر حرفه‌ای در کانادا و اروپا کار می‌کنند اکنون بسیاری کشورها روان‌شناسی ورزش تمام وقتی را برای سازمانهای ملی ورزش خود استخدام می‌کنند اما با وجود این تحول بحران هویتی پیش آمده و پرسشهایی را عنوان کرده است که ما که هستیم و رسالت ما چیست؟

تلاش برای هویت شناخت و احترام تلاشی سالم بوده است دانشمندان و دست‌اندرکاران ورزش همگی دارای یک هدف هستند نگره‌های (تئوریهای) رفتاری در ورزش ارائه و آزمون کننده تلاش کنند تا عوامل روانی حاکم بر ور زش و تمرین و رهبری موثر را تبیین کنند این کار با اجرای پژوهشهای میدانی مشاوره با مربیان ورزشی و همکاری مستقیم با رقابت کنندگان ورزشی انجام می‌گیرد اما مشکل مربوط به آئین نامه بوده است.

خدمات بالینی

این ناحیه در بردارنده خدمات کمکی به ورزشکارانی است که دارای مسائل عاطفی شدید هستند (برای نمونه افسردگی ، بی‌اشتایی و هراس) و نیازمند معالجه در دوره‌ای دراز مدت می‌باشند اگرچه قوانین مربوطه در بین دولتها و کشورها  گونه‌گون است اشخاص نمیتوانند اقدام به روان شناسی ورزش بالینی کنند مگر اینکه در انجمن ملی روان شناسی روان پزشکی یا بالینی عضویت کامل داشته باشند دارای پروانه فعالیت مشاوره بالینی باشند و درباره افراد حرفه‌ای اگرچه قانونی ندارند باید دلایلی برای آمادگی علمی در علوم ورزشی ارائه دهد.

خدمات آموزشی

آموزش در زمینه روان‌شناسی ورزش اغلب در دانشگاهها در سمینارها و به عنوان خدمتی مشاوره‌ای برای تیمها و ورزشکاران به گونة انفرادی انجام می‌گیرد آموزش در روان شناسی ورزش به منظور کمک به ورزشکاران است تا مهارتهای روانی لازم برای به واقعیت درآوردن نیروهای بالقوه‌شان را گسترش دهند آرامش بخشی عضلانی تمرکز خیال پردازی و مقابله با فشارها نمونه‌هایی از این مهارتهای شناختی هستند.

خدمات پژوهشی

درجه دکترا در روان شناسی یا مشابه آن (مثلا علم ورزش) شواهدی از فعالیت پژوهشی علمی در زمینة ورزش یا نرمش و معرفی نامه از سازمانهای پژوهشی معتبر که معرف تلاشهای پژوهشی فرد و کمکهای او به دانش موجود است به شخص شایستگی آن را می‌دهد که به خدمات پژوهشی بپردازد روان شناسی پژوهشی ورزش دارای سه گونه مسئولیت است.

انجام پژوهش ، انتشار یافته‌های پژوهشی در نشریه‌های حرفه‌ای و ارائه نتایج پژوهشی به دانشکده ها در کنفرانسهای حرفه‌ای دانشمندی که مهارت لازم برای مبادله موضوعهای مربوط به حرفه‌اش را نداشته باشد گنگ و در جامعة علمی بدون هستی است .

گونه‌های خدمات پژوهشی که توسط روان شناسان ورزش انجام می‌گیرند شامل اثرهای فنون روانی معینی بر حالت روانی یا عملکرد ورزشکار است (مثلا سطحو برانگیختگی یا اضطراب آمادگی برای بازی یا اعتماد به نفس ) شاخه‌های شناخته شده دیگر پژوهش شامل بررسی اثرهای عوامل گوناگون شخصیتی یا موقعیتی بر حالت فیزیکی یا روانی فرد و عملکرد جسمانی است.

تاریخچه مختصر روان شناسی ورزش

سناتور پیشین آمریکا آدلای استیونسن گفته بود که ما نمی‌توانیم آينده خود ر را عاقلانه و بروشنی تصویر کنیم مگر اینکه راهی را که به زمان حال منتهی شده است بشناسیم در واقع شناخت اساس و مسیرهای آینده روان‌شناسی ورزش نیازمند آگاهی از تاریخچه آن است تاریخچه‌ای بس قدیمی‌تر از آنکه بیشتر دانشجویان و دانشمندان در علوم ورزشی تصویر کنند .

دکتر نورمن تریپلت روان شناس دانشگاه ایندیانا در اوایل سالهای 1897 در مجله آمریکار روان شناسی چیزی را منتشر کرد که به گونه‌ای مستقیم به روان شناسی ورزش ارتباط داشت . تریپلت پدیده‌ای را بررسی کرد که اکنون سهولت اجتماعی می‌نامیم و آن اثر مساعد مشاهده کنندگان بر عملکرد شخص است.

گریفیت که به عنوان پدر روان شناسی ورزش از او نام برده می‌شود به عنوان اولین شخصی است که سالهای زادی را صرف آزمایش منظم روان‌شناسی ورزش کرد.

گریفیت اولین آزمایشگاه روانشناسی ورزش به نام آزمایشگاه پژوهش ورزشی را در سال 1925 در دانشگاه ایلیونوی تاسیس کرد. اگرچه پژوهش دربارة‌ پژوهش درباره اثر عوامل روانی بر عملکرد را در سال 1918 آغاز کرده بود علایق اولیه اول شامل اثرهای عوامل روانی و محیطی بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی و شخیصت در ورزش بود او برای آزمایشگاه خود وسایلی را تهیه کرد که آگاهی از جنبش‌های مهارتی هوشیاری ذهنی واکنش‌های زمانی به بینایی صدا و فشار ثبات هماهنگی عضلانی تنش و رهاسازی عضلانی و توانایی یادگیری را اندازه‌گیری میکردند او بر اساس مصاحبه با بازیکن کبیر فوتبال ردگرنگ پی برد که ورزشکاران برتر مهارتهای ورزشی را خود به خود بدون هیچ یا کمترین اندیشه انجام می‌دهند.

پژوهش روان شناسی ورزش در سالهای 1940 و 1950 سکونی واقعی داشت بجز پایان نامه‌های دکترا که گاهگاهی نوشته می‌شدند در این زمان بیش از هر

چیز تاسیس آزمایشگاهها یادگیری حرکتی رواج یافت که از جمله می‌توان آزمایشگاهی را نام برد که توسط جان لاتر در دانشگاه پنسیلوانیا کلارنس رگزدیل در دانشگاه ویسکانسین سی اچ مک لوی در دانشگاه آیوا و شاید از همه معروفتر فرانکلین هنری در دانشگاه کالیفرنیا در بر کلی تاسیس شد.

سرانجام در میانة سالهای 1960 بود که روان‌شناسی ورزش گامهای بزرگی را برداشت و زمینة علمی کنونی را فراهم آورد چندین عامل به گسترش این زمینة علمی کمک کردند کتابهای درسی بیشتر از هر زمان دیگر رواج یافتند.

عنصر نهایی در رشد روان‌شناسی ورزش تاسیس چند انجمن حرفه‌ای بود اولین نشست سالیانه انجمن امریکایی روانشناسی ورزش و فعالیت بدنی در سال 1967 برگزار شد انجمن کانادایی یادگیری روان حرکتی و روان‌شناسی ورزش در سال 1969 آغاز به کار کرد این سازمان در آغاز با انجمن کانادایی بهداشت تربیت بدنی تفریحات سالم و رقص وابسته است.

در استرالیا ارتباط بین روانشناسی ورزش و روان شناسی از همه قویتر است زیرا که در سال 1992 جامعة‌روان شناسی استرایا اولین هیات روان شناسان ورزش را در سازمان روان شناسی ملی پذیرفت اهمیت این هیات در تعیین استانده‌ها (معیارها) یی است که برای دادن پروانة کار به روان شناسان ورزش مورد استفاده قرار می‌گیرند.

هدف این سازمانها این است که برای دانشمندان و دست‌اندرکاران در روان‌شناسی ورزش هویتی ملی و بین‌المللی حاکی از نظام علمی ایجاد کنند همچنین فرصتی فراهم می‌کنند تا اعضایشان سالانه ملاقات کنند تا 1- ایده‌های خود را مبادله کنند 2- تجارب پژوهشی خود را توضیح دهند 3- با دانشمندان و دست اندرکاران شناخته شده ای که کارها و تخصص‌هایشان در زمینه‌های قابل کاربرد در رفتار ورزشی است صحبت و تبادل نظر کنند 4- دربارة موضوعهای بحث انگیز بحث کنند و شاید تصمیم بگیرند 5- به کلاسها و بخش های مربوطة خود ایده‌های جدید و مهیجی ببرند که از زمینة مورد نظر سرچشمه می‌گیرند از این سازمانها نشریه‌های علمی جدیدی پا گرفته‌اند که نیازهای این زمینة پژوهشی گسترش یابنده را بر طرف می‌کنند روان شناسی ورزش اکنون توسط اعضای جامعه دانشگاهی به عنوان علمی معتبر شناخته می‌شود.

اکنون باید روشن شده باشد که روان‌شناسی در بردارندة زمینة علمی چند بعدی ازمطالعه و عمل است روان‌شناسی ورزش از بسیاری از علوم سنتی روان‌شناسی مشتق و بنابراین در برگیرندة روانشناسی اجتماعی (مطالعه رفتار گروهی و عوامل محیطی موقعیتی که بر عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذرارند.) روان شناسی شناختی (ارتباط بین اندیشه ها عواطف و اعمال شخص اثر می‌گذارند روان شناسی شناختی ارتباط بین اندیشه‌ها عواطف و عملکرد روان شناسی رشد (تغییرهای شناختی و رفتاری همراه با افزایش سن) روانشناسی تربیتی (عواملی که بر یادگیری و یادآوری راهبردها و مهارتهای ورزشی اثر می‌گذارند.

روان‌شناسی بالینی (بررسی موضوها شخصی که نیازمند مشاورة حرفه‌ای است به گونه‌ای که احساس رضایت شخصی در ورزش به رسیدن به حداکثر عملکرد به دست آید) و بسیاری دیگر است این شاخه‌های علمی روان شناسی در نگارة 2-1 نشان داده شده اند روان شناسی تمرین تنها شاخه‌ای است که در روان‌شناسی جنبة سنتی ندارد اگرچه از نزدیک با روان‌شناسی بهداشت ارتباط دارد.

خلاصه

اهداف عمدة روان‌شناسی ورزش توصیف تبیین و پیش‌بینی نگرشها احساسها و رفتارهای شرکت کنندگان در ورزش است از جمله ورزشکاران مربیان ورزش و حتی تماشاگران اشخاص آشنا با عواملی که زیرساز رقابت ورزش هستند را روان‌شناس ورزش می‌نامند روان شناسان ورزش بالینی در کنش متقابل مستقیم با ورزشکاران و با استفاده از یافته‌های پژوهشی به آنها کمک کنند تا با موانعی که مانع رسیدن آنها به عملکرد بالقوه‌شان می‌شود مقابله کنند از سوی دیگر روان شناسان تربیتی ورزش مهارتهای روانی را آموزش می‌دهند تا ورزشکاران مربیان ورزش و دانشجویان را دربارة برطرف کردن این موانع آگاه کنند روان شناسان پژوهشی ورزش اثرهای رفتارهای درمانی مختلف و موقعیت‌های محیطی بر وضع روانی ورزشکار توانایی اجرای مهارتهای ورزشی یا هر دو را بررسی می‌کنند شاخه‌های جدیدتر مطالعه در بردارندة‌ و روان فیزیولوژی و روان شناسی تمرین هستند که هر دو رهیافتهای گسترده و پچیده تری را برای مطالعه عملکرد انسانی ارائه می‌کنند.

به تازگی سازمانها و انتشارات حرفه‌ای گوناگونی موجودییت یافته‌اند که اطلاعات جدید به دست آمده از پژوهش و عمل روان‌شناسی ورزش را افزایش داده و منتشره می‌کنند اشخاصی که علاقمند به یادگیری بیشتر دربارة این شاخة علمی هستند می‌توانند عضوی از سازمانی شوند در کنفرانسها شرک جویند و نوشتار علمی حرفه‌ای و کاربردی را مطالعه کنند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

روانشناسی ورزش ............................................................................... 1

ورزشکار.............................................................................................. 3

مربی ورزش......................................................................................... 6

صحبت تحریک آمیز قبل از بازیها............................................................... 9

محیط.................................................................................................. 13

روانشناسان ورزش چه می‌کنند............................................................... 16

خدمات بالینی...................................................................................... 19

خدمات آموزشی................................................................................... 19

خدمات پژوهشی.................................................................................. 20

تاریخچه مختصر روانشناسی ورزش........................................................... 20

خلاصه................................................................................................ 25

دوپینگ چیست؟

وقتی سروم عادی و تماشاگران به ورزشگاه استادیوم ورزشی می‌ایند تا بیشترین احساسات و تشویق‌های خود را نثار قهرمانان کنند هرگز از عمق و اندازه رقابت سنگین که در میدان ورزشی جریان دارد آگاه نیستند آنچه که در صحنه رقابت ورزشی می‌گذرد و هیچ چیزی کمتر از یک جنگ واقعی و تمام عیار ندارد. وقتی که چند سانتیمتر ، چند کیلو ، چند گرم و چند ثانیه اختلاف می‌تواند یکی را قهرمان و دیگری را مغلوب کند، اینجاست که معلوم می‌شود چرا شعار «پیروزی به هر قیمت» هدف ورزشکاران قرار می‌گیرد و مصرف انواع داروهای زیانبخش و مهلک رواج می‌یابد این موضوع بدیهی است که هر ورزشکاری الزاماً قهرمان نیست ولی چون امروزه فقط قهرمان را تحویل می‌گیرند. و برای آنها ارزش قائل می‌شوند و نه بازندگان را، لذا به هر قیمتی که شده سعی در قهرمان شدن دارند و قیمتی که وزشکاران به شوق قهرمان شدن می پردازند بسیار گران است و چه بسا جان خود را نیز در این راه از دست می‌دهند.

تعریف دوپینگ: طبق تعریف کمیته بین المللی ، دوپینگ عبارت است از تجویز یا استعمال هر نوع ماده خارجی و یا هرگونه مادة فیزیولوژیک خود بدن با مقادیر غیر طبیعی یا راههای غیر معمول توسط ورزشکار مسابه دهنده با هدف انحصاری افزایش کاذب کارایی و توانایی‌های خویش در مسابقه.

تقسیم بندی و انواع دوپینگ

الف- دوپینگ خون:

در وقایع ورزشی یا فعالیت‌های شدیدی که بیش از یک دقیقه به طول می‌انجامد روش غالب تولید انرژی ، مکانیسم هوازی است. این بدان معنی می‌باشد که کارایی متناسب با میزان اکسیژنی است که به عضلات فعال رسیده و مصرف می‌شود. زمانیکه عضلات کاملاً‌ ورزیده باشند. عوامل تعیین کننده در حداکثر برداشت اکسیژن عبارتست از : برون ده قلبی و قابلیت حمل اکسیژن خون می ‌باشد.

ظرفیت حمل اکسیژن خون بر اساس محتوای هموگلوبین تعیین می‌گردد. که به اتصال اکسیژن در گلبولهای قرمز کمک می‌کند. میزان هموگلوبین بدن بیش از غلظت نسبی آن با حداکثر برداشت اکسیژن  مرتبط است زمانیکه سطح هموگلوبین افت می‌نماید کارایی ورزش کاهش می‌یابد.

این مطلب نیز بخوبی برای دست‌اندرکاران ورزش مشخص شده که تقویت خونی (Blood boosting) می‌تواند کارآیی استفاده را افزایش دهد . همچنین راههای مصنوعی برای افزایش ظرفیت حمل اکسیژن در خون ورزشکاران پیشنهاد شده است این روشها عبارت است عملیات مرسوم به دوپینگ خون و نیز تمرین در ارتفاعات می‌باشد.

روش انجام دوپینگ خون:

بطور کلی روش دوپینگ خون بدین ترتیب است که چند روز قبل از مسابقه، ورزشکار به ارتفاع بلندتری بوده می‌شود و به علت بلندی و کاهش فشار اکسیژن خون شریانی ماده‌ای به نام اریتروپوپتین آزاد می‌شود این ماده که در حقیقت نوعی هورمون است در فرد بالغ توسط کلیه‌ها ساخته می‌شود و با تأثیر روی مغز انسان تولید گلبولهای قرمز را افزایش می‌دهد. و بدین ترتیب تولید گلبولهای قرمز که عمل انتقال اکسیژن را به عهده دارند زیاد می‌شود تا اینکه اکسیژن رسانی به بافتهای بدن مختل نگردد. در این حال که تعداد گلبولهای قرمز زیاد شده است. از ورزشکار حدود یک لیتر خون می‌گیرند و آنرا غلیظ و منجمد می‌نمایند و برای روز مبادا نگه می‌دارند و درست پیش از مسابقه همین خون دوباره به بدن ورزشکار تزریق می‌شود و در نتیجه این عمل، ظرفیت اکسیژن گیری خون تا 20 درصد افزایش می‌یابد و به علت افزایش اکسیژن رسانی شخص دیرتر خسته می‌شود. بنابراین دوپینگ خونی ذخیره اکسیژه بدن را زیاد می‌کند و در نتیجه کار دوندگان مسافتهای طولانی و دوچرخه سواران را آسان می‌کند.

دوپینگ خون را با هیچ ازمایشی نمی‌توان اثبات نمود زیرا هیچگونه ماده خارجی یا متابولیکی و نمونه‌های مدرن آزمایش یافت نمی‌شود ولی در روشهای جدید از طریق اندازه‌گیری سطح هورمون اریتر پویتین می‌توان دوپینگ خون را تشخیص داد.

خطرات و عوارض دوپینگ خون:

تجویز حجم بالای گلبول قرمز سبب افزایش غلظت سلولی و در نتیجه افزایش ویسکوزیته خون می‌گردد افزایش ویسکوزیته خون موجب کاهش برون ده قلبی ، کاهش جریان خون و تقلیل اکسیژن محیطی می‌شود که همه این موارد سبب کاهش ظرفیت هوازی می‌گردند. قلب انسان برای پمپاژ غلظت بالایی از هماتوکریت طراحی نشده است و افزایش بیش از حد ممکن است مشکلات متعددی را ایجاد کند.

عفونت سپس از انتقال خون منجمله HIV ، هپاتیت C ، CMW و مالاریا از جمله عوامل فوق است

امکان دارد در اثر افزایش غلظت خون و افزایش چسبندگی خون باعث می‌شود. خون در رگها لخته شود به خصوص در سیاهرگهای پا که در این صورت این لخته‌ی خون توسط سیاهرگ به قلب و از آنجا به ریه بوده می‌شود که این حالت را آمبولی ریه می‌گویند.

ب- دوپینگ سودا:

سودا نام تجاری جوش شیرین است. مصرف بی‌کربنات سدیم یا جوش شیرین موجب قلیایی شدن خون می‌شود و قلیایی شدن خون باعث می‌شود که اسید لاکشیک دیرتر تشکیل گردد و همن امر موجب می‌شود که ورزشکار دیرتر خسته شود در تمرینات شدید ورزشی میزان اسیدلاکشیک عضلات افزایش یافته و سیستم انرژی عضله را از کار می‌اندازد و در نتیجه این امر ضعف و ناتوانی در عضلات و در کل ایجاد خستگی می‌کند. مقدار جوش‌شیرین که ورزشکار باید بخورد تا خون وی قلیایی می‌شود ایجاد عوارض شدیدی مانند دل پیچه و اسهال شدید می‌کند. بنابراین خوردن جوش‌شیرین بدین منظور عملی نیست. به روش تغذیه‌ای نیز می‌توان خون را قلیایی کرده و تشکیل اسید کوکتیک را به تأخیر انداخت بسیاری متخصصین طب ورزش عقیده دارند که اکثر مواد غذایی قلیایی کننده کارآیی ورزش را بالا می‌برد.

اکثرا توافق دارند که بهتر است 20 درصد انرژی ورزشکار از غذاهای اسیدی کننده و 80 درصد دیگر از غذاهای قلیایی کننده تامین شود.

ج- دوپینگ از طریق دارو:

رده داروهای غیر مجاز در پنج گروه قرار می‌دهند:

A : محرکها

B : داروهای مخدر

C : عوامل آنابولیک

D : دیورتیک

E: هومفلهای پلیتیدی

A: محرکها:

اولین گروه از داروهای ممنوعه داروهای محرک‌اند و تاکنون متجاوز 40 نوع داروی محرک در ورزش ممنوع اعلام شده است که تعدادی از آنها عبارتند از:

1- آمفتامین (Amphetamin)

آمفتامین قویترین داروی محرک اعصاب است این دارو در اواخر سال 1920 تهیه و در سال 1936 وارد دنیای طب گردید آمفتامین از گونه داروهایی است که به شدت مورد استعمال ورزشکاران رشته‌های مختلف بویژه دومیدانی،‌ دوچرخه‌سواری و فوتبال می‌شود.

مکانیسم اثر:

تئوریهای گوناگونی برای شرح اثرات مرکزی و محیطی آمفتامین‌ها ارائه شده است که به شرح ذیل می‌باشد:

1- افزایش آزاد سازی دوپامین، نورآدرنالین یا سروتونین از پایانه‌های عصبی مربوطه (احتمالاً مهمترین مکانیسم است.)

2- جدا کردن کاغذ کولامین‌های متصل

3- مهار فعالیت آنزیمی مونوآمین اکسیداز

4- تداخل در بازجذب مجدد کاته کولامین

5- تولید نوروگرانستیدهای کاذب

اثرات آمفتامین:

1- قلبی و عروقی: افزایش فشار خون سیستولی و دیاستولی ، کاهش تعداد ضربان قلب ، با دوزهای درمان برون‌دهی قلب بیشتر نمی‌شود.

2- اثرات روانی: افزایش هوشیاری و انگیختگی ، کاهش زمان عکس العمل ، کاهش حس خستگی ، بالارفتن خلق ، افزایش اعتماد به نفس و تمرکز همراه با سرخوشی، افزایش فعالیت حرکتی و پرحرفی.

تحقیقات روی ورزشکاران نشان می‌دهد که مدت و قدرت اجرایی عمل را قبل از خستگی طولانی می‌کند یعنی تجمل ورزشکار را بالا برده و به او امکان می‌دهد که ساعات بیشتری را به تمرین و ورزش بپردازد بدون اینکه احساس خستگی نماید و به همین دلیل توسط ورزشکاران مصرف می‌شود و در نهایت خستگی عارض می‌گردد . کسی که آمفتامین را با مقادیر بالا مصرف می‌کند، اگر آن را قطع کند دچار افسردگی شدید خواهد شد.

3- مهار اشتهاء : آمفتامین به طور شایع در درمان چاقی به کار می‌رود اگرچه هنوز این امر سوال بوده و برای شک و تردید دارد ولی کاهش وزن در افراد چاق تحت درمان با آمفتامین عمداً به علت کاهش دریافت مواد غذایی و تا حدودی به علت افزایش متابولیسم بدن می‌باشد.

4- اثرات گوارشی: آمفتامین باعث تهوع، اسهال، بی‌اشتهایی، خشکی دهان و احساس نمره فلز در دهان شده و همانند سایر داروهای آنتی کلنیرژیک سرعت تخلیه‌ی مواد غذایی را از معده به روده کاهش می‌دهد.

عوارض جانبی:

1- سیستم عصبی مرکزی : تحریک پذیریب ، بی‌قراری، آشفتگی ، اغتشاش شعور، وحشت ، بی‌خوابی‌، کابوس شبانه ،‌ اعتیاد با منشاء روانی، لرزش اندام‌ها، اضطراب، گیجی، پرحرفی ، عصبانیت و خونریزی مغذی

2- قلبی و عروقی : کاهش آستانه‌ی آرتیمی و زمینه سازی آئرین صدری،  تاکیکاردی ،افزایش یا گاهی کاهش فشار خون ، کاردیومیوپائی

3- تحمل و وابستگی: نسبت به تعداد زیادی از اثرات آمفتامین به سرعت تحمل ایجاد می‌شود به عبارتی دیگر برای حفظ پاسخ مشابه دورباید افزایش یابد. شواهد زیادی وجود دارد که آمفتامین‌ها باعث وابستگی دارویی می‌شود. فرد وابسته به آمفتامین ممکن است حالت تهاجمی و ضد اجتماعی پیدا کند، محرومیت از آمفتامین‌ها با افت ذهن فیزیکی همراه است.

4- آمفتامین‌ باعث اختلال در سیستم تنظیم حرارت و احتمال پیدایش گرمازدگی، تندشدن تنفس ، سردرد، کدامپ‌های شکمی و سایر اختلالات گوارشی، تعریق، تغییر میل جنسی ، ناتوانی جنسی و گشادشدن مردمک‌ها می‌شود.

2- کوکائین:

کوکائین یک آلکالوئید طبیعی است که از برگهای گیاه Erythroxylen coca مشتق می‌شود اگرچه این ماده بی‌حس کننده موضعی است ولی اثراتی به عنوان محرک سیستم عصبی مرکزی هم دارد. این امر باعث شد که ورزشکاران به عنوان عامل کمکی نیروزا از آن استفاده کنند.

اثرات کوکائین:

مهمترین اثرات کوکائین در طب بالینی است که این دارو می‌تواند پس از احتمال موضوعی از انتقال امواج عصبی جلوگیری کند بارزترین اثر سیستمیک کوکائین تحریک سیستم عصبی است.

1-      سیستم عصبی مرکزی: کوکائین معمولا سیستم عصبی مرکزی را تحریک می‌کند و در انسان اولین اثر آن احساس سرحالی و نشئه است.

کوکائین مرکز استفراغ را تحریک کرده و به شخص استفراغ دست می‌دهد پس از تحریک ابتدایی سیستم عصبی مرکزی توسط کوکالین، سیستم عصبی ضعیف شده و در نهایت مراکز حیاتی واقع در بصل النخاع تضعیف  و به علت فلج تنفسی، مرگ روی می‌دهد.

2-      سیستم قلبی عروقی: کوکائین در مقادیر کم از طریق تحریک مرکزی عصب واگ تعداد ضربان قلب را پائین می‌آورد ولی مقادیر متوسط آن ضربان قلب را افزایش می‌دهد و علت آن احتمالاً تحریک عصب سمپاتیک می‌باشد.

3-      دمای بدن: کوکائین تب زاست، این دارو به طور مستقیم روی مرکز تنظیم دما تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل قبل زا شروع تب کوکائین لرز روی می‌دهد. تب کوکائینی یکی از علام بارز مسمومیت با کوکائین است.

4-      اثرات بی حس کنندگی موضعی: مهمترین اثر موضعی کوکائین این است که می‌تواند از هدایت امواج عصبی جلوگیری نماید.

5-      کوکائین همانند آمفتامین احساس خستگی را کم کرده و کارآیی فرد را افزایش می‌دهد از لحاظ بالینی تظاهرات مسمومیت با کوکائین از آمفتامین قابل استراق نیست. مصرف کنندگان اظهار می‌دارند که بدنبال مصرف کوکائین حالت نشئه‌ای شبیه به استعمال آمفتامین به آنها دست می‌دهند اثرات کوکائین کوتاه بوده و نیمه عمر آنها 50 دقیقه است در حالیکه نیمه عمر آمفتامین به 10 ساعت می‌رسد.

مکانیسم اثر کوکائین:

مکانیسم اثر کوکائین کامل شناخته نشده است بر اساس تحقیقات انجام شده این دارو اجزاء مربوط به مراکز لذا مغز و دائی مغز را که در سراسر سیستم لیمبیک مغز پخش می‌باشند و سیستم‌های مزوکورتیکال و مزولیمبیک غنی از دوپامین هستند، تحریک می‌کند.

عوارض استعمال از کوکائین:

به طور کلی خطرات و عوارض کوکائین عبارتند از : کاهش اکسیژن رسانی به قلب، سکته قلبی ، اختلال ریتم قلب ، التهاب قلب، نارسایی قلبی از برون ده بالا، کاردیومیوپاتی ،‌دیلاته ، اسپاسم ، عروق مغز، سکته مغزی، خونریزی داخل جمجمه‌ای پارگی و شکافتگی آئورت، نارسایی کبد و کلیه و تشنج.

افزایش شدید درجه حرارت بدن وضعف تنفسی، اگرچه این عوارض به دنبال مصرف مقادیر بالای کوکائین دیده می‌شود ولی پس از مصرف مقادیر کم یا حتی پس از استنشاق آن از راه بینی گزارش شده است.

استعمال کوکائین در ورزش

احساس سرخوشی، کاهش خستگی، افزایش اعتماد به نفس و افزایش کارآیی ورزش از جمله عواملی‌اند که یک ورزشکار را به سوی استفاده از کوکائین سوق می‌دهد و ورزشکار خیال می‌کند که کارآیی‌اش افزایش یافته می‌تواند قویتر و سریعتر عمل کند ولی در حقیقت این مسئله از احساس غیر واقعی و از خودش و از محیط اطراف سرچشمه می‌گیرد.

B- داروهای مخدر:

داروهای مخدر عبارتند از متادون (Methaclone) ، مورفین (Morophin)، نیتازیمین (Pentazocine) و پتی دین (Pethedine)

این داروها معمولاً شامل مشتقات طبیعی شیره خشخاش و فرآورده‌های نیمه صناعی و صناعی آنها می‌باشند که عملکردی شبیه به مورفین دارند و به آنها ترکیبات شبه تریاک گفته می‌شود.

اثرات داروهای مخدر

1-      از بین بردن حس درد: این داروها قویترین داروهای موجود برای از بین بردن  درد هستند.

2-      آرامبخش و نشئگی:

3-      تضعیف تنفسی: اثرات این داروها رد بصل النخاع به مهار مرکز تنفسی و کاهش پاسخ این مرکز به افزایش دی اکسید کربن منتهی می‌شود.

4-      اثرات ضد سرفه : مهار رفلکس سرفه با مکانیسم ناشناخته

5-      تهوع و استفراغ

6-      اثر بر حرکات دستگاه گوارش: یبوست ناشی از کاهش حرکات دودی روده

7-      اثر بر عضلات صاف: انقباض عضلات صاف مجاری ، افزایش تون اسفنکتر مثانه و حالت و کاهش تون رحم

8-      تنگی مردمک

9-      تحمل: تحمل نسبت به اثرات فوق ممکن است قابل توجه باشد (بدون اثر بر موارد 8 و 6

10- وابستگی : وابستگی روانی و جسمی یکی از دلایل مهم استفاده نابجا از بسیاری از داروهای این گروه است وابستگی جسمی در پی قطع ناگهانی دارو به صورت سندرم ترک اعتیاد تظاهری می‌کند که علائم آن عبارتند از آبریزش بینی ، ریزش اشک ، لرز، سیخ شدن موها، دردهای عضلانی ، اسهال ، اضطراب و حالت تهاجمی.

سوء مصرف در ورزشکاران:

ضد دردهای مخدر با اثر بر روی مغز ، میزان احساس درد ناشی از جراحت یا بیماری  را کاهش می‌دهند در ورزش استفاده از داروهای ضد درد و ممکن ورزشکار قادر سازد تا فراتر از آستانه درد فعالیت کند  . این حالت خطرات زیادی را برای ورزشکار در پی خواهد داشت که عبارت است از :

1-       به ورزشکار اجازه می‌دهد با وجود صدمه وارده به قسمتی از بدن مسابقه را ادامه دهد و لذا باعث آمدن صدمات و خطرات جدی‌تر به بدن می‌شوند.

2-       اعتیاد و وابستگی به این داروها

هیچ مدرک قاطعی دال بر اثرات نیروزای داروهای مخدر وجود ندارند.

C: استروئیدهای آنابولیک:

استروئیدهای آنابولیک شایعترین داروهایی‌اند که به منظور نیروزایی (افزایش کارآیی) در آزمون دوپینگ کشف شده‌اند از سوی دیگر متاسفانه شیوع مصرف این داروها در بین وزرشکاران کشورمان نیز بسیار زیاد است.

نستوسترون یک هورمون مردانه طبیعی است و عمدتاً توسط یک هرمون مردانه طبیعی است و عمدتا توسط بیضه‌ها ساخته می‌شود این هورمون ابتدا در سال 1935 از نظر شیمیایی شناخته شد و مسئول اثرات عضلانی کردن (آندروژنیک) و ساخت نسوج (آنابولیک) در دوران بلوغ و بزرگسالی مردان می‌باشد . از آن زمان تاکنون بسیاری از کارخانجات داروسازی در تلاش ساخت یک عامل استروئیدی بوده‌اند که تنها اثر آنابولیک داشته باشد.

مکانیسم اثر:

مکانیسم اثر این داروها دقیقا مشخص نیست ولی چنین به نظر می‌رسد که مکانیسم‌های ذیل در ظهور آثار نیروزای این دارو دخیل است.

1- نظر اکثر هورمونهای استروئیدی دیگر، نستوسترون و آنالوگهای آن اثر اصلی خود بر روی بافت را از طریق تغییر بیوشیمی سلول در هسته سلول اعمال می‌کند ، نستوسترون در داخل سلول منتشر می‌شود چرا که در چربی محلول است و به سهولت از غشاء سلول عبور می‌کند سپس نستوسترون در داخل هسته بر روی یک کروموزوم خاص اثر می‌گذارد و سنتزیک یا چند پروتئین را که ممکن است آنزیم یا پروتئین‌های ساختمانی خاص می‌باشند فعال می‌کند.

2- این داروها تعادل نیتروژن را به سمت مثبت سوق می‌دهند تا اینکه مصرف پروتئین خورده شده بهتر شود و نیتروژن افزایش یابد.

3- استروئیدهای آنابولیک ممکن است یک اثر آنتی کاتابولیک داشته باشند. این بدان معنی است که دارو احتمالاً از کاتابولیسم عضله که معمولا با تمرین ورزشی شدید همراه است جلوگیری می‌کنند.

4- به طور معمول یک حالت سرخوشی و رفتار تهاجمی‌تر توسط استفاده کنندگان احساس می‌شود که باعث تحریک آنها به تمرین بیشتر و بدون خستگی برای مدت طولانی‌تر می‌گردد.

استروئیدهای آنابولیک در ورزش

استروئیدهای آنابولیک پر مصرف‌ترین داروهای غیر مجاز در میان ورزشکاران می‌باشد استروئیدهای آنابولیک با این تصور که قدرت و کارآیی ورزش را افزایش می‌دهند به کرات توسط ورزشکاران مورد استفاد ه قرار می‌گیرند استفاده غیر مجاز از استروئیدهای آنابولیک در دهه 1950 توسط وزنه برداران و بدن‌سازان آغاز گردید و سپس در تمام رشته‌های ورزشی گسترش یافت در حال حاضر این مشکل همچنان باقی مانده و استفاده روز افزون از این داروها در رقابت‌های ورزشی توجه عدة زیادی را به سوی خود جلب کرده است.

عواقب و عوارض مصرف استروئیدها:

الف- عوارض جسمی:

1-      قیافه ظاهری ورزشکار و فیزیک بدنی: شایعه‌ترین عارضه جانبی استروئیدهای آنابولیک در ورزشکاران آکنه می‌باشد و ممکن است اثر این جوش‌ها پس از بهبودی روی صورت باقی بماند یکی دیگر از عوارض، تغییرات رشد موهاست ، بصورت افزایشی موهای تنه و طاسی زودرس مردانه – بزرگی پستان ها در مردان یا کوچک شدن بافت پستان در زنان در اثر جانبی ناخواسته هستند.

2-      آسیب ‌های عضله و استخوان: به طور کلی شایعترین آسیب وارده به عضله و استخوان ورزشکاران تاندون‌ها و رباط‌ها است. گزارشات موجود حاکی از آن است که با مصرف استروئیدهای آنابولیک توده عضلانی افزایش یافته و نیروی آن بیش از محل اتصال عضله به استخوان شده و در نتیجه در محل اتصال عضله به استخوان آسیب ‌هایی رخ می‌دهد.

3-      عقیمی و نازایی: معرف استروئیدهی آنابولیک در مردان همانند قرص ضدحاملگی در زنان عمل می‌کنند و این عقیمی قابل برگشت است در صورتی که زیاد مصرف شود دائم می‌شود.

4-      بیماریهای قلبی: مصرف نابجای استروئیدهای آنابولیک برای مدت طولانی احتمال بیماریهای قلبی را افزایش می‌دهد. تغییراتی که به دنبال مصرف استروئید در بدن ورزشکاران روی داده و آنها را مستعد بیماریهای قلبی می‌کنند عبارتند از:  تغییر سطح چربی خون که باعث کاهش HD2 می‌شود ، عدم تحمل گلوکز،‌افزایش،‌فشار خون ،‌ تغییر بافت قلب

5-      سکته مغزی: مصرف استروئید آنابولیک ورزشکار را در معرض سکته مغزی قرار می‌دهد. نوعی سکته مغزی قرار می‌دهد. نوعی سکته مغزی که عامل لخته خون است.

6-      بیماریهای پروستات :  ورزشکارانی که استروئید آنابولیک مصرف می‌کنند خطر سرطان پروستات بیشتر از حد عادی است و به طور کلی در مصرف کنندگان استروئیدها با افزایش سن خطر سرطان پروستات بیشتر می‌شود.

7-      بیماریها و سرطان کبد: استروئیدها بر روی کار کبد تاثیر منفی شدید می‌گذارند که جای تعجب نیست زیرا محلی اصلی سوخت و ساز آنها در بدن، کبد است و کبد وظیفه دارد استروئیدها را از بدن برداشته و آنها را تخریب نماید. در ورزشکارانی که استروئید آنابولیک مصرف می‌کنند در اثر اسنداد مجاری صفرا وی یرقان دیده می‌شود. مصرف استروئیدهای آنابولیک احتمال ابتلاء به سرطان کبد را افزایش می‌دهد این سرطان در اغلب موارد خوش خیم است ولی این سرطان خوش خیم می‌تواند حیات فرد را به مخاطره بیندازد

ب- عوارض روانی:

عوارض روانی این دارو عبارتند از

1-     افزایش هوشیاری ذهنی: سرحال شدن بهتر شدن حافظه و قدرت متمرکز و کاهش احساس خستگی است

2-     پرخاشگری: تحریک پذیری : تحریک پذیری و پرخاشگری ممکن است به قدری تدریجی ظاهر می‌شوند که ورزشکار به زحمت به آنها توجه می‌کند.

3-     افسردگی: استروئیدهای آنابولیک ایجاد اعتیاد روانی می‌شود و زمانیکه ورزشکار استروئید را قطع می‌کند و سایز بدن کوچک شود، افسردگی و سایر نشانه‌های ترک اغلب باعث می‌شود که فرد مجدداً مصرف آنها را از سر گیرد.

4-     اعتیاد و وابستگی: مصرف کنندگان استروئید آنابولیک ممکن است نسبت به آنها وابستگی پیدا کنند و پس از قطع مصرف، علائم ترک یا محرومیت را نشان دهند.

D: دیورتک:

دیودتیک‌ها به مکانیسم‌های مختلف باعث افزایش حجم ادرار می‌شوند که عبارتند از

الف- مهار کننده های کربنیک انهیدارز؟

استازولامید سر دسته این گروه است استازولامید دارویی است که به طور مقابل برگشت آنزیم کربنیک انیدراز را مهار می‌کند این آنزیم در حالت عادی به مقدار زیادی در بافت‌های بدن یافت می‌شود. با مهار این آنزیم در کلیه توسط استازولامید باز جذب بی‌کربنات در لوله خمید ه تا حدود 80 درصد کاهش یافته و دفع آن از راه او را افزایش می‌یابد و بدین ترتیب ادار قلیایی شده و بر حجم .

اثرات این مکانیسم :

1-     دفع بی کربنات سدیم و کاهش بی‌کربنات بدن و در نتیجه ایجاد الیدوز متابولیک

2-     اتلاف شدید پتاسیم

3-     اثر مهاری استازولامید در سراسر بدن وجود دارد

4-     در سیستم عصبی مرکزی اسیدوز CFS و هپیرونتیلاسیون ایجاد می‌شود.

عوارض جانبی

خواب آلودگی ، پارسنزی ، زمینه سازی رسوب املاح کلسیم و تشکیل سنگهای کلیوی (به خاطر قلیایی شد)

ب- دیو تیک‌های موثر بر قوس هنله:

این دارو (فوروزماید و اتاکربنیک اسید) عمدتاً در قسمت صعودی قوس هنله اثر کرده و با جذب الکترولیت‌ها را مهار می‌کند. بدین ترتیب که از باز جذب کلریدسدیم جلوگیری کرده و دفع پتاسیم افزایش می‌یابد.

اثرات این مکانیسم

1-     دیوز شدید کلرید سدیم

2-     افزایش قابل ملاحظه دفع کلسیم

3-     اتلاف قابل توجه پتاسیم و دفع پروتون و در نتیجه آلکالوز هیپوکالمیک

4-     اتساع شدید عروق ریوی

عوارض جانبی

آلکالوز متابولیک هیپوکالمیک ، اتلاف شدید پتاسیم ، کاهش حجم خون ، مشکلات قلبی وعروقی و اثرات سمی بر گوش.

ج- دیودتیک‌های تیازیدی:

هیدروکلروتیازید سردسته این گروه دارویی است این دارو با تاثیر بر کلیه دفع کلرید سدیم، آب و پتاسیم را افزایش می‌دهد و در نتیجه حجم ادرار زیاد می‌شود مکانیسم دقیق این دارو در پایین آوردن خون مشخص نیست.

اثرات:
1- دیوزمتوسط و بی دوام کلرید سدیم

2- آلکالوز متابولیک هیپوکالمیک

3- افزایش باز جذب کلسیم از ادرار و در نتیجه کاهش محتوای کلسیمی ادرار.

4- کاهش فشار خون

عوارض جانبی:

دیورز شدید سدیم و پیدایش هیپوفاتومی، اتلاف پتاسیم ،‌ افزایش سطح اسیداوریک و لیپیدسرم در بعضی بیماران

ج- دیورتیک‌های نگهدارنده پتاسیم:

اسپیرونولاکتون سردسته این گروه است. اسپیرونولاکتون اثر ضد الا و شروفی دارد یعنی در کلیه باعث دفع سدیم و آب و احتباس سدیم می‌گردد.

اثرات:

1-     افزایش کلیرانس سدیم

2-     کاهش دفع هیدروژن و پتاسیم

3-     ایجاد اسیدوز متابولیک هیپوکلومیک

عوارض:

افزایش پتاسیم خون، آریتیم قلبی ، تهوع ، استفراغ، سردرد، ضعف ، خستگی ،‌ اختلال گوارش ، سرفه و تنگی نفس است.

ن) دیورتیک‌ها جیوه‌ای

این داروها مشابه دیورتیک‌های قوس هنله بیشتر روی قسمت ضخیم قوس هنله اثر می‌گذارند و دفع سدیم کلرید و آب را افزایش می‌دهند.

سوء مصرف دیووتیک در ورزشکاران

دیورتیکها به 3 علت مورد استفاده ورزشکاران قرار می‌گیرد:

1-     این مواد در کاهش سریع وزن رسیدن ؟ وزنی مورد نظر موثر می‌باشد. این امر بویژه در رشته‌های ورزشی مانند کشتی ، وزنه‌برداری و ....

2-     دیورتیکها برای رفع احتباس مایع ناشی از استروئیدهای آنابولیک بکار می‌رود این اقدام در ورزشکاران پرورش اندام که می‌خواهند هرچه بیشتر عضلانی به نظر برسند، سودمند است.

3-     ورزشکاران ممکن است از دیووتیکها استفاده کنند تا میزان دفع ادرار را تغییر دهند و باعث تغییر غلظت داروهای غیر مجاز در ادرار شوند.

مهمترین خطر معرف این داروها در ورزشکاران دفع بیش از حد اب بدن است که کاهش آب بدن و ناکافی بودن آن می تواند موجب بروز گرفتگی عضلانی، غش، سردرد و تهوع شود. همچنین فقدان مایع به میزان بسیار زیاد ممکن است به اختلال عملکرد قلب کلیه منجر شود.

E: هورمونهای پیلتیدی

موارد ممنوعه این رده عبارتند از:

1-     گنادوتروفین جفتی انسان یا HCG

2-      گنادوتروفین هیپوفیزی و صناعی H

3-     کودتیکوتروفین

4-     هورمون رشد

5-     فاکتور رشد شبه انسولین

6-     انسولین

7-     اریترویوبتین

8-     مهارکننده های آروماتوز

و ترکیباتی که فقط در مردان ممنوع است عبارتند از:

1- گنادوتروپیلن جفتی

2- هورمون CH

3- کلومیفن

4- سیکوفینل

5- تاموکسی فن

از میان این گروهها و ترکیبات ممنوعه در ورزش مصرف هورمون رشد، هورمون اریتروپیسین و انسولین شایعترین مواد را تشکیل می‌دهند.

الف- هورمون رشد:

این هورمون در بدن انسان توسط سلولهای سوماتوتروف غده هیپوفیز ترشح می‌شود و در حقیقت نوعی پروتئین با 191 آمینواسید و وزن مولکولی 21500 دالتون است این هورمون از بدوتولد تا سن 20 سالگی ادامه می‌یابد.

اثرات هورمون رشد:

واضح ترین اثر هورمون رشد آن است که رشد پیکری را در سنین پیش از بلوغ تحریک می‌کند ولی دارای اثرات متابولیک هم می‌باشد.

1- اثر بر روی عضلات : اگرچه به نظر می‌رسد هورمون رشد (HGH) اثر بر رشد داشته باشد ولی اثر سوماتورین C بیشتر است. البته در مورد اثرات هورمون رشد بر روی عضلات مطالعاتی زیادی شده است و به این نتیجه رسیده‌اند که  HGH  میزان متابولیسم باید سنتز پروتئین را افزایش می‌دهد، ولی این را نیز نشان دادند که میزان متابولیسم باید سنتز پروتئین با توجه به میزان کار عضلانی تعیین می‌شود پیش بینی قابلیت HGH در افزایش عناصر انقباض و بهبود کارآیی عضله طبیعی در افراد عادی دشوار است.

2- اثر بر روی استخوانها: HGH رشد طولی استخوان در سنین پیش از بلوغ را هم به طور مستقیم و هم از طریق سوماتومدین تحریک می‌کند.

3- اثر بر روی متابولیسم: اثرات HGH بر روی متابولسیم هم در سطح سلولی و هم در سطح ارگانها پیچیده‌ هستند و ظاهرا دوفازی می‌باشند در فاز نخست یا حاد که به نظر می‌رسد تنها در اثر عمل HGH باشد، برداشت اسید آمینه به داخل عضله و کبد تحریک می‌شود و افزایش برداشت گلوکز به داخل عضله و سنج حیر بی همراه یا کاهش متابولسیم چربی وجود دارد. در فاز دوم یا مزمن که با واسطه سوماتومدین‌ها صورت می‌پذیرد لیپوسیز سنج چربی افزایش می‌یابد که به ازدیاد غلظت پلاسمایی اسیدهای چرب و افزایش مصرف اسید چرب و در نتیجه مصرف نشدن گلوکز می‌انجامد .

اثرات ورزش بر ترشح هورمون رشد HGH

ظرف 20 دقیقه پس از آغاز ورزش تا شدت 90-75 درصد هورمون رشد افزایش می یابد ورزش شدید باعث ترشح سریع HGH و وزرش استقامتی باعث به اوج رسیدن تولید HGH در میان این مدت می‌گردد.

استعمال هورمون رشد در ورزش:

اخیرا استفاده از این هورمون در میان ورزشکاران رواج زیادی پیدا کرده است.زیرا این هورمون می‌تواند بسیاری از اثرات مفید استروئیدهای آنابولیک را برای بهبود کارآیی ورزشی داشته باشد و این هورمون با افزایش پروتئین‌سازی و تجزیه چربیها و در نتیجه ایجاد یک منبع انرژی برای بدن بطور واقعی قدرت و کارآیی ورزش را بالا می‌برد ولی به علت هزینه‌های بالا مصرف این هورمون (برای یک دوره 8  هفته‌ای حدود 1500-1000 دلار برآورد می‌شود.) تمایل مصرف این هورمون کاهش یافته است.

عوارض جانبی

1-      آکرومگالی: در اثر افزایش هورمون رشد ایجاد می‌شود که عوارض آکرومگالی عبارتند از دیابت، آرتربت، میوپاتی، برآمدگی استخوان آرواره و پیشانی ، عریض شدن انگشتان دست و پا

2-      عوارض جانبی در بیماران مبتلا به کمبود هورمون رشد عموما ناچیز است که بضی از آنها عبارتند از افزایش فشار داخل جمجمه ، هیپوگلیسمی و گلیکوزوری

3-      در بیماران بزرگسالان که از HGH استفاده می‌کنند. احتباس مایع، درد مفصلی، ژنیکوماستی و احتمالا سندرم تونل کاپ مشاهده شده است.

4-      بیماری کروتز فلدو جاکوب است.

ب) اولیتروپویتین (EPO):

اریتروپویتین نوعی هورمون است که از کلیه ترشح می‌شود و با تاثیر روی مغز استخوان تولید گلبولهای قرمز خون را افزایش می‌دهد. با افزایش توده گلبولهای قرمز قدرت اکسیژن گیری ورزشکار افزایش می‌یابد و به همین دلیل یک عده آنرا نوعی دوپینگ خون می‌دانند.

طرز مصرف هورمون اریتورپویتین:

هورمون ‌EPO را می‌توان به صورت وریدی ، زیر جلدی مصرف کرد. این هورمون از طریق خوراکی جذب ناچیزی دارد نیمه عمر پلاسمایی آن به طور متوسط 8/4 ساعت است.

ج) انسولین:

سولهای جزایر روانگرهانس لوزالمعده انسولین را از یک پیش ساز تک زنجیره‌ای به نام پروانسولین می‌سازند

اثرات انسولین:

انسولین تقریبا بر تمام بافتهای بدن اثرات مهمی دارد که عبارتند از

1- کبد: انسولین در کبد گلیکوژنولیز را مهار می‌کند، تبدیل اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه به کتواسیدها را مهار می‌نماید و مانع تبدیل اسیدهای آمینه به گلوکز می‌شود و همچنین انسولین موجب افزایش ذخیره سازی گلوکز به صورت گلیکوژن می‌شود.

2- عضله: انسولین در عضله از طریق افزایش نقل و انتقال اسیدهای آمینه و ازدیاد سنتز رپیوز ولی پروتئن، باعث افزایش پروتئین می‌شود.

3- بافت چربی: انسولین با القاء و فعال نمودن لیپوپروتئین لیپاز باعث هیدرولیز لیپوپروتئینها و تشکیل تری گلیسیرید می‌شود.

سوء مصرف در ورزشکاران

انسولین به دلیل اثراتی که دارد مورد توجه ورزشکاران می‌باشند.

1-     انتقال گلوکز به درون سلول جهت تولید انرژی

2-     تشدید گلیکوژنز و افزایش ساخت گلیکوژن (شکل ذخیره‌ای انرژی در بدن)

3-     افزایش ساخت پروتئین در بدن (داشتن خاصیت آنابولیکی)

عوارض جانبی

1-      هیپوگلسیمی: شایعترین عارضه جانبی انسولین است- هیپوگلیسمی می‌تواند از دوزهای بالا و نامتناسب، عدم مطابقت زمان اوج اثر انسولین و خورد غذا یا اضافه شدن عوامل اضافی که بر حساسیت نسبت به انسولین می‌افزایند.

2-      آلرژی و مقاومت نسبت به انسولین

3-      لیپواتروفی و لیپوهیرتروفی

4-      ادم انسولین.