تحقیق کامل درباره بیماری کزاز

کزاز یک بیماری باکتریایی جدی است که منجر به سفتی عضلات جونده دیگر عضلات می شود. بیماری منجر به گرفتگی عضلانی شدید و مشکل تنفسی و نهایتاً مرگ می گردد. یک زخم، پارگی یا دیگر زخم ها منجر به یک عفونت کزاز تولید کننده سم در افراد غیر ایمن می شود.

اسپور باکتری کزاز، کلستریدیوم تتانی، معمولاً در خاک دیده می شود. در صورت قرار گرفتن باکتری در یک زخم ، تولید سم کرده که با عملکرد اعصاب و عضلات تداخل می نماید.

درمان در استرس ، کم اثر و ناکارا می باشد. کزاز ممکن است علیرغم درمان، کشنده باشد. در ایالات متحده با حدود ۱۰۰مورد بروز سالانه بیماری جزء بیماری های نادر محسوب می شود. یک تعداد کمی از بیماران نهایتاً می میرند. بهترین راه مقابله با کزاز پیشگیری است.

● علائم و نشانه ها کزاز

▪ سفتی فک ، گردن و دیگر عضلات

▪ تحریک پذیری

▪ گرفتگی عضلات جونده، گردن و دیگر عضلات

▪ تب

وقتی که سم به اعصاب انتشار می یابد، عضلات صورت و فک دچار گرفتگی های شدید

می شوند. به همین علت یکی از مشکلات شایع قفل شدن فک است. همچنین گرفتگی عضلات گردن، بلع مشکل و تحریک پذیری نیز رخ می دهد.

بعلاوه عضلات قفسه سینه ، شکم و پشت نیز ممکن است دچار گرفتگی شوند. گرفتگی شدید عضلات تنفسی منجربه تنفس مشکل برای بیماران می گردد. علائم و نشانه های کزاز در هر زمانی ( چند روز تا چند هفته ) بعد از صدمه ظاهر می شوند. دوره نهفتگی برای این بیماری بین ۵ روز تا ۱۵هفته می باشد. میانگین دوره نهفتگی ۷ روز می باشد.

● علل

باکتری عامل بیماری یا کلستریدیوم تتانی در خاک، غبار و مدفوع حیوانات یافت می شود. هنگامی که باکتری وارد زخم تازه عمیق می گردد اسپورهای باکتری یک سم قدرتمند به نام تتانواسپاسمین را تولید می نمایند. این سم بر عملکرد سیستم عصبی مناطق مختلف اثر می کند. این عملکرد سم باعث گرفتگی عضلانی ( شایعترین علامت تتانی ) می شود.

● چه زمانی به درمان کزاز نیازمندیم ؟

▪ وجود یک زخم عمیق و کثیف در حالی که شما حداقل در ۵ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید و یا وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نیستید.

▪ وجود هر گونه زخم در حالی که شما طی ۱۰ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید.

● غربالگری و تشخیص کزاز

پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانه هایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص می دهد. تست های آزمایشگاهی عموماً در تشخیص کزاز غیر مؤثر هستند.

● درمان

درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می باشد. هر چند ضد سم تنها می تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید. پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند.

همچنین تجویز واکسن کزاز، از عفونت آتی با کزاز جلوگیری می نماید. عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می باشد. داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می شوند که در این صورت شما نیازمند روش های حمایتی از مجاری هوایی می باشید.

اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علی رغم درمان منجر به مرگ می گردد. مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونت های تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می دهد. سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد. بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می گردند.

● پیشگیری از کزاز

شما از طریق ایمنی برعلیه سم می توانید از کزاز پیشگیری نمایید. اکثر موارد کزاز در افراد غیر ایمن و کسانی که دوزیادآرو کزاز را طی ۱۰ سال گذشته دریافت نکرده اند، رخ می دهد.

واکسن کزاز اغلب به عنوان جزئی از واکسن DPT (دیفتری، کزاز،سیاه سرفه) به کودکان تزریق می شود.

این تزریق فرد را در برابر سه بیماری، دیفتری ( عفونت تنفسی و گلو )، سیاه سرفه و کزاز ایمن می کند.

آخرین مدل این واکسن شامل دیفتری، شبه سم کزاز و سیاه سرفه بدون سلول می باشد. (DtaP)

DtaP شامل ۵دوز می باشد که به طور معمول در بازو یا ران اطفال تزریق می شود.

سنین تزریق واکسن عبارتند از : ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸-۱۵ ماهگی، ۶-۴ سالگی

بزرگسالان باید به صورت مرتب هر ۱۰ سال یک دوز واکسن یادآور کزاز تزریق نمایند. در صورت مسافرت های بین المللی بهتر است یک دوز جدید واکسن کزاز تزریق شود. در صورت وجود زخم کثیف یا عمقی اگر از آخرین دوز دریافتی واکسن ۵ سال گذشته باشد، لازم است یک دوز واکسن کزاز تزریق گردد. دوز یادآور واکسن کزاز به طور معمول همراه با دوز یادآور واکسن دیفتری به صورت واکسن نوع بالغین یا (Td ) تزریق می شود. ابتلا به کزاز منجر به ایجاد ایمنی در برابر بیماری نمی شود. بنابراین توصیه به واکسیناسیون جهت جلوگیری از عود مجددبیماری کاملاً منطقی به نظر می رسد. اگر دوران کودکی واکسن کزاز دریافت نکرده اید به پزشک مراجعه و واکسن نوع بالغین یا Td را تزریق نمائید.

● تمیز نگاه داشتن زخم

▪ ابتدا زخم را با آب تمیز بشوئید. زخم و اطراف آن را با یک صابون با دقت تمییز نمائید.

● توجه به منبع بیماری

زخمهای ناشی از سوزن یا دیگر برش های عمقی، گزیدگی حیوانات و به ویژه زخم ها کثیف شما را در گروه پر خطر برای ابتلا به عفونت کزاز قرار می دهد. در این صورت پزشک زخم شما را تمییز می نماید و پس از تجویز آنتی بیوتیک، دوز یادآور واکسن کزاز را به شما تزریق می نماید.

● مصرف آنتی بیوتیک

بعد از شستن و تمییز کردن زخم، یک لایه از آنتی بیوتیکهای ( کرم یا پماد) نظیر نئوسپورین یا پلی سپورین بر روی زخم قرار دهید. این آنتی بیوتیکها بهبود زخم را تسریع نمی کنند اما با مهار رشد باکتری ها و ایجاد مصونیت، بدن را در ترمیم زخم یاری می نمایند. برخی اجزاء در پمادها باعث ایجاد لکه های پوستی خفیف می شوند. در صورت بروز لکه های پوستی مصرف پماد را متوقف سازید.

● پوشش زخم

در معرض هوا بودن زخم به بهبودی آن کمک می نماید، اما پانسمان زخم را تمییز نگاه داشته و از ایجاد عفونت های مضر جلوگیری می کند. تاول های تخلیه شده باید تا زمان بهبود پانسمان شوند.

● تعویض پانسمان

پانسمان روزانه و در صورت مرطوب بودن سریعتر تعویض می شوند. در صورت حساسیت به برخی از باندها و چسب ها از گاز استریل و چسب های کاغذی استفاده شود.

يمن‌سازى زنان آبستن به‌منظور پيشگيرى کزاز نوزادان

۱. بايد تمام زنان آبستن غيرايمن را با تزريق دونوبت واکسن کزاز به‌فاصلهٔ چهار هفته واکسينه نمود. البته بايد برنامهٔ واکسيناسيون را طورى تنظيم کرد که دومين نوبت واکسن، حداقل به‌فاصلهٔ دوهفته قبل از زايمان، تزريق گردد تا فرصت براى توليد پادتن کافى وجود داشته باشد. درضمن جهت حصول ايمنى کامل در زنان آبستن توصيه شده است سومين نوبت واکسن را درخلال آبستنى بعدى تزريق نمايند. درصورتى که زنان آبستن، فقط دونوبت واکسن کزاز را دريافت نمايند، مقدار پادزهر (آنتى‌توکسيني) که در بدن آنها توليد مى‌شود، جهت پيشگيرى از بروز کزاز نوزادانى که تا چهل‌ماه بعد از آن متولد مى‌گردند، کافى خواهد بود.      

۲. در زنانى که از پيش عليه کزاز واکسينه نشده‌اند، بايد حداقل، ۵نوبت واکسن کزاز تزريق گردد. به اين ترتيب که نوبت اول، دوم و سوم، به‌نحوى که ذکر شد و نوبت چهارم و پنجم يا به‌فاصلهٔ يک سال يا درخلال آبستنى‌هاى بعدي، تزريق شود. زيرا طبق مطالعه‌هاى انجام‌شده اين پنج نوبت واکسن براى دوران آبستنى آنان کفايت مى‌نمايد. شايان ذکر است که طبق برنامهٔ ايمن‌سازى مصوب کميتهٔ کشورى ايمن‌سازي، در جمهورى اسلامى ايران، براى ايمن‌سازى زنان آبستن و زنان در سنين آبستني، از واکسن دوگانهٔ بزرگسالان استفاده مى‌شود.

پیشگیری از کزاز نوزادان توسط ایمنسازی زنان با شبه سم کزاز

برنامه مناسب برای محافظت نوزادان بر علیه بیماری کزاز از طریق ایمنسازی مادران آنها بستگی به سابقه ایمنسازی در بین زنان دارد. زمانی که زنان در سن باروری قبلا توسط واکسن شبه کزاز در دوران کودکی و یا بلوغ ایمن نشده‌اند استفاده از جدول واکسیناسیون شبه کزاز برای زنان در سنین باروری از بیشترین اهمیت برخوردار است. هرکشور بایستی گروه سنی زنان در سنین باروری را بر اساس الگوهای باروری محلی و وجود منابع تعیین کند. در آینده زنان بیشتری در سنین باروری مدرک دال بر دریافت واکسن کزاز در اوایل کودکی یا سنین مدرسه را دارا خواهند بود.

چه زمانی به درمان نیازمندیم؟

وجود یک زخم عمیق و کثیف در حالی که شما حداقل در 5 سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده‌اید و یا وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نیستید.

وجود هر گونه زخم در حالی که شما طی 10 سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده‌اید.

غربالگری و تشخیص

پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانه‌هایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص می‌دهد. تستهای آزمایشگاهی عموماً در تشخیص کزاز غیر مؤثر هستند.

درمان‌

درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می باشد. هر چند ضد سم تنها می تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید. پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند. همچنین تجویز واکسن کزاز، از عفونت آتی با کزاز جلوگیری می‌نماید. عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می‌باشد. داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می‌شوند که در این صورت شما نیازمند روشهای حمایتی از مجاری هوایی می‌باشید. درمان معمولا شامل سه حالت زیر است:

آزمونهای‌ تشخیصی‌ می‌توانند شامل‌ بررسیهای‌ خونی‌ و کشت‌ در آزمایشگاه‌ باشند.

بستری‌ شدن‌ در یک‌ اتاق‌ تاریک‌ و ساکت‌. درمان‌ ممکن‌ است‌ شامل‌ استفاده‌ از لوله‌های‌ تنفسی‌ ، تأمین‌ مایعات‌ داخل‌ وریدی‌ و داروها باشد.

جراحی‌ برای‌ برداشتن‌ بافت‌ دچار عفونت

اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علی رغم درمان منجر به مرگ می‌گردد. مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونتهای تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می‌دهد. سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد. بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می‌شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می‌گردند.

کزاز (Tetanus)

اپيدميولوژى

اپيدميولوژى تتانوس، با اينکه از طريق ايمونيزاسيون قابل پيشگيرى است، انتشار جهانى دارد. در ايالات متحده، اکثر موارد بيمارى در افراد مسنى که ايمنى‌زائى در آنها صورت نگرفته يا ناکامل صورت گرفته است و متعاقب جراحت‌هاى حاد مثل زخم نفوذي، خراشيدگي، يا پارگى به همراه تماس با خاک اتفاق مى‌افتد.

پاتوژنز

در شرايطى که پتانسيل اکسيداسيون - احياء پائين است، پس از آلوده شدن زخم با هاگ‌هاى کلستريديوم تتانى (Clostridium Tetani)، ارگانيسم شروع به رويش (Germinaion) و توليد سم مى‌نمايد. سم تتانواسپاسمين به جسم سلول عصبى منتقل مى‌شود و از طريق سيناپس به پايانه‌هاى پيش‌سيناپسى مى‌رود و رها شدن نوروترانسميترهاى مهارى را متوقف مى‌سازد. بر اثر افزايش ميزان تحريک نورون حرکتى آلفا در حين استراحت و کاهش مهار آن، رژيديته ايجاد مى‌شود.   

تظاهرات بالينى

ميانگين دوره کمون پس از جراحت ۷ روز است. اولين علائم کزاز افزايش تون عضلات ماستر (تريسموس يا قفل شدن فک) و پس از آن ديسفاژي، سفتي، يا درد گردن، شانه، و عضلات کمر است. انقباض عضلات صورت باعث ”خنده شيطانى“ (Risus Sardonicus) و انقباض عضلات پشت باعث کمانى شدن کمر (اُپيستوتونوس) مى‌شود. اسپاسم عضلانى ممکن است شديد و خطرناک باشد، ممکن است با کوچک‌ترين محرکى تحريک شود، و ممکن است تنفس را تهديد نمايد. تب مى‌تواند ايجاد بشود يا نشود؛ وضعيت هشيارى تغييرى نمى‌کند. درمورادى شديد بيماري، اختلال عملکرد اتونوم پديد مى‌آيد. عوارض آن عبارتند از: پنوموني، شکستگي، پارگى عضلات، ترومبوفلبيت وريدهاى عمقي، آمبولى ريومي، زخم بستر، و رابدوميوليز، کزاز نوزادى در کودکان به دنيا آمده از مادرانى که ايمنى‌زائى نشده‌اند و اقدامات غير استريل روى بند نافشان صورت گرفته است، اتفاق مى‌افتد.           

تشخيص

تشخيص کزاز بالينى است. غالباً نمى‌توان ارگانيسم را از زخم بيماران مبتلا به کزاز به‌دست آورد، و در عين حال ممکن است از زخم‌هاى بيماران غيرمبتلا به کزاز به‌دست بيايد.    

درمان

هدف درمان از بين بردن منبع سم، خنثى نمودن سموم غير متصل، پيشگيرى از اسپاسم‌هاى عضلاني، و فراهم نمودن اقدامات حمايتى (به‌ويژه تنفسي) تا بعد از بهبود از بيمارى است. بيماران را بايستى در يک اتاق آرام، تحت مراقبت‌هاى ويژه قرار داد. براى ريشه‌کن نمودن سلول‌هائى که در وضعيت نباتى هستند (Vegetative cells) و منبع سم مى‌باشند، از درمان آنتى‌بيوتيکى استفاده مى‌شود. توصيه به استفاده از پنى‌سيلين G (روزانه ۱۲-۱۰ ميليون واحد وريدى به‌مدت ۱۵ روز) شده هر چند ارزش آن به اثبات نرسيده است؛ برخى از متخصصين مترونيدازول (۵۰۰ ميلى‌گرم هر ۶ ساعت يا ۱ گرم هر ۱۲ ساعت، وريدي) را به‌علت تأثير ضد ميکروبى بالاى آن و ميزان بقاء به‌دست آمده بيشتر نسبت به پنى‌سيلين در يک مطالعه غير اتفاقى (Nonrandomized)، ترجيح مى‌دهند. براى درمان عفونت فعال ناشى از ساير ارگانيسم‌ها بايستى آنتى‌بيوتيک‌هاى اضافه‌تر ديگرى را به‌کار برد. براى خنثى نمودن سموم غير متصل و در گردش بايستى سريعاً از ايمونوگلوبولين انسانى کزاز (TIG) به‌صورت عضلانى و با دوز ۶۰۰۰-۳۰۰۰ واحد استفاده نمود. ايمونوگلوبولين‌هاى وريدى ذخيره شده مى‌توانند جايگزين TIG باشند. از ديازپام براى درمان اسپاسم‌هاى عضلانى استفاده مى‌شود و ممکن است به دوزهاى بالائى (روزانه ۲۵۰ ميلى‌گرم يا بيشتر) نياز باشد. در اسپاسم‌هاى شديد يا لارنگواسپاسم ممکن است نياز به تهويه مکانيکى و فلج درمانى با استفاده از داروهاى بلوک‌کننده عصبى عضلانى غير دپولاريزه‌کننده باشد. البته با توجه به فلج طولانى‌مدت پس از قطع درمان با اين داروها، بايستى روزانه نياز به ادامه فلج درمانى و وقوع اين عوارض را نسبت به هم ارزيابى نمود. درمان بهينه براى بيش‌فعالى سمپاتيک مشخص نيست؛ لابتالول، اسمولول، کلونيدين، مورفين سولفات، سولفات منيزيم تزريقي، و بى‌حسى مداوم اپى‌دورال يا نخاعى مورد استفاده قرار گرفته‌اند.   

بيماران را بايد فعالانه در برابر کزاز ايمن ساخت زيرا بيمارى طبيعى ايمنى را القاء نمى‌کند. رژيم پيشگيرى‌کننده از کزاز در بالغين ۳ دوز از توکسوئيد کزاز و ديفترى (Td) است که دومين دوز ۸-۴ هفته پس از دوز اول و سومين دوز ۱۲-۶ ماه پس از دوز دوم به‌صورت عضلانى تجويز مى‌شود. هر ۱۵ سال يک دوز يادآور مورد نياز است. در زخم‌هاى زير بايستى از Td استفاده نمود: ۱. وضعيت ايمنى‌زائى فرد نامشخص باشد، ۲. قبلاً کمتر از ۳ دوز گرفته باشد، ۳. از تجويز ۳ دوز پيش از ۱۰ سال گذشته باشد، ۴. بيمار سه دوز واکسن مايع (Nonandsorbed) دريافت کرده باشد. در زخم‌هاى عميق يا آلوده، اگر ۵ سال از آخرين واکسن گذشته باشد، يک يادآور زده مى‌شود. همچنين اگر وضعيت ايمونيزاسيون فرد نامشخص يا ناکامل باشد، براى ايمونيزاسيون فرد نامشخص يا ناکامل باشد، براى تمامى زخم‌ها (غير از زخم‌هاى تميز و کوچک) از TIG (۲۵۰ ميلى‌گرم عضلاني) استفاده مى‌شود. واکسن و TIG را بايستى با سرنگ‌هاى جداگانه و در محل‌هاى مختلف تزريق نمود.

وضعيت کزاز نوزادان در ايران

حذف کزاز نوزادان توسط سازمان جهانى بهداشت، مورد هدف قرار گرفته است و خوشبختانه سالهاست که کزاز نوزادى در جمهورى اسلامى ايران به مرحلهٔ ”حذف (Elimination)“ رسيده است.

در شروع برنامهٔ گسترش ايمن‌سازى در ايران در سال ۱۳۶۳ در يک بررسى خوشه‌اى که با همکارى سازمان جهانى بهداشت در سطح کشور انجام شد، پوشش واکسيناسيون کزاز در زنان سنين بارورى با دونوبت توکسوئيد کزاز، در روستاها %۵ و در شهرها ۳% بود، ولى با گسترش شبکه‌هاى بهداشتى درمان کشور و تقويت برنامهٔ گسترش ايمن‌سازى و تقويت نظام مراقبت و تصويب قانون ايمن‌سازى اجبارى زنان قبل از ازدواج ۱۳۶۸، پوشش ايمن‌سازى زنان، افزايش قابل توجهى يافت. از سال ۱۳۷۰ تاکنون (سال ۱۳۷۹) حتى يک مورد ابتلا به کزاز نيز در زنان سنين بارورى در کشور، گزارش نشده است.       

در بررسى خوشه‌اى که در سال ۱۹۹۷ توسط يونيسف به‌انجام رسيده، ميزان پوشش واکسيناسيون کزاز زنان در سنين بارورى ۷۷% گزارش شده که در زنان داراى کارت ايمن‌سازي، اين رقم ۵/۸۹% بوده است. براى حذف کزاز نوزادان در جمهورى اسلامى ايران سه راهکار اصلي، درنظر گرفته شده است:

۱. ايمن‌سازى زنان در سنين آبستنى با پوشش بالاتر از ۸۰% با تأکيد بر زنان آبستن   

۲. انجام زايمان بهداشتي

۳. تعيين مناطق پرخطر و انجام فعاليت‌هاى اصلاحى يعنى ايمن‌سازى زنان سنين آبستن، ازجمله بسيج امکانات جهت واکسيناسيون دوگانهٔ بزرگسالان در اينگونه مناطق        

در برنامهٔ حذف، کودکى که در دو روز اول زندگى قادر به مکيدن و گريستن است، ولى در فاصلهٔ۳ تا ۲۸ روزگى ديگر قادر به مکيدن نباشد، يا ماهيچه‌هاى او منقبض شده، يا دچار تشنج شود، يا هر دو حالت فوق پيش آيد، يا اينکه تشخيص کزاز در بيمارستان داده شده باشد، مورد قطعى (Confirmed case) تلقى مى‌گردد. در اين تعريف، تشخيص کزاز بکلى بالينى است و به‌تأييد آزمايشگاهي، نيازى ندارد و لازم است بعد از تشخيص بالينى با سريعترين وسيلهٔ ممکن (تلفن، فاکس و...) به مرکز بهداشت شهرستان و ازآنجا به مرکز بهداشت استان (يا دانشگاه علوم پزشکى مربوطه) و ازآنجا نيز به ادارهٔ کل پيشگيرى و مبارزه با بيمارى‌ها گزارش شود. علاوه بر آن کزاز نوزادان، در رديف بيمارى‌هايى است که بايد مورد ”صفر“ آن نيز گزارش گردد. يعنى با انجام مراقبت فعال هفتگى و بررسى بيمارستان‌ها وجود يا عدم موارد کزاز در طول ماه، گزارش شود. با توجه به نکته‌هاى فوق، مشاهده مى‌شود که با تلاش پيگير تمام رده‌هاى مسؤول، خوشبختانه کزاز نوزادان در کشورمان در مرحلهٔ حذف، قرار دارد.

تحقیق درباره کزاز

          کزاز یک بیماری باکتریایی جدی است که منجر به سفتی عضلات جونده دیگر عضلات می شود. بیماری منجر به گرفتگی عضلانی شدید و مشکل تنفسی و نهایتاً مرگ می گردد.       

کزاز یک بیماری باکتریایی جدی است که منجر به سفتی عضلات جونده دیگر عضلات می شود. بیماری منجر به گرفتگی عضلانی شدید و مشکل تنفسی و نهایتاً مرگ می گردد. یک زخم، پارگی یا دیگر زخم ها منجر به یک عفونت کزاز تولید کننده سم در افراد غیر ایمن می شود.

اسپور باکتری کزاز، کلستریدیوم تتانی، معمولاً در خاک دیده می شود. در صورت قرار گرفتن باکتری در یک زخم ، تولید سم کرده که با عملکرد اعصاب و عضلات تداخل می نماید.

درمان در استرس ، کم اثر و ناکارا می باشد. کزاز ممکن است علیرغم درمان، کشنده باشد. در ایالات متحده با حدود ۱۰۰مورد بروز سالانه بیماری جزء بیماری های نادر محسوب می شود. یک تعداد کمی از بیماران نهایتاً می میرند. بهترین راه مقابله با کزاز پیشگیری است.

● علائم و نشانه ها کزاز

▪ سفتی فک ، گردن و دیگر عضلات

▪ تحریک پذیری

▪ گرفتگی عضلات جونده، گردن و دیگر عضلات

▪ تب

وقتی که سم به اعصاب انتشار می یابد، عضلات صورت و فک دچار گرفتگی های شدید

می شوند. به همین علت یکی از مشکلات شایع قفل شدن فک است. همچنین گرفتگی عضلات گردن، بلع مشکل و تحریک پذیری نیز رخ می دهد.

بعلاوه عضلات قفسه سینه ، شکم و پشت نیز ممکن است دچار گرفتگی شوند. گرفتگی شدید عضلات تنفسی منجربه تنفس مشکل برای بیماران می گردد. علائم و نشانه های کزاز در هر زمانی ( چند روز تا چند هفته ) بعد از صدمه ظاهر می شوند. دوره نهفتگی برای این بیماری بین ۵ روز تا ۱۵هفته می باشد. میانگین دوره نهفتگی ۷ روز می باشد.

● علل

باکتری عامل بیماری یا کلستریدیوم تتانی در خاک، غبار و مدفوع حیوانات یافت می شود. هنگامی که باکتری وارد زخم تازه عمیق می گردد اسپورهای باکتری یک سم قدرتمند به نام تتانواسپاسمین را تولید می نمایند. این سم بر عملکرد سیستم عصبی مناطق مختلف اثر می کند. این عملکرد سم باعث گرفتگی عضلانی ( شایعترین علامت تتانی ) می شود.

● چه زمانی به درمان نیازمندیم ؟

▪ وجود یک زخم عمیق و کثیف در حالی که شما حداقل در ۵ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید و یا وضعیت واکسیناسیون خود مطمئن نیستید.

▪ وجود هر گونه زخم در حالی که شما طی ۱۰ سال گذشته دوز یادآور کزاز را دریافت نکرده اید.

● غربالگری و تشخیص

پزشک کزاز را براساس معاینه فیزیکی و علائم و نشانه هایی نظیر اسپاسم عضلانی، گرفتگی و درد تشخیص می دهد. تست های آزمایشگاهی عموماً در تشخیص کزاز غیر مؤثر هستند.

● درمان

درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می باشد. هر چند ضد سم تنها می تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید. پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند.

همچنین تجویز واکسن کزاز، از عفونت آتی با کزاز جلوگیری می نماید. عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می باشد. داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می شوند که در این صورت شما نیازمند روش های حمایتی از مجاری هوایی می باشید.

اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علی رغم درمان منجر به مرگ می گردد. مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونت های تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می دهد. سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد. بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می گردند.

● پیشگیری

شما از طریق ایمنی برعلیه سم می توانید از کزاز پیشگیری نمایید. اکثر موارد کزاز در افراد غیر ایمن و کسانی که دوزیادآرو کزاز را طی ۱۰ سال گذشته دریافت نکرده اند، رخ می دهد.

واکسن کزاز اغلب به عنوان جزئی از واکسن DPT (دیفتری، کزاز،سیاه سرفه) به کودکان تزریق می شود.

این تزریق فرد را در برابر سه بیماری، دیفتری ( عفونت تنفسی و گلو )، سیاه سرفه و کزاز ایمن می کند.

آخرین مدل این واکسن شامل دیفتری، شبه سم کزاز و سیاه سرفه بدون سلول می باشد. (DtaP)

DtaP شامل ۵ دوز می باشد که به طور معمول در بازو یا ران اطفال تزریق می شود.

سنین تزریق واکسن عبارتند از : ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی، ۱۸-۱۵ ماهگی، ۶-۴ سالگی

بزرگسالان باید به صورت مرتب هر ۱۰ سال یک دوز واکسن یادآور کزاز تزریق نمایند. در صورت مسافرت های بین المللی بهتر است یک دوز جدید واکسن کزاز تزریق شود. در صورت وجود زخم کثیف یا عمقی اگر از آخرین دوز دریافتی واکسن ۵ سال گذشته باشد، لازم است یک دوز واکسن کزاز تزریق گردد. دوز یادآور واکسن کزاز به طور معمول همراه با دوز یادآور واکسن دیفتری به صورت واکسن نوع بالغین یا (Td ) تزریق می شود. ابتلا به کزاز منجر به ایجاد ایمنی در برابر بیماری نمی شود. بنابراین توصیه به واکسیناسیون جهت جلوگیری از عود مجددبیماری کاملاً منطقی به نظر می رسد. اگر دوران کودکی واکسن کزاز دریافت نکرده اید به پزشک مراجعه و واکسن نوع بالغین یا Td را تزریق نمائید.

● تمیز نگاه داشتن زخم

▪ ابتدا زخم را با آب تمیز بشوئید. زخم و اطراف آن را با یک صابون با دقت تمییز نمائید.

● توجه به منبع بیماری

زخمهای ناشی از سوزن یا دیگر برش های عمقی، گزیدگی حیوانات و به ویژه زخم ها کثیف شما را در گروه پر خطر برای ابتلا به عفونت کزاز قرار می دهد. در این صورت پزشک زخم شما را تمییز می نماید و پس از تجویز آنتی بیوتیک، دوز یادآور واکسن کزاز را به شما تزریق می نماید.

● مصرف آنتی بیوتیک

بعد از شستن و تمییز کردن زخم، یک لایه از آنتی بیوتیکهای ( کرم یا پماد) نظیر نئوسپورین یا پلی سپورین بر روی زخم قرار دهید. این آنتی بیوتیکها بهبود زخم را تسریع نمی کنند اما با مهار رشد باکتری ها و ایجاد مصونیت، بدن را در ترمیم زخم یاری می نمایند. برخی اجزاء در پمادها باعث ایجاد لکه های پوستی خفیف می شوند. در صورت بروز لکه های پوستی مصرف پماد را متوقف سازید.

● پوشش زخم

در معرض هوا بودن زخم به بهبودی آن کمک می نماید، اما پانسمان زخم را تمییز نگاه داشته و از ایجاد عفونت های مضر جلوگیری می کند. تاول های تخلیه شده باید تا زمان بهبود پانسمان شوند.

● تعویض پانسمان

پانسمان روزانه و در صورت مرطوب بودن سریعتر تعویض می شوند. در صورت حساسیت به برخی از باندها و چسب ها از گاز استریل و چسب های کاغذی استفاده شود.

تحقیق درباره واکسن کزاز

واکسن کزاز اغلب به عنوان جزئی از واکسن سه‌گانه DPT (دیفتری، کزاز،سیاه سرفه) به کودکان تزریق می‌شود. این تزریق فرد را در برابر سه بیماری، دیفتری ( عفونت تنفسی و گلو )، سیاه سرفه و کزاز ایمن می‌کند. آخرین مدل این واکسن شامل دیفتری، شبه سم کزاز و سیاه سرفه بدون سلول می‌باشد (DtaP) و آنهم شامل 5 دوز می‌باشد که بطور معمول در بازو یا ران اطفال تزریق می‌شود.

پیشگیری از کزاز

اکثر موارد کزاز در افراد غیر ایمن و کسانی که دوز یادآرو کزاز را طی 10 سال گذشته دریافت نکرده‌اند، رخ می‌دهد. به منظور حفاظت از بیماری کزاز دو گونه آمادگی ضروری می‌باشد:

تزریق واکسن کزاز طبق برنامه کشوری که یک عامل مصونسازی موثر در بین کودکان و همچنین زنان در سنین حاملگی است. یکی از مهمترین روشهای حفاظت جامعه برعلیه بیماری کزاز ، حفظ سطح ایمنی عمومی ، انجام ایمن‌سازی عادی پیش از وقوع بلایا و همچنین پاکیزه نمودن اولیه و کافی جراحات و زخمها می‌باشد، چنانچه در بیماریهایی که دارای جراحات باز می‌باشند، رعایت سطح کامل ایمنی نگردد، واکسن کزار یک روش پیشگیری موثر بشمار خواهد رفت.

در مورد آمادگی دوم ، آنتی‌توکسین کزاز (ایمونوگلوبولین کزاز TIG) باید بطور مجزا و تحت نظر پزشک به بیماران مجروحی که طی 10 سال گذشته واکسن کزاز دریافت نکرده‌اند، تجویز گردد. افزایش فوق العاده بیماری کزاز معمولا" پس از بروز بلایای طبیعی رخ نمی‌دهد، بنابراین واکسیناسیون عمومی جامعه بر علیه بیماری کزاز ضروری نبوده و تصور نمی‌شود که در کاهش بیماری مصدومان موثر باشد. واکسیناسیون عمومی ممکن است در کمپها و اردوگاههای منطقه و جهت تعداد بیشماری از کودکان برعلیه بیماری سرخک ، سیاه سرفه ، و احتمالا" پولیو و دیفتری توصیه می‌گردد.

برنامه تزریق واکسن کزاز

سنین تزریق واکسن بطور عادی طبق برنامه کشوری عبارتند از : 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 18-15 ماهگی، 6-4 سالگی و بزرگسالان باید به صورت مرتب هر 10 سال یک دوز واکسن یادآور کزاز تزریق نمایند.

در صورت وجود زخم کثیف یا عمقی اگر از آخرین دوز دریافتی واکسن 5 سال گذشته باشد، لازم است یک دوز واکسن کزاز تزریق گردد. دوز یادآور واکسن کزاز به طور معمول همراه با دوز یادآور واکسن دیفتری به صورت واکسن نوع بالغین یا (Td) تزریق می‌شود.

ابتلا به کزاز منجر به ایجاد ایمنی در برابر بیماری نمی‌شود. بنابراین انجام واکسیناسیون جهت جلوگیری از عود مجدد بیماری یکماه بعد از بهبودی توصیه می‌شود.

در صورت مسافرتهای بین المللی بهتر است یک دوز جدید واکسن کزاز تزریق شود.

برنامه ایمن‌سازی جهت پیشگیری از کزاز در زخمها

در این برنامه بر اساس نوع زخم (تمیز یا کثیف) واکسن تجویز می‌شود.

در زخمهای تمیز: اگر واکسیناسیون مرتب انجام شده باشد یعنی بیش از 10 سال از دریافت آخرین دوز نگذشته باشد چیز خاصی لازم نیست. ولی اگی بیش از 10 سال باشد، فقط واکسن کزاز تزریق می‌شود.

در زخمهای کثیف: اگر بیش از 5 سال از آخرین واکسن فرد گذشته باشد، هم باید واکسن کزاز و هم ایمونوگلوبولین کزاز TIG دریافت نماید که این سرم ضد سم کزاز می‌باشد. زخمهای کثیف یا آلوده، به زخمهای آلوده به کثافت، مدفوع، خاک یا بزاق، زخمهای ناشی از سوراخ‌شدگی، کندگی، زخمهای ناشی از گلوله، له‌شدگی، سوختگی یا یخ‌زدگی اطلاق می‌شود.

در مورد واکسن کزاز هم، معمولا واکسن دوگانه (کزاز-دیفتری)، به واکسن کزاز تنها، ارجح است. معمولا در افراد زیر 7 سالگی، واکسن سه گانه و بالای 7 سال، واکسن دوگانه تجویز می‌شود.

مراقبتهای بهداشتی برای مصونیت از کزاز

تمیز نگاه داشتن زخم

ابتدا زخم را با آب تمیز بشوئید. زخم و اطراف آن را با یک صابون با دقت تمیز نمائید.

توجه به منبع بیماری

زخمهای ناشی از سوزن یا دیگر برشهای عمقی، گزیدگی حیوانات و به ویژه زخمهای کثیف شما را در گروه پرخطر برای ابتلا به عفونت کزاز قرار می‌دهد. در این صورت پزشک زخم شما را تمیز می‌نماید و پس از تجویز آنتی‌بیوتیک، دوز یادآور واکسن کزاز را به شما تزریق می‌نماید.

مصرف آنتی‌بیوتیک

بعد از شستن و تمیز کردن زخم، یک لایه از آنتی‌بیوتیکهای ( کرم یا پماد) نظیر نئوسپورین یا پلی‌سپورین بر روی زخم قرار دهید. این آنتی‌بیوتیکها بهبود زخم را تسریع نمی‌کنند اما با مهار رشد باکتریها و ایجاد مصونیت، بدن را در ترمیم زخم یاری می‌نمایند. برخی اجزاء در پمادها باعث ایجاد لکه‌های پوستی خفیف می‌شوند. در صورت بروز لکه‌های پوستی مصرف پماد را متوقف سازید.

پوشش زخم

در معرض هوا بودن زخم به بهبودی آن کمک می‌نماید، اما پانسمان زخم را تمیز نگاه داشته و از ایجاد عفونتهای مضر جلوگیری می‌کند. تاولهای تخلیه شده باید تا زمان بهبود پانسمان شوند.

تعویض پانسمان

پانسمان روزانه و در صورت مرطوب بودن سریعتر تعویض می‌شوند. در صورت حساسیت به برخی از باندها و چسبها از گاز استریل و چسبهای کاغذی استفاده شود.

عواقب بیماری کزاز

اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علیرغم درمان منجر به مرگ می‌گردد. مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونتهای تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می‌دهد. سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد. بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می‌شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می‌گردند. پس اگر دوران کودکی واکسن کزاز دریافت نکرده‌اید به پزشک مراجعه و واکسن نوع بالغین یا Td را تزریق نمائید.

عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می‌باشد. درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می‌باشد. هر چند ضد سم تنها می‌تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید. داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می‌شوند که در این صورت نیاز به روشهای حمایتی از مجاری هوایی وجود دارد. پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی‌بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند.

تحقیق درباره نحوه استفاده از ظروف يكبار مصرف

ظروف يكبار مصرف موجود در سطح جامعه از انواع مختلف مواد پليمري توليد شده و در صورتي كه توليد كنندگان و مصرف كنندگان اين ظروف از آگاهي لازم برخوردار باشند استفاده از آنها بلامانع مي باشد .

توليد كنندگان ظروف لازم است شرايط بهداشتي را رعايت نموده و از مواد اوليه مصرفي Food Grade در خط توليد استفاده نمايند و نير جنس ظروف را در كف ظرف با علامت اختصاري جهت تعيين نوع كاربرد براي مصرف كنندگان مشخص نمايند و مصرف كنندگان نيز بايد به نوع مصرف و كاربرد ظروف بر اساس علامت اختصاري درج شده بر روي آن توجه داشته باشند .

برخي از نكات مهم در استفاده از اين ظروف عبارتند از :

1-ظروف پلي اتيلن سفيد رنگ جهت بسته بندي و نگهداري روغن ، سركه ، محصولات لبني (شير ، دوغ و ماست ) و مواد غذايي گرم و مرطوب مناسب است .

2-ظروف پروپيلن سفيد رنگ جهت بسته بندي محصولات لبني (ماست ، خامه ، پنير ) و مواد غذايي گرم و مرطوب مناسب است .

3- ظروف پلي استايرن فوم دار ( با علامت اختصاري EPS) و ظروف پلي استايرن سفيد رنگ (با علامت اختصاري HIPS) براي مواد غذايي گرم و مرطوب قابل استفاده مي باشند ليكن استفاده از اين ظروف براي نگهداري و جابجايي مواد غذايي مانند پيتزا (دماي 120 درجه سانتي گراد ) غير مجاز مي باشد .

4-ظروف پلي استايرني بيرنگ و شفاف (با علامت اختصاري GPPS) فقط جهت نوشيدني هاي سرد مناسب مي باشند و استفاده از آن براي مواردي كه دماي محتواي ظروف بيش از 65 درجه سانتي گراد بوده و يا اينكه لايه خارجي مواد غذايي محتواي آن چربي باشد كه در تماس با ظرف قرار مي گيرد ممنوع مي باشد .

 مقدمه :

اينكه غذا در زندگي ما نقش مهمي را ايفا مي كند ، بخشي طولاني ( به قدمت تاريخ ) است . بشر از اولين لحظه اي كه پا بر عرصه وجود گذاشت براي بدست آوردن غذا تلاش كرده و زندگيش را بر پايه آن بنا كرده است . غذا خوردن بخش زيادي از ساعت هاي كار يك جامعه انساني را به خود اختصاص مي دهد .

غذا خوردن در ميهماني ها و مجالس عروسي و عزا انسان را ساعتي دور هم جمع مي كند ، همچنين غذا بخش زيادي از هزينه خانواده را در بر مي گيرد .

مقدار مواد غذايي در انواع غذاها متفاوت است و هر كدام اعمال ويژه اي را انجام مي دهد .

مواد غذايي موجود در غذا عبارتند از : كربوهيدرات ها ، پروتئين ها ، چربيها ، ويتامين ها، مواد معدني و آب

كربوهيدرات : در غلات ،‌حبوبات ، سيب زميني ، ميوه ها ، سبزي ها و شيريني ها وجود دارد .

پروتئين : در گوشت ، حبوبات ،‌لبنيات ،‌تخم مرغ ، مغزهاي روغني موجود است .

چربي : در كره ، مواد غذايي با چربي مفيد مثل ماهي موجود است .

چگونه كدبانوي منزل مي تواند ارزش غذايي مواد را حفظ كند ؟

هر يك از مواد غذايي داراي خاصيتهايي هستند كه ممكن است در زمان پخت اين خاصيتها را از دست بدهند . با چند راهكار ساده مي توان ارزش غذايي مواد را تا حد زيادي حفظ كرد :

- براي پختن مواد گوشتي بهتر است از دستگاه زودپز استفاده شود . اگر زودپز نداريد گوشت را با آب كم و شعله كم بپزيد .

- گوشت سفيد مثل گوشت مرغ و ماهي از گوشت قرمز بهتر است .

- در پختن مواد گوشتي بهتر است چربيهاي سفيد آن تا حد امكان جدا شود . بهتر است پوست مرغ قبل از پختن كنده شود ،‌چون بسيار چرب و مضر است .

- بهتر است از سرخ كردن مواد غذايي خودداري شود .

در صورت نياز بهتر است از روغنهاي مخصوص سرخ كردني استفاده كنيد . بايد توجه داشت كه هيچ گاه روغن خيلي داغ نشود ، در روغني كه زياد داغ شده و يا دود از آن بلند مي شود ، سمومي به وجود مي آيند كه مصرف آنها براي بدن بسيار خطرناك است .

- روغني كه براي پختن غذا استفاده مي شود ، بهتر است روغن مايع باشد .

- نانهاي سبوس دار از بقيه نانها بهتر هستند . بنابراين نان بربري ،‌سنگك و نان جو مفيد تر از نانهاي ديگرند .

- سعي كنيد برنج را به صورت كته مصرف كنيد .

- طوري برنامه ريزي كنيد كه در غذا از مواد مختلفي استفاده شود ،‌مثلاً به جاي مصرف پلوي ساده از پلو مخلوط با مواد غذايي مثل عدس ،‌ماش ،‌لوبيا ،‌باقلا ،‌شويد ،‌پيازچه ، هويج ، نخود سبز و .. استفاده كنيد .

- ميوه و سبزيهايي كه پوست آنها قابل خوردن است ( در صورتي كه از سلامت و بهداشت آن مطمئن هستيد ) با پوست مصرف كنيد .

- هر ميوه يا سبزي كه پوست كنده مي شود نبايد در تماس با هوا قرار گيرد ، بلكه بايد به سرعت مصرف شود .

- سيب زميني پوست كنده را براي نگهداري بايد داخل آب انداخت . تا حد امكان بايد سبزيها را به صورت خام و تازه مصرف كرد . سبزيها را بايد قبل از خرد كردن به خوبي شست ،‌چون اگر سبزي خرد شده شسته شود ويتامين هاي خود را از دست مي دهد .

- اگر غذاهايي كه با سبزي درست مي شوند دوبار گرم شوند ويتامين هاي خود را از دست مي دهند ،‌بنابراين بهتر است غذاهاي سبزي دار براي يك وعده تهيه شوند .

براي پختن سبزيها بايد به چند نكته توجه كرد :‌

1 – بهتر است ابتدا آب را جوش آورده ،‌بعد سبزي را به آن اضافه كنيد و آن را بيشتر از 20 دقيقه نپزيد .

2 - در ظرف غذا را بپوشانيد .

3 - براي پختن سبزي از آب كم استفاده كنيد .

4 - آبي را كه از پختن سبزي باقي مي ماند بايد به غذا اضافه و مصرف كرد .

اصولي كه كدبانوي منزل بايد براي نگهداري مواد غذايي رعايت كند

به طور كلي مواد غذايي از نظر فساد پذيري به سه دسته تقسيم مي شوند :

1 – مواد غذايي كه خيلي زود فاسد مي شوند . مثل گوشت ، مرغ ،‌ماهي ،‌تخم مرغ و .. بايد فقط مدتي كوتاه و آن هم در يخچال نگهداري شوند .

2 - مواد غذايي نيمه فساد پذير مانند سبزي ها و ميوه ها كه مي توان آنها را در هواي خنك و خارج از يخچال براي مدت كوتاهي نگهداري كرد ، اما در هواي گرم حتماً‌ بايد در يخچال نگهداري شوند .

3 - مواد غذايي دير فساد مانند حبوبات و دانه هاي خشك غلات ( گندم و برنج و .. )‌كه مي توان آنها را براي مدت طولاني در هواي معمولي و خشك نگهداري كرد . به طور كلي هر چه ماده غذايي كم آب تر و با چربي كمتر باشد ديرتر فاسد مي شود . نگهداري سالم مواد غذايي مجموعه فرآيند هاي بسيار مهم است ؛‌كه موجب مي شود غذا سالم و با كيفيت خوب مورد مصرف قرارگيرد

پس براي سالم ماندن غذاها بايد به نكات زير توجه كرد :

براي نگهداري ميوه ها در يخچال بايد توجه داشت هوا در اطراف همه قسمتهاي ميوه جريان پيدا كند ،‌بنابراين نبايد ميوه ها را در يخچال داخل نايلون گذاشت .

براي نگهداري سبزيها ابتدا آن را پاك كنيد و بشوييد ،‌سپس آنها را لاي يك پارچه تميز بپيچيد و بعد داخل يخچال بگذاريد .

براي نگهداري غذاي پخته در يخچال نبايد از ظرفهاي بزرگ استفاده كرد ، چون وسط غذا ديرتر سرد مي شود و ميكروبها مي توانند در آن قسمت رشد كنند . بايد توجه كرد كه حتي داخل يخچال هم روي ظرف غذا پوشيده باشد .

مواد غذايي خشك مثل گندم ، برنج ،‌حبوبات و را مي توان در دماي معمولي نگهداري كرد ، اما قبل از انبار كردن بايد دقت كرد حشره يا كپك نداشته باشند .

نور آفتاب مي تواند بعضي از مواد غذايي را فاسد يا بي اثر كند ، از قرار دادن روغن مايع ،‌آب ليمو ،‌سيب زميني و پياز در مقابل آفتاب خودداري كنيد .

محل نگهداري نان و بيسكوييت بايد خشك و بدون رطوبت باشد ،‌چون ممكن است روي آنها كپك رشد كند .

ترشي ها را نبايد در ظرفهاي فلزي نگهداري كرد .

روغن از جمله موادي است كه در شرايط گرم و نامناسب دچار فساد شيميايي و اصطلاحاً‌ تند مي شود .

مواد غذايي هم كه در تهيه آنها از روغن استفاده مي شود به افزايش دما حساس هستند . بنابراين بايد در محل دور از نور ، خنك و خشك نگهداري شوند . مثل انواغ مغزها و دانه ها ،‌كيك ها و كلوچه ها ، شكلات و شيريني خشك ،‌كشك و پنيرهاي محلي كم آب و پرچرب ،‌بلغور شير و ...

از نگهداري غذا در ظروفي كه قبلاً غذاها در آن ترشيده و كپك زده است ، يا مواد شيميايي در آن نگهداري شده پرهيز كنيد .

از تميزي محلي كه غذا را قبل از پخت آماده سازي مي كنيد ظروف ، قابلمه ها و كاردها و قاشق اطمينان حاصل كنيد .

غذاها را هيچ گاه به مدت طولاني نگهداري نكنيد . اگر ظاهر بدي پيدا كرد و يا بوي بدي داشت يا فاسد شده بود ،‌حتماً‌ آن را دور بريزيد .

ميوه فاسد خيلي زود آلودگي را به ميوه هاي مجاور خود و نيز فضاي يخچال انتقال مي دهد ،‌ بنابراين بايد ميوه هاي فاسد را جدا كرد .

روشهاي جلوگيري از فساد مواد غذايي كه كدبانوي منزل بايد انجام دهد :‌

به طور كلي در هر ماده غذايي بعضي ميكروبها به طور طبيعي يافت مي شوند ، كه در شرايط مناسب توانايي رشد و تكثير مي يابند و در نهايت موجب فساد و از بين رفتن ماده غذايي مي شوند . براي از بين بردن يا غير فعال كردن اين ميكروبها در غذاهاي مختلف ، شيوه هاي متفاوتي وجود دارد كه به آساني قابل دسترسي است .

o يكي از مهمترين راههاي جلوگيري از فساد مواد غذايي ، سرد كردن آن است . سرما ميكروبها را نمي كشد ، اما رشد آنها را كند يا متوقف مي كند و با حذف سرما ، ميكروبها دوباره در غذا فعال خواهند شد .

o استفاده از يخچال براي نگهداري كوتاه مدت غذاها مناسب است . اما براي نگهداري طولاني مدت بايد غذاها را منجمد ( فريز )‌كرد درجه حرارت يخچال بايد بين 4 تا 8 درجه سانتي گراد ( با توجه به فصل ) باشد . اما فريز كردن نيازمند برودت زير 10 درجه سانتيگراد است . بهترين درجه سرماي داخل فريز 12 تا 18 درجه سانتي گراد مي باشد

o يكي ديگر از راههاي جلوگيري از فساد ماده غذايي گرماست . بر اثر حرارت هاي بالا مثل جوشاندن و پختن غذا ميكروبها از بين مي روند . در صنعت مهمترين روشهاي حرارتي نگهداري مواد غذايي پاستوريزه كردن و استريل كردن است . در روش پاستوريزه ميكروبهاي موجود به طور صد در صد از بين نمي روند ؛‌به همين دليل فرآورده هاي پاستوريزه را بايد در يخچال نگهداري كرد ، اما استريل كردن صد در صد ميكروبها را از بين مي برد و در نتيجه ماده غذايي براي مدت طولاني قابل نگهداري است .

o استفاده از روشهاي حذف آب مثل خشك كردن يا غليظ كردن (‌مثل تهيه مربا ) كه در مورد سبزي ها و ميوه ها استفاده مي شود نيز از شيوه هاي نگهداري محسوب مي شوند . نبود آب در ماده غذايي مانع از رشد ميكروبها و فساد ماده غذايي مي شود .

o يكي ديگر از شيوه هاي نگهداري ماده غذايي كه علاوه بر جلوگيري از فساد ماده غذايي نياز به يخچال را كم و حمل و نقل آن را آسان مي سازد ، كنسرو كردن ماده غذايي است .

o روشهاي ديگري مثل نمك سود كردن ،‌دود دادن ، استفاده از مواد نگهدارنده و يا پرتوها نيز در صنايع نگهداري مواد غذايي مورد استفاده قرار مي گيرد .

o در تهيه مربا و رب ، حرارت موجب كشته شدن ميكروها مي شود و نيز به علت غليظ بودن ،‌محيط براي رشد ميكروب مناسب نيست ، اما نگهداري بعدي آن نيز نيازمند توجه است .

o درست كردن شوري و ترشي هم يك راه نگهداري مواد غذايي محسوب مي شود . چون ميكروبها در محيط هاي نمكي و اسيدي زياد رشد نمي كنند .

در هنگام خريد مواد غذايي كدبانوي منزل بايد چه اصولي را رعايت كند ؟

به طور كلي خريد مواد غذايي بايد تابع اصول خاصي باشد تا سلامت افراد خانواده را به خطر نياندازد .

· هميشه مواد غذايي خود را از فروشگاهها و مغازه هاي معتبر و نه از دستفروشان تهيه كنيد .

· اگر ماده غذايي مورد نظر مشمول اخذ پروانه بهداشتي است ،‌حتماً‌ به داشتن پروانه بهداشتي ماده غذايي و نيز مشخصات بر چسب آن دقت كامل كنيد و اگر مشخصات ماده غذايي كامل نبود از خريد آن خودداري كنيد .

· موقع خريد مواد غذايي بسته بندي دقت كنيد بسته بندي ماده غذايي سالم باشد ،‌مثلاً‌ پاكت شير ،‌پارگي نداشته باشد و يا قوطي كنسرو له شدگي ، زنگ زدگي و بادكردگي نداشته باشد .

· دقت كنيد ماده غذايي در هنگام خريد طبق توصيه هاي روي بر چسب در شرايط مناسب نگهداري شده باشد ،‌مثلاً‌ اگر روي بطري روغن مايع عبارت « دور از نور خورشيد نگهداري شود » باشد ، زمان خريد به اين نكته توجه كنيد .

· دقت كنيد ماده غذايي در هنگام خريد تغيير ماهيت نداده باشد ،‌مثلاً‌ آب ليمو تيره نشده باشد و يا سس مايونز دو قسمتي نباشد .

· اقلام فاسد شدني مثل شير ، سبزي و ... را روزانه يا روز در ميان تهيه كنيد .

· اگر مي خواهيد نان داغ را داخل بسته نايلوني قرار دهيد اول آن را خنك كنيد ، زيرا در غير اين صورت ، نان داغ داخل نايلون ايجاد رطوب كرده ( اصطلاحاً‌ عرق مي كند ) و ممكن است در مدت نگهداري كپك بزند .

· از خريد مواد غذايي مثل رب ، ترشي ، خيار شور و به صورت فله خودداري كنيد ، چون اين محصولات محل توليد و تاريخ مصرف و انقضاي مشخصي ندارند و ممكن است سلامت شما را به خطر بيندازند .

· مواد خوراكي و آشاميدني تاريخ گذشته را اصلاً‌ مصرف نكنيد .

دقت كنيد كه بر چسب روي مواد غذايي بسته بندي شامل اين موارد باشد :

1 - شماره پروانه ساخت اخذ شده از وزارت بهداشت و درمان

2 - ذكر نوع محصول مثلاً ماست كم چرب ،‌آب پرتقال و ..

3 - ذكر نام تجاري محصول

4- ذكر حجم يا وزن محصول

5 - ذكر تركيبات به كار رفته در محصول

6 - نشاني و شماره تلفن كارخانه يا دفتر مركزي

7 - شماره سري ساخت

8 – تاريخ توليد و انقضاء‌

9 – ذكر موارد منع مصرف در صورت لزوم « مثلاً مصرف براي كودكان زير سه سال ممنوع »

10 - ذكر نحوه مصرف در صورت لزوم « مثلاً قبل از مصرف 20 دقيقه بجوشانيد . »‌

11 – شرايط نگهداري

12 - ذكر جمله ساخت ايران

آشنايي با اصول تهيه لبنيات ، گوشت ، سبزي ، تخم مرغ و ميوه ها براي خانواده

لبنيات :

o در هنگام خريد شير و لبنيات به نكات ذيل توجه كنيد :‌

شير سالم طعم مطبوعي دارد ، كمي شيرين است و رنگ سفيد مايل به زرد دارد و يكي از غذاهاي بسيار مفيد است .

خطر آلودگي در شير خام بيشتر است . بنابراين در صورت خريد شير خام مي توان با اضافه كردن مقداري آب آن را 10 دقيقه جوشاند .

o شيري براي خريداري مناسب است كه پاستوريزه يا استرليزه شده باشد . در اين روشها با استفاده از حرارت ميكروبهاي شير از بين مي روند . شير پاستوريزه را تا دو روز مي توان در يخچال نگه داشت ، اما بيرون از يخچال زود فاسد مي شود ، ولي شير استرليزه حتي در خارج از يخچال چندين ماه سالم مي ماند به شرط آنكه بسته آن سالم بماند .

o پنير تازه مي تواند تب مالت را به انسان منتقل كند ،‌ بنابراين نبايد پنير تازه مصرف كرد . اگر پنيري كه خريده ايد تازه باشد بايد آن را 2 ماه در آب نمك و در يخچال نگهداري كرد . بنابراين بهتر است از پنير پاستوريزه استفاده كنيد .

o خطر آلودگي در بستني هايي كه به روش سنتي تهيه مي شوند بيشتر است . بنابراين توصيه مي شودبستني هايي خريداري و مصرف شوند كه از شير پاستوريزه تهيه شده باشند و در بسته بندي مناسب فروخته شوند .

انواع گوشت :

o در هنگام خريد مواد گوشتي بايد دقت كرد كه دام يا پرنده به روش بهداشتي كشته شده باشند . كشتارگاههاي سالم و بهداشتي بعد از بريدن سر حيوان آ ن را معاينه مي كنند و در صورت مناسب بودن ، روي آن مهر مي زنند .

فروشگاههاي مواد گوشتي نبايد گوشت چرخ كرده در يخچال نگهداري كنند ، بايد بعد از سفارش مشتري گوشت را به او نشان دهند و بعد چرخ كنند . گوشتي سالم است كه رنگ طبيعي داشته باشد ،‌بو بد ندهد ، روي آن ليز و مرطوب نباشد ، قبل از سفارش شما چرخ نشده باشد ،‌مهر كشتارگاه داشته باشد ،‌ يا در محل مناسب سربريده شده باشد .

o مرغي سالم است كه پوست درخشنده و مرطوب داشته باشد ( نبايد پوست مرغ ليز و چسبنده باشد ) بوي بد نداشته باشد ( براي اين كار بايد بالها و پاهاي مرغ را از هم باز كرد ) شكم آن سبز يا آبي نباشد و محل بريدگي گردن متورم باشد (‌اگر سر مرغ پس از مردن بريده شده باشد محل بريدگي ورم نميكند . )

o ماهي سالم بايد چشمهايش شفاف و برجسته باشد . پولكهايش آسان كنده نشود ، زير گوشهاي ماهي قرمز روشن باشد . بوي بد ندهد و جاي فشار انگشت روي بدن آن باقي نماند . (نرم باشد)

o تخم مرغ : روي تخم مرغ بايد پاكيزه باشد ، بنابراين قبل از مصرف بايد آن را شست . تخم مرغي تازه است كه در يك ظرف آب ، روي آب يا وسط آب نماند . در موقع تكان دادن لق نزند ،‌در مقابل نور زرد و شفاف باشد ،‌بعد از شكستن زرده آن با سفيده مخلوط نباشد .

شايان ذكر است خطر آلودگي تخم اردك بيشتر از تخم مرغ است . چون اردك از ميان لجن غذاي خود را پيدا مي كند ، بنابراين بايد آن را خوب پخت .

ميوه و سبزي :

ø ميوه و سبزي را به صورت تازه خريداري كنيد و از انبار كردن طولاني مدت ميوه ها بپرهيزيد .

از خريد ميوه هاي مانده و له شده و يا كپك زده خودداري كنيد . سبزي ها بخصوص سبزي هايي كه پخته نمي شوند مانند سبزي خوردن ، كاهو ، كلم ،‌گوجه فرنگي ،‌خيار و هويج و بيشتر به تخم انگلها آلوده اند . براي كم كردن آلودگي آنها حتماً‌ بايد از شيوه سالمسازي سبزي با استفاده از مايع ظرفشويي و ماده ضد عفوني كننده استفاده كرد .

روشهاي سالم سازي ميوه ها و سبزي ها :

آلودگي ميكروبي سبزيها و ميوه هايي كه به صورت پخته مصرف مي شوند . معمولاً در حين پختن از بين مي روند ، ولي به طور كلي سبزيها و ميوه ها چه به صورت پخته و چه به صورت خام بايد ضدعفوني شوند .

براي شستشوي مناسب سبزيها به روش زير عمل كنيد :

1 – ابتدا بايد سبزيها را پاك كرده با آب بشوييد تا به خوبي گل و لاي و مواد اضافي آن از بين برود .

2 – براي از بين بردن تخم انگلها بايد ظرف را از آب پر كرد و براي هر ليتر آب (4 ليوان) 3 تا 5 قطره مايع ظرفشويي در ظرف ريخت و با دست هم زد تا كف كند . سپس تمام سبزيها را در كفاب قرار داده و بعد از 5 دقيقه بايد سبزيها را از ظرف خارج كرد و با آب سالم شست (سبزي يا ميوه را از روي آب جمع كنيد. بعد آب ظروف را خالي كرده خوب ظرف رابشوييد تا تمام تخم انگلهايي كه ته ظرف جمع شده اند شسته شوند.)

3 - براي از بين بردن ميكروبها بايد سبزي هايي را كه در مرحله قبلي با مايع ظرفشويي شسته شده اند در مايع ضد عفوني كننده ريخت ، براي اين كار بايد در يك ظرف با 10 ليتر آب ،‌ يك قاشق چايخوري « پركلرين » را حل كرد و سبزيها را به مدت 5 دقيقه در آن ريخت .

4 - پس از ضد عفوني شدن بايد سبزيها را با آب سالم به خوبي چند بار شست .

5 - سبزي را در دستمال تميزي بريزيد تا آب آن كاملاً گرفته شود . بعد در يك دستمال يا كيسه خشك بريزيد و در يك نايلون تميز در يخچال نگهداري كنيد . استفاده از يك قابلمه فلزي در دار نيز در نگهداري سبزي بسيار مناسب است .

نكات مهم در هنگام پختن غذا كه بايد توسط كدبانوي منزل رعايت گردد :

كسي كه آشپزي منزل را به عهده دارد بايد بيش از ديگر اعضاي خانواده به رعايت بهداشت و نكات زير توجه كند .

قبل از پختن غذا مخصوصاً بعد از دفع مدفوع يا شستن كودكان شير خوار ، بايد دستها را با آب و صابون شست .

اگر آشپز دچار زخمي در دستها شود كه خونريزي داشته باشد و يا عفونت كند بايد در هنگام تهيه غذا زخم را بپوشاند و يا آشپزي را به كس ديگري بسپارد .

در حين آشپزي لباس تميز بپوشيد . در حين تهيه غذا از دست زدن و جابجا كردن ساير وسايل آشپزخانه خودداري كنيد چون موجب آلودگي دست و غذا مي شود .

در حين تهيه غذا از سرفه يا عطسه نزديك غذا يا دست زدن به بيني ،‌دهان ، مو و يا هر چيزي كه ممكن است آلوده باشد ، بپرهيزيد .

در تهيه غذا از آب سالم استفاده كنيد ،‌آب آلوده حتي مواد غذايي سالم را هم آلوده مي كند و مي تواند موجب بيماري شود .

براي خشك كردن دستها و خشك كردن ظروف بايد از دستمالهاي جدا استفاده كرد . دستمالهاي آشپزخانه به دليل وجود رطوبت محيط مناسبي براي رشد ميكروبها مي باشند . بنابراين بايد روزانه آنها را شست و در آفتاب خشك كرد

مواد غذايي بخصوص گوشتها را خوب بپزيد ، ممكن است غذاي نيمه پخته موجب انتقال بيماري شود . براي پختن گوشت بهتر است آن را به قطعه هاي ريز تقسيم كنيد تا همه جاي آن خوب بپزد .

حشرات ، جانوران ،‌حيوانات ، پرندگان گرد و خاك و دود را از غذا دور كنيد .

مواد غذايي خام و پخته را دور از هم نگهداري كنيد . مواد غذايي خام داراي آلودگي زيادي هستند ، در حالي كه مواد غذايي پخته آلودگي كمي دارند ، ولي در مجاورت مواد غذايي آلوده سريع آلوده مي شوند .

در خصوص مصرف روغن بايد توجه داشت كه روغن مايع را به مدت طولاني حرارت ندهيد و روغن را خيلي داغ نكنيد ، چون مصرف روغن سوخته موجب بيماري مي شود . روغن مصرف شده را نبايد دوباره به ظرف اصلي بازگرداند و روغني را كه چند بار حرارت ديده مصرف نكنيد . در ظرف روغن را هميشه بسته نگه داريد .

ظرفي را كه براي پختن مواد غذايي استفاده مي شود بايد طوري باشد كه بتوان آن را خوب شست .

هر يك از مواد غذايي داراي خاصيتهايي هستند كه ممكن است در زمان پختن اين خاصيتها را از دست بدهند . بنابراين با چند راهكار ساده مي توان ارزش غذايي مواد را حفظ كرد .

بهتر است غذاي پخته هر چه زودتر مصرف شود ، چون ميكروبها به غذاي گرم علاقه بيشتري دارند . اگر لازم است غذاي پخته بيشتر از 5 ساعت نگهداري شود يا بايد آن را داغ ( بالاتر از 60 درجه ) يا سرد ( پايين تر از 10 درجه ) نگه داشت .

غذاي پخته شده حتماً بايد در ظرف دردار نگهداري شود يا روي ظرف با يك پارچه توري پوشانده شود . حتي غذاهايي كه در يخچال گذاشته مي شوند بايد در ظرفهاي دردار باشند .

در تغذيه شيرخواران بايد غذا را به اندازه اي تهيه كرد كه در يك وعده تمام شود و نيازي به نگهداري آن نباشد . غذاي پخته اي كه در يخچال نگهداري مي شود براي مصرف دوباره بايد خوب گرم شود طوري كه همه جاي آن تا 70 درجه حرارت بگيرد .

بيش از دوبار گرم كردن غذاي پخته كار صحيحي نيست چون هم خطر آلودگي بيشتر مي شود و هم ارزش غذايي خود را از دست مي دهد . غذاي پخته اي كه به روش صحيح نگهداري نشده باشد ،‌ مهمترين علت مسموميتهاي غذايي است .

 بخشنامه

طبق اصلاحيه ماده 13 قانون مواد خوردني ، آشاميدني ، آرايشي و بهداشتي كليه متصديان و كارگران و اشخاصي كه در مراكز تهيه ، توليد ، توزيع و فروش و وسايط نقليه حامل مواد خوردني ، آشاميدني ، آرايشي و بهداشتي و اماكن عمومي اشتغال دارند به عنوان يك عامل مهار كننده و وسيله اي براي پيشگيري و جلوگيري از آلودگي هاي احتمالي موظفند كارت معاينه پزشكي معتبر كه منحصراً از طرف مراكز بهداشت شهرستان يا مراكز بهداشتي درماني شهري و روستايي وابسته به وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي صادر خواهد شد داشته باشند .

در همين راستا و به جهت پيشگيري از بروز بيماريها و به منظور ارتقاء سطح سلامت جامعه رعايت اين نكته در كليه وزارتخانه ، سازمانها ،‌موسسات ضروري بوده و نيروهاي خدماتي كه به نوعي در امر تهيه و توزيع مواد غذايي دخالت دارند مانند افرادي كه در آبدارخانه‌ها ، بوفه هاي فروش مواد غذايي و رستورانها و سلف سرويسهاي ادارات و واحدهاي تابعه شاغل مي باشند بايد با هماهنگي مراكز بهداشت شهرستانها يا مراكز بهداشتي درماني منطقه خود ، كارت معاينه پزشكي دريافت نموده از به كارگيري افرادي كه در امر نظافت فعاليت دارند در امور توزيع و تهيه مواد غذايي و چاي اكيداً خودداري نمايند. بديهي است در صورت مشاهده هر گونه موارد تخلف بهداشتي ، مقررات مربوطه اعمال خواهد شد .