برونگرايي ودرون گرايي ( نکات مهم آموزشی برای امتحانات کارشناسی ارشد و دکتری)

مقدمه

از ديدگاه يونگ (1913) پديده‌هاي برونگرايي (Extraversion) و درونگرايي (Introvwersion) دو جنبه مهم از شخصيت انساني را تشكيل مي‌دهند.

برونگرایی:هنگامي كه توجه به اشيا و امور خارج چنان شديد باشد كه افعال ارادي و ساير اعمال اساسي آدمي نتيجه ارزيابي ذهني نباشد، بلكه معلول مناسبات امور و عوامل خارجي باشد، برونگرايي خوانده مي‌شود. (سياسي، علي‌اكبر، 1371، ص 82).

افراد درون گرا از لحاظ رواني داراي سرعت فعاليت مغزي بالاتر از حد طبيعي هستند و اين امر سبب مي‌‌شود كه افراد درون‌گرا به قواي محركه (Stimulation) كمتر از حد طبيعي نياز پیدا نمایند. افراد درون‌گرا داراي ديدگاه دروني و ذهني هستند و آمادگي بيشتري را براي خود داري و تسلط بر نفس خويش از خود نشان مي‌دهند.

اين افراد اوقات خود را به مطالعه و بيشتر در تنهايي سپري نموده و كمتر مايل به معاشرت با ديگران هستند. (بنزيگو، 1999).

از سوي ديگر افراد برون‌گرا داراي سرعت فعاليت مغزي پايين‌تر از حد طبيعي هستند و از اين رو اين افراد براي اداره امور زندگي خويش به قواي محركه بالاتر از حد طبيعي نياز دارند.

 افراد برون‌گرا بيشتر داراي ديدگاه عيني و خارجي بوده و داراي فعاليت عملي عاليتري هستند (سياسي ـ علي‌اكبرـ همان منبع). ولي ميزان تسلط آنها بر نفس خودشان نسبت به افراد درون گرا كمتر است. اين افراد مايلند كه بر محيط افراد خود تأثير گذارده و به رقابت با ديگران پرداخته و در مجامع عمومي بيشتر ظاهر مي‌شوند. (بنزيگر ـ 1999).

بنابراين اگر درونگرايي و برونگرايي در حد كمال در افراد ظاهر شوند ما را در برابر دو شخصيت نابهنجار قرار مي‌دهند كه اولي به صورت اختلال اسكيزفرني و دومي به صورت اختلال هيستري تظاهر خواهد نمود. تعداداين افراد البته بسيار كم است و اكثريت مردم ميان اين دو قطب نهايي جاي دارند. عده‌اي نزديكتر به قطب نهايي درونگرايي و گروهي نزدیكتر به قطب نهايي برون‌گرايي هستند. و عده كثيري هم هر دو جنبه برونگرايي و درونگرايي را به صورت متعادل دارا مي‌باشند كه اصطلاح آمبي‌وِرت (ambivert) به آنها اطلاق مي‌‌شود. (سياسي علي‌اكبر به نقل از يونگ (1913)).

از سوي ديگر اضطراب يك ترس دروني شده است از اينكه مبادا تجارب دردآور تكرار شوند. از ديدگاه فرويد، اضطراب هسته مركزي روان نژندي است و علامت اخطاري است به «خود».

اهميت پژوهش

زماني كه افراد به مدت نسبتاً طولاني در معرض اضطراب مزمن (Chronic anxiety) قرار مي‌گيرند، سيستم‌هاي عصبي رتيكلوآندوتليال (Reticlo endothelial system-R.A.S) آنها به گونه‌اي خود را تنظيم مي‌نمايند كه فرد به طور طبيعي در حالت بيداري، هوشياري بيشتري را نسبت به وقايع اطراف خويش نشان مي‌دهد. اين امر طبيعتاً سبب مي‌شود كه نياز به محرك خارجي در آنها كمتر شده و تا زماني كه منبع اضطراب كشف و رفع نگردد به سوي درونگرايي متمایل مي‌شوند. (بنزيگرـ 1999).

با توجه به موارد فوق مشاهده مي‌شود كه وجود اضطراب در افراد جامعه تأثير بسزايي در ميزان درونگرايي و برون‌گرايي آنها دارد. به گونه‌اي كه ممكن است يك فرد برون‌گرا در اثر شدت فشارهاي وارده ناشي از اضطراب به تدريج به فردي درون‌گرا تبديل شود و در صورتيكه اين فشار همچنان ادامه داشته باشد ممكن است در افرادي كه با مشاغل اجتماعي سر و كار دارند و بايد در تعامل دايم با جامعه باشند سبب كاهش شديد كارآيي آنها بشود. اين موضوع در جامعه معلمان بسيار حائز اهميت است.

براساس ديدگاه آيزنگ  نظريه يونگ مبني بر اينكه «درونگرايي به عنوان يك حالت روانشناختي طبيعي در شرايط خاص محيطي است» كاملاً صحيح مي‌باشد و اين امر مبتني بر خواص فيزيولوژيكي بدن است و به عنوان يك واكنش طبيعي در برابر اضطراب تلقي مي‌شود.

از سوي ديگر افراد درونگرا در مواردي كه جامعه‌شان افراد برون‌گرا مورد تقدير و ستايش قرار مي‌گيرند، دچار خجالت زدگي شده و احساس كم ارزشي مي‌كنند (آرون ـ 1996).

همچنين بسياري از افرادي كه در معرض اضطرابهاي مداوم قرار مي‌گيرند ممكن است نسبت به زندگي داراي ديدگاه منفي شوند. ولي بايد اعلام نمود كه اضطراب در زندگي افراد به علت انتخابي است كه آنها برای ادامه زندگي خويش انجام داده‌اند و اين انتخاب بنا به هر دليلي ممكن است آنها را با مشكلات مواجه كرده باشد. اما نكته مهم اين است كه تمايل افراد به درون‌گرايي در زمان رويارويي با اضطراب‌هاي ممتد اين توانايي را به آنها مي‌دهد كه با تمركز بيشتري به مشكل خود توجه نموده و نهايتاً درحل آن مشكل كوشش نموده و موفق شوند.

در اين موارد افراد درون‌گرا با دقت هر چه تمام‌تر كه به جمع‌آوري اطلاعات در خصوص علل بروز مشكلات و چگونگي رفع آنها مي‌پرازند.(Aron, Elaine w.  )و آنقدر كوشش مي‌كنند تا نهايتاً با حل مشكلات مورد نظر به طور طبيعي به ديدگاه مثبت نسبت به زندگي دست مي‌يابند.

دراينجا بايد به نظريه آيزنك اشاره نماييم كه بروز درون‌گرايي و برون‌گرايي در افراد هميشه حالت نسبي داشته و در ارتباط با وقايع خارجي زندگي آنها مي‌باشد به صورتي كه در شرايط مناسب افراد داراي يك حد تعادل در رفتارهاي درون‌گرا و برون‌گراي خويش بوده و براساس شرايط زندگي خويش ممكن است بيشتر به سوی درون‌گرايي و يا برون‌گرايي متمايل شوند.

به طور مثال فردي كه درحالت عادي برون‌گرا است ممكن است پس از تماس طولاني مدت با اضطراب مزمن تبديل به يك فرد درون‌گرا بشود و پس از رفع اضطراب مي‌تواند دوباره به شخصيت برون‌گراي خويش برگشت نمايد. (آيزنك Eysenek- 1981).

بنابراين با توجه به روابط پويا و ديناميك ما بين دو بعد رفتاري درونگرايي و برون‌گرايي و ارتباط آن با اضطراب، اهميت این امر  مشاهده مي‌‌شود.

Eysenck, Hans J. A Model of Personality, Springer-Verlag, Berlin, 1981.

از پرسشنامة مربوط به 16 فاكتور  شخصيتي (16PF) كه توسط كاتل (Cattel) و اِبِر (Eber) و تاتسوكا (Tatsuoka) در 1986 طراحي شده است براي ارزيابي جنبه‌هاي شخصيتي افراداستفاده مي‌‌شود. در اين پرسشنامه اختصاصاً سوالات مربوط به چهارگونه شخصيتي شامل برون‌گرايي، درون‌گرايي، اضطراب

شديد و اضطراب خفيف استخراج و ارائه مي‌شوند.

تعريف واژه‌ها

اضطراب: anxiety

تعريف نظري: اضطراب يك ترس دروني شده است از اينكه مبادا تجارت دردآور گذشته تكرار شوند. از ديدگاه فرويد فرويد كششهاي غريزي نامطلوب موجب اضطراب مي‌شوند. اضطراب با احساس ترس مترادف است با اين تفاوت كه ترس منشاء خارجي دارد ولي اضطراب منشاء دروني دارد. (شفيع‌آبادي ـ 1378 ص 52).

درون گرايي: Introversion

تعريف نظری: رفتاري است كه با ديدگاه دروني ذهني همراه بوده و فرد درون گرا آمادگي بيشتري براي خود داري و تسلط بر نفس از خود نشان مي‌دهد. اين افراد كمتر تمايل به حضور در جمع دارند و و بيشتر دقت خود را به مطالعه و فعاليتهاي ذهني انفرادي مي‌گذرانند. (آيزنگ ـ 1947).

برون گرايي: (Extraversion)

تعريف نظري: رفتاري است كه با ديدگاه عيني و خارجي مشخص شده و با فعاليت عملي بالاتري همراه است، افراد برون‌گرا (آمادگي كمتري براي تسلط بر نفس خويش برخوردارند. (آيزنگ ـ 1947).

از پرسشنامه (MBTI) (Myers-Briggs) براي ارزيابي ميزان برون‌گرايي ـ درون‌گرايي و از پرسشنامه اضطراب (State-Trait) براي ارزيابي ميزان اضطراب استفاده خواهد شد.

در پرسشنامه 16PF كه توضيح داده شد هر چهار موضوع درون‌گرايي ـ برون‌گرايي، اضطراب خفيف و شديد با هم قابل محاسبه هستند.

نحوه گذراندن اوقات فراغت

مقدمه :

فراغت پديده اي است اجتماعي و فرهنگي و مي توان گفت از آن هنگام كه جامعه و فرهنگي به وجود آمده اين پديده نيز در زندگي مردمان به صورتي مورد يافته ، مطرح گرديده است . در گذشته اين اوقات به صورت كار وبازي تواما انجام مي پذيرفته كه بيشتر به خاطر مذهب و اعمال آن اين زمان را مي گذرانيدند ولي در طول تاريخ و تحولات جوامع ، به تدريج كار و بازي از همديگر جدا شدند و اهميتي كه بشر براي اوقات فراغت خود قائل شد انواع هنرها و بازيها و . . . بسط و توسعه باور نكردني پيدا كردند .

در كتاب مقدمه اي بر جامعه شناسي ايران ، شاپور راسخ خطاب به اوقات فراغت آن را چنين تعريف مي كند :

(( فراغت به اوقاتي اطلاق مي شود كه در ان آدمي نه تنها از تعهدات شغلي و اقتصادي بلكه از تكاليف شخصي و خانوادگي و اجتماعي آسوده باشد و آن را به طيب خاطر به امور صرف كند ، چون تفريح ، بازي ، ورزش و كارهاي ذوقي و تفنني فرهنگي ، مصرف دارد . ))

دانش آموزان مقطع اول در دبيرستان عطاركه در حال حاضر مشغول به تحصيل مي باشند .

هدف تحقيق :

از آنجا كه همواره به اين مسئله كه (( تشخيص ، نيمي از شناخت موضوع است )) معتقد بوده ام و اصولاً هر تحقيقي با هدف خاصي آغاز مي گردد و تحقيق بدون هدف نتيجه اي بار نمي آورد در اين تحقيق هدف بدست آوردن آن سري از علاقه و خواسته هاي اين دانش آموزان در چگونگي گذراندن اوقات فراغت خود مي باشد .

بيان مسئله :

ما با تمدني رو به رو هستيم كه در آن فراغت نقش مهمي دارد زيرا از يك طرف تكنولوژي به تدريج كار توان فرسا را از دوش افراد بر مي دارد مثل     (( رايانه )) و از طرف ديگر زمان كار به علت افزايش حجم توليد ، كاهش مي يابد در نتيجه در آينده اي نه چندان دور افراد با ساعات فراغت زيادي روبرو خواهند بود .

براستي براي پركردن ساعات طولاني فراغت چه بايد كرد ؟ ساعات فراغت به چه نحو گذرانده شود كه در پرورش استعداد افراد موثر واقع گردد و از هدر رفتن وقت جلوگيري گردد ؟

روش تحقيق :

از آنجا كه تحقيق درباه ي چگونگي گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان مي باشد مطلوب ترين روش جهت انجام چنين تحقيق استفاده از روش ارائه پرسشنامه است .

جامعه آماري :

جامعه آماري اين تحقيق شامل دانش آموزان مقطع اول دبيرستان در مدرسه عطار شهرستان نيشابور در سال 83 – 82 مي باشد كه جمعاً تعدادشان 254 نفر است .

حجم نمونه :

به دليل تعداد دانش آموزان كه در 8 كلاس و با ميانگين 32 نفر و مجموع دانش آموزان 254 نفر تمام افراد را در يك برگ به ترتيب شماره نوشته و افرادي كه شماره راست آنها به صفر و پنج ختم شده  به عنوان نمونه انتخاب كردم مثلاً : شماره هاي 5 ، 10 ، 15 ، 20 ، 25 ، . . . ، 250 در نتيجه تعداد افراد جامعه برابر 50 نفر بوده كه مورد بررسي قرار مي گيرد .

تعيين پاياني پرسشنامه :

جهت تعيين پاياني پرسش نامه از حجم نمونه كل 10 نفر را انتخاب كرده و پرسش نامه ها را به آنها داده و بعد از چند هفته باري ديگر همان سوالات را به همان افراد ارائه دادم . سپس جوابها را بررسي و با يكديگر تطبيق نمودم لذا سوالاتي كه متناسب نبوده است از جدول سوالات حذف كرده ام .

روشهاي آماري :

پس از استخراج پرسشنامه براي تجزيه و تحليل از فراواني مطلق و بشي استفاده مي شود و همچنين از ميانگين جهت تعيين متوسط زمان مصرف شده فعاليتها استفاده شده است .

مكان تحقيق و نحوه تكميل پرسشنامه :

مكاني كه تحقيق در آن انجام گرفه در دبيرستان عطار در شهرستان نيشابور در سال تحصيلي 83 – 82 مي باشد .

پرسشنامه به افراد انتخاب شده داده شده و خودشان به صورت آزادانه جواب داده اند و هيچ گونه محدوديتي نبود .

سوالات تحقيق :

1-     دانش آموزان مقطع اول دبيرستان به چه ميزان اوقات خود را صرف فعاليت هاي ورزشي مي نمايند ؟

2-     دانش آموزان مقطع اول دبير ستان به چه ميزان اوقات خود را صرف فعاليت هاي هنري مي نمايند ؟

3-     دانش اموزان اول دبيرستان به چه ميزان اوقات خود را صرف ديد و بازديد و مهماني مي نمايند

سوال 1 )چه مدت را براي مطالعه بعد از مدرسه در اوقات فراغت قرار      مي دهيد ؟   ( در هفته )

بيشترين مدتي را كه براي مطالعه بعد از مدرسه قرار مي دهند 20 ساعت در هفته است كه 18 نفر انجام مي دهند و ميانگين مدت مطالعه در طول هفته 16 است .

سوال 2 ) شما چند سال داريد ؟

جدول توزيع فراواني افراد جامعه مورد مطاله بر حسب سن

طبق جدول ميزان سن افراد مورد بررسي نشان داده شده كه از 50 نفر مورد مطالعه 4 نفر 8 در صد آنها به گروه سني ( 14 – 13 ) متعلق مي باشند و 46 نفر از آنها يعني 92 درصد به گروه سني ( 16 – 15 ) متعلق مي باشند در نتيجه بيشترين درصد متعلق به گروه سني ( 16 – 15 ) مي باشد و ميانگين سني اين افراد مورد مطالعه 34/15 مي باشد .

سوال 3 ) در طول شبانه روز چند ساعت وقت آزاد داريد ؟

جدول توزيع فراواني افراد جامعه بر حسب داشتن وقت آزاد

طبق نتايج حاصل از جدول فوق و نمودار دايره اي كه ميزان ساعات وقت آزاد آنها را در طظول شبانه روز مورد بررسي قرار مي دهد از 50 نفر 10% آنها يك ساعت و كمتر وقت آزاد دارند ، 10 % دو ساعت و 8 % سه ساعت و 72 % آنها چهار ساعت و بيشتر وقت آزاد دارند كه از اين تعداد بيشترين درصد آنها 4 ساعت و بيشتر وقت آزاد دارند و كمترين درصد آنها متعلق به يك ساعت و كمتر از يك ساعت مي باشد . و در بررسي ميانگين اين ساعات وقت آزاد فوق الذكر مشخص شده كه ميانگين آنها 58/3 مي باشد .

نمودار دايره اي مربوط به جدول صفحه قبل

سوال 4 ) آيا ورزش مي كنيد ؟

جدول توزيع فراواني افراد جامعه بر حسب ورزش كردن در وقت آزاد

طبق نتايج حاصله از جدول فوق كه پرداختي به ورزش و عدم آن را نشان مي دهد از 100% جامعه مورد مطالعه 84% آنها ورزش مي كنند و 16 % آنها ورزش نمي كنند .

سوال 5 ) نوع فعاليت ورزشي كه انجام مي دهيد ؟

طبق نتايج حاصله از جدول فوق كه نوع فعاليت ورزشي را بيان مي كند از 100% افراد جامعه مورد مطالعه 30% آنها به واليبال مي پردازد 4 % آنها به شنا ، 10% آنها به هندبال ، 26% به بسكتبال ، 18% آنها به تنيس و 12% افراد مورد مطالعه به ساير موارد اشاره داشته اند .

جدول توزيع فراواني افراد جامعه بر حسب نوع فعاليت ورزش

سوال 6 ) مكانهايي كه جهت ورزش كردن از آنها استفاده مي شود ؟

جدول توزيع فراواني افرادي كه به ورزش مي پردازند بر حسب مكانهايي كه استفاده مي كنند

سوال 7 ) روزهاي جمعه بيشترين زمان اوقات فراغت خود را به چه كاري اختصاص مي دهيد ؟

جدول توزيع فراواني افراد جامعه بر حسب كارهايي كه در روز جمعه انجام مي دهد

نمودار توزيع فراواني افراد بر حسب كارهايي كه در روز جمعه انجام مي دهند

سوال 8 ) در حال حاضر مهمترين مشكل شما در رابطه با گذراندن اوقات فراغت چيست ؟

جدول فراواني افراد جامعه بر حسب مهمترين مشكل ذكر شده در گذراندن اوقات فراغت

نمودار مستطيلي جدول فوق

نتيجه گيري :

تحقيق انجام شده ، بررسي نحوه گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان دبيرستان عطار ( مقطع اول دبيرستان ) استعدادشان مورد بررسي قرار      مي دهد كه اوضاع مختلف اين دانش آموزان را در مواقع فراغت و به تناسب تواناييها و استعدادشان مورد بررسي قرار مي دهد كه براي جمع آوري اطلاعات در اين زمينه از پرسش نامه اي حاوي 9 سوال استفاده گرديده و وضعيت فردي و گروهي آنها را در محيط دبيرستان مورد بررسي قرار      مي دهد .

-    در بررسي سن اين افراد چنين نشان مي دهد كه بالاترين درصد آنها متعلق به گروه سني ( 15-16 ) ساله مي باشد و ميانگين سني بدست آمده (( 34/15))

-         در بررسي مدت زمان براي مطالعه اين دانش اموزان بعد از مدرسه چنين است كه بالاترين ميزان مطالعه 20 ساعت در هفته مي باشد كه 18 نفر از 50 نفر بوده است و كمترين ميزان مطالعه 5 ساعت در هفته كه 4 نفر از 50 نفر بوده و ميانگين آنها 16 ساعت در هفته است .

-         در بررسي وقت آزاد در طول شبانه روز مشاهده مي شود كه بالاترين تعدادي كه وقت آزاد دارند از 4 ساعت بيشتر است و ميانگين وقت آزاد بين دانش اموزان مورد مطالعه 58/3 = 4 ساعت بوده است .

-         در بررسي ورزش كردن يا نكردن افراد جامعه مي توان گفت از 100 درصد افراد جامعه 84 درصد آنها ورزش مي كنند و 16 درصد انها ورزش نمي كنند .

-         در بررسي كارهايي كه در روز جمعه در اوقات فراغت انجام مي دهند    مي توان گفت كه بيشترين درصد افراد جامعه رفتن به طبيعت را برگزيدند و كمترين درصد رفتن به نماز جمعه است .

-         با توجه به بررسي ها در حال حاضر مهمترين مشكل افراد جامعه در رابطه با گذراندن اوقات فراغت مربوط به كمبود امكانات مدرسه است كه 40 درصد افراد جامعه را در بر مي گيرد .

نمونه پرسشنامه :

دانش آموز عزيز :

پرسش نامه ذيل جهت يك كار تحقيقي در زمينه نحوه گذراندن اوقات فراغت دانش آموزان اين دبيرستان تهيه شده وئ فاقد مشخصات است . لذا از شما عزيزان تقاضا دارم با نهايت دقت سوالات پرسش نامه را مطالعه كرده و صحيح ترين جواب را براي آن انتخاب كنيد .

پيشاپيش از همكاري و مساعدت شما عزيزان سپاسگزاريم .

1-     چه مدت را براي مطالعه بعد از مدرسه در اوقات فراغت قرار مي دهيد .( در هفته )

2-     چند سال داريد ؟

3-     تعداد اعضاي خانواده شما چند نفر است ؟

4-     در طول شبانه روز چند ساعت وقت آزاد داريد ؟

كمتر از يك ساعت              يك ساعت           دو ساعت               سه ساعت           و بيشتر

5- آيا ورزش مي كنيد ؟      بلي               خير         ( در صورت مثبت بودن )

6-چه نوع فعاليت ورزشي انجام مي دهيد و مدت آن را در جدول ذيل بنويسيد ( مدت در طول هفته )

7- معمولاً جهت ورزش كردن از چه مكانهايي استفاده مي كنيد ؟

باشگاه                     مدرسه                    منزل

8- روزهاي جمعه بيشتر وقت خود را صرف چه مي كنيد ؟

رفتن به مهماني                   نماز جمعه                رفتن به طبيعت        

وقت گذراني با دوستان                   رسيدگي به تكاليف مدرسه              كار در منزل

9- در حال حاضر مهمترين مشكل شما در رابطه با اوقات فراغت چيست؟

فهرست منابع :

1-    كمك و همياري مديران مدرسه عطار

2-     كمك و همياري دانش اموزان مقطع اول همين دبيرستان

3-     كمك و مشورت نزديكان

آلزايمر

بيماري آلزايمر

آلزايمر با از دست رفتن حافظه هاي كوتاه مدتمشخصميشود .در آغاز بيماري حافظه هاي طولاني مدت باقيميماند،اما وقتي بيماري پيشرفت مي كند حتي قديميترين حافظه ها از دست ميروند. سرانجام بيمار ديگر قادر به شناختن نزديكان خود هم نخواهد بود.با ادامه پيشرفتبيماري ،اغلب سخن گفتن مختل ميشود، رفته رفته خواندن،نوشتن و انجام دادن حركتهايپيچيده با دشواري صورت  مي گيرد.قربانيان آلزايمر در مراحل بسيار پيشرفته بيماريقدرت انجام دادن ساده ترين كارها را از قبيل،خوردن غذا ،لباس پوشيدن و مراقبت ازخود را نيز از دست ميدهند.بيشتر بيماران در مدت 5تا 15 سال پس از شروع بيماري،جان مي سپارند.

در اين بيماري نورونهاي سازنده استيل كولين دچار فقدان انتخابي شدهاند.اينگونه نورونهاي استيل كولين ساز در قاعده مغز جاي دارندو به همه منطقه هايقشر جديد و تشكيلات هيپوكمپال آكسونهائي را مي فرستند.اين منطقه هاي مغز مسئولادراكهاي حسي ،حركتي،سخن گفتن و نيز آموختن و حافظه هستند.

15 تا 20درصد افراد مبتلا به آلزايمر اين بيماري را به ارث بردهاند.پژوهشها حكايت از آن دارند كه صورت ژنتيكي اين بيماري از الگوي اتوزومي بارزپيروي مي كند و هر فرزندي 50% احتمال به ارث بردن بيماري را از والد خود دارد.

عواملهاي محيطي نيز ممكن است در بيماري نقش داشته باشند .درنورونهاي درحال تحليل اين بيماران ،تراكم آلومينيوم به صورت غير عادي بالاست.از اينگذشته ، ويروسها نيز ممكن است دست اندر كار باشند.

استفاده از داروهايي كه مقدار استيل كولين را افزايش مي دهند حافظهبيماران را موقتا بهبود مي بخشد.اما اين داروها تنها در صورتي سودمند خواهند بود كهتعداد كافي نورونهاي استيل كولين ساز سالم مانده باشند.

داروي دونپزيل ممکن است براي افرادي که به اختلال خفيف شناختي مبتلا هستند اميد تازه اي باشد. اين اختلال که مي تواند در نهايت به بيماري آلزايمر تبديل شود تا 18 ماه خطر ابتلا به آلزايمر را در آنان به تعويق مي اندازد.

اين ادعا به وسيله دکتر رونالد پيترسون ، رئيس مرکز بيماري آلزايمر در روچستر مطرح شده است که نتيجه 3 سال تحقيق مداوم او در اين زمينه بوده است.
نتايج اين تحقيق 18جولاي در نهمين کنگره بين المللي بيماري آلزايمر در فيلادلفياي امريکا ارائه شد. حالت فراموشي خفيف ، مرحله اي گذرا ميان فراموشي طبيعي ناشي از سن و فراموشي شديد ناشي از بيماري آلزايمر است ؛ البته متاسفانه بايد گفت بيماري آلزايمر درمان ندارد، بلکه درمان آن روي تخفيف علايم و نشانه ها و کند شدن پيشرفت بيماري متمرکز است.

اگر بتوان در مدت طولاني پيشرفت بيماري را به تاخير انداخت ، مي توان به طور قطع ادعا کرد که فرد بر اثر آلزايمر از ميان نخواهد رفت و بيماري در او کنترل شده است.
تاکنون علم پزشکي نتوانسته تاخير چندان زيادي در پيشرفت اين بيماري ايجاد کند و به اين دليل گروههاي مختلف تحقيقاتي مي کوشند راههاي درماني پيدا کنند که قبل از ابتلاي فرد به آلزايمر، زماني که او به طور خفيف مبتلا به فراموشي شده است ، روند بيماري را به تاخير بيندازند.

در اين مصاحبه دکتر پيترسون به پرسش هايي درباره تحقيق اخير خود و فراموشي گذرا يا اختلال خفيف شناختي و رابطه آن با بيماري آلزايمر پاسخ مي دهد:

تحقيقات اخير شما چه نتايجي را نشان مي دهد؟داروي مورد نظر به کاهش خطر پيشرفت اختلال خفيف شناختي به سمت بيماري آلزايمر کمک مي کند.اين اولين نتيجه اي است که به طور موفقيت آميز تا حدي توانسته جلوي ابتلا به آلزايمر را بگيرد. ما در اين تحقيق روي 700 نفر به مدت 3سال کار کرديم ، اما بايد ذکر کرد دونپزيل تنها در 18ماه ابتدايي توانست بيماري را به تاخير بيندازد.

چرا اين تحقيق اهميت خاصي دارد؟متاسفانه تعداد افرادي که مبتلا به آلزايمر مي شوند رو به افزايش است. متاسفانه در حال حاضر افراد زيادي هستند که بسرعت به سن از کارافتادگي مي رسند.

ضمن اين که باتوجه به مراقبت هاي خوب بهداشتي و پزشکي ، جمعيت سالمند در جهان رو به افزايش است. هرچه سن بالاتر رود احتمال ابتلا به آلزايمر بيشتر مي شود.

آلزايمر و بيماري اختلال خفيف شناختي چقدر شايع است؟

حدود 18تا 20درصد افراد بالاي 65سال ، از اختلال خفيف شناختي رنج مي برند که متاسفانه يک سوم آنان به فراموشي مبتلا هستند و در اينجاست که فرد به آلزايمر مبتلا و قسمتهاي مختلف مغز او دچار مشکل شده است.حدود 5تا 10درصد جمعيت 65سال به بالاي امريکا به آلزايمر مبتلا هستند.

آيا هميشه اختلال خفيف شناختي يا فراموشي به آلزايمر ختم مي شود؟

توجه داشته باشيد که با افزايش سن ، درجاتي از فراموشي ايجاد مي شود که طبيعي است مثلا فرد نشاني منزل دوستش را فراموش مي کند، تولد مادرش يا فرزندش را از ياد مي برد يا به مغازه مي رود و به ياد نمي آورد که چه خريدهايي بايد انجام دهد؛ بنابراين درجاتي از کم شدن حافظه به سن مربوط است و مشکل خاصي را مطرح نمي کند.مغز ما عملکرد شناختي نيز دارد، مثلا توانايي هايي مثل صحبت کردن ، تفکر در مواقع حياتي و اضطراري ، خواندن ، نوشتن و... زماني که فرد به طور خفيف در اين توانايي ها دچار مشکل شود، احتمال اختلال خفيف شناختي مطرح است که البته پيش زمينه و زنگ خطري براي آلزايمر محسوب مي شود و بايد آن را جدي گرفت ؛ البته اين اتفاق صد در صد رخ مي دهد يا خير به مطالعه و بررسي بيشتر بستگي دارد، ولي حدود 10تا 15درصد مبتلايان به اين اختلال به آلزايمر مبتلا مي شوند.

آيا اين اختلالات جزوي از فرآيند طبيعي پيري به حساب مي آيد؟

فراموشي تا حدي جزو فرآيند طبيعي پيري محسوب مي شود؛ مثلا يک سالمند فراموش مي کندکه سوئيچ خودرويش را کجا گذاشته است.اين طبيعي است ، زيرا توجه فرد و دقت او به مسائل کمتر شده است ، بخصوص اگر فرد، مشغله فکري زيادي داشته باشد. در اين موقع حتي نام طرف مقابل را نيز فراموش مي کند.اگر يک فرد سالمند فعاليت هاي عادي و روزانه خود را فراموش کند بايد کمي نسبت به قضيه نگران شود و مساله را پيگيري کند. معمولا اطرافيان متوجه مي شوند که فرد سالمند در بيشتر مواقع حتي کارهاي عادي روزمره را فراموش مي کند و اگر اين مساله رو به وخامت بگذارد، يعني فرد دچار اختلال شناختي شود بايد حتما مساله را پيگيري کند.

اختلال خفيف شناختي و آلزايمر چقدر با هم تفاوت دارند؟
بيماري آلزايمر شايع ترين علت دمانس (زوال عقل) است که باعث از ميان رفتن توانايي ذهني و اجتماعي فرد مي شود به شکلي که ديگر نمي تواند اعمال روزمره و عادي خود را انجام دهد.

در فرد مبتلا به آلزايمر، زوال عقل رخ مي دهد زيرا بافت طبيعي مغز تخريب مي شود و حافظه و توانايي ذهني فرد رو به زوال مي گذارد. در آلزايمر تفکر و حافظه فرد بشدت دچار مشکل مي شود.

فرد نمي تواند روي يک موضوع تمرکز کند، نمي تواند به طور مطلوب از مهارت هاي کلامي و زباني خود بهره ببرد و بارها گم مي شود. مختصات فضايي و مکاني محل سکونت خود يا ديگر مکانها را نمي شناسد به حدي که کاملا درمانده مي شود. او به ياد نمي آورد که آيا کرايه تاکسي خود را داده است يا نه و ممکن است دوباره اين کار را انجام دهد. نمي تواند يک فيلم را تا آخر نگاه کند چون اصلا روي اجزاي آن تمرکز ندارد.

آيا درمان زودهنگام موثرتر است؟

اين همان مساله اي است که همه اميدواريم به آن برسيم ؛ البته براي آلزايمر درمان هاي دارويي و غيردارويي وجود دارد که روند بيماري را کند مي کند، اما هنوز درمان قطعي براي اين مساله وجود ندارد، زيرا هنوز مکانيسم اصلي بروز بيماري در مغز شناخته نشده است.

درمان هاي موجود تا حدي مي توانند روند بيماري را کندتر کنند. در حال حاضر تمرکز دانشمندان بر پيشگيري از ابتلا به بيماري متمرکز است و حتي سعي دارند براي آن واکسني نيز تهيه کنند.به هر حال مراجعه بموقع به پزشک متخصص مغز و اعصاب بسيار ضروري است تا مسير بيماري کندتر شود. در اين موقع پزشک از شما و فردي که بايد همراه شما باشد (فرد نزديک به شما) سوالهاي متعددي خواهد پرسيد تا دقيقا مشخص شود چه تغييراتي در حافظه ، رفتار و شخصيت شما اتفاق افتاده است.سابقه بيماري هاي مختلف يا مصرف داروهاي مختلف بايد بررسي شود. اگر فرد قبلا دچار حمله مغزي يا قلبي ، افسردگي ، ضربه مغزي يا بيماري مغز و اعصاب بوده است بايد گفته شود، زيرا اين مشکلات نيز ممکن است باعث اختلال شناختي يا آلزايمر شوند. مسلما دانستن هر يک از اين مسائل تا حدي در پيشگيري از بروز مشکلات بيشتر موثر است.

با توجه به مسائل مربوط تا چه حد بايد نگران بود؟

توجه داشته باشيد مشکلاتي مثل فراموش کردن بردن ناهار به محل کار يا گذاشتن کليد منزل در جايي غير از محل هميشگي کاملا شايع و طبيعي است بخصوص اگر شما سالمند هم باشيد؛ اما اگر تعداد دفعات فراموشي بسيار زياد يا خيلي جدي شده (مثلا فراموش کرده ايد که امروز به جشن تولد يا عروسي دعوت داشته ايد) مشکل جدي است.معمولا اطرافيان زودتر از خود فرد متوجه مي شوند که مشکل او جدي تر شده و دفعات فراموشي افزايش پيدا کرده است. فرد مبتلا به آلزايمر در صحبت کردن و استفاده از کلام مشکل دارد. نمي تواند در مواقع حياتي و بحراني خوب فکر کند و خواندن و نوشتن او مشکل پيدا کرده است.

وقتي فرد به اختلال خفيف شناختي در زندگي اجتماعي دچار مشکل نمي شود، اما در آلزايمر، زندگي اجتماعي فرد کاملا فلج مي شود.

طبيعتا هر چه در طول سالهاي زندگي فعاليت مغز و ذهن بيشتر باشد احتمال بروز آلزايمر کمتر است.افرادي که از ذهن خود استفاده نمي کنند زودتر به اين مشکل مبتلا مي شوند، بنابراين بايد فعاليت هاي فکري و ذهني در برنامه روزانه افراد قرار بگيرند تا ذهن فرد هر چه بيشتر پويا و ديرتر دچار زوال و تخريب شود.

تاثيرداروهاي استاتين در كاهش خطرات آلزايمر

براساس آخرين نظرات متخصصان درمان بيماري آلزايمر در مركز تحقيقات بيماري آلزايمر، مستقر در واحد بهداشت مركز درماني دانشگاه پيتسبورگ، استاتين درماني از روش هاي مختلفي امكان كاهش خطر اين بيماري را براي افراد مبتلا فراهم مي سازد.
اين بررسي ها در مقاله جديدي درAmerican Journal  of Medicine با عنوان استاتين درماني: آزمون هاي باليني، خطوط كلي و مسيرهاي نوين (1) به چاپ رسيده است.

بنابر مطالب اين مقاله، استاتين ها علاوه بر خاصيت كاهش سطوح كلسترول، احتمالا در سركوب توليد يك پروتئين آميلوئيد نيز تاثيرگذار هستند كه تصور مي رود در فرآيند بروز بيماري آلزايمر نقش آفرين است. همچنين استاتين ها عمل گردش خون را بهبود بخشيده و التهاب را در بدن كاهش مي دهند. لازم به توضيح نيست كه همه اين خواص در كاهش خطر بيماري آلزايمر مثبت و اثرگذار هستند.

استاتين ها، دسته اي از داروهاي كاهش دهنده كلسترول هستند كه در تاريخ صنعت داروسازي جهان به مقام پرفروش ترين قرص هاي تجويز شده دست يافته اند. فروش جهاني اين محصولات در سال 2004 ميلادي تا 26 ميليارد دلار برآورد شده است.
بيماري آلزايمر، علت اصلي عدم تعادل رفتار و فراموشي در سنين كهولت بوده و تنها در ايالات متحده، دامنگير بيش از 5/4 ميليون نفر است.

شروع بيماري آلزايمر معمولا پس از سن 65سالگي رخ مي دهد اما آغاز زودتر آن نيز ناشايع نيست. با افزايش سن ميزان بروز اين بيماري به سرعت افزايش مي يابد.(تقريبا هر 5سال دوبرابر مي شود). اين امر با توجه به افزايش اميد به زندگي افراد از نظر تعداد كل مبتلايان حائز اهميت است.

امكان بالقوه به كارگيري استاتين ها در درمان بيماري آلزايمر در مقالات و مراجع مختلفي ارزيابي و سنجيده شده است. در اين ميان توجه محققان بر مكانيزم هاي احتمالي عمل استاتين در ممانعت از كاهش پيشرفت اين بيماري بوده است.

منبع: موسسه اطلاع رساني توسعه فناوري زيستي

خوردن سيب و جلوگيري از ابتلا به آلزايمر [ January 29, 2006 ]

جام جم آنلاين: محققان آمريكايي گفتند خوردن آب سيب يا يك دانه سيب در روز، باعث محافظت از سلول هاي مغز و جلوگيري از پيري و ابتلا به بيماري آلزايمر مي شود.به نوشته عرب آنلاين، محققان دانشگاه ماساچوستس افزودند: سيب مانع از اكسيده شدن مغز مي شود و توصيه مي شود هر نفر حداقل روزي يك سيب بخورد.دكتر توماس چي، مدير مركز اعصاب اين دانشگاه گفت: تحقيق نشان داده خوردن سيب يا آب سيب به عنوان ماده غذايي مقوي، از اكسيده شدن مغز جلوگيري مي كند.

محققان با بررسي موش هاي آزمايشگاهي دريافتند سيب تاثير يكساني بر انسان و حيوانات دارد و مانع پيري زودرس مي شود.

وي افزود: موش هايي كه سيب خورده بودند ، باهوش تر از بقيه موش ها بودند.

شش روش براي ايجاد مغز هوشيار

مغز، سلطان بدن است و براي داشتن يک سلطان لايق، مراقبت هاي ويژه اي لازم است. بعضي اوقات حس مي کنيم که حافظه ما خوب کار نمي کند و يا در حفظ و يادگيري مطالب دچار مشکلاتي شده ايم. در همين راستا دانشمندان تحقيقات فراواني روي کارايي مغز انسان در شرايط گوناگون انجام داده اند و همواره به دنبال به دست آوردن روش هاي مفيدي بوده اند تا بازدهي مغز را بالا ببرند. اما با اين همه تلاش و کوشش، هنوز مسائل و ابهامات بسياري درباره ي فعاليت مغزي افراد مختلف وجود دارد. تحقيقات نشان مي دهد که انسان ها داراي کارايي هاي مغزي گوناگوني هستند و اين کارايي ها دلايلي مانند وراثت، تغذيه ، تربيت مغز و .... دارد. نتيجه چندين سال تلاش و کوشش دانشمندان، راه هايي است که ما مي توانيم براي داشتن يک مغز آماده و مفيد به کارگيريم.

داروهاي هوشمندهمه انسان ها وقتي به سن چهل سالگي مي رسند، تغييراتي را در توانايي هاي رواني خود به خوبي درک مي کنند. اين آغاز فرآيند تدريجي است که بسته به شدت ميزان آن، حتي مي تواند به جنون ختم شود. در اينجا اين سؤال مطرح مي شود که آيا مي توان به وسيله دارو، اين حالت خاص را بهبود دهيم يا به طور کلي از بين ببريم يا حتي در مرحله اي پيشرفته تر از بروز آن جلوگيري کنيم؟کودکاني که در صبحانه خود از نوشيدني هاي شيرين و گرم استفاده مي کنند ، در انجام تست هاي حافظه و توجه ، همسطح افراد هفتاد ساله عمل مي کنند.

در حال حاضر در بازار داروهايي وجود دارد که به نوعي اين کار را انجام مي دهند، به اين داروها داروهاي «افزايش هوشياري» مي گويند و محققان روي داروهاي جديدي در همين زمينه هم کار مي کنند. يکي از معروف ترين اين داروها MODAFINIL است که به خوبي حالت نارکولپسي را برطرف مي کند. نارکولپسي در انسان باعث خواب ناگهاني مي شود و فعلاً MODAFINIL بهترين گزينه براي درمان آن است. اين دارو مي تواند شخص را متناوباً 90ساعت بيدار نگه دارد و برخلاف آمفتامين ها و حتي قهوه، عوارض بسيار کمي دارد. تحقيقات نشان مي دهند فقط تعداد کمي از کساني که MODAFINIL مصرف مي کنند از نارکولپسي رنج مي برند و اکثر آنها کساني هستند که نمي خواهند بخوابند. اين وضعيت در مورد داروهاي زياد ديگري هم صادق است، يعني مردم به خاطر مشکل يا بيماري خاصي آنها را مصرف نمي کنند، بلکه از آنها استفاده مي کنند تا از اثرات آنها در زندگي روزانه بهره مند شوند. نمونه ديگر اين داروها RITALIN است؛ دارويي که مردم در بسياري موارد صرفاً براي افزايش قوه تمرکز خودشان از آن استفاده مي کنند، اما اين استفاده بي رويه هم مي تواند براي انسان خطرساز باشد. دکتر دانيلي پيوملي، يکي از محققان دانشگاه کاليفرنيا در اين مورد مي گويد: « ما بايد مراقب چيزهايي که مي خواهيم، باشيم .» او که روي افزايش قدرت و نحوه عملکرد حافظه انسان کار مي کند، در عين حال بر استفاده ازاين داروها در موارد خاص تأکيد مي کند و مي گويد:«بالاخره بايد به ياد آوردن چيزهايي را که نمي خواهيم، پايان دهيم .»استفاده از داروها براي بهبود عملکرد مغز انسان، آينده روشني دارد و دانشمندان اميدوارند روزي بتوانند عملکرد مغزي انسان هاي سالخورده را مانند جوانان، بدون اشتباه کنند.

تغذيه مناسب

مغز انسان ، يکي از حريص ترين ارگان هاي بدن محسوب مي شود که احتياجات رژيمي ويژه اي دارد. به همين خاطر «هر چيزي که شما مي خوريد بر نحوه فکر کردنتان تأثير مي گذارد». چندان هم عجيب نيست. از اين رو محققان تحقيقات گسترده اي در زمينه تغذيه انجام داده اند.يکي از جالب ترين تحقيقات در زمينه خوردن صبحانه است. با هر بار صبحانه خوردن، ميزان زيادي گلوکز که غذاي اصلي مغز است ، به بدن وارد مي شود و طي مطالعات بسيار زياد انجام شده، مشخص شده است افرادي که صبحانه نمي خورند ، کارايي کمتري در مدرسه يا محل کار دارند.يکي از جالب ترين تحقيقات در زمينه خوردن صبحانه که در سال 2003 انجام شد، اثبات کرد کودکاني که در صبحانه خود از نوشيدني هاي شيرين و گرم استفاده مي کنند، در انجام تست هاي حافظه و توجه ، همسطح افراد هفتاد ساله عمل مي کنند. در تحقيق ديگري که توسط «باربارا استووارت» از دانشگاه آستر انگليس انجام شد، بر نقش بسيار مؤثر لوبيا تأکيد شده است. اين ماده سرشار از پروتئين به همراه نان در برنامه غذايي روزانه کودکان باعث مي شود آنها سخت ترين تست هاي مرتبط با آگاهي فکري را به راحتي انجام دهند.بعد از صبحانه نوبت به غذاهاي اصلي مي رسد. دانشمندان بر استفاده فراوان از تخم مرغ و سالاد در رژيم غذايي تأکيد مي کنند. در تخم مرغ ميزان فراواني کولين وجود دارد که از اين ماده در بدن براي توليد انتقال دهنده هاي عصبي استيل کولين استفاده مي شود. محققان در دانشگاه بوستون با کاهش ميزان استيل کولين در مغز متوجه شدند که کمبود اين ماده باعث مي شود شخص حافظه خود را در زمينه به ياد آوردن الفباء و حروف کلمات از دست بدهد. کمبود اين ماده در مغز همچنين مي تواند باعث آلزايمر شود و تحقيقات نشان مي دهد افزايش اين ماده در مغز مي تواند روند فراموشي مربوط به پيري را کند کند.هنگام خواب ، مغز با تردستي راه حل هاي خلاقانه اي پيدا مي کند، پس اگر شما هم در حل مسئله اي مشکل داريد و منتظر يک لحظه اوره کائي (يافتم معروف ارشميدس ) هستيد، بهتر است همين حالا به خواب ناز فرو رويد.  از ديگر غذاهاي توصيه شده سالادها هستند. اين غذاها داراي مقدار بسيار زيادي آنتي اکسيدان هستند که در آنها ميزان فراوان بتاکاروتن، ويتامين E و C وجود دارد. محققان اعلام کرده اند افزايش آنتي اکسيدان در مغز باعث افزايش قدرت يادگيري حتي در سن بالا مي شود، به گونه اي که آنها در دانشگاه کاليفرنيا موفق شدند به يک سگ پير چيزهاي جديدي آموزش دهند. دانشمندان حتي تأثير دسرها بر فعاليت مغز را هم مورد بررسي قرار داده اند. آنها بهترين دسر پس از صرف ناهار را ماست مي دانند چون به راحتي استرس هاي بعدازظهر را برطرف مي کند و دليل آن اين است که ماست داراي تيروزين هاي آمينواسيد است. از اين ماده در مغز براي ساخت انتقال دهنده هاي عصبي و نورآدرنالين استفاده مي شود که اين دو ماده تأثير زيادي در برطرف شدن استرس دارند.محققان توصيه مي کنند در عصر هم مقدار کمي غذا خورده شود تا گلوکز مورد نياز مغز آماده شود، البته تاکيد آنها بر يک وعده بسيار سبک و مقوي است.شصت درصد ساختار مغز چربي است ، به همين خاطر اين قسمت از بدن بايد هميشه چرب نگه داشته شود. بهترين گزينه براي اين منظور اسيد چرب امگا3 است که به ميزان بسيار زياد در دي اچ اي (DOCOSAHEXAENOIC) يافت مي شود. اين ماده در يکي از لذيذترين غذاهاي دنيا به ميزان بسيار زياد وجود دارد يعني در ماهي . به همين دليل ماهي بهترين غذاي مغز است و مصرف هميشگي آن تأثير مثبت بسيار زيادي در کارايي مغز دارد.در پايان روز هم دانشمندان توصيه مي کنند ميوه هاي تازه مانند توت فرنگي و تمشک مصرف شود. ميوه ها به خصوص توت فرنگي و تمشک در تقويت حافظه کوتاه مدت تأثير زيادي دارند.

موسيقي

در حدود يک دهه پيش، فرانسيس روشر که يک روان شناس در دانشگاه ويسکانسين ايالات متحده است، طي يک تحقيق علمي اعلام کرد گوش دادن به سمفوني هاي موتزارت ، استدلالات رياضي انسان را پيشرفت مي دهد. اين يافته او در آن سال بازتاب هاي بسيار گسترده اي داشت. آنها حتي توانستند اثبات کنند، تأثير سمفوني هاي موتزارت با ديگر موسيقي ها تفاوت دارد.اين کشف، تأثير موسيقي بر فعاليت هاي مغز را دقيقاً اثبات کرد و از آن روز به بعد موسيقي درماني و استفاده از موسيقي در خيلي از درمان ها رواج يافت ، اما براي استفاده از موتزارت براي تمدد اعصاب بايد به برخي نکات توجه کرد.موتزارت روي هر شخصي تأثير گذار نيست. با اين حال همين که شخص هنگام گوش دادن به موسيقي احساس مي کند موسيقي بر عملکرد مغز وي تأثير مي گذارد ، باعث مي شود يک احساس آرامش به شنونده دست دهد .البته اين حالت را با کارهاي ديگر هم مي توان به دست آورد، اما موسيقي گزينه مناسب تري به نظر مي رسد. هرچند گوش دادن به داستان هم مي تواند تأثيري برابر گوش دادن به موسيقي داشته باشد.موسيقي مي تواند حتي تأثير بيشتري بر مغز انسان داشته باشد و اين بار کليد کار، درس هاي موسيقي است .محققان با مقايسه کودکان شش ساله که آموزش هاي موسيقايي مي بينند با ديگر کودکان، متوجه شدند ضريب هوشي اين کودکان دو تا سه امتياز بيشتر از کودکان ديگر است. در تحقيقي مشابه، روشر کشف کرد کودکاني که پيش از مدرسه آموزش موسيقي ببينند نسبت به کساني که پيش از مدرسه دوره هاي کامپيوتر را پشت سر گذاشته اند، داراي استدلالات عددي و رياضي بهتري هستند. شايد موسيقي باعث افزايش مهارت هاي رواني در کودکان مي شود. حرکت همزمان انگشتان دو دست و توجه به متن موسيقي و نت و هارموني، وقتي که به صورت هماهنگ در کنار يکديگر قرار مي گيرند، مسلماً باعث تقويت فعاليت هاي قسمتي از مغز مي شوند، اما اين فعاليت ها هنوز کشف نشده اند. نکته مبهم ديگر تأثير موسيقي بر ضريب هوشي افراد بزرگسال است. فعلاً دانشمندان پاسخ قطعي در اين زمينه ندارند ،اما يادگيري موسيقي را به بزرگسالان توصيه مي کنند.

استفاده با صرفه از مغز

تا چندي پيش ضريب هوشي يک شخص - مقياسي براي توانايي هاي حل مشکلات هوشي يک شخص - پديده اي ثابت براي انسان فرض مي شد که ميزان آن مستقيماً از راه وراثت تعيين مي شد، اما اخيراً دانشمندان نظريه اي مطرح کرده اند که در آن ميزان ضريب هوشي هر شخص به عملکردي پايه اي در مغز انسان با نام «حافظه فعال» بستگي دارد؛ بدين صورت که هرچه حافظه جاري انسان بيشتر شود، ميزان ضريب هوشي او هم افزايش مي يابد.حافظه جاري، سيستم ذخيره کوتاه مدت مغز انسان است . در اين بخش مسائل هوشي انسان حل مي شوند، مثلاً اگر شما بخواهيد 7+6-73 را حل کنيد، اين قسمت از مغز شما - حافظه جاري - قسمت وسطي فعاليت ذهني شما که براي حل مسئله لازم است را در خود نگه مي دارد. ميزان اطلاعاتي که حافظه جاري مي تواند در خود ذخيره کند، به آگاهي عمومي شخص بستگي دارد.به تازگي يک تيم تحقيقاتي در انستيتو کارولينا استکهلم به رهبري ترکل کلينگبرگ به نشانه هايي دست يافته است مبني بر اين که سيستم عصبي که در حافظه جاري قرار دارد، ممکن است با تمرين بزرگ شود. آنها با استفاده از نوعي اسکن مغناطيسي پيشرفته، فعاليت هاي مغزي چند شخص بالغ را پيش و پس از يک برنامه تمريني حافظه جاري اندازه گيري کردند . اين برنامه کارهايي از قبيل حفظ کردن موقعيت يک سري نقطه در يک صفحه شطرنجي بود. پس از پنج هفته تمرين، آنها متوجه شدند فعاليت هاي مغزي افراد مورد نظر در قسمتي از مغز که با اين نوع فعاليت ها درگير است، افزايش يافته است.اما نکته شگفت انگيز در اين آزمايش اين بود که هنگامي که گروه، اين آزمايش ها را روي کودکان اعمال مي کرد، متوجه شد اين بار به جاي سيستم عصبي موجود در حافظه جاري، قسمتي از مغز که مربوط به آگاهي عمومي کودکان است، رشد يافته و ضريب هوشي کودکان هشت درصد افزايش يافته است .با اين که دانش مربوط به حافظه جاري، روزهاي اوليه خود را سپري مي کند، کلينبرگ اميدوار است تمرين هاي حافظه فعال، کليد بازکردن قفل قدرت باشد. او در اين مورد مي گويد : «عوامل وراثتي و دوران جنيني نقش بسيار زيادي در ميزان توانايي فعاليت هاي مغزي دارند، اما فراتر از آن، چند درصد - که هنوز ميزان آن مشخص نيست وجود دارد که مي توان با تمرين آنها را افزايش داد.»

استراتژي

فرض کنيد در يک تالار سخنراني هستيد و در آن تالار ، ششصد نفر حضور دارند. اگر تمام اين افراد نام خود را به شما بگويند و يک ساعت بعد از شما بخواهند که آنها را تکرار کنيد، ممکن است دچار سرگيجه شويد. اين بدان خاطر نيست که شما نمي توانيد اين کار را انجام دهيد، بلکه مشکل اينجاست که شما تکنيک ها و روش هاي مربوط به انجام آن را نمي دانيد. اما افرادي هستند که مي توانند اين کار را به صورت عادي انجام دهند. آنها مي توانند هزاران عدد ، اشعار بسيار قديمي و غير مستعمل، و صدها هزار کلمه بدون استفاده را حفظ کنند. در يکي از مسابقات جهاني در اين زمينه ، «النور مگ واير» و تيم همکارش از دانشگاه لندن، هشت نفر از بهترين هاي مسابقات را زير نظر گرفتند. آنها حين آزمايش هاي متفاوت، به مدرکي که ثابت کند اين افراد از ضريب هوشي بالايي برخوردار هستند دست نيافتند، اما متوجه شدند اين افراد هنگام حفظ کردن از سه منطقه مغزشان براي انجام کار استفاده مي کنند و اين در حالي است که آنها در تست هاي حفظ کردني از اين مناطق ويژه مغزي استفاده نمي کنند. دليل اين امر را مي توان استراتژي خاص آنها براي حفظ کردن دانست. مثلاً آنها براي حفظ کردن نحوه و ترتيب چيدن يک دسته برگه ، به هر کدام از آنها يک شخصيت مي دهند و براي حفظ کردن ترتيب قرارگيري، يک داستان بر اساس نحوه قرار گيري برگه ها پردازش مي کنند و طبيعتاً حفظ کردن يک داستان بسيار راحت تر از حفظ کردن تعداد بسيار زيادي عدد مشابه است .بازيگران سينما و تئاتر هم تقريباً از روش مشابهي استفاده مي کنند. آنها چيزهايي را که بيان مي کنند با احساسات همراه مي کنند و انسان ذاتاً وقايعي را که با احساسات زيادي همراه است، جزء به جز حفظ مي کند. هنرپيشگان حرفه اي از روش ديگري استفاده مي کنند. آنها هنگام اداي کلمات، حرکات مربوط به آن را هم انجام مي دهند و اين عمل آنقدر مؤثر است که آنها حتي چند ماه پس از نمايش مي توانند متني را که حفظ کرده اند، به راحتي ادا کنند.

«هلگا نويس» يک روان شناس از دانشگاه المهرست در ايلينويز به همراه «توني نويس» که يک بازيگر است، کشف کردند که از اين روش مي توان براي افزايش يادگيري دانش آموزان استفاده کرد. دانش آموزاني که کلماتشان را با آموزش هاي ديگري همراه کنند، بعداً 38درصد بيشتر مي توانند کلمات را بازسازي کنند. نويس ها معتقدند داشتن دو روش ذهني براي حفظ کردن مي تواند قابليت حفظ کردن افراد را به صورت باور نکردني افزايش دهد. «بري گوردون» از دانشگاه جان هاپکينز اعتقاد دارد، استراتژي، در زندگي روزانه هم اهميت زيادي دارد. کارهاي ساده اي مانند قرار دادن کليدها در يک جاي مشخص و نوشتن چيزها براي از ياد نبردن آنها مي تواند ميزان اطلاعاتي را که پيش خود نگه مي داريد، زيادتر کند. اگربه خاطر آوردن اسامي، مشکل شماست، سعي کنيد آنها را به صورت ذهني تداعي کنيد.

استراحت

کمبود خواب، اثرات بدي براي مغز شما در پي خواهد داشت. برنامه ريزي، حل مسائل، يادگيري، تمرکز و حافظه جاري شما همه از کمبود خواب متحمل عوارض سوء مي شوند. در عين حال حتي در ضريب هوشي هم خلل وارد مي شود. دکتر «شون درومند» از دانشگاه کاليفرنيا در اين مورد مي گويد: اگر شما 21 ساعت پشت سرهم بيدار بمانيد ، توانايي هايتان به اندازه کسي است که تا حدي که قانون (ايالات متحده آمريکا) اجازه مي دهد، مست است، البته لازم نيست دقيقاً 21 ساعت بيدار بمانيد تا اين حالت را تجربه کنيد، فقط کافي است دو يا سه شب دير بخوابيد و زود بيدار شويد تا همين حالت به شما دست دهد.خوشبختانه اين رابطه دو سويه است. اگر شما به کسي که از خواب محروم شده، اجازه بدهيد يک يا دو ساعت بيشتر چشم روي هم بگذارد، اين شخص مي تواند در کارهايي که نياز به تمرکز بيشتر دارد، مانند امتحان دادن، موفق تر عمل کند. دکتر درومند در اين مورد مي گويد: «توجه ( تمرکز) اساسي ترين پايه هرم ذهن است، اگر شما آن را تقويت کنيد، ديگر نيازي نيست به چيز ديگري توجه نشان دهيد.»اينها تنها فوايد يک خوب عميق شبانه نيست. وقتي که شما خواب هستيد، مغز شما حافظه هاي جديدي را تمرين کرده و حتي بعضي از مسائل را حل مي کند. فرض کنيد شما مي خواهيد يک بازي جديد رايانه اي را ياد بگيريد. در اين صورت بهتر است به جاي اين که چند ساعت پاي کامپيوتر بنشينيد، دو ساعت بازي کنيد و سپس بخوابيد. هنگامي که شما خواب هستيد مغز شما همان مدارهايي که براي يادگيري بازي استفاده کرده است را دوباره فعال مي کند. دوباره صداي آنها را مي شنود و سپس حافظه هاي جديد را در حافظه بلند مدت ذخيره مي کند و هنگامي که بيدار شويد، يک بازيگر بهتر شده ايد. چنين روشي در ديگر کارها مانند يادگيري پيانو، رانندگي خودرو و ... هم مي تواند کارگر باشد.در اين مورد همچنين شواهدي در دست است که نشان مي دهد خواب باعث بهبود روش حل مسائل مي شود. داستان ديميتري مندليف که پس از خواب روزانه يکباره به طرح جديد تناوبي رسيد، نمونه بارز اين مسئله است. چون او شديدا درگير حل مسئله بوده ، هنگام خواب مغز او همانطور که در بالا ذکر شد، به فعاليت هايش در اين زمينه ادامه داده و به حل مسئله رسيده است .به نظر مي رسد هنگام خواب ، مغز با تردستي راه حل هاي خلاقانه اي پيدا مي کند، پس اگر شما هم در حل مسئله اي مشکل داريد و منتظر يک لحظه اوره کائي («يافتم» معروف ارشميدس ) هستيد، بهتر است همين حالا به خواب ناز فرو رويد.

آشنايي با روش دلفي و كاربرد آن در تصميم گيري

آينده نگري و پيش بيني تحولات از نيازهاي اساسي برنامه ريزان و مديران است. روش دلفي كه يكي از دستاوردهاي جنگ سرد است در ابتدا براي برآورده ساختن اين نياز پديد آمد. اما رفته رفته با توجه به سازوكار انجام اين روش كه مبتني بر انجام نظرسنجي از متخصصان است، براي حل مسائل پيچيده و تصميم گيري در امور بغرنج به كار آمد. در برداشت هاي جديد اين روش را فرآيندي ارتباطي دانسته اند كه اجازه مي دهد گروه براي حل يك مساله پيچيده، بدون كنش متقابل رودررو با مواجهه تك تك اعضاي گروه، به توافق برسد. هم اكنون روش دلفي ابعاد كاربردي بسياري يافته و در رشته هاي متعددي مانند بازرگاني، صنايع، سياست، و همچنين برنامه ريزي شهري و منطقه اي مورد استفاده است. اين روش در ايران چندان شناخته شده نيست. حال آنكه با توجه به پيچيده شدن امور طي سالهاي اخير تمامي افرادي كه كارشان تصميم گيري و برنامه ريزي است از روش دلفي بي نياز نيستند. افرادي مانند مديران سازمان هاي ملي، منطقه اي و محلي، شهرداران و اعضا شوراهاي اسلامي شهر.

اين مقاله قصد دارد تا به شكلي مقدماتي، مفاهيم و مباني اساسي اين روش را به خواننده معرفي كند.

مقدمه

زمان نگارش اين نوشتار آغازين روزهاي سده بيست و يكم و همچنين هزاره سوم ميلادي است. همانند سپيده دم آغاز تمدن و تفكر، انسان هاي بسياري در عرصه هايي مانند سياست، برنامه ريزي، مديريت و آموزش مشتاقند بدانند چه تحولات مهمي در سده و حتي هزاره جديد اتفاق خواهد افتاد. اين اشتياق آدمي را در معناي عام Futurism و در معناي علمي آينده نگري Prospective مي نامند. در دايره المعارف علوم اجتماعي در توضيح اين مفهوم آمده است: «از مفهوم Prospicere به معناي مقابل خود را نگريستن اخذ شده است و به معناي نگاه به آينده اي نزديك به منظور پيش بيني حوادث آن است. آينده نگري نه تنها در قلمرو دانش بلكه در حيطه هنر نيز مطرح مي شود. به زغم پي ير ماسه آينده نگري به معناي جستجوي طريقه اي نو در دانش است كه در آن آينده را به عنوان نتيجه اي از اعمال كم و بيش آزاد و واكنش هاي كم و بيش قابل پيش بيني در نظر مي گيرند» (ساروخاني. 1370. 581)

پيش بيني آينده و آينده نگري همواره دغدغه بشر و منشاء بيم و اميد براي او بوده است. در گذشته وظيفه خبرآوري از آينده بر عهده جادوگران، پيشگويان، ستاره شناسان و فيلسوفان بود. بخش عمده اي از تعاليم پيامبران را نيز، تبشير و تنذير نسبت به آينده تشكيل مي داد. با گسترش تدريجي سپهر دانش، آينده نگري هم بخشي از دل مشغولي هاي انديشمندان گرديد و روش هايي براي آن ساخته و پرداخته شد. اين روش ها را مي توان به ترتيب زير برشمرد:

1- روش تخيلي- فلسفي

2- روش تاريخي- فلسفي

3- روش فرافكني روند Extrapolation

4- روش شبيه سازي Simulation

5- روش بازنگري Monitoring

6- روش صحنه سازي Scenario Cerativity

7- روش واكنش شناسي Cross Impact Analysis

8- روش سروش يا دلفي Delphi

9- روش هنجاري Normative يا آينده نگري

در ميان اين روش ها، با توجه با اهميت كاربردي، روش دلفي جايگاه خاص خود را دارد. اين روش در عرصه هايي مانند سياستگذاري و برنامه ريزي كلان و همچنين دستيابي به اجماع براي شناخت و حل مسائل پيچيده ابزار دست سياستگذاران و مديران در كشورهاي توسعه يافته است. در اين مقاله تلاش مي شود تا اين روش معرفي گردد.

پيشينه

قديمي ترين ريشه هاي روش دلفي به معبد آيولون در شهر دلفي در يونان باز مي گردد. شهر دلفي در دامنه جنوبي كوه بارناسوس و بر فراز يكي از دهانه هاي بزرگ خليج كورنت قرار دارد. از نظر منظر جغرافيايي، سيماي شهر دلفي و پيرامون آن به گونه اي بود كه يونانيان قديم را به اين اعتقاد واداشت كه در آن جا خدايان زندگي مي كنند. ويل دورانت (1372، 124) در كتاب تاريخ تمدن مجلد مربوط به يونان باستان مي نويسد: «بالاتر از اين صخره ها، قله هاي دوگانه كوه بارناسوس قرار دارد. يونانيان براي رسيدن به اين قله ها صدها كيلومتر از روي صخره هاي دشوار بالا مي رفتند. مه انبوه و دريايي كه اشعه خورشيد بر آن مي تابد. به آن نقطه منظره اي زيبا و خوف انگيز مي داد. از اين رو يونانيان باور داشتند كه آنجا خدايي وحشتناك سكونت مي كند. اينان زلزله هاي متعددي را كه در آن نقطه رخ داده و باعث ترس مهاجماني چون ايرانيان و مردمان فوكيس و گل شده بود، دفاع خدايان از مقر خويش تلقي مي كردند.

مومناني از ديرباز به آنجا مي رفتند تا از بادهايي كه ميان دره ها مي وزد، يا گازهايي كه از نهاد زمين برمي خيزد، آواز و اراده خدايان را بشنوند. سنگ بزرگي كه كنار مخرج گازهاي زمين قرار داشت به نظر يونانيان مركز يونان و ناف عالم بود. نزديك اين سنگ بود كه يونانيان در آغاز براي گالايا، الاهه زمين، و بعدها براي آپولون معابدي ساختند».

حوادث جهاني كه يونانيان در آن زندگي مي كردند به اراده شياطين، ارواح و خدايان بستگي داشت. پس لازم بود تا براي آگاهي از اراده خدايان، شياطين و ارواح به سراغ غيبگويان، ستاره شماران، خوابگزاران، وخش ها و غيره رفت و درباره زندگي با آنان مشورت كرد. اهميت ستاره شماران و غيبگويان تا اندازه اي بود كه گاهي به خدمت خاندان ها، ارتش ها و دولت ها در مي آمدند. در بسياري از معابد يونان، وخشهاي بسيار وجود داشتند. معززترين و مشهورترين آنها در روزگار قديم وخش معبد زئوس در دودونا، و در دوره بعد، وخش معبد آپولون در دلفي بود... يونانيان زنان را براي پذيرش وحي و الهام آماده تر مي دانستند. از اين رو، در معبد آپولونه سه پيرزن خدمت مي كردند. در اين معبد از شكافي كه در كف معبد قرار داشت گازي مرموز بيرون مي آمد. مردم مي گفتند كه اين گاز از لاشه اژدهايي به نام پوتون، كه به دست آپولون كشته شده است برمي خيزد. زن غيبگو كه براي پذيرفتن وحي آمادگي داشت پشت ميز بلند سه پايي مي نشست و گاز مقدس را كه بسيار بدبو بود استنشاق مي كرد و برگهاي تخديرآوري مي جويد و به حال بيخودي مي افتاد. سپس بريده بريده سخناني به زبان مي آورد كه به وسيله كاهنان براي حاضران ترجمه مي شود (همان، 218). در تاريخ يونان آمده كه اشخاص مشهوري مانند هراكلس و آريستودموس شاه مسينا با وخش معبد دلفي به مشورت پرداخته اند.

اما پيشينه روش دلفي به عنوان ابزاري علمي براي پيش بيني آينده به دهه 1950 ميلادي برمي گردد و يكي از دستاوردهاي جنگ سرد (Cold War) است. آغاز كاربرد اين روش به پژوهشي درباره مسائل پيچيده دفاعي برمي گردد كه نورمن دالكي و اولاف هلمر (Norman Dalkey & Olat Helmer) در شركت رند (RAND) كه به عنوان خزانه فكر (Think tank) عمل مي كرد، انجام دادند. روش دلفي از نيمه دهه 1960 به عنوان يك روش علمي مهم در جوامع علمي شناخته شده است.

تعاريف و برداشت ها

در منابع مختلف تعاريف و برداشت هاي متعددي از روش دلفي شده است. برخي از اين تعاريف عبارتند از:

1- «روشي براي توسعه و بهبود اجماع گروهي است».

(Anderson and others, 1975, 121)

2- «در اين روش ما به دنبال توافق گروهي هستيم. زيرا اين اعتقاد وجود دارد كه چند كارشناس مي توانند از يك نفر در امر پيش بيني صاحب نظرتر باشند» (سيد جوادين، 1375، 103).

3- فرآيندي ارتباطي است كه اجازه مي دهد تا گروه براي حل مسأله اي پيچيده بدون كنش متقابل رودررو با مراجعه تك تك اعضاي گروه، به توافق برسد». (Ghourchian, 1994, 95)

4- «روش دلفي براي حل مسائل و تصميم گيري به كار مي رود» (Sahkian, 1997)

5- «روش پيش بيني رويدادهاي آتي است بر پايه نظر سنجي داوري هاي افراد متخصص درباره هر موضوع». (Javy and Julial, 1991)

عناصر مشترك اين تعاريف گرد اين موضوع است كه دلفي:

1- روش (Method) يا فني  (Technique) علمي است.

2- براي پيش بيني آينده

3- بر پايه اجماع نظرات متخصصاني كه با يكديگر تماس رودررو نداشته اند.

از اين رو مشخص مي گردد كه در روش دلفي، همه افراد اين شانس را ندارند تا در جريان تحقيق به عنوان پاسخگو وارد شوند و نيازي به نمونه گيري نيست. اين موضوع از وجوه تمايز اين روش يا روش هاي مرسوم مانند پيمايش (Survey) است. در اين روش بر حسب موضوع كه مي تواند سياست، آموزش يا محيط زيست باشد. بايد به سراغ متخصصان رفت. افرادي كه دانش و آگاهي كافي درباره موضوع دارند و نظرات آنان به عنوان صاحب نظر و متخصص مورد پذيرش ديگران است.

اهداف و كاربردها

هدف اصلي روش دلفي را مي توان پيش بيني آينده دانست كه بر پايه همگرايي انديشه هاي متخصصان حاصل شده است. در اين روش حدسيات فردي در مورد تكامل آينده بايد تصحيح شود. پيدايش هنجار گروهي تخصصي نتيجه مورد نظر است. اهداف مهم ديگر اين روش عبارتند از حل مسائل پيچيده و كمك به تصميم گيري در مورد مسائل بغرنج. اين روش با اين هدف طراحي شده كه براي حل مسائل پيچيده و مهمي به كار رود كه پرداختن به آن از توانايي هاي يك نفر فراتر مي رود. اين روش در امور برنامه ريزي، مديريت و مسائل اجرايي كاربرد دارد و رشته هاي متعدد دانش مانند بازرگاني، سياست، صنايع، پزشكي، برنامه ريزي آموزشي، برنامه ريزي شهري و ناحيه اي مي توانند از آن استفاده نمايند.

«اگرچه فن دلفي در كاربردهاي آغازين خود عمدتاً ابزار پيش بيني بود. در حال حاضر بيشتر به عنوان فرايندي (Process) براي بهبود ارتباطات و ايجاد توافق در حل هر مسأله پيچيده به كار مي رود» 1994. (Ghourchian, 97)  روش دلفي، روشي كاربردي است و بسيار مورد استفاده رشته هايي مانند بازرگاني و آموزش است. نگاهي به عناوين كتابهاي مربوط به روش دلفي مانند:

Gazing into Oracle: The Delphi Method and its Application to Social Policy and Health (1995).

حكايت از اهميت كاربردي اين روش مي كند.

اجراي روش

روش دلفي به دنبال دريافت نظرات متخصصان است. از اين رو بيش از آغاز كار بايد برحسب موضوع، متخصصان شناسايي گردند. به اين افراد، اعضاي هيأت منصفه دلفي نيز گفته مي شود.

به طور كل، اجراي روش دلفي به شرح زير است:

الف) شركت كنندگان انتخاب مي شوند و از آنان خواسته مي شود در پاسخ به مجموعه اي از پرسش هاي يك پرسشنامه بسته به موضوع، افكار، پيشنهادها، توصيه ها يا پيش بيني هاي بي نام و نشان خود را عرضه دارند.

ب) هر شركت كننده بازخورد دوره اول مانند ميانه (Median) پاسخ هاي همه شركت كنندگان را دريافت مي كند و دور دوم پاسخگويي براي مشخص ساختن شدت سازگاري يا ناسازگاري با ميانگين پاسخ هاي گروه آغاز مي گردد.

پ) بار ديگر بازخورد به شركت كنندگان برحسب ميانه پاسخ گروه و همچنين براي مشخص ساختن اينكه چرا برخي شركت كنندگان با ميانه پاسخ ها موافق نيستند، داده مي شود.

ت) پس از بروز دلايل افكار اقليت، شركت كنندگان دوباره پاسخ مي گويند.

ث) مراحل (ب) و (ت) مي تواند تكرار شود، هرچند همگرايي (Convergence) افكار معمولاً بعد از يك دور از انجام اين دو مرحله خيلي افزايش نمي يابد.

از تحقيقاتي كه با استفاده از روش دلفي انجام شده اند مي توان به پژوهش اهل (Uhl) در سال 1971 درباره اهداف سازماني و تحقيقات هلمر و گوردون (Helmer & Gordon) درباره پيش بيني رويدادهاي پنجاه سال آينده اشاره كرد. در اينجا به طور خلاصه مراحل انجام اين تحقيق بيان مي شود.

در سال 1963 گوردون و هلمر در دور اول تحقيق خود از متخصصان خواستند تا بر اساس پرسشنامه كتبي كه برايشان ارسال شده بود، رويدادهاي پنجاه سال آينده را پيش بيني كنند. بر اساس پاسخ هاي دريافتي، فهرستي مشتمل بر 49 مسأله و رويداد تهيه شد. در دور دوم اين فهرست بار ديگر براي متخصصان ارسال شد و آنان از نظرات ديگران آگاه شدند. در اين دور از شركت كنندگان خواسته شد تا بنويسند هر يك از رويدادها و مسائل با چه احتمالي به وقوع خواهد پيوست. پس از دريافت پاسخ ها مشخص شد كه شركت كنندگان در مورد چند مسأله (10 مورد از 49 مسأله) اتفاق نظر دارند. در دور سوم، نتايج دور دوم يعني توافق نظر درباره 10 رويداد بار ديگر براي شركت كنندگان ارسال شد. از 39 رويداد باقي مانده كه اختلاف نظر درباره آنها وجود داشت محققان خود 17 رويداد مهم را انتخاب كردند و براي شركت كنندگان فرستادند. از متخصصان خواسته شد كه توضيح دهند چرا نظر آنان با نظرات اكثريت در مورد اين 17 رويداد فرق دارد. اين اقدام سبب شد تا شركت كنندگان در مورد اين 17 رويداد تعمق بيشتري كنند و آنها را به صورت جديدي بازگو نمايند. از اين طريق آنان نظراتشان را با نظرات ميانه (Median) تطبيق دادند. در پايان دور سوم تفاوت نظرها بسيار كاهش يافت و از نظر آماري پراكندگي چارك ها (Quaritle) محدودتر شد.

در دور چهارم نتايج دور سوم براي شركت كنندگان ارسال شد و تلاش شد تا مانند گذشته اتفاق نظر بيشتري به دست آيد. همچنين از شركت كنندگان پرسيده شد كه آيا آنان تك تك اين رويدادها را قابل تحقق و مفيد مي دانند؟ نتايج اين كار در تصاوير و متون مختلف بازگو شد (رفيع پور، 1364، 110)

در نهايت شش مسأله مورد توافق عبارت بودند از: رشد جمعيت، نوآوري هاي علمي، اتوماسيون، برنامه هاي فضايي، پيش بيني هاي مربوط به امكان جنگ و ماهيت سيستم هاي سلاح هاي جنگي در آينده. يك وجه مهم در مراحل يا دورهاي روش دلفي، قضاوت درباره نتايج، تخمين ها و نظرات متضاد درباره دور قبل است. هريك از متخصصان شركت كننده در اين نظرخواهي كتبي، مكرر اين امكان را دارد تا نظرات شخصي خود را نظرات و عقايد ديگران مقايسه و در آنها تجديدنظر كند. در هنگام اجراي روش دلفي «افراد لزوماً يكديگر را نمي شناسند و برخورد روياروي با هم ندارند» (الواني، 1376، 130). ايجاد ارتباط ميان افراد توسط شخص واسطه (Intermediary) انجام مي شود. او وظيفه دارد تا در هر دور اطلاعات را خلاصه كند و به هر يك از شركت كننده ها بدهد و پاسخ ها را دريافت دارد.

«اين نكته هم قابل ذكر است كه بسياري از مطالعاتي كه با فن دلفي انجام شده اند، از پرسشنامه استفاده كرده اند. مطالعات كمي هم هستند كه اين فن را براي كاربرد رايانه اي تطبيق داده اند و اين امكان را براي شركت كنندگان فراهم ساخته اند تا از طريق پايانه هاي جداگانه پاسخ گويند.» (Ghourchian, 1994,96)

دربرخي مطالعات مربوط به پيش بيني آينده مثلاً در زمينه محيط زيست، نياز به استفاده از نظرات متخصصان در كشورهاي مختلف است. در اين مطالعات، كار ابعاد بسيار گسترده تر مي يابد و نيازمند هزينه، زمان و سازمان كار پيچيده است. از اين رو امكان استفاده از روش دلفي با توجه به هزينه ها و امكانات تا اندازه زيادي در اختيار سازمان ها و مراكزي است كه از نظر مالي وضعيت مناسبي دارند، مانند ارتش و سازمان هاي بزرگ صنعتي و بازرگاني.

امتيازها

براي روش دلفي امتيازهاي متعددي برشمرده اند، برخي از آنها عبارتند از:

1- در اين روش، فشار گروهي به حداقل ممكن كاهش مي يابد و افراد بدون آن كه تفكر گروهي بر نظرات و افكار آنان سايه افكند، مي توانند آزادانه نظرات و افكار و تأملات (Rellection) خود را بيان كنند.

2- با حذف كنش متقابل رودررو. اين روش مانع از مشكلاتي مانند نفوذ افراد مسلط بر تصميمات گروهي مي گردد.

3- در اين روش افراد فرصت مي يابند با ديدي بيطرفانه به قضاوت و داوري بپردازند.

4- براي حل مسائل پيچيده. روش دلفي كمك مي كند تا به اجماع گروهي به جاي نظرات تك تك افراد دست يابيم.

5- ناشناخته ماندن شركت كنندگان سبب تشويق تأملات و صداقت در بيان ايده ها و گزينه هاي نوين مي گردد.

6- پيش بيني دلفي. يك روش تحليلي نظام پذير با عقايد و قضاوت هاي ارزشي و تحليل آنهاست. دلفي، يك تحليل پايان يافته باز است كه ممكن است نتايج به دست آمده مورد قبول واقع شود و يا مورد پذيرش قرار نگيرد.... دلفي داراي امتيازاتي است كه تحليل كمي سنتي فاقد آن است.

- از قضاوت سالم بهره مند است.

- افق هاي تازه اي را در تصميم گيري منطقي نشان مي دهد.

- به صورت زرادخانه برنامه ريزان است و وسيله اي مهم در آينده نگري مي باشد (شكوهي، 1364، 72).

7- مانع از دست دادن زمان و انرژي براي تصميمات نامربوط يا مغرضانه كه در بحث هاي گروهي معمول است، مي گردد.

8- در اين روش از آمار استفاده مي شود و در اتفاق آراي آن نسبت به مسائل مختلف جبر و زور تاثير ندارد.

9- براي پاسخ گويان امكان ارزيابي مجدد نظريات و فرصت كافي براي بررسي آنها وجود دارد.

كاستي ها

مهمترين نواقص روش دلفي را مي توان به شرح زير برشمرد.

1- روش دلفي پايه نظري ضعيفي دارد و دانش كمي درباره متغيرهايي دارد كه بر فرايند آن مؤثرند.

فقدان چارچوب نظري را عمده ترين ضعف اين روش دانسته اند. همين موضوع سبب شده تا برخي دلفي را فن (Technique) بدانند.

2- «فن دلفي تنها يك مرحله آغازين است و صرفاً مي كوشد تا به اجماع دست يابد. و اين اجماع ضرورتاً دقيق ترين نظر نيست» (Anderson and others. 1975,122)

3- اين روش كار زيادي مي برد، كارهايي مانند ترسيم جدول، نگهداري اطلاعات و پست

4- انجام اين روش هزينه زيادي در بردارد.

5- دقت پيش بيني روش دلفي براي كوتاه مدت و ميان مدت كم است.

6- روش دلفي از نظر روان شناسي نيز داراي نقيصه مهمي است كه آن را عملاً بي اعتبار مي سازد، زيرا در اين روش در اصل كوشش مي شود كه با نزديك كردن مصنوعي عقايد متخصصان به يكديگر از نظر آماري توزيع اطراف ميانه محدود شود (رفيع پور، 1364، 113). اما نخواستن نام و پرسشنامه هاي بي نام، تأثير هنجارهاي اجتماعي و فشار به سوي همرنگي و هم شكلي (Conformity) را خنثي نخواهد كرد.

نتيجه

روش دلفي با وجود كاستي هايي كه براي آن برشمرده اند در مباحث مربوط به سياستگذاري، برنامه ريزي و مديريت جايگاه ويژه اي دارد. در حال حاضر در كشور ما برنامه هاي كلان مانند برنامه ايران 1400 يا برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تهيه و به اجرا گذاشته مي شود. تدوين اين برنامه ها عموماً شكل ديوان سالارانه (Bureaucratic)  دارد و در مباحثي مانند شناسايي مسائل و اولويت بندي آنها كمتر از نظرات متخصصان خارج از دستگاه هاي دولتي استفاده مي شود. به نظر نمي رسد بهره گيري از نظرات كارشناسان هم چندان منظم و علمي باشد. در اينجاست كه روش دلفي به كار مي آيد و مي تواند به عنوان ابزاري كارآمد و سودمند به خدمت درآيد.

براي برنامه ريزي منطقي و واقع گرايانه (Realistic) روش دلفي مورد نياز است. در سطوح مختلف برنامه ريزي و مديريت اعم از كلان منطقه اي و محلي مي توان به تناسب از روش دلفي استفاده كرد.

اين روش تاكنون در ايران گمنام مانده و اميد است با طرح مباحث جديد از سوي انديشمندان و توجه مديران و برنامه ريزان به ابعاد كاربردي آن، جايگاه شايسته خويش را باز يابد.

سوالات خود کارآمدی

لطفاً جملات زیر را به دقت خواهنده و یکی از پنج گزینه را که میزان موافقت شما با عبارت مورد نظر  را بیان می کند در پاسخنامه مشخص نمائید.

1) وقتی طرحی می ریزم، مطمئن هستم می توانم آن را انجام دهم.

2) یکی از مشکلات من این است که وقتی می بایست کار را انجام دهم، نمی توانم از عهده آن برآیم.

3)اگر نتوانم کاری را بار اول انجام دهم ، به تلاشم برای انجام آن ادامه می دهم.

4) وقتی که اهداف مهم برای خود تعیین می کنم ح، بندرت به آنها دست می یابم

5) قبل از تمام کردن کارهایم ، آن را رها  می کنم.

6) از روبرو شدن با  مشکلات اجتناب می کنم.

7) در صورتیکه کاری خیلی پیچیده بنظر برسد حتی زحمت امتحانش را بخود نمی دهم.

8)هنگامی که کاری را که باید  انجام دهم نامناسب است ، آنقدر پایداری می کنم تا آن را تمام کنم.

9) وقتی تصمیم به انجام کاری گرفتم ، بطور جدی و دقیق رئوی انجام همان کار تمرکز می کنم.

10) هنگامی که سعی می کنم چیز جدیدی بیاموزم ، اگر در ابتدا موفق نشوم بزودی آن را رها می کنم.

11)وقتی مشکلات غیر مترقبه ای برایم رخ می دهد بخوبی از پس آن بر نمی آیم.

12) از یادگیری مطالب جدید هنگامی که بنظرم مشکل بیایند اجتناب می کنم.

13) شکست باعث تلاش بیشتر من می شود.

14) به توانایی خود برای کارها اعتماد ندارم.

15) به خودم متکی هستم.

16) به سادگی تسلیم می شوم.

17) توانایی برخورد با اغلب مشکلاتی را که در زندگی برایم پیش می آید، ندارم.

پاسخنامه آزمون خودکار آمدی

الف) کاملاً موافقم               ب) موافقم            ج) نظری ندارم (حد وسط)               د) مخالفم    

ه) کاملاً مخالفم

جمع نمرات کارآمدی ..................

 دستورالعمل: هر عبارت داخل جدول احتمالاً بیانگر وضعیت سلامت عمومی شما است. لطفاً هر سوال را به دقت بخوانید و از میان گزینه های موجود پاسخی را که بیشتر از همه با وضعیت سلامت عمومی شما مطابقت دارد، لطفاً توجه داشته باشید که عدد 1 برابر با کمی ، 2 برابر با زیاد و 3 برابر با خیلی زیاد است.