تحقیق درباره زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی
پیشگفتار
آگاهی اززندگانی مرجعی بزرگ عالم تشیع پس از رحلت جان گداز او چیزیبود که آن روزها فوق العاده جلب توجه می کرد . بسیاری می گفتند ما آیت الله بروجردی را می شناختیم و لی نه این طور ، مقلد او بودیم ولی چنان که باید نمی دانستیم کیست ، شنیده بودیم در خاندانش مراجع تقلید زیاد بوده اند ولی نه این گونه که دراین کتاب می خوانیم ، و از ااین قبیل سخنان .
به طور خلاصه با انتشار کتاب ، همه جا سابقه اصالت و نجابت خانوادگی آیت الله بروجردی چه پدری و چه مادری ، سخن در میان بود که نیای پنجم او فقیه و فیلسوف و جد چهارمش فقیه بزرگ بوده است ، . عموی نیای دومش علامه بحرالعلوم سر آمد فقه ها و مجتهدین عصر و عمویش حاج میرزا محمود بروجردی فقیه و مرجع تقلید ، و همگی صاحبان تالیف و تصنیف در علوم معقول و منقول بوده اند.
نیز از نیا کان مادریش سخن می گفتند که نواده دختری علامه مجلسی اول بوده ، و علامه مجلسی دوم مؤلف دائرة المعارف اسلامی بهارالانوار دائی جدش ، به ملا محمد صالح مازندرانی جدش مادرش فقیه بلند پایه است ، و همسر او که جده آیت الله عظمی است یعنی آ منه بیگم دختر علامه مجلسی اول و خواهر علامه مجلسی دوم ، بانویی دانشمند و مجتهد و کسی بوده که در تا لیف بهارالانوار به برادرش علامه مجلسی کمک می کرده است .
و نتیجه می گرفتند که در میان تمامی مراجع تقلید شیعه و فقها نامی ، کدام مرجع تقلید و مجتهد نامی را سراغ داریم که دارای چنین نسب عالی واصالت و نجابت خانوادگی باشد . به علاوه حسب بالا و شخصیت بزرگ و کم نظیر خودش و ویزگی های خاصی که شخصا ً داشته است ، و در شانزده سال دوران مرجعیتش همه از آن آگاهی داشته اند ؟!
ومن خدا را شکر می کردم که من در اوایل جوانی مرا موفق داشت تا کتاب شرح زندگانی مرجعی با این عظمت را منتشر سازم ، و ساعت ها پیرامون شخصیت والای آیت الله بروجردی به بحث وبرسی بپردازم و نتیجه کارم را در اختیار خاص و عام قرار دهم . فسلام علیه یوم ولد ویوم مات و یوم یبعث حیا ً
مقدمه
پس از حمد وستایش الهی ودرود بر حضرت رسالت پناهی الله علیه وآله توجه قارئین محترم را مستحضر می دارد:آیت الله العظمی آقای بروجردی اعلی الله مقامه الشریف که چهار روز دیگر مراسم چهلمین در گذشت آن فقید سعید در سرار دنیا شیعه بر گذار می شود،آنقدر بزرگ وبلند قدر است که این کتاب وکتابهای مفصل نمی تواند معرف شخصیت والای او باشد.
آیت الله بروجردی یکی از درخشنده ترین فروزان بود که نزدیک چهل روز پیش ازعفق آسمان علم غروب کرد ومارا در این دنای پر آشوب وظلمانی رها ساخت و رفت!اورفت ولی یاد او ،شاگردان او به خواست خداوند حوزه علمیه او به این زودی ها از بین نخواهد رفت.
تو رفتی و یادت نخواهد رفت ار نظرزیرا نه یادت می رود از سر نه مهرت می رود از دل
این جانب که مثل هزاران نفر از محصلین حوزه علمیه او،سالها معتنم به وجود پر برکتش بودیم،واز پرتو مشکوه دانش وفکر نورانی و مواجش راه را از چاه شناخته وهم اکنون در صراط آنیم که دست دیگران را نیز گرفته واز ورطه دنیای مادی بیرون بریم ،قسمتی از مواد مطالب این کتاب رادر زمان خود آن بزرگمهر روحانی از خودشان به منظور چاپ در یکی از آثارم گرفته بودم وقصد داشتم در زمان حیات آن پیشوای عالی قدر به طبع برسانم ولی!
ولی یکباره با مرگ ناگهانی آن زنده یاد،از تاُثیر کار پشیمان وسخت متاُثر گردیدم که فرصتها از دست رفت ومنظور علمی از نشد! بعد از پدید آمدن این سانحه کبری وحادثه عظمی،به فکر افتادم خدمتی را که می خواستمدر زمان حیات آن پدر روحانی وپیشوای بزرگ دینی انجام دهم،به طور جامعتری به صورت یک کتاب برای چهلم آن مرحوم آماده سازم. از این رو در میان آن همه تاُثرات روحی که مانند همه از وقوع این مصیبت جانگداز داشتم،تصمیم گرفتم که با همه گرفتاریونداشتن فرصت کافی تقریباً در مدت کمتر از بیست روز این کتاب را چاپ و تاُلیف نموده ام واینک در شرف انتشار است.
مدارک کتاب:همانطور که گفتم قسمت اساسی مطالب را از خود آن مرحوم گرفته وتهیه شده بود،قسمتی هم توسط همکاران دانشمند هیئت تحریریه مجله علمی و دینی مکتب اسلام که خود نیز افتخار عضویت آن را دارم،در شماره های سال دوم وشماره سوم سال سوم آننشریه نوشته ودر اینجا نیز آورده ام.
بعلاوه،درکتاب شرح زندگانی استاد کل وحید بهبهانی ومقدمه مهدی موعود مطالبی نوشته بودم که عیناً یا با تجدید نظر،در مقدمات این کتاب آوردم وقسمتهای حساس زندگی آیت الله فقید را نیز با مراجعه به نزدیک ترین افراد به ایشان وزحمت زیاد با تحقیق وبررسی کامل به دست آورده،ودر اینجا نگاشتم.
ا میدوارم خداوند عالم این خدمت ناچیز را از این بنده گمنام پذیرفته وآن را وسیله آمرزش خود ودوستان وبستگانم قرار دهد. متاّسفانه بر اثر عجله ای که در چاپ کتاب داشتم قسمت مهمی از مطالب ومراثی باقیماند که به خواست خداوند در طبع دوم می آوریم.
¯ آیت الله بروجردی نسب ودودمان وی
آیت الله العظمی آقای بروجردی از سادات جلیل القدر((طباطبائی))بروجردی است،وشخصاُ با سی واسطه به دومین پیشوای شیعیان امام حسن مجتبی (ع)فرزند ارشد امیر الموُونین علی علیه السلام ونوه بزرگ پیامبر اسلام صلی الله علیه واله می پوندد،بدین شرح:
حاج آقا حسین بن سید علی بن سید احمد بن سید علینقی بن سید جواد بن سید مرتضی بن سیدمحمد بن سید عبد الکریم بن مراد بن شاه اسد الله بن جلال الدین امیربن حسن بن مجد الدین بن قوام الدین بن اسماعیل بن عباد بن علی بن حمزه بن طاهر بن علی بن محمد بن احمد بن ابراهیم ملقب به طباطبا بن اسماعیل دیباج بن ابراهیم غمر بن حسن مثنی بن امام حسن مجتبی بن علی بن ابیطالب علیه السلام.
آیت الله بروجردی گذشته از شخصیت علمی ودینی و موقعیت بسیار ممتازی که داشت از جانب پدران خود وهمچنین از طرف نیاکان مادری وارث مرجعیت وریات دینی می باشد؛به این معنی که از چند قرن به این طرف همواره مرجعیت شیعه از خاندان پدری ومادری ایشان بیرون نرفته است.
سید محمد طباططبائی بروجردی جد پنجم آیت الله بروجردی دخترزاده علامه مجلسی اول وسیدمهدی بحرالعلوم عموی جد دوم آن مرحوم وسید جواد طباطبایی جدسوم وی وحاج میرزا محمود بروجردی عموی جد نخست اوهمه از مراجع تقلید وپیشوایان مردم وفقها و دانشمندان بلند پایه عصر بوده اند.
از طرفی سید محمد بروجردی نام برده داماد میر ابوطالب پسرابوالمعالی کبیر، تنها داماد فقیه مشهور((ملاصالح مازندرانی)) است که اونیز داماد علامه بزرگوار ((ملامحمدتقی مجلسی)) میباشد. درحقیقت سید محمد بروجردی شوهردختر دخترخاله خود بوده است.
به علاوه همسر میر ابوطالب مذکور نیز دختر ملا عبدالله پسر دوم مجلسی اول وبرادر علامه مجلسی دوم مؤلف کتاب بزرگ ((بحارالا نوار)) است.
بدی گونه خاندان آیتالله بروجردی از سه سوی به علامه مجلسی اول نسبت می رساند ونوه دختری وی میباشند،ولذا دانشمندان این دودمان مانند علامه بحرالعلوم وحاج میرزا محمود بروجردی از مجلسی اول به جد واز مجلسی دوم مؤلف((بحار الا نوار)) به خال دائی تعبیر می کنند.
به طور خلاصه پدران ونیاکان و وابستگان پدری و مادری آیت الله بروجردی اغلب از دانشمندان وفقه های شیعه و گروهی از آنان مراجع بزرگ عصر خود بوده اند.از این روست کخ باید گفت در حقیقت آیت الله بروجردی زعامت ومرجعیت در عالم تشیع را به ارث برده است.در اینجا مناسب می دانی که پیش از پرداختن به شرح زندگانی شخصی حضرت آیت الله العظمی آقای بروجردی رضوان الله علیه،برای ادای حق رجال علمی ومراجع نامی این دودمان بزرگ ،به شرح حال مختصر پند تن از مفاخر دانشمندان آنان مبادرت ورزیده وسپس وارد مقصد اصلی شویم.
این عده که فعلاً در صدد بیان شمه ای از حالات آنها هستیم،شامل علمای بزرگ خاندان پدری ومادری آیت الله العظمی می باشد،بدین شرح:
از خاندان مادری:علامه مجلسی اول،علامه مجلسی دوم،آمنه بیگم دختر مجلسی اول،ملا صالح مازندرانی همسر او.
از خاندان پدر او:سید محمد بروجردی،سید مرتضی بروجردی،علامه بحرالعلوم،سید جواد بروجردی،حاج میرزا محمود بروجردی می باشد.
¯ شخصیت علمی آیت الله بروجردی
فراموش نمی کنم شانزده سال پیش که در نجف اشرف بودم ودروس مقدماتی می خواندم به اتفاق یکی از رفقا کتاب((عروة الوسقی))را نزدیکی از علمای منزوی نجف که اهل یکی از شهر های فارس وچند سال بود در نجف ودر فقه وفروع آن استحضار واطلاع کافی داشت،می خواندیم.استاد مرد نسبتا مسنی بود و با اسرا ما حاضر شد کتاب مزبور را درس بگوید.
در اثنای درس به حواشی علمای موجود هم مراجعه کردیم،روزی همدرس من که اهل بروجرد بود حاشیه آیت الله بروجردیرا با خود آورد وبه من استاد نشان داد.استاد پرسید ایشان کیستند؟گفت:همشهری ما هستند تمام مردم بروجرد وقسمتی از شهر های دیگر از ایشان تقلید میکنند ومن نیز مقلد ایشان هستم.
استاد حاضر نبود حاشیه مجتهد غیر معروفی که مطالعه کرده رأی او را نیز برای ما نقل کند.من هم به علت خامی جوانی وعدم معرفت در حق ایشان،نمی خواستم استاد وقت مارا صرف مراجع به حاشیه حاج آقا حسین بروجردی کند که ما نامش را تا آن روز نشنیده بودیم،ودر ایران ودور از حوزه علمیه نجف به سر می برد!
ایت الله بروجردی به حقیقت شیفته ی علم وکتاب بود. هیچگاه از مطالعه و تتبع کتب وتحقیق رامون
مطالب علمی احساس خستگی نمیکرد.
به طور کلی مطالعه در زندگی ایشان بسیار مؤثر بود واهمیت فراوان داشت.از ایام جوانی تاروزهای اخر زندگی جز در موا ردی که بیمار و بستری بود از مطالعه و درس و بحث غفلت نمیورزید . مطالعه ی کتب
علمی موجب ارامش اعصاب و اسایش فکر ایشان بود و ان را غذا ی روح میدانست .
غالبا از کارهایی که ایشان را از مطالعه باز میداشت و مانع مشاغل علمی بود اظهار نارضایتی و خستگی میکرد. بعضی از شبها حتی در این اواخر در اطراف بخشی از مسایل علمی که هنگام درس نیازمند
به ان بود تا صبح بیدا ر میماند و مشغول مطالعه بود.
بارها میفرمودند : هیچگاه از مطالعه علمی خسته نمی شوم بلکه هرگاه از کارهای زیادی خسته شوم خستگی خود را با مطالعه رفع میکنم.
آیت الله بروجردی قسمتی از کتب خودشان را که سالها در طول عمر خویش فراهم آورده بودند و سخت آنها را دوست می داشتند ، به بعضی از کتابخانه ها اهدا کردند .بعد هم شخصا ً کتاب ابتیا نموده و بر آن می افزودند .
¯ تاسیس وتوسعه کتابخانه ها به امر آیت الله بروجردی
ایت الله برو جردی چون در طول عمر خویش با کتاب و مطالعه سرو کار داشتند قدر کتاب و کتابخانه را به خوبی میشناختند . در طول عمر طولانی خویش کتاب های زیادی اعم از چا‍‍‍‍پی وخطی تهیه کرده بودند وبی نهایت به انها مخصوصا نسخه های منحصر به فرد علاقه داشتند.
بعد از ورود به قم وسکونت در این شهر مذهبی که روز به روز بر توسعه دامنه نفوذ وقلمرو حکومت دینی ومرجعیت ایشان افزوده می شد ، از جمله اموری که پیوسته در مد نظر داشتند تاسیس وتوسعه وتعمیر کتابخانه ها وساختمان آنها بود .
تاسیس وتوسعه کتابخانه که در دنیای کنونی فوق العاده مورد توجه دولت ها وملت ها است ، و هر ساله مبالغ هنگفتی را اختصاص به تعمیر وازدیاد کتابهای آن می دهند ، از روزگاران پیش پیوسته مورد نظر دقیق علمای اسلام بوده .، وتقریباً به همان میزان که مدرسه وعلم اهمیت داشته ، وجود کتابخانه وتاسیس وتوسعه آن نیز مد نظر بوده است .
می بینیم از روزی که در اسلام مدرسه ساخته شد ، کتابخانه هم جزو نقشه بوده است ، و نوا ً در کنار هر مدرسه کتابخانه ای بوده است . گاهی هم رجال و امرا و پادشاهان مسلمان شخصا ً کتابخانه های خود را به منظور کسب فیض د ر اختیار مدارس و عموم مردم می گذارند تا خاص عام بتوانند از گنجینه دانش و اندوخته معنوی علمای اسلام ب آیت الله بروجردی قسمتی از کتب خودشان را که سالها در طول عمر خویش فراهم آورده بودند و سخت آنها را دوست می داشتند ، به بعضی از کتابخانه ها اهدا کردند .بعد هم شخصا ً کتاب ابتیا نموده و بر آن می افزودند .
آیت الله بروجردی قسمتی از کتب خودشان را که سالها در طول عمر خویش فراهم آورده بودند و سخت آنها را دوست می داشتند ، به بعضی از کتابخانه ها اهدا کردند .بعد هم شخصا ً کتاب ابتیا نموده و بر آن می افزودند .
اصرار ایشان در این خصوص موجب شد که بسیاری از علمای محترم ومردم متدین نیز کتابخانه های خود را به ایشان برای تکمیل کتابخانه هایی که تاسیس کرده اند ، اهدا کنندو یا شخصا پول قسمتی از کتب را به ایشان میپرداختند.
¯ اثار خیریه وابنیه تاریخی که از ایت الله بروجردی برجای مانده
یکی از صفات بارز ایت الله بروجردی همت عالی واراده ی قوی ان مرد بزرگ بود. مردان نامی روزگار هم خود را تنها به یک کار و دو کار منحصر نمیکردند، وبه انجام چندکار بزرگ اکتفا نمی نمودند.
انها هر لحظه در فکر ابتکار جدید وبلن پروازی نوی بودند.به همین جهت رهبران اخلاقی جامعه و سروران دینی همیشه شعاع فکر وفعالیت انها محیط وسیع تری را اشغال می نمود.
ایت الله بروجردی نیز همچنین بود. ان بزرگ مرد تنها در در اندیشه این نبود که حوزه علمیه قم را اداره , بلکه به تمام حوزه بزرگ وکوچک شیعه در ایران وعراق توجه داشت , و تنها در این فکر نبود که به وظیفۀ تالیف و تصنیف و تدریس و جواب استفتائات شیعیان عمل کند ، بلکه عالم اسلام را به طور عموم زیر نظر داشت . ایشان تنها به این هم اکتفا نمی کردند ، و شعاع فکر واراده خود را به خارج ت
از قلمرو اسلام یعنی ممالک اروپایی و امریکایی نیز متوجه کرده واز اعزام مبلغ و نمایندگان خود به آنجا ودلسوزی نسبت به مردمی که دچار جهل ونادانی شده در غرقاب بی دینی و فساد و معصیت غوطه ور بودند غفلت نداشتند .
آیت الله بروجردی این همه کارهای طاقت فرسا را که یکی از آنها کافی است سالها فکر یک مجتهد دینی را به خود مشغول سازد واز رسیدگی به امور دیگر بازدارد ، با کمال سادگی و بدون هیچ گونه تظاهر و سرو صدا انجام می داد . تنها فکر می کرد و تنها تصمیم می گرفت و سپس با عزمی راسخ و اراده ای قوی آنها را عملی می ساخت .
سخنور دانشور آقای فلسفی بارها در منبر مسجد اعظم هنگام ایراد سخنرانی می گفتند : من مکرر به حضرت آیت الله بروجردی عرض کرده ام : امام علیه السلام می فرماید : قدر الرجل علی قدر همته ( یعنی : ارزش مرد بسته به ارزش همت اوست ) . اگر کسی بخواهد حضرتت را بشناسد و آثار وجودی شما و آثار و ابنیه تاریخی شما را نگاه کند ، قطعا ً شما را خواهد شناخت .
راستی چنین است و آثار وجودی و ابنیه تاریخی آیت الله فقید مخصوصا ً ساختمان عظیم مسجد اعظم نماینده روح بزرگ و اراده قوی آن آیت عظمای الهی است . آثار و ابنیه ای که به دستور یا به تشویق یا اجازۀ آن مرد بزرگ در شهر ها و قصبات و دهات کشور یا خارج ایران ساخته شده بسیار است . تنها در شهر تهران طبق اظهار یکی از مطلعین ونزدیکان آیت الله فقید ، 134 بنا ساخته شده است که یا تمام مصارف آن را آیت الله فقید بعهده گرفته ویا در مصارف آن شرکت داشته ، و اجازه داده اند . طبق اظهار نظر همان مقام مطلع در عرض شانزده سال ریاست و مرجعیت آیت الله فقید بالغ بر هزار مسجد و مدرسه و کتابخانه و بیمارستان و دبستان و حمام وسایر ابنیه خیریه و عام المنفعه در ایران و عراق و لبنان و افریقا واروپا بنا شده است .
را بنویسید.
