شايد شروعي براي دوران جديد بشقابهاي پرنده را بتوان سالهاي 1946 و 1947 دانست . در اين سالها كه جامعه انساني از پيشرفتهاي علمي و فني خود كاملا به وجد آمده بود؛ به يكباره گزارشهاي فراواني از مشاهده اجرام پرنده ناشناس در گوشه و كنار آمريكا و اروپا منتشر شد . در ابتدا گمان مي شد اين اجرام نوعي ابزار پروازي جديد و ساخت شوروي سابق است كه اينك در آغاز جنگ سرد قرار است نقش جاسوسهاي هوايي بلوك شرق را بر عهده گيرد اما انتشار گزارش رويت اين سفاين بيگانه! بر فراز كاخ كرملين در مسكو و سپس نقاط ديگر شوروي و انتشار اين نكته كه روسها هم مدتي است با اين ميهمانان ناخوانده درگير هستند توجه دانشمندان را به سوي پاسخ متفاوتي رهنمون ساخت.

سازمانهاي هوايي و فضايي دو قدرت شرق و غرب هريك كميسيونهاي ويژه اي را براي بررسي اين موارد ترتيب دادند هدف اصلي اين كميسيونها پاسخ به دو سوال اصل بود نخست آنكه اجرامي كه رصد آنها توسط گروهي از افراد از طيفهاي مختلف از كشاورز گرفته تا خلبانها و حتي برخي از فضانوران گزارش مي شد آيا واقعا وجود دارند و اگر اينطور است منشا آنها چيست ؟ و دوم اينكه آيااين اجرام خطري براي امنيت ملي كشورها و در مرحله بعد زمين به بار خواهند آورد؟ يكي از اين كميسيونها در سال 1953 تاسيس شد و به بررسي دقيق تمام گزارشهاي منتشر شده تا آن موقع پرداخت و در سال 1954 گزارش اين كميسيون منتشر شد در اين گزارش سعي شده بود با دلايل علمي وجود يوفوها به چالش كشيده شود. اگرچه انتظار مي رفت با انتشار اين گزارش داستان بشقابهاي پرنده پايان پذيرد اما سيل مشاهدات ادامه داشت و در نهايت در سال 1956 سازمان نيكاپ (NICAP) يا كميته ملي تحقيقات پديده هاي فضايي مسوليت تحقيق را بر عهده گرفت اين كميسيون با عضويت چندين مقام هوانوردي و اعضا سابق CIA تلاش داشت تا به توضيحي دقيق دست يابد.

در همان زمان پروژه معروف به كتاب آبي كه هدفش بررسي دقيق گزارشهاي مربوط به اين موارد بود آغاز شد و البته هيچگاه گزارش نهايي آن فرصت انتشار نيافت چراكه در 27 اوت 1966 به دليل اختلالي كه در سيستم مخابرات پايگاه استرتژيك موشكهاي قاره پيما در داكوتاي شمالي و همزمان با رويت شيء پرنده ناشناسي رخ داد ، جانسون رييس جمهور وقت آمريكا را وادار كرد تا دستور تشكيل يك كميسيون ديگر به سرپرستي ادوارد كندون را صادركند.. وي و همكارانش به بررسي بيش از 100 مورد از معتبرترين گزارشها پرداختند. اعضا اين كميسيون 60 نفره كه اعضا ان را تيمي از اخترشناسان ، مهندسان ، خلبانان و حتي روانشناسان تشيكل مي دادند؛ سرانجام نتيجه اين تحقيق را كه به گزارش كندون مشهور شد در 1000 صفحه و با تاييد آكادمي ملي علوم امريكا ، منتشر كردند.

در اين گزارش مفصل اعلام شده بود تمامي موارد بررسي شده در اين گزارش داراي توضيحات علمي و قابل قبول بوده و ارتباطي با موجودات هوشمند فرازميني يا فعاليتهاي جاسوسي ديگر كشورها ندارند. در روسيه نيز داستان با عاقبتي مشابه مواجه شد. يك گروه 18 نفره به نام كميسيون دايمي امور فضايي مسوليت بررسي اين گزارشها را بر عهده داشت و پس از آن نيز كميسيون علمي شوروي به بررسي دقيق آنها پرداخت و سرانجام اعلام شد كه بررسي تمام گزارشات رسيده نشان از آن دارد تمام اينموارد داراي منشا طبيعي بوده اند و هيچ موردي به صورت مشكوك باقي نمانده است.

اين گزارش ها اگرچه با ذايقه علاقمندان ارتباط با موجودات فضايي سازگاري نداشت اما انجام آنها نشان از اهميت يافتن اين موضوع در بين اذهان علمي جامعه داشت اينك طبقه بنديهاي گوناگوني براي اين اشيا ناشناس انجام شده بود. گزارشهاي معتبر در سه دسته با عنوان برخورد نزديك از نوع اول تا سوم دسته بندي مي شد. در برخورد نوع اول افراد تنها اين اشيا را مي ديدند ، در نوع دوم علاوه بر ديدار با آنها صداي اين اشيا نيز به گوش مي رسيد و در برخورد نزديك از نوع سوم علاوه بر ديدن سفاين بيگانه وشنيدن صداي آنها ملاقاتهايي نيز بين سرنشينان آن با زمينيان گزارش مي شد.

اگرچه با گذشت زمان از تعداد اين گزارش ها كاسته شد اما اين به معني متوقف شدن آنها نبود. هنوز بيش از يكسال از ادعاي پزشكان فرقه" رائلي" مبني بر موفقيت در شبيه سازي انسان نمي گذرد . اعضا اين فرقه كه خبر اين فعاليت آنها چندي پيش تيتر اول تمام خبرگزاريهاي جهان بود خود را مريد مردي به نام "رائل" مي دانند وي معتقد است در يكي از كوهنورديهاي هفتگي خود در آمريكا با موجودات فضايي ملاقات كرده و آنها به او اعلام داشته اند كه به زودي براي ملاقات دوباره به زمين بازخواهند گشت و ضمن آموزش روش كلونينگ انسان به او از او خواسته اند زمينه را براي بازگشت آنها آماده كند!

... در دوره جديد كه موج رويت بشقابهاي پرنده به اوج رسيد نام ايران نيز در بين كشورهايي قرا رگرفت كه نه تنها تعداد قابل توجهي گزارش از آن مخابره مي شد بلكه تعدادي از گزارشهاي مهم از نظر طرفداران وجود بشقابهاي پرنده در ايران رخ داده بود . در اين بين يكي از گزارشها اهميت بيشتري داشت. شي ناشناس پرنده كه در بامداد روز 19 سپتامبر سال 1976 در تهران ديده شد. بر اساس گزارشي از اين ماجرا كه در 31 اگوست 1977 منتشر شد ساعت 12:30 نيمه شب 19 سپتامبر تلفنهايي از منطقه شميرانات به نيروي هوايي ارتش ايران زده مي شود و طي آن گزارش رويت يك شي پرنده ناشناس در افق شمالي گزار ش مي شود. دقايقي بعد برج مراقبت فرودگاه مهرآباد تهران حضور اين جرم را در رادار خود تاييد مي كند و بلافاصله يك فروند هواپيماي شكاري به تعقيب آن بر مي خيزد با نزديك شدن هواپيما به اين جرم سيستم راديويي هواپيما از كار مي افتد و جنگنده دوم به هوا بر ميخيزد اما او نيز نمي تواند علي رغم مانورهاي پيچيده پروازي به او نزديك شود در پايان تعداد اين اشيا از يك مورد به سه مورد افزايش يافته و سپس ناپديد مي شوند.

اما بهار بشقابهاي پرنده در ايران سالها بعد ازا ين تاريخ فرا رسيد. شايد انتشار گزارشهايي پراكنده در اين زمينه ادامه داشت اما داستان در پاييز 1369 به اوج رسيد زماني كه دكتر داريوش اديب كه پيش از آن بيشتر به واسطه تدوين مجموعه چهار جلدي جواهر شناسي شناخته مي شد كتابي با نام اسرار بشقابهاي پرنده را ترجمه و منتشر كرد . اين كتاب ترجمه داستاني به نام «COMMUNION - A true story »بود كه در واقع خاطرات نويسنده آن ويتلي استريبر از دزديده شدنش توسط موجودات فضايي ( يك برخورد نزديك نوع سوم و البته بسيار هيجان انگيز!!) به حساب مي آمد اما پيشگفتار كوتاه داريوش اديب بر اين كتاب بيش از متن اصلي و طولاني آن مهم به نظر مي آمد چراكه در آن ضمن يادآوري خاطره اي از ملاقات با پسري كه مدعي ديدار با بشقابهاي پرنده در پارك جنگلي عباس آباد تهران بود تصاويري را كه وي از بشقابهاي پرنده در تهران گرفته بود منتشر مي ساخت .

تصاويري كه گفته شد در ماهنامه بشقابهاي پرنده ( كه در آمريكا منتشر مي شود ) نيز منتشر شده است. در همان سالها داريوش اديب سلسله مقالاتي در روزنامه اطلاعات به عنوان يكي از روزنامه هاي پرمخاطب ايران منتشر كرد و در آن با ارايه شواهد زياد سعي دراثبات حيات هوشمند فرازميني و بشقابهاي پرنده نمود. يكي از اين موارد صورت فرعون مريخي بود كه بعدها توسط تصاويرفضاپيماي مدارگرد مريخ موسوم به MGS ماهيت اصلي آن مشخص شد. در تصاوير دقيق اين تپه يك كيلومتري طبيعي هيچ نشاني از صورت انان نيست و فقط بر اثر بازي نور و وضوح كم تصاوير اول به اين صورت ديده شده است .

مدتي بعد از موج اوليه ماهنامه نجوم به پاسخگويي به برخي از اين شايعات پرداخت كه نتيجه ان مجموعه مقالاتي بود كه همراه با يك راهنماي عملي عكاسي از بشقابهاي پرنده اين موضوع را نه تنها رد، بلكه مطبوعات كشور را به دليل انتشار چنين گزارشهايي مورد انتقاد قرار مي داد. در اين مقاله ها نشان داده شده كه چگونه مردم پديده هاي نجومي و جوي را با اشياي ناشناس پرنده اشتباه مي گيرند .همين طور توضيح داده شده كه چگونه حتي به كمك يك چراغ مطالعه مي توان تصويري از يك بشقاب پرنده ساخت.

داستان بشقابهاي پرنده در ايران براي چندين سال دوران آرامي را سپري كرد تا اينكه از اوايل دو سال گذشته و با مشاهده اشيا نوراني در برخي شهرها بار ديگر داستان از نو آغاز شد. اولين گزارشها از مرزن آباد و سپس بابل و مشكين شهر آغاز شد جايي كه گويها نوراني مي توانست علاوه بر اينكه موجب وحشت اهالي شود حتي خسارات زيادي به جاي گذارد اين پديده كه همزمان در برخي از كشورهاي جهان هم رويت شد به سرعت مورد بررسي قرار گرفت و نتيجه به زودي مشخص شد آذرگويهاي گلوله اي كه يك پديده نادر ولي شناخته شده است البته در مورد بابل گونه اي از تخليه انرژي ژئو فيزيكي علت اصلي حادثه اعلام شد اما مشكين شهر نه تنها پايان داستان آذرخشهاي گلوله اي را رقم زد آغاز فصل جديد بشقابهاي پرنده نيز از همانجا آغاز شد.

25 و 26 فروردين ماه 1383 خبرگزاريها خبر مشاهده شي ناشناس نوراني را در آسمان مشكين شهر و اردبيل دادند بلافاصله صدا و سيما تصاويري كه توسط يك دوربين آماتوري از اين اجرام تهيه شده بود منتشر ساخت و بدين ترتيب موج جديد آغاز شد خبرگزاري ايرنا در كمتر از 72 ساعت بيش از 6 خبر از رويت اين اجرام در آسمان شهرهاي مختلف ايران از مشكين شهر و اردبيل گرفته تا گنبد كاووس و تبريز و اراك و اشنويه و سنندج و ... منتشر كرد.

... گزارش اول از دوشي پرنده ناشناس در آسمان سخن مي گفت كه تلالوئي با رنگهاي مختلف داشتند و حركتهايي نامشخص در آسمان انجام مي دادند هنوز در باره اين گزارش نمي توان اظهار نظر كرد چراكه هيچ داده مشخصي از آن وجود ندارد اما در بقيه موارد با شي درخشان در افق جنوب غرب يا شمال غرب مواجه شديم كه حتي از آن هم تصاويري تهيه و پخش شد. به غير از گزارش اول كه مانند رويت بسياري از اجرام پرنده اطلاعات ناقص و نامشخصي دارد براي بقيه پاسخ قاطعي وجود دارد. چيزي كه حتي باور آن نيز مشكل است كه چطور چنين شمار زيادي از مردم و رسانه ها به آن بي توجه بوده اند.

گزارش ايرنا از ديده شدن اين شي در تبريز را مرور كنيد :« تعدادى از شاهدان عيني گفتند يك شي نوراني را چهارشنبه شب درآسمان تبريز مشاهده كرده اند. به گفته آنان ، اين شي كه طيف هايي از نورهاى قرمز، آبي و سبز از آن به سرعت ساطع مي شده مقارن ساعت 30 / 20 چهارشنبه درجنوب آسمان تبريز در منطقه وليعصر رويت شد... در طرفين اين شي نوراني دو بازوى نوراني خط گونه وجود داشت. وى افزود اين شي از سمت شرق به غرب با سرعتي بسيار كند و غيرمحسوس در حركت بود.»

ايرنا : 26 فروردين 1383 برابر با 14 آوريل2004

يك شي نوراني بار ديگر سه شنبه شب در ارتفاع پائين در ضلع جنوبي شهر گنبدكاووس ديده شد. به گفته منابع مردمي ، اين شي از ساعت 20 تا22 و30 دقيقه در آسمان ظاهر شده و رنگ هاى مختلف از خود انعكاس مي داد. اين شي نوراني ، كم كم در آسمان ناپديد شد. دوشنبه شب نيز يك شي نوراني در ارتفاع پايين در ضلع جنوبي شهر گنبدكاووس مشاهده شده بود. "ايرنا" گزارش داده بود كه اين شي به مدت 90 تا120 دقيقه در آسمان ظاهر شده و رنگ هاى مختلف از خود انعكاس مي داد. از اين شي نوراني ، دو نور جدا شده و كم كم در آسمان ناپديد شد»

آيا اين توصيفها كه د رگزارش مشاهدات شاهدان عيني نيز نقل شده است شما را ياد بانوي زيباي منظومه شمسي نمي اندازد؟ زهره اين روزها ازتربيع گذشته و به حالت هلالي خود نزديك مي شود به همين دليل تقارن نورش در زمين كاملا يكسان نيست و همين امر باعث تشديد پراش نوري در يك جهت مي شود ، پديده اي كه شاهدان از ان به نام بازوهاي اطرافش ياد كرده اند . حركت غير محسوس شرق به غرب چيزي جز مشخصه آشكار ستارگان و البته سيارات نيست و به ياد داشته باشيد كه در تمام گزارشها (منهاي گزارش اول) اين شي در افق غربي قرار دارد . علت تغيير رنگ زهره در هنگام غروب و در شهرها نيز پديده جديدي نيست آلودگي جوي و وجود ذرات معلق در جو زمين از يك سو و از سوي ديگر بازتاب گرماي جذب شده در طول روز از زمين در ساعات اوليه غروب باعث تشديد پراش نور اين سياره مي شود .

البته اين اولين باري نيست كه زهره مردم را به اشتباه انداخته است. رونالد ريگان رييس جمهور اسبق ايالات متحده (زماني كه فرماندار يكي از ايالات آمريكا بوده است)يك شب كه از پنجره اتاق كا رخود نگاهي به بيرون انداخت نور خيره كننده اي را ديد كه او را مستقيما زير نظر گرفته بود بلافاصله جلسه شوراي عالي امنيت ملي تشكيل شد و دستور بررسي پديده صادر شد او فكر مي كرد توسط هواپيماهاي جاسوسي روسيه زير نظر گرفته شده است غافل از اينكه به زهره مي نگرد. در جريان جنگ جهاني دوم نيز بارها خلبانهاي نيروي هوايي آمريكا در بازگشت از ژاپن به روي زهره آتش گشودند.

به هر حال عدم وجود نهادي معتبر كه وظيفه پاسخگويي به چنين مسايلي را( كه قطعا بعد از اين نيز با آن روبرو خواهيم بود ) بر عهده داشته باشد كماكان احساس مي شود. در حالي كه اين موضوع با يك تماس ساده به مراكزي مانند انجمن نجوم ايران يا ماهنامه نجوم قابل توجيه براي رسانه ها بود.

اما آيا حل شدن معماي اشيا پرنده بهار 83 ايران به معني بسته شدن كامل اين پرونده در ايران و جهان خواهد بود . قطعا خير. تا زماني كه مسايل را از دريچه مربوط به ان بررسي نكنيم همواره احتمال رخ دادن موارد مشكوك اينگونه اي وجود دارد اگر ندانيم در اسطوره شناسي كهن نقش دايره در حال پرواز سمبلي باستاني است كه گاهي خود را در شكل ماندالاي هندي و بودايي نمايان مي سازد و گاهي به شكل محوطه معابد كهن، نخواهيم توانست توجيه شي پرنده نقش برجسته هاي كهن را درست درك كنيم و اگر فراموش كنيم كه در ديد اساطيري تجلي امر مقدس با ظواهر وحشت همراه است ممكن خواهد بود توصيفي از تجلي يك امر مقدس را با مراحل فرود يك سفينه فضايي اشتباه بگيريم و اگر به خود اجازه دهيم بدون بررسي كامل همزمانيهاي خاص را به يك پديده مربوط كنيم ممكن خواهد بود اشتباههاي سنگيني مرتكب شويم همانگونه كه برخي از فضانوردان هنگام گذر از جو زمين اثر حرارتي سفينه را با اشيا پرنده ناشناس اشتباه گرفتند و خلبانهايي كه بازتاب نور ابرها را با بشقابهاي پرنده مهاجم.

نكته اي كه بايد به طور خلاصه بر آن تاكيد كرد آن است كه بحت ما مبتني بر عدم وجود اشيايي موصوف به UFO كه حامل مسافراني از سيارات دور دستند به معني تاييد اين نظر نيست كه در كيهان حيات وجود ندارد. بحث آنجا است كه ما معتقديم بايد تنها بر اساس شواهد و مدارك علمي به توضيح و تبيين پديده ها دست زد و انجا كه مدارك ما ناتوان از پاسخگويي به پرسشها مي شود به جاي سعي در ارايه توضيحات نامانوس بپذيريم كه در ان مورد ناآگاهيم و فعلا نمي توان در باب آن نفيا و اثباتا سخني بگوييم. بسياري از ما بر مبناي محاسبات رياضي و منطقي و با درك مقياسي از عالم هستي بر اين باوريم كه در گوشه اي از اين كيهان حياتي حتي هوشمند وجود دارد. شايد به همين دليل بيشترين تلاش ما در پيدا كردن اين حيا ت و پاسخ به اين سوال كهن انجام شده باشد طرح هاي عظيمي چون SETI به دنبال نشانه هاي احتمال حياتند و پيش قراولان سفر به فراسوي منظومه شمسي با خود لوحي را حمل مي كنند كه محل آغاز سفر آنها را نشان مي دهد اما اين اعتقاد به وجود حيات دليل آن نمي شود كه زهره و يا هر پديده آشنا يا نا آشناي ديگري را به جاي سفينه اي فضايي به مردم معرفي كنيم موضوع بشقابهاي پرنده بدون توجه به صحت و يا كذب بودن گزارشات ارايه شده و بدون توجه به ماهيت اصلي آنها، به عنوان پديده اي رواني نيز قابل بررسي است كارل گوستاو يونگ در پژوهشي بنيادي در خصوص بشقابهاي پرنده ( كه ترجمه ان به قلم جلال ستاري و با نام اسطوره اي نو ، نشانه هايي در آسمان منتشر شده است) ياد اور ميشود كه ظهور و گسترش اين پديده به معني بروز حادثه اي رواني در ضمير ناخوداگاه انسان است كه ممكن است نشان از گونه اي آشفتگي رواني اجتماعي داشته باشد .

بشقابهاي پرنده به عنوان اسطوره اي نو شكل گرفته اند و تا زماني كه با سلاح خرد و تدبير و استفاده از طيف وسيعي از دانشها به بررسي آنها نپردازيم مطمئن باشيد هرروز در گوشه اي از آسمان نشانه اي ظهور خواهد كرد. شايد روزي سفيران تمدني دور به ديدار ما بياييند و اسطوره واقعيت پيدا كند اما تا ان زمان حق نداريم زهره و يا ساير پديده هاي طبيعي را با آن جايگزين كنيم.

گرفتگي كامل خورشيد را بايد يكي از منظره‌هاي زيبا و در عين حال ترسناك طبيعت دانست. تنها موقعي مي‌توان اين پديده را ديد كه عوامل زيادي با هم انطباق پيدا كنند. خورشيد كره فروزان بسيار بزرگي است با قطري در حدود 109 برابر قطر زمين كه در فاصله 150 ميليون كيلومتري زمين واقع شده است. ماه فقط يك چهارم اندازه زمين را دارد. ولي 400 بار نزديكتر از خورشيد به زمين است. البته بديهي است كه اجسام را از فاصله‌هاي دورتر كوچكتر مي‌بينيم. اختلاف فاصله‌هاي ماه و خورشيد نيز سبب مي‌شود تا اندازه‌هايشان با هم برابري كنند. از اين رو ، آن دو در آسمان تقريبا به يك اندازه ديده مي‌شوند.

تاريخچه

در طول تاريخ ، اين پديده همواره مورد توجه اقوام و ملل مختلف بوده است. اغلب تمدن‌هاي كهن خورشيد گرفتگي را پديده‌اي شوم مي‌پنداشتند و درباره آن اعتقادات خرافي داشتند. چيني‌ها عقيده داشتند كه هنگام خورشيد گرفتگي اژدهايي خورشيد را مي‌بلعد. در بسياري از فرهنگ‌ها خورشيد گرفتگي بلايي آسماني پنداشته مي‌شده است. مردم هند در خلال گرفتگي خود را تا گردن در آب فرو مي‌كردند و اعتقاد داشتند كه با اين كار به خورشيد و ماه كمك مي‌كنند تا در برابر اژدها از خود دفاع كنند.

خورشيد گرفتگي از ديدگاه علمي

اندازه ظاهري خورشيد و ماه از زمين با هم برابر است. علت اين امر آن است كه فاصله اين دو جسم از كره ما متفاوت است. در نتيجه در زمانهايي كه ماه مسقيما از جلوي خورشيد عبور مي‌كند قرص خورشيد در پس آن پنهان مي‌شود. شرط لازم و كافي براي وقوع پيوستن كسوف آن است كه زمين ، خورشيد و ماه در يك خط يا تقريبا يك خط راست قرار بگيرند، به طوري كه سايه ماه بر بخشي از زمين بيافتد كل اين سايه از دو قسمت نيم سايه كه در قسمت بيروني است نيمه دروني كه تاريك و سياه است تشكيل شده است.

در محدوده نيم سايه ماه تنها قسمتي از خورشيد را پوشانده است كه به آن خورشيد گرفتگي جزيي مي‌گويند. در خلال گرفت بر اثر حركت ماه و چرخش زمين سايه ماه ، زمين را از غرب به شرق طي مي‌كند به اين سير حركتي سير گرفتگي كلي مي‌گويند. هر كسي كه در اين مسير باشد خورشيد را در حالت گرفت كلي خواهد ديد اين مسير در بيشترين حالت به 320 كيلومتر مي‌رسد و حدود نيم در صد سطح زمين را مي‌پوشاند. معمولا هر 1.5 سال خورشد گرفتگي كلي روي مي‌دهد اما ما در طول عمرمان شايد يك بار شانس تماشا اين پديده را داشته باشيم.

كسوف تنها براي زمين

تصادف شگفت‌آوري است كه اندازه ظاهري قمر زمين ، يعني ماه ، به اندازه ظاهري خورشيد برابر است. گرچه خورشيد 400 بار دورتر از ماه است اما 400 بار هم بزرگتر از آن است. قطر بسيار بزرگ خورشيد ، در اثر مشاهده از اين فاصله زياد ، كاملا كوچك ديده مي‌شود. اگر اين پديده جالب توجه وجود نداشت‌، نمي‌توانستيم اطلاعات بيشتري در مورد جو بيروني خورشيد به دست مي‌آوريم. به جز زمين ، در هيچ يك از سيارات منظومه شمسي پديده گرفتگي خورشيد روي نمي‌دهد.

علل كسوف

حدود 30 روز طول مي‌كشد تا ماه يك بار زمين را دور بزند. دو يا سه بار در هر سال ، ماه در مسير خود ، مستقيما از فاصله بيان زمين و خورشيد مي‌گذرد. در اين هنگام گرفت خورشيد رخ مي‌دهد. قرص تاريك ماه براي مدت كوتاهي همه خورشيد يا بخشي از آنرا مي‌پوشاند.

چرا هرگاه ماه از ميان زمين و خورشيد مي‌گذرد اين پديده اتفاق نمي‌افتد؟

دليل اين امر اينست كه مدار ماه و زمين با هم زاويه دارد و در بسياري از حالات ماه از بالا يا پايين قرص خورشيد مي‌گذرد. مدار زمين و ماه در دو نقطه به هم بر خورد مي‌كنند كه به اين دو نقطه گره‌هاي مداري مي‌گويند و ماه هر گاه در اين گره با زمين و خورشيد در يك خط قرار بگيرد خورشيد گرفتگي صورت مي‌گيرد.

انواع كسوف

كسوف كامل :

در اين حالت ماه در نزديك‌ترين فاصله خود به زمين قرار دارد و در يك خط راست نيز قرار دارند. در اين حالت كل قرص خورشيد در پشت ماه پنهان مي‌شود. سايه ماه فقط چند كيلومتر از سطح زمين را در بر مي‌گيرد و به موازات حركت ماه در مدار خود ، يك مسير طولاني منحني شكل در روي زمين مي‌پيمايد. تنها كساني مي‌توانند گرفتگي خورشيد را ببينند كه در جايي از اين مسير باريك و طولاني واقع باشند.

در هر نقطه ، مدت گرفتگي كامل ، بيشتر از دو تا پنج دقيقه طول نمي‌كشد. هر چه گرفتگي كامل نزديكتر مي‌شود، آسمان تاريك‌تر مي‌شود. و ستارگان بيشتري پديدار مي‌شوند. هنگامي كه قرص خورشيد كاملا پوشانده مي‌شود. هاله سفيد رنگ درخشاني در اطراف ماه مي‌درخشد. اين همان تاج است كه به صورت هاله‌اي از گازهاي رقيق و داغ از خورشيد جريان دارند. در كنار قرص سياه ماه ، حلقه باريك و سرخرنگي از گازهاي خورشيد به چشم مي‌خورد كه فام سپهر نام دارد.

كسوف جزئي :

ساعتي پيش از آغاز گرفتگي كامل ، ماه شروع به پوشاندن بخشي از خورشيد مي‌كند. در اين مرحله گرفتگي صرفا حالت جزئي دارد. در نواحي وسيعي در هر دو سوي مسير گرفتگي ، تنها گرفتگي جزئي قابل روئيت است. در بر خي گرفتگي‌ها فقط نيم سايه با زمين در تماس است و تمام سايه از افراز قطبين مي گذرد. طبعا اين نوع خورشيد گرفتگي در قطبين صورت مي‌گيرد.

كسوف حلقه‌اي :

فاصله خورشيد تا زمين و نيز فاصله تا ماه ثابت نيست. اين فاصله‌ها اندكي تغيير مي‌كنند. هنگامي كه زمين از حالت عادي خورشيد نزديكتر و از ماه دورتر است. اندازه ظاهري ماه كوچكتر از اندازه ظاهري خورشيد مي‌شود. اگر در اين مواقع گرفتگي رخ دهد، ماه نمي‌تواند قرص خورشيد را به طور كامل بپوشاند. در نتيجه حلقه درخشاني از نور خورشيد دور تا دور ماه را فرا مي‌گيرد. اين حالت را گرفت حلقه‌اي مي‌نامند. در گرفت حلقه‌اي ، آسمان همچنان روشن است و تاج خورشيدي نيز ديده نمي‌شود. به اين دليل ، ارزش علمي گرفت حلقه‌اي كم است.

ثبت كسوف

مردم در زمانهاي قديم از گرفتگي خورشيد مي‌ترسيدند. آنها علت گرفتگي را نمي‌دانستند و خيال مي‌كردند كه ممكن است خورشيد براي هميشه ناپديد شود. امروزه گرفتگي كامل ، براي اخترشناسان فرصت گرانبهايي است تا بخشهاي كم نورتر تاج و نيز لايه فام سپهر را مطالعه كنند. مدتها پيش از آنكه گرفتگي رخ دهد. برنامه ريزي دقيقي صورت مي‌گيرد، تا چندين هيئت در مسير گرفت مستقر شوند.

اخترشناسان تلاش مي‌كنند تا محلهايي را انتخاب كنند كه در مدت كوتاهي ، گرفتگي ابري نباشد. طي چند دقيقه قابل استفاده ، دوربينها و دستگاه ها ، همزمان به عكسبرداري و آزمايشهاي مختلف مشغول مي‌شوند. حتي برخي از گروههاي پژوهشگر در حالي كه دستگاهها را در هواپيما جاي مي‌دهند. مطالعات خود را هنگام پرواز انجام مي‌دهند. آنها با اين روش مي توانند از مزاحمت ابرها به دور باشند و نيز با پرواز هواپيما ، مسير سايه ماه را دنبال كنند. از اين رو به مدت مشاهده گرفتگي چندين دقيقه افزوده مي‌شود.

اهميت علمي كسوف

ارزش علمي خورشيد گرفتگي به بررسي‌هايي است كه هنگام گرفتگي كلي مي‌توان انجام داد كه در مواقع ديگر عملا غير ممكن است. وقتي ماه قرص خورشيد را مي‌پوشاند لايه‌هاي خارجي جو خورشيد را مي‌توان رصد كرد. با پديدار شدن ستاره‌ها مي‌توان انحناي فضا - زمان را اندازه گيري كرد با محاسبه زمان تماس اول ماه با خورشيد مي‌توان به جزئياتي در حركت مداري ماه و زمين پي‌برد. مي‌توان ستارگان دنباله‌داري را كه در حضيض هستند را بررسي كرد. و ...

در قرن اخير مهمترين سنجش هاي خورشيد گرفتگي اندازه گيري مكان ستاره‌هاي قابل روئيت در اطراف خورشيد و تاييد تجربي نسبيت عام انيشتين است. نسبيت عام پايه كهكشان شناسي نوين است.

منبع : دانشنامه رشد

نمك خوراكي(هاليت) يكي از كاني‌هايي است كه انسان پيش از دوره‌ي شهرنشيني آن را شناخته و به كار برده است. هر نفر ، سالانه پنج تا هفت كيلوگرم نمك بايد مصرف كند. امروزه در 80 ماده از 140 ماده‌ي شيميايي پركاربرد در صنعت، بهره‌گيري از نمك خوراكي ضروري است و از اين روست كه مقدار نمك مصرفي يك كشور را نشانگر درجه‌ي صنعتي بودن آن مي‌دانند. در نمك طعام يون سديم به قدري زياد است كه بايد با شش يون كلر در ميان گرفته شود تا از ديگر يون‌هاي مثبت به دور بماند. اين ساختمان باعث مي‌شود كه بلور نمك خوراكي در سه جهت عمود بر هم رخ كامل داشته باشد

  تاريخچه

  نمك خوراكي(هاليت) يكي از كاني‌هايي است كه انسان پيش از دوره‌ي شهرنشيني آن را شناخته و به كار برده است. در ايران شايد نمك از شش هزار سال پيش از ميلاد استفاده مي‌شد. در دوره‌ي هخامنشي معادن نمك از دارايي‌هاي شاه به شمار مي‌رفت و از آن ماليات دريافت نمي‌شد، ولي در دوره‌ي سلوكي‌ها(جانشينان اسكندر) به نمك ماليات بسته شد. در دوره‌ي اسلامي از نمك ماليات نمي‌‌گرفتند، چون برپايه‌ي قانون‌هاي اسلامي اين نوع معادن، به مانند آب، براي افراد مسلمان مباح‌اند و هركسي كه به آن‌ها دست يابد از آن‌ها بهره مي‌برد. با وجود اين، در سال 1328 خورشيدي، قانوني از مجلس گذشت كه استخراج و فروش نمك را به دولت منحصر مي‌كرد. اما به‌زودي لغو شد.

  نمك از جمله موادي است كه در گذشته نقش مهمي در سياست كشورها داشته و گاهي باعث بروز اعتصاب‌‌ها، شورش‌ها و جنگ‌هاي فراوان شده است. در سده‌ي نخست ميلادي، امپراتور روم براي دسترسي به منابع نمك، بحرالميت را اشغال كرد. در سده‌ي چهارم ميلادي، رومي‌ها بخشي از انگلستان را براي دستيابي به نمك اشغال كردند و پس از بهره‌برداري و كاهش اين منابع در اواخر اين سده، از اين كشور عقب‌نشيني كردند. در دوره‌ي خليفه‌هاي عباسي برده‌هايي كه براي تهيه‌ي نمك در اطراف بصره به كار واداشته بودند، شورش بزرگي برپا كردند و اين شورش چند سال طول كشيد. سرخ پوستان امريكايي بارها براي بهره‌گيري از نمك پيرامون چشمه‌هاي شوره در كاليفرنيا با هم جنگ و ستيز داشته‌اند. در فرانسه خراج نمك موجب ناخشنودي عمومي گرديدكه در شعله‌ورشدن انقلاب فرانسه اثرگذار بود. پس از انقلاب اعلام شد كه معادن از آن ملت است. در دوره‌ي استعمار انگلستان در هند، ماليات نمك باعث اعتصاب‌ها و زد و خوردهاي زيادي شد(معادن مورد نظر اكنون در كشور پاكستان است). در ايران به علت وجود معادن زياد نمك وقايعي مانند ساير كشورها رخ نداده است. از اين نمونه‌ها درمي‌يابيم كه درگيري و كشمكش‌هايي كه بر سر نمك بين دولت‌ها و ملت‌ها رخ داده، نسبت به ديگر مواد معدني (مگر نفت) كم‌سابقه بوده است.

  ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي

  نمك طعام يكي از كاني‌هايي است كه به پژوهش‌هاي بسياري درباره‌ي آن انجام شده و ساختمان اتمي و خواص آن به خوبي شناخته شده است. در نمك طعام يون سديم به قدري زياد است كه بايد با شش يون كلر در ميان گرفته شود تا از ديگر يون‌هاي مثبت به دور بماند. هر يون كلر را نيز شش يون سديم در ميان گرفته است. ساختمان حاصل مكعبي است با اتم‌هاي مشابه در گوشه‌هاي مكعب و در مركز هر يك از شش سطح رديف‌هايي از يون‌هاي سديم و كلر به طور متناوب در راستاي سه محوربلور وجود دارند.

  اين ساختمان بلوري باعث مي‌شود كه نمك خوراكي در سه جهت عمود بر هم رخ كامل داشته باشد؛ يعني با وارد كردن ضربه به بلور يون‌هاي هم نام در كنار هم جاي مي‌گيرند و نيروي دافعه‌ي اتم‌ها باعث شكستن بلور در سه جهت عمود بر هم مي‌شود. اين بلورها اغلب سفيد ولي به رنگ‌هاي ديگري چون خاكستري داراي ناخالصي خاك رس قرمز يا زرد با همراه داشتن مقداري آهن و تيره در صورت داشتن مواد آلي و حتي آبي يا ارغواني هم ديده مي‌شود. خط اثرش سفيد و جلاي شيشه‌اي دارد، سختي آن 5/2 و جرم حجمي آن بين 1/2 تا 6/2 گرم بر سانتي‌متر مكعب است.

  نمك طعام به شدت رطوبت جذب مي‌كند و در محيط‌هاي مرطوب آب جذب مي‌كند. نخست، حل مي‌شود و سپس بلورهاي ريزي از آن تشكيل مي‌گردد. در تجارت و حمل نمك اغلب آن را با تركيبات يد مخلوط مي‌كنند، چرا كه يد بسيار رطوبت‌پسند است. نمك خوراكي روي شعله آتش با صدا مي‌تركد. بهترين راه شناسايي آن مزه‌ي مشخص آن است، به همين جهت در خوش‌مزه‌كردن ساختن غذا بسيار به كار مي‌رود.

  چگونگي پديدآمدن

  از هنگامي كه گودال‌هاي بزرگ زمين به وجود آمد‌ند، مقدار بسيار زيادي از انواع يون‌هاي مختلف، از جمله يون كلر(^- Cl ) و يون سديم( Na ⁺ )، از آتشفشان‌هاي دريايي و سپس از آتشفشان‌هاي خشكي همراه آب رودخانه‌ها و چشمه‌هاي شور، وارد اين گودال‌ها شدند كه همان اقيانوس‌هاي امروزي هستند و هر روزه بر مقدار آن‌ها افزوده ‌شد. امروزه به طور ميانگين هر ليتر آب دريا نزديك 35 گرم انواع يون‌ها را در خود دارد كه از اين مقدار نزديك 27 گرم مربوط به نمك خوراكي است. اين مقدار در جاهاي مختلف با توجه به ميزان تبخير و بارندگي و عوامل ديگري، كم يا زياد مي‌شود. براي مثال، آب خليج فارس يكي از شورترين آب هاي آزاد جهان است.

  آب‌هاي اعماق درياها نمي‌توانند مقدار زيادي نمك در خود نگه دارند، زيرا از نمك‌ها به همراه ديگر نهشته‌ها، رسوب مي‌كند. راه ديگر، رسوب نمك در دريا زماني رخ مي‌دهدكه بخشي از دريا از درياي آزاد جدا مي‌ماند و تبخير آب موجب انباشت نمك شده و در نتيجه نمك به صورت لايه‌هاي ضخيم رسوب مي‌كند. اين پديده را مي‌توان در خليج قره‌بغاز در كناره‌ي شرقي درياي خزر به خوبي مشاهده كرد. در اين خليج علاوه بر نمك رسوبات تبخيري ديگري چون سولفات سديم كه بزرگ‌ترين منبع شناخته شده‌ي اين ماده‌ي معدني در جهان است، ته‌نشين مي‌شود.

  در گذشته فرايند ته‌نشيني نمك در مناطق مختلف زمين بارها رخ داده و باعث تشكيل لايه‌هاي ضخيم نمك در بين ديگر لايه‌هاي رسوبي شده است. در درياچه‌ها هم پس از مدتي درجه‌ي شوري بالا مي‌رود و با گذشت زمان ميزان نمك آن‌ها به اندازه‌اي مي‌رسد كه با تبخير آب، نمك رسوب مي‌كند. امروزه در درياچه‌ي اروميه و درياچه‌ي مهارلو نزديك شيراز، بدين صورت نمك ته‌نشين مي‌شود. در گذشته نيز رسوب‌هاي نمكي فراواني از اين گونه درياچه‌ها و محيط‌هاي برجاي مانده است. براي مثال، در ايران با شكل‌گرفتن ارتفاعات در محيط‌هاي بسته‌ي ايران مركزي، رسوب‌هاي تبخيري ازجمله نمك همراه با رس و مارن، ته‌نشين شده است كه امروزه هم اين ته‌نشيني ادامه دارد. اين سرزمين‌ها را امروزه كوير مي‌ناميم، مانند كوير بزرگ نمك، كوير بجستان و كوير دامغان.

  گنبدهاي نمكي

  لايه‌هاي نمكي كه به اين صورت در درياهاي آزاد يا درياچه‌ها تشكيل مي‌شوند ممكن است بعدها به صورت گنبدهاي نمكي پديدار شوند. گنبد نمكي يك ساختمان زمين‌شناسي بسيار جالب است كه هسته‌ي مركزي آن از نمك و پيرامون آن از سنگ‌هاي رسوبي درست شده است.گنبد نمكي نتيجه‌ي تزريق پلاستيكي نمك در سنگ‌هاي رسوبي اطراف است. ولي چگونگي عمل و حركت نمك به سمت بالا و خلاف جهت نيروي گرانش به درستي روشن نيست و نظريه‌هاي گوناگوني در باره‌ي آن پيشنهاد شده است. برخي از زمين‌شناسان عقيده دارند كه نيروهاي تكتونيكي عامل اصلي حركت گنبدهاي نمكي است. برخي ديگر از زمين‌شناسان عامل بالا آمدن نمك را تفاوت چگالي نسبي نمك و سنگ‌ها اطراف مي‌دانند(چگالي نسبي هاليت 1/2 تا 6/2 و چگالي نسبي ماسه و خاك رس نزديك 5/2 است). زمينشناسان ديگري هم هستند كه عقيده دارند نمك ثابت بوده و رسوب‌هاي مجاور به طرف پايين حركت كرده‌اند و در نتيجه نمك نسبت به طبقه‌هاي مجاور بالاتر قرار گرفته است.

  عامل حركت گنبدي نمكي ممكن است ناشي از همه‌ي عوامل ياد شده باشد و در يك منطقه يكي از آن‌ها اهميت بيشتري دارد. براي مثال، اطلاعات به دست آمده از ماهواره‌ي لندست نشان مي‌دهد كه نيروهاي تكتونيكي عامل حركت در گنبدهاي نمكي جنوب ايران هستند( 75 گنبد نمكي از 111 گنبد نمكي شناخته‌شده در خشكي، كنار گسل‌ها قرار دارند كه به خوبي اين ارتباط را نشان مي‌دهد).

  گنبدهاي نمكي از نظر شكل خارجي شبيه نيستند. بزرگي آن‌ها بسيار متفاوت است و قطر برخي از آن‌ها تا چندكيلومتر مي‌رسد. برخي از گنبدهاي نمكي سالانه نزديك يك سانتي‌متر بالا مي‌آيند. رشد گنبدهاي نمكي گاهي بسيار واضح است و با نشانه‌هايي كه روي اين گنبدها گذاشته مي‌شود رشد آن‌ها پي‌گيري شده است.

  اين گنبدها از نظر اقتصادي اهميت زيادي دارند، چون در بيشتر موارد با مخازن نفتي و هم چنين سولفور و پتاس همراه‌اند. مواد آلي در نمك‌ها دگرگون مي‌شوند و نفت را به وجود مي‌آورند. نفت به طور معمول در پهلوها يا زير بخش برجسته‌ي گنبد حركت مي‌كنند و در آن جا انباشته مي‌شوند، ولي نمي‌تواند از نمك بگذرند مگر اين كه گسلي ساختار گنبد را متلاشي كند. از اين رو، با وجود همه‌ي مشكلات نسبي كه در تكتونيك مربوط به گنبدهاي نمكي وجود دارد، مطالعه‌ي گنبدهاي نمكي از نظر علمي اهميت زيادي دارد.

  گنبدهاي نمكي در تكزاس و لويزيانا در امريكا، منطقه‌ي شمال درياي خزر در خاك روسيه و در بيشتر جاهاي ايران، مانند حاشيه و داخل كوير نمك، جنوب قزوين، قم، شمال غرب زنجان، آوج، سمنان، دامغان، شرق تبريز و نيشابور و در حاشيه‌ي خليج فارس در استاهاي فارس و استان ساحلي و جزيره‌هاي خليج فارس چون تنب، ابوموسي و قشم ، ديده مي‌شوند.

  هسته‌ي بعضي از جزاير خليج فارس مانند هرمز و تنب بزرگ و كوچك سنگ نمك است كه به صورت گنبد بالا آمده‌اند. اين نمك‌ها، از دوران پركامبرين بوده و پس از آن كه در زير رسوب‌ها قرار گيرند، خود باعث بروز عدم تعادلي در پوسته‌ي زمين مي‌شوند، زيرا وزن حجمي اين نمك‌ها كم و در حدود 2/2 است(وزن حجمي سنگ‌هاي رسوبي به طور معمول 5/2 تا 7/2 است). همان‌طور كه لايه‌ي روغن نمي‌تواند زير آب قرار گيرد و براي رسيدن به حالت تعادل به هر ترتيب خود را به سطح آب مي‌رساند، لايه‌هاي نمك نيز تنها براي رسيدن به حالت تعادل و هنگامي كه در فشار لايه‌هاي فوقاني قرار گيرند، مانند روغن در آب، از خلال آن ها مي‌گذرند و خود را به سطح زمين مي‌رسانند و به اين ترتيب برآمدگي گنبدي شكلي به وجود مي‌آيد. حال ممكن است از خود بپرسيد چرا اين جزاير تاكنون در آب حل نشده و از بين نرفته‌اند. پاسخ اين است كه لايه‌هاي نمك در زير قشر محافظي قرار دارند(در بيشتر موارد رس و مارن) و از دسترس آب دريا به دور هستند.

  برداشت نمك

  منابع بزرگ نمك امروزه در كشورهايي چون كشورهاي آسياي ميانه، اتريش، آلمان غربي، لهستان، انگلستان، سويس، فرانسه، ايتاليا، اسپانيا، افريقاي جنوبي، هندوستان، پاكستان، الجزيره، اتيوپي، چين، پرو، كلمبيا، آمريكا و ايران، بهره‌برداري مي‌شود. در برخي از كشورها منابع نمك وجود ندارد و بايد ساليانه مقداري از كشورهاي ديگر وارد كنند. در ايران منابع نمك خوراكي فراوان است و از سال‌هاي دور از كالاهاي صادراتي كشور به شمار مي‌آيد. براي مثال، در دوره‌ي قاجار ساليانه 25 تا 30 هزار تن نمك از معدن نمكدان جزيره‌ي قشم به خارج صادر مي شد.

  امروزه برداشت نمك خوراكي به روش‌هاي گوناگون انجام مي‌شود:

  1 . برداشت از لايه‌هاي سنگي نمك كه به صورت نهشته‌هاي رسوبي از گذشته به جا مانده است، مانند معادن پيرامون قم و كويرهاي داخلي ايران.

  2 . بهره‌برداري از گنبدهاي نمكي، مانند گنبدهاي نمكي جزيره‌هاي خليج فارس(از جمله معدن جزيره‌ي هرمز و قشم) و گنبد نمكي پرامون قم.

  3 . جدا كردن بخشي از آب درياها و درياچه‌ها به صورت حوضچه و جمع‌آوري نمك آن‌ها پس از تبخير، مانند برداشت نمك در درياي مديترانه، اطراف خليج قره‌بغاز در آسياي ميانه، بحرالميت در اردن و غرب درياچه‌ي اروميه

  4 . بهره‌برداري از آب چشمه‌هايي كه مقدار زيادي نمك حل‌شده دارند، مانند چشمه‌هاي رودبار الموت، بستان، جرقويه در اصفهان، بيجار كردستان، اطراف خرم آباد، شورآب شهركرد، اطراف اشتهارد كرج و بسياري جاهاي ديگر.

  چگونگي به وجود آمدن اين گونه چشمه‌ها به اين صورت است كه وقتي آب‌هاي جاري يا زيرزميني از مناطق نمك‌دار عبور مي‌كنند، مقداري نمك را در خود حل مي‌كنند و همراه مي‌برند. رودهايي مانند تلخه‌رود و رودشور از جمله آب‌هاي جاري هستند كه مقداري نمك را با خود جابه‌جا مي‌كنند. چشمه‌هاي ياد شده هم از جمله آب‌هاي زيرزميني نمك‌داري هستند كه به سطح زمين راه پيدا كرده‌اند و نمك آن‌ها برداشت مي‌شود.

  كاربردهاي گوناگون

  از نخستين كشف‌هاي دنياي پزشكي، اين بوده كه تن آدمي به نمك بسيار نيازمند است. هر نفر ، سالانه پنج تا هفت كيلوگرم نمك بايد مصرف كند. از زمان‌هاي بسيار كهن و دور، مقدار نمكي كه توليد مي‌شد، همگام با رشد جمعيت، بيشتر و گسترده‌تر شده است. از سال 1791 كه زمانه‌ي صنعت آغاز شد، نياز به نمك نيز به سرعت افزايش يافت به طوري كه امروزه در 80 ماده از 140 ماده‌ي شيميايي پركاربرد در صنعت، بهره‌گيري از نمك خوراكي يا هاليت بسيار اساسي است. توليد روزافزون مواد صنعتي شيميايي و كودهاي شيميايي، نياز به نمك را ناگزير بسيار افزايش داده است. امروزه پيوند بين نمك و فراورده‌هاي صنعتي شيميايي به گونه‌اي است كه مقدار نمك مصرفي يك كشور را نشانگر درجه‌ي صنعتي بودن آن مي‌دانند.

  مقدار نمك مورد نياز براي توليد يك كيلوگرم از ماده‌ي شيميايي را كه در نوشتارهاي گردهمايي هامبورگ( 1978 ميلادي /1356 خورشيدي) بازتاب يافت، در ادامه مي‌آيد: پودرهاي سفيدكننده، 147/1 كيلوگرم؛ كربنات سديم، 517/1 كيلوگرم؛ سديم، 158/3 كيلوگرم؛ پنتول، 09/4 كيلوگرم؛ بتانفتول، 618/4 كيلوگرم ؛ د.د.ت، 127/4 كيلوگرم؛ كلروكمورم، 453/6 كيلوگرم؛ بر، 4/224 كيلوگرم؛ يدورپتاسيم، 24/342 كيلوگرم؛ يد، 7/407 كيلوگرم

  يكي ديگر از كاربردهاي نمك : استفاده از گنبدهاي نمكي براي انبار كردن نفت ( يا باطله هاي راديو اكتيو) در آن‌ها است كه پروژه‌هاي زيادي در اين مورد در كشورهاي آمريكايي و اروپايي به اجرا درآمده است. فن انباركردن هيدروكربورها در لايه هاي نمكي زيرزميني نيز بسيار پيشرفت كرده است. علت اصلي آن در حقيقت اين است كه روزنگي (تخلخل) سنگ نمكي خيلي كم است و ماده انبار شده در آن هم‌چنان گرفتار خواهد ماند. از سوي ديگر، حفاري نمك با روش حل‌كردن آن در آب بسيار ساده و كم هزينه است.

  نخستين‌بار در كانادا، در استان رونتاريو، براي انباركردن هيدروكربورها در يك لايه‌ي ضخيم نمك كه در ژرفاي 660 متري است، گمانه‌زني را آغاز كردند. با به كارگرفتن دو لوله در اين گمانه، آب را به درون چاه فرستادند و نماب را بيرون كشيدند. به اين ترتيب، حدود 5/1 ميليون ليتر آب را به كار بردند و 5/10 ميليون كيلوگرم نمك را حل كرده بالا آوردند. در نتيجه يك انبار زيرزميني و طبيعي با گنجايش 30 هزار بشكه ساخته شد كه به زودي آن را تا 50 هزار بشكه گسترش دادند. اين گمانه را نزديك پالايشگاه نفت سارنيا آزمايش كردند و چاه ديگري هم نزديك آن با گنجايش 40 هزار بشكه به وجود آوردند. آن گاه بوتان و پروپان را در اين چاه‌ها پمپ كردند و براي مصرف آينده، انبار كردند. نتيجه آزمايش بسيار مثبت بود. در سال 1958 در آمريكاي شمالي با همين روش، بيش از يك ميليون بشكه نفت را در نمك، انبار كردند.

  انگليسي‌ها برپايه تجربه‌ي كانادايي‌ها و فرانسويان كه براي انباركردن گاز در معادن قديمي معدن نمك پيشگام بودند، يك پروژه بزرگ را در سال 1974 آغاز كردند. در زير دريا، دور از كناره‌ي يوركشاير، نزديك روستاي اتويك، پس از بررسي هاي زمين شناسي در كف دريا، كارهاي انبارسازي در لايه‌ي نمكي كه در 1650 متري زير سطح دريا واقع است، آغاز گرديد. شش جفت چاه براي حل كردن 28 ميليون متر مكعب نمك در نظر گرفته شد و از تابستان آن سال كارها را به مرحله اجرا رسيد تا يك پروژه بزرگ 6 ساله را سامان داده شود.

  هنر و نمك

  يكي از معدن‌هاي بسيار نامي كه تحول هزارساله از فن بهره‌برداري از نمك را به خوبي نشان مي‌دهد، در نزديك شهر وي‌اليسكا در 15 كيلومتري جنوب خاوري كراكوي در لهستان است كه از عهد نوسنگي تاكنون بهره‌برداري مي‌شود. در اين معدن نمك كه تا ژرفاي 327 متري زيرزمين كار شده است، روي هم بيش از 300 كيلومتر گالري، تونل، چاه ، ميله و چند كليساي كوچك وجود دارد كه آن‌ها را با آويزها و لوسترهاي زيبايي از بلورهاي نمك ساخته‌اند.

  در يكي از زيباترين كليساها به نام سن‌كينگا لوسترهاي نمكين را براي ديداركنندگان روشن مي‌كنند. اين كليسا در سده‌ي شانزدهم ميلادي ساخته شده است. در سال‌هاي بسيار دور، كساني كه تكه‌هاي نمك را از ستون‌هاي نگهدارنده‌ي سقف مي‌دزديدند، به شدت تنبيه مي‌كردند و گاهي بازوان آن‌ها را مي‌بريدند! اين معدن به علت داشتن گذشته‌اي آشكار كه فن معدن‌كاوي و تحول آن را نشان مي‌دهد، در سال 1978 از سوي سازمان يونسكو به عنوان ميراث جهاني معرفي شد.

  يكي از معدن‌هاي زيرزميني نمك در كشور پاكستان، در كوه‌هاي سالت‌رنج قرار دارد كه مي‌گويند، اسكندر مقدوني براي دست يابي به آن، سخت كوشيده و كشتارها كرده است. در تونل‌هاي زيرزميني و به علت نفوذ آب در سنگ‌هاي نمكي، آرام آرام قسمت‌هايي حل شده و شورابه‌ها به صورت آبچكانه فرو مي‌چكد و پديده‌ي زيبايي درست همانند استالاكتيت به وجود مي‌آيد كه كارگران معدن از اردو و پشتو زبان آن‌ها را نامگذاري كرده‌اند: شورابه‌اي كه از سقف تونل فرو مي‌چكد و آويزوار شكل مي‌گيرد به نام "اشك نمك"، شورابه‌اي كه فرو ريخته و در كف تونل ستونك و برجستگي ساخته است به نام "آه‌نمك" و هر جا كه نمك‌هاي سقف و كف، يعني اشك و آه به هم رسيده‌اند، از آن به نام "وصال‌نمك" ياد مي‌كنند.