فهرست مطالب

عنوان...........................................................................................................    صفحه

مقدمه:..................................................................................................................................................... 1

فصل اول : بررسي خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

         بخش 1- معماري خانه‌هاي كاشان ................................................................................ 4

         بخش 2-جغرافياي محل ................................................................................................... 8

         بخش 3-قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان........................................................................ 11

فصل دوم:‌ بررسي گچبري در خانه‌هاي كاشان

         بخش 1-مصالح گچبري...................................................................................................... 15

         بخش 3-نقوش گچبري ..................................................................................................... 16

         بخش 2-نحوه اجراي گچبري‌............................................................................................ 17

فصل سوم: قدمت تاريخي گچبري

بخش اول ويژگي وامتياز گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار........................... 20

فهرست تصاوير

عنوان...........................................................................................................    صفحه

1- خانه عباسيان ................................................................................................................................ 22

2- معماري خانه بروجرديها ............................................................................................................. 22

3- نماي خانه عباسيان ..................................................................................................................... 23

4- چشمه سليمانيه............................................................................................................................ 23

5- معماري خانه عباسيان ............................................................................................................... 24

6- خانه عامريها.................................................................................................................................... 24

7- خانه طباطبائي............................................................................................................................... 25

8- گچبري خانه بروجردي ها.......................................................................................................... 25

9- خانه بروجردي ها.......................................................................................................................... 26

10- طرح گربه و خورشيد در گچبري خانه عباسيان ............................................................. 26

11- گچبري خانه بروجردي ها....................................................................................................... 27

«مقدمه»

اين تحقيق را به اين علت انتخاب نموده‌ام كه شهرستان كاشان از لحاظ فرهنگي و هنري تاريخچه‌اي كهن و پربار با تمدني چند هزار ساله دارد،‌ كه از تپه‌هاي سيكل آغاز مي‌شود و به تزئينات بسيار ظريف و زيبا در بناها مي‌رسد. اين امر باعث مي‌شود تا هنر دوستان و دانشمندان كشورهاي ديگر را از دير باز به خود جلب نمايد.

براي انجام اين تحقيق محدوديتهاي بسياري وجود داشت، با كمبود منابع مواجه بودم اين تحقيق به صورت ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته است.

منابعي كه براي اين تحقيق استفاده كرده‌ام عبارتند از كاشان مرواريد كوير، بهشتي در حاشيه كوير،‌ آثار تاريخي شهرستان‌هاي كاشان و نطنز

تعداد 11 عكس در اين تحقيق به چشم مي‌خورد، اين تحقيق شامل سه فصل مي‌باشد.

فصل اول شامل سه بخش مي‌باشد، كه به بررسي معماري، وضعيت جغرافيايي و قدمت تاريخي خانه هاي كاشان مي‌پردازد. 

فصل دوم نيز شامل سه بخش مي‌باشد كه در اين فصل گچبري، مصالح گچبري و نحوة اجراي گچبري بررسي شده است.

در فصل سوم ويژگي و امتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار بررسي شده است.

هدف من از انجام اين تحقيق اين است كه بتوانم راه تمامي كساني كه براي هنر اين مرز و بوم تلاش كرده‌اند را ادامه دهم و براي شناساندن هنرهاي نه تنها كاشان بلكه شهرهاي ديگر ايران كوشش كنم و اميد آن است كه از اين راه سر بلند بيرون آيم.

در شهرهاي ايران بناهاي بسيار زيبا وجود دارد كه هر يك به نوبه خود بي نظير است اما آنچه كه در اين شهر توجه من را به خود جلب نموده اين است كه هنر گچبري در معماري خانه‌هاي كاشان بي نظير است.

اهميت و ضرورت انجام اين تحقق شناساندن تزئينات گچ بري بر روي خانه‌هاي قديمي دوران قاجاريه در شهر كاشان به مردم آن شهر و به مردم ساير ملل و جوامع ديگر است.

فراهم آوردن زمينه فرهنگي و هنري درباره‌ي تاريخچه كاشان، آثار باستاني آن و پرداختن به جزئيات هنرها و ايجاد علاقه در مردم آن شهر كه هر چه بيشتر  به هنر شهر نشان اهميت داده و آگاهي پيدا كنند به اينكه هر يك از اين هنرها و اين نقوش با چه زحمات و مشتقهايي با حداقل امكانات مشكلات فراوان بوجود آمده‌اند تا خود آنها قبل از ميراث فرهنگي يكي از نگهدارندگان خوب اين آثار باشند. در زمينه هاي هنري ايران هر چقدر هم كه تحقيق و تخصص نماييم باز هم جاي تفكر و تامل باقي است.

فصل اول

بررسي خانه هاي تاريخي كاشان

در دوره قاجار

الف - معماري خانه‌هاي كاشان

شهر كاشان به علت استقرار در جوار كوير، داراي اقليم گرم و خشك با تابستانهاي بسيار گرم و زمستانهاي بسيار سرد است. به همين جهت معماري يافت قديم‌اش متناسب با اوضاع اقليمي و آميخته‌اي از هنرهاي تزئيني مايه گرفته است. معماران كاشان در روزگار گذشته، با توجه به پايبندي مردم كاشان به اعتقادات ديني، خانه‌ها را در عين حال كه داراي فضاي باز، گسترده و روح بخش مي‌باشد طوري طراحي نموده‌اند كه زندگي در هر واحد ساختماني را در فصول چهارگانه كاملا قابل تحمل و آسان مي نموده است.

خانه ها اكثرا داراي سردر ورودي با درهاي مزين به كوبه‌هاي زنانه و مردانه هشتي ‌ ودالاني منكسر بود كه اندرون خانه را از ديد نامحرمان دور مي‌داشت.

اغلب خانه‌ها داراي اندروني و بيروني و متشكل از حياتهاي مشجر و وسيع بودند. اتاقهاي سه دري، پنج دري متناسب با فصول مختلف در اطراف حياط جاي مي‌گرفتند. از جمله مهمترين فضاهاي اين خانه،‌ ايوانها و تالار بزرگ بود كه در ضلع شمالي و جنوبي حياط ساخته مي‌شد. درها و پنجره‌هاي اين تالار واتاقها معمولا با انواع پنجره‌هاي زيبا با شيشه هاي الوان و اشكال مختلف متناسب با موقعيت فصلي اتاقهاي خانه زينت مي‌يافتند.

احداث سردابه‌هاي بزرگ جهت استفاده در تابستهاي گرم و ايجاد هواكش در پشت سردابه‌ها از جمله خصوصيات معماري خانه‌هاي قديمي كاشان است. [1]

با توجه به وضعيت جغرافيايي وآب وهوائي منطقه كويري خانه‌ها را گود مي‌ساختند تا بنا عايق حوارت و صدا باشد كه به اين روش ساخت گودال باغچه گويند.

براي نمونه خانه عباسيان در زمين 5 هزار متر مربع با زير بناي 7هزار متر مربع به صورت گودال باغچه ساخته شده است.«تصويرشماره1»

بافت سني كاشان متشكل از كوچه‌هاي پيچ در پيچ با ديوارهاي بلند خشتي است كه تقريبا در فواصل مختلف مسقف مي‌باشد اين سبك معماري به سبب موقعيت خاص جغرافياي بهترين فرم معماري كويري است زيرا از طرفي از هجوم بيرحمانه شنهاي داغ و طوفانهاي كويري مي‌كاهد و از سوي ديگر هنوز سرماي زمستان را مهار مي‌نمايد.

كاشان يكي از شهرستانهايي است كه در آنجا نمونه‌هاي جالبي از شاهكارهاي هنر ايران يافت مي‌شود. آثار معماري كه در اين شهر باقي مانده معدودي از دوره صفويه و بقيه از آثار دوره قاجاريه است.

خانه‌هاي برزگ قديمي ساز و ساختمانهاي باشكوه كه تاكنون با طرح و نقشه اوليه خود بدون تغييرات مهمي باقي مانده است عموما متعلق به زمان قاجاريه يعني از عهد سلطنت فتحلي‌شاه تا آغاز دوره مشروطيت مي‌باشد.

هر چند دوره  قاجاريه دوره ركود و تنزل فنون معماري ايران بشمار مي‌رود. در شهر كاشان به دليل خرابيهاي حاصل از زلزله، نياز به ساخت بناها و ساختمانهاي جديد موجب مي‌شود كه يك نوع فعاليت وسيع و همه جانبه‌اي در فنون معماري مشاهده گردد.

اين فنون آميخته‌اي با مزاياي خاص اقليمي بوده و با هنرهاي تاريخي و محلي مزين و گشته است.

گروهي از دانشگاهيان تهران در نتيجه بازديد بررسيهاي علمي به وسيله كتاب سرپرستي كارشناسان و استادان معماري و باستان شناسي از آثار تاريخي كاشان به عمل آوردند بدين گونه اظهار عقيده نموده‌اند:

« بدون شك كاشان از نظر آثار معماري يكي از غني‌ترين شهرهاي ايران بوده و بسياري از بناهاي تاريخي آن را مي‌توان در رديف بهترين شاهكارهاي ايران به شمار آورد.

علل اصلي اين موضوع را مي‌توان در چند قسمت خلاصه كرده و مورد مطالعه قرار داد:

الف: موقعيت تاريخي و توجهي كه سلاطين دوره‌هاي مختلف به آباداني و ايجاد بناهاي مختلف در شهر كاشان داشته‌اند به همين دليل است كه مثلا چون در دوره سلطنت قاجاريه توجه بيشتري به كاشان شده است، بهترين آثار اين دوره را در كاشان مي‌يابيم.

ب: موقعيت جعرافيايي و آب وهواي خشك و گرم كاشان نيز يكي از علل بوجود آورنده ساختمانهاي جالب و سبك معماري به خصوص اين شهر مي‌باشد.

ج: وجود معماران با تجربه و با ذوق در كاشان را، و خصوصا ايماني كه اين هنرمندان به كار خود داشته‌اند نيز مي‌توان يكي از جهات پيشرفت معماري اين شهر داشت، خصوصا كه ثروتمندان نيكوكاري نيز بوده‌اند كه به كارهاي ساختماني علاقمند بوده و اين هنرمندان را تشويق كرده‌اند.»[2]

خانه بروجردي در كوه سلطان مير احمد از نظر خصوصيات معماري محلي جامع و يكي از بهترين خانه‌هاي دو قرن اخير شناخته شده به طوري كه پس از بررسي‌هاي دقيق گروههاي مختلف علمي وقتي موسسات ايران و كشورهاي بيگانه مورد تحسين همگي واقع گشته است (عكس شماره2)

خانه عباسيها نيز از لحاظ خصوصيات معماري و تزئينات گچبري و آينده‌كاري زيبا و بي‌نظير است. (عكس شماره3)

ب:‌ بررسي وضعيت جغرافياي محل:

«شهرستان كاشان كه در ناحيه مركزي ايران واقع شده حدود غربي و جنوبي آن به ارتفاعات سلسل حيال مركزي (كوه رود) منتهي مي‌گردد.

آباديهاي دامنه اين كوهستان عموما داراي آب وهواي لطيف و معتدل مي‌باشد ولي از جانب شمال و مشرق كه به زمينهاي شوره‌زار كوير مركزي ايران اتصال پيدا مي‌كند، هواي آن به تدريج گرم و خشك و سوزان مي‌گردد»[3]

كاشان از طرف شمال به شهرستان گرمسار و درياچه نمك،‌ از سوي شمال غربي به شهرستان قم، از مشرق به شهرستان اردستان،‌ از جنوب به شهرستان نطنز و  بخش هيمه و از جانب مغرب به شهرستان دليجان محدود است. هر چند شمال شرق و مشرق كاشان را كوير احاطه كرده اما از سوي غرب و جنوب، در جوار كوههاي سر به فلك كشيده‌اي قرار گرفته است، كه در حقيقت دنبال سلسله جبال مركزي ايران مي‌باشد.

اين رشته كوهها داراي قلل مرتفعي هستند كه مهمترين و بلندترين آنها كوه كركس به ارتفاع 3898 متر در نزديكي نطنز قد برافراشته است. قلل ديگر آن عبارتند از قله نيا سرجا ارتفاع 3600 متر و كوه هفت كتل به بلنداي 3003 متر»[4]

جاري آبهايي كه اين كوهسار به طرف دامنه‌هاي شمال و مشرق جريان مي‌يابند، بخشي از اراضي كاشان و حومه را مشروب مي‌سازد.

از مهمترين اين چشمه سارها چشمه فين است كه در دامنه كوه دندانه و هفت كتل ظاهر مي‌شود. علاوه بر اين كه فين عليا و فين منطي بوسيله آب آن مشرب مي‌گردد، روستاهاي ديگر نيز از آب اين چشمه بهره‌مند مي‌شوند. از ديگر چشمه‌هاي اطراف كاشان چشمه «جوره بزرگ» و «چشمه جور كوچك» هستند كه از فرار كوههاي قمص مي‌جوشند، سپس به يكديگر ملحق شده به قمص وارد مي‌شوند. چشمه نياسر، چشمه نابر، چشمه جهق،‌ چشمه باريگرسف و چشمه ابيانه نيز از مهمترين چشمه‌هاي كاشان به شمار مي‌آيند.

رودخانه‌هاي ديرگ كاشان در حقيقت خشك رودهاي هستند كه فصول پرباران بستر سيلابهاي تند مي‌شوند،‌ در پايان به طرف ريگزارهاي تفتيده كوير سرازير مي‌شوند.

هواي كاشان به علت مجاورتش با دشت كوير داراي تابستانهاي گرم و خشك با ميزان بارندگي بسيار كم است اما مناطقي چون مشهد اردهال، قمصر و نطنز كه در دامنه رشته‌ كوهها جاي گرفته‌اند از آب و هواي معتدل و سردسير برخوردارند «موقع جغرافيايي شهر كاشان و مشخصات آب وهواي آن از اين قرار است :‌ عرض شمالي از خط استوا 34 درجه

طول شرقي آن از گرينويچ:   51 درجه و 27 دقيقه

ارتفاع آن نسبت به سطح دريا  945متر

حرارت متوسط تابستان 38 درجه سانتيگراد

بر اثر اوضاع اقليمي و عوامل طبيعي اين منطقه آب و هواي شهر كاشان گرم و خشك ولي ؟؟؟ مي‌باشد. چنانچه يكي از مسافرين بيگانه در اوايل قرن حاضر در سفرنامه خود مي‌نويسد: «هواي آزاد و آسمان آبي رنگ كاشان ايده آل آدمي است.»[5]

چون در محدود كاشان از قديم الايام رودخانه شادابي وجود نداشته و چشمه سارهاي طبيعي هم كمياب بوده سكنه آنجا جهت نيازمنديهاي كشاورزي و آبياري به وسيله حضر قناهاي عميق، كه گاهي آن‌ها بالغ بر يكصدمتر مي‌گرديد و طول مجازي زيرزميني هر يك هم از ده كيلومتر تجاوز نمي‌نموده، مختصر آن به دست مي‌آورده‌اند. همانطور كه ذكر شد تنها منبع پرآب  سرشاري كه در حدود چلگه و همواري كاشان تقريبا با  وضع ثابتي هم جريان دارد منحصر به چشمه سليمانه بوده و بس (عكس شماره 4)

منطقه گرمسير كاشان به واسطه هواي خشك و خالي از رطوبت، كه خاك سفت و سختي دارد، براي كشاورزي و درختكاري چندان مساعد نيست؛‌ مگر به وسيله كود و رشوه زياد دادن به زمين و سيراب نمودن كشتزارها با آبهاي .

پ :‌ قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان:

وجود يكي از قديمي‌ترين مراكز تمدنهاي كهن در حد فاصل بين كاشان و فين بنام تپه‌هاي سيلك نشان مي‌دهد كه در حدود 4500ق.م. اقوامي كه داراي تمدن قابل ملاحظه‌اي بوده‌اند و و وسايل كار آنها را بيشتر سنگ و استخوان تشكيل مي‌داده است در اين مكان مستقر شده‌اند.

با محله اعراب، كاشان به تسخير مسلمانان درآمد و از اين پس همواره از توابع امير نشين اصفهان بود ليكن اعتبار و اهميت گذشته را نداشت.

كاشان به علت فقدان استحكام دفاعي همواره مورد تعدي ديلمي‌ها بود تا در قرن دوم هجري به دستور و كمك از بيده خاتون همسر هارون الرشيد، برج و بارويي برگرد شهر احداث گرديد ولي بواسطه زلزله سختي كه در سالهاي 239و242 در كاشان و اصفهان روي داد برج و باروي شهر آسيب جديدي ديد.[6]

اما ديري نپائيد كه كاشان به همت فرمانروايان شيعي مذهب آل بويه توسعه يافت.در دوره سلجوقيان كاشان از اهميت و اعتبار زيادي برخور دار بود و در اين دوره بناهاي زيادي برجاي مانده است . مانند مدرسه و كتابخانه شرفيه و مدارس مجديه.

در زمان صفويه بخصوص در زمان شاه عباس به علت علاقه و افرش به كاشان آباديهاي زيادي در كنار قمصر و ايجاد كرد و عمارتهاي زيادي بنام صفي آباد است.

در دوره‌هاي بعد نيز بر اثر پيشامدهاي طبيعي يا اجتماعي و بخصوص زلزله بيان كن سالهاي 198و1192 ه.ق. اكثر خانه هاي تاريخي، با آن همه آثار ذوق هنرهاي ملي نيست و نابود گرديد.

تا آنكه در اوايل عهد قاجاريه بر اثر جنبشي بزرگ و اقداماتي كه براي تجديد عمران و آباداني آن سرزمين به عمل آمد، به نوعي سودمند ثمربخش واقع شد كه در حقيقت مي‌توان آن را سومين مرحله تاريخي مسير به سوي ترقي و تجديد رونق و آبادي كاشان نام نهاد. حتي بناهاي متعدد و عالي و با شكوهي بر پاگرديد.

مانند خانه معروف به ميرزا  محمد علي كه تاريخ بناي تالار قديمي و گچ بري آن سال 1194 ه.ق است. و در جنب آن نيز خانه قديمي ديگري معروف به مقصود بيكي اطاق بزرگ است كه داراي مزاياي معماري و هنري با تاريخ 1011 ه.ق مي‌باشد.

اينك محض آشنايي با قدمت تاريخي اين گونه ساختمانها چندين خانه بزرگ و قديمي كه تاكنون به جاي و باقي مانده در اينجا نام برده مي‌شود:

خانه بروجردي

اين خانه را كه تقريبا يك قرن پيش حاج سيد جعفر نطنز يكي از بازرگانان و ملاكين بزرگ كاشان براي سكونت خود بنا كرده است و مربوط به دوره قاجاريه مي‌باشد.«تصوير شماره4»

2-خانه عباسيان «تصوير شماره5»

3- خانه بزرگ و قديمي حاج ميرزا اسدلله: كه اكنون به خانه سهام السلطنه يا عامريها معروف مي‌باشد.« تصوير شماره 6»

4- خانه شريفيان در كوي سرپره كه بنيانگذار آن حاجي محمد حسن حاجي شريف در نيمه دوم قرن گذشته بوده است.

5- خانه قديم حاج سيد آقا: در كوي كوشك صفي كه در تزئينات و مقرنسهاي گچكاري بناي سر پوشيده آن تاريخ 1272 خوانده مي‌شود.

6- خانه عبدلله خان غفاري

7- خانه حاج محمد مهدي معروف به خانه نراقي

8-خانه سيد شكري

9-خانه‌هاي قديم لاجورديها

10-خانه قديم آقالر

11-خانه طباطبائي (تصوير شماره 7)

 فصل دوم

بررسي گچبري در خانه هاي كاشان

الف: مصالح گچبري

ايرانيان از دوره ساساني در بكار بردن گچ براي تزيين ابنيه‌هاي خود ماهر بوده واز گچ بري اطلاع كاملي داشته‌اند.

بهترين گچ بري مربوط به دوره قاجاريه است.

هنرمندان و ريزه كارهاي ايران بدون استفاده از ابزارهاي پيشرفته كار گچبري را انجام مي‌داده‌اند. ايرانيان سبك و فنون گچ بري را به چنان ظرافت و تنوعي رساندند كه هيچ ملت ديگري در استعمال اين ماده با ايشان برابري نمي‌كند.

مهمترين مصالح گچ بري همانطور كه از نام آن پيداست گچ است.

از گچ براي تزئينات بيشتر استفاده مي‌كردند و گچ بدليل اينكه از مصالح انعطاف پذير است وحتي پس از گيرش نهايي نيز قابليت شكل پذيري خود را تاحدودي حفظ مي‌كند، لذا از مصالح مناسب جهت تزئينات به شمار مي‌رود.

از ديگر مصالح گچ بري گرده زغال است كه براي كشيدن طرح و ثبت طرح بر روي ديوار استفاده مي‌شود.

از ديگر مصالحي كه براي گچ بري استفاده مي‌كرده‌اند كاه گل بود تا گچ را با آن مخلوط مي‌كردند و گاهي نيز به آن گل اخري به آن افزوده مي‌شد تا رنگ ارغواني خام روشن وجالبي پيدا كند.

از ابزاري كه براي گچ بري استفاده مي‌شد مي‌توان به بوم خار و بادام بر اشاره كرد.خانه بروجرديها از لحاظ گچبري در بين خانه‌هاي كاشان بي‌نظير است. (تصوير شماره 8)

پ: نقوش گچبري:‌

نقوش گچ بري در خانه‌هاي كاشان بيشتر تحت تاثير دوران قاجاريه است.

براي مثلا طرج گل و مرغ كه در گچبري‌هاي اكثر خانه‌هاي كاشان به چشم مي‌خورد تحت تاثير هنر دوره قاجاريه مي‌باشد.

نقوش گچبري داستانهاي روز، شكارگاه تصوير و يا شغل صاحبخانه را روايت مي‌كند.

خانه بروجردي‌ داستانهايي را روايت مي كند.

مثلا ناپلئون و سواران اروپايي و يا زندگي مردم و پادشاهان را نشان مي‌دهد.«تصوير شماره9»

در دوره قاجاريه از نقوش اسطوره‌اي نيز استفاده مي‌شده مثلا شاهنامه فردوسي و يا پرنده‌اي با سر آدم.

در خانه عباسيان نقوش به صورت تخت و رنگهاي سفيد خاكستري است. در آنجا نقش خورشيد خانم، گربه و شسمه به صورت بارزي نمايان است.«تصوير شماره 10»

خورشيد خانم و گربه را بر سر در رختشويخانه و آشپزخانه گچ بري مي‌كردند و نشان دهنده اين بود كه خورشيد و گربه در اين مكانها راهي ندارند.

در گچ بري خانه‌هاي كاشان نقوش گل پنج پروگل فرنگي و زنبق را مي‌توان ديد كه همه بر گرفتار از نقوش قاجاريه و تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي مي‌باشد.

ب: نحوه اجراي گچبري

همانطور كه ذكر شد گچ از مصالح مورد استفاده در گچ بري مي باشند. گچ بري در خانه‌هاي قديمي كاشان با همديگر فرق دارد در بعضي خانه‌ها مانند خانه‌ عباسيان به صورت تخت صورت گرفته است.

و در خانه بروجرديها كه نمونه بارز گچبري در بين خانه‌هاي قديمي كاشان مي‌باشد به صورت برجسته صورت گرفته است. «تصوري شماره11»

به اين صورت كه ابتدا استادكار طرح دلخواه را بروي تكه كاغذي مانند كاغذ پوستي مي‌كشيد و هر قسمت از طرح را به يكي از شاگردانش مي‌داد. آنان كار  را سوزن كاري مي كردند بعد از انجام عمل سوزن كاري باگرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند. يعني طرح را بر روي ديوار تثبيت مي‌كردند و با پاشيدن گرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند بعد از آن گچ را بر روي ديوار گذاشته و با استفاده از بوم خار فضا را خالي مي‌كردند و با استفاده از بادام بر طرح مورد نظر را برش مي‌دادند.

در خانه‌ها قديمي كاشان جهت تزيين روي كار از جرز و ديوار و ستونهاي اطراف خانه يك نوع گچ بري سفيد برجسته خاكستري رنگ ساخته مي‌شد كه قطره زيباي آن در برابر آفتاب سوزان تابستان وهمچنين با دو باران نيز مقاومت طولاني داشت. ديگر نوع مخصوصي از فلوط كاه گل بوده كه از خاك رس نرم با كاه الك كرده به دست مي‌آوردند و گاهي نيز اندكي گل افرا به آن افزوده مي‌شد تا رنگ ارغواني خام روشن جالبي پيدا كند،‌ آن هم فقط براي تزيين طاق بنديهاي كوچك در سقفهاي مقرنس ايوانهاي مرتفع و زيرزمين و هشتي‌خانه اختصاص داشته است» [7]

بدين ترتيب كه ابتدا نقوش گوناگون هندسي را با خطوط گچي برجسته نمودار ساخته و سپس متعلق آنها را با خمير كاه گل سرخ خامي اندود نمودند.

فصل سوم

قدمت تاريخي گچبري

            درخانه هاي كاشان

بخش اول: ويژگي‌ و امتياز گچبري خانه هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

 «دوران قاجار در سده‌هاي «نوزدهم –هيجدهم /سيزدهم  - دوازدهم» آغاز شد، در اين زمان بعضي از آثار گچبري را تعمير كردند، گچبري‌هايي كه انجام مي‌شد تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي بود. در دوره قاجاريه نقوش گچبري‌ها شامل داستانهاي اساطيري شكارگاهي، داستانهاي روزمره، زندگي پادشاهان و به خصوص پادشاهان قاجار بود لباس اشخاص در اين دوره كاملا اروپايي است. گچ بري در اين دوره بيشتر به صورت برجسته انجام شده است. در اين دوره نقوش مانند گل و مرغ و طرحهاي اسطوره‌اي نيز به چشم مي‌خورد.

گل زنبق در گچ بري از رنگهاي جديد نيز به كار گرفته مي‌شد كه تا بيش از آن رايج نبود و مي‌توان گفت در عهد قاجاريه تحولي نسبي از لحاظ رنگ آميزي و موضوع در گچبري پديد آمد. از محله ابداعات جديد اين عهد به كار گرفتن رنگ قرمز است، البته از رنگ قرمز بيشتر در كاشيكاري دوره قاجار استفاده مي‌كرده‌اند.[8]

نتيجه‌اي كه مي‌توان از اين پژوهش گرفت اين است كه  ما ايرانيان آثار غني فرهنگ و هنري داريم كه هر چه قدر هم در موردشان بدانيم و بررسي كنيم باز هم جاي صحبت باقي است،‌ كاوش در اين آثار انسان را به فكر فرو مي برد و باعث مي‌شود روزه به روز كارهاي ما بهتر شود و همچنين موجب مي‌شود تا كارهاي بيشتري انجام دهيم زيرا ديده مي‌شود كه هنرمند آن زمان با حداقل امكانات و با دشواري‌هاي فراوان به خلق اين آثار گرانبها و پر ارزش پرداخته و امرزو ما با در دست داشتن امكانات بسيار حتي از انجام دوباره برخي از اين كارها عاجز هستيم  و در مرمت اين آثار به مشكلات فراواني برمي‌خوريم .

به نظر برخي از كارشناسان اداره ميراث فرهنگي كاشان براي مرمت تزئينات تاريخي از كساني كه در رشته مرمت تحصيل كرده‌اند دعوت شده كه اين كارها را مرمت كنند البته  در قسمتهاي نتوانسته كار را به اتمام برسانند اين اداره از مرمتكاران استادان قديمي كه به شيوه تجربه كاركرده‌اند و از اصفهان دعوت شده‌اند، استفاده كرده‌ است.

ما بايد از اين ميراث ارزشمند نگه داري كنيم و نگذاريم اين سرمايه‌هاي گرانقدر و با ارزش به راحتي از بين بروند و يا توسط بيگانگان به غارت از كشور خارج شوند.

1- عكس از نگارنده، تابستان 1384

2- محمودي از ناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات يساولي، چاپ اول، سال 1378

منابع و ماخذ:

1-نراقي حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي نطنز؛‌ تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دهم، سال 1382

2-محمودي از ناوه، سعيد؛ كاشان مرواريد كوير، تهران، انتشارات سياولي، چاپ اول، سال 1378

3-پورتر، وينيتا، كاشيهاي اسلامي،‌ ترجمه؛‌ شايسته فر، مهناز، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامي چاپ اول،‌ سال 1381

منابع و ماخذ نقشه ها

منابع و ماخذ طرحها

منابع و ماخذ تحقيق

منابع و ماخذ نمودارها

وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري

مؤسسه آموزش عالي سوره

واحد تهران

تحقيق :

جهت ارائه به درس تحقيق در صنايع دستي

موضوع تحقيق :

بررسي گچبري خانه‌هاي كاشان در دوره قاجار

استاد راهنما :

جناب آقاي درودچي

تهيه وتنظيم :

منا جعفري

خرداد 1384

چكيده

عنوان پژوهش حاضر بررسي گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجاريه است.

اين تحقيق شامل سه فصل مي‌باشد.

فصل اول كلياتي درباره معماري خانه هاي كاشان، بررسي وضعيت جغرافياي محل و همچنين مروري بر قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان است.

در فصل دوم گچبري خانه هاي كاشان، مصالح گچبري و نحوه اجراي گچبري و نقوش گچبري بررسي شده است.

فصل سوم پژوهشي پيرامون قدمت تاريخ گچبري و ويژگي وامتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار است و مربوط است به اينكه كداميك از بناهاي شهر كاشان اين تزئينات را دارند و در كدام قسمت بنا اين تزئينات به كارگرفته شده است.

اين تحقيق را تقديم مي‌كنم به كساني كه گلهاي زيباي بهار زندگيشان را به پايم ريختند

با تشكر و قدرداني فراوان از پدر و مادر عزيزم

و تقديم مي‌كنم به عزيز ترين عزيزانم

با تشكر از برادران عزيزم ميلاد و حامد

و در نهايت اين تحقيق را به مردم خوب كاشان كه از وارثان تمدن چندين هزار ساله مي‌باشد تقديم مي‌نمايم.

در اينجا لازم مي‌دانم از تمامي كساني كه در اين راه من را ياري كرده‌اند كمال تشكر و سپاسگزاري را داشته باشم.

استاد محترم :

جناب آقاي درودچي

مديريت محترم گروه صنايع دستي، آقاي اسدي مسئول محترم كتابخانة دانشگاه

همچنين از سازمان ميراث فرهنگي كاشان و دوست عزيزم مولود سعيدي كه من را در انجام تحقيق خويش همراهي نموده اند، قدرداني مي‌نمايم.

اطلاعات ايمني ارتقاء يافته براي طراحي بزرگراهها

خلاصه:

فرآهم آوردن ايمني رانندگان هدف اوليه طرح‌هاي بزرگراهها مي باشد و انتظار مي رود كه ايمني در طرح ها و سياست ها و استانداردهاي سازمان ها ، انعكاس يافته باشد. ايمني از جمله فاكتورهاي مهم در بيشتر تصميم گيري ها از جمله طرح هاي جايگزين مي باشد. هرچند محدود بودن كيفيت داده هاي ايمني و ناكافي بودن مديريت داده ها و سيستم هاي اطلاعاتي، تاثير و كارايي تلاش هاي پيشين جهت در نظرگرفتن ايمني بزرگراهها در تصميمات مربوط به طراحي، را محدود نموده است.

در پروژه 13-17 NCHRP نياز به اطلاعات ايمني ارتقاء يافته براي استفاده در تصميم گيري هاي مربوط به طراحي بزرگراه بررسي شده است. خلاصه نتايج تحقيق نشان مي دهد كه مي بايست كيفيت و كميت داده هاي ايمني و ابزارهاي موجود طراحان ارتقاء يابد.

كارهاي مورد نظر در پروژه و اهداف آن در زير آمده است:

1-  شناسايي آيتم هاي اطلاعاتي مورد نظر. از تاريخچه تحقيقات صورت گرفته تاكنون، تماس با طراحان، و ساير منابع نياز كابران به اطلاعات (شامل اسناد و دسترسي آن) جهت پشتيباني پروژه و تصميمات و سياستهاي مرتبط با ايمني طراحي بزرگراهها استفاده شد. نياز كاربران به اطلاعات مورد نياز و موارد مرتبط با كسب و مديريت اين اطلاعات شناسايي شد.

2-  تشكيل گروه مشاور: گروهي جهت دادن مشاوره تدر خصوص روش هاي موجود و تكنولوژي هاي جديد و ارائه بازخورد پيشنهادات در خصوص ارتقاء نحوه جمع آوري، ذخيره سازي، دسترسي و استفاده از داده هاي طراحي و ايمني راه، تشكيل شد.

3-  بازبيني جدي الزامات گزارش تصادفات به صورت هماهنگ: بازبيني هايي جهت به كارگيري الزامات مرتبط با گزارش تصادفات انجام شد. ساير روش هاي استفاده از اطلاعات ايمني براي پشتيباني طراحي راه، در نظر گرفته شد.

4-   بازبيني تكنولوژي هاي جديد: تكنولوژي هاي جديدي كه قابليت ارتقاء جمع آوري و مديريت اطلاعت ايمني را داشتند، مورد بررسي قرار گرفتند.

5-   ارائه طرح هاي مفهومي : مجموعه اي از طرح هاي مفهومي براي سيستمي كه بتواند جمع آوري ذخيره و استفاده از داده هاي ايمني در طراحي ها را ارتقاء دهد، ارائه شدند.

6-   گزارش موقت : با دنبال كردن مراحل 1 تا 5، طرح هاي مفهومي ارائه شدند. در اين حين، اگر به بازبيني مجدد نياز باشد، انجام خواهد شد و در ميان طرح ها، آن طرحي ها قابليت و امكان اجراي بيشتري داشته باشد شناسايي مي گردد.

7-   ارائه جزئيات اساسي براي طرح هاي گزينش شده : جزئيات مربوط به طرح هاي مفهومي گزينش شده ارائه مي گردند (شامل آناليز تاثير برروي سيستم ها و چيدمان كنوني) و همچنين موارد مربوطه به كارگيري آنها نيز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

8-    تهيه گزارش نهايي: در آخر گزارش جهت مستند نمودن تلاش ها و تشويق سازمانها براي استفاده از سيستم ها و برنامه هاي مربوط به ارتقاء اطلاعات ايمني در طراحي هاي راه، ارائه مي گردد.

در بازبيني تاريخچه به چندين نكته مهم اشاره مي شود تا اصل موضوعات روشن گردد. در اينجا سؤالات مهمي كه مورد بررسي قرار مي گيرند، به صورت خلاصه آمده است.

    · جهت توليد اطلاعات براي استفاده و پشتيباني در تصميمات طراحي، در چه نقاطي از روند طراحي به داده هايي ايمني نياز است؟

        · چه داده هاي ايمني براي انعكاس بهتر ايمني در روند طراحي مطلوب و مفيد خواهد بود؟

        · مسائل و راه حل هاي بالقوه مرتبط با جمع آوري و مديريت داده هاي مورد نظر، كدام ها هستند؟

        · مسائل و راه حل هاي بالقوه مرتبط با ارائه هرچه موثرتر اطلاعات مورد نظر به طراحان، كدام ها هستند؟

    ·چگونه اين مسائل، به خصوص از طريق به كارگيري تكنولوژي ها جديد و راهبردهاي مربوط به فاكتورهاي سازماني و چيدماني دخيل، حل خواهند شد؟

در اين بخش به هر كدام از اين سوالات به صورت خلاصه جواب داده مي شود.

روند طراحي

از طريق بازبيني تاريخچه، مصاحبه با مهندسين طراح ايالتي، مشورت با گروه پروژه و گروه مشاور، و دانش تيم تحقيقي، ديدگاهي كلي نسبت به انواع تصميمات طراحي كه نيازمند اطلاعات ايمني هستند، ارائه شد. در يك آژانس راه به طور معمول سه فعاليت صورت مي پذيرد. برنامه ريزي سيستم، طراحي پروژه، و مديريت سيستم (شكل 1-S). اين پروژه اساسا بر روي فعاليتهاي دخيل در طراحي پروژه، متمركز است، ولي دو فعاليت ديگر را نيز در نظر مي گيرد.

براي سه فعاليت عنوان شده، به طور كلي دو نوع اطلاعات تايمني مطلوب است:

1-   اطلاعاتي جهت شناسايي وجود و نوع مشكلات در يك موقعيت ومحل.

2-  اطلاعاتي جهت پيش بيني تاثيرات نهايي يك تصميم مربوط به طراحي برروي ايمني، يافته هاي اين پروژه بر اساس نوع اطلاعات مورد نياز كاربران متفاوت مي باشد. رابطه بين داده ها، اطلاعات و كاربران به صورت مفصل ارائه مي گردد. مي بايست در ارزيابي راهبردها جهت ارتقاء اطلاعات يك گروه كاربر خاص، تاثيرات بالقوه بر روي گروهي از كاربران احتمالي داده ها در نظر گرفته شود.

يك جنبه مهم در استفاده از اطلاعات ايمني، مراحل آناليز و هدف از آن مي باشد. در شكل 1-s نشان داده مي شود كه آژانس هاي راه و حمل و نقلي مي توانند از داده هاي ايمني براي دامنه اي وسيع از فعاليتها شامل مسائل قانوني و مديريتي، برنامه ريزي و سياست طراحي، برنامه ريزي پروژه و طراحي مخصوص پروژه، استفاده نمايند. در هر مرحله از آناليز، انواع مختلف داده ها مورد نياز مي باشد. تهيه برنامه براي اين بهبود اين موارد شامل اجراي ايمني به عنوان يك معيار اصلي مي باشد. به علاوه، برنامه ريزي، طراحي، طرح مشكل، شناسايي اهداف و نيازهاي پروژه (به ويژه ارزيابي محيطي يا تاثير آن) و ساير توسعه ها و ارزيابي همگي نيازمند استفاده مناسب از داده هاي ايمني مي باشند. ارزيابي جزئيات طرح شامل استثنائات طرح با ارائه طرحي با استاندارد پائين تر، انجام مي شود. اين فعاليتها نيازمند مراضه اي وسيع از دادها جهت ايجاد اطلاعات مورد نظر مي باشد. يك ديكشنري داده براي خلاصه كردن داده هاي مورد نياز شناسائي شده در اين تحقيق، ارائه شد.

ابزاهاي آناليز و داده هاي موجود كنوني توانايي فراهم آوردن وسايل مورد نياز طرح براي در نظرگرفتن اين اطلاعات را ندارند. در نتيجه در تصميمات طراحي هميشه كمبود و يا نبود ايمني احساس مي شود. تحقيقي كه بر روي اين پروژه انجام شد بر روي همين مسائل و شناسايي شده بود. اين ترازش اين مسائل را ارائه و راهبردهاي آنها را نيز عنوان مي كند.

مسائل مرتبط با ايمني اطلاعات ايمني

به دليل كيفيت بد داده ها، اطلاعات مناسب ايمني را نمي توان سريع بدست آورد و ابزارهاي آناليزي مناسب نيز در اختيار طراحان نمي باشد و همه اين موارد موجب مي شود تا ايمني به خوبي در تصميمات طراحي مورد توجه قرار نگيرد، علي رغم اينكه طراحان خواهان رعايت آن مي باشند. مشكلاتي كه اين طراحان در رابطه با بدست آوردن و استفاده از داده هاي ايمني با آن روبه رو هستند منجر به ناديده گرفته شدن آنها مي شود. رابطه بين سطح اطمينان از مقادير كمي و نتايج تصميمات طراحي در شكل 2-S آمده است.

طراحان بيشتر تمايل دارند به عواملي كه از اطمينان بالاتر برخوردار هستند، بهاي بيشتري دهند. اين عوامل شامل تخمين هزينه هاي ساخت و تاثيرات مقدار حريم راه مي شود. البته در تصميم گيري ها به نظر عموم نيز توجه مي شود. اغلب يك طراح اطلاعات تصادفات (مثلا موقعيت، عوامل محيطي و دلايل) را به سه گروه ناقص، گمشده يا اشتباه تقسيم مي كند و معمولا وقت ومنابع لازم را براي تصحيح اشتباهات در اختيار ندارد و مي بايست با همين اطلاعات به كار ادامه دهد. بنابراين در پيش بيني يا تعيين چگونگي تاثير گزينه ها بر روي ايمني، از اطمينان كافي برخوردار نيست و ناگزير ايمني تبديل به يك فاكتور ثانوي در تصميم گيري ها مي شود. مسائل مربوط به اين در بخش هاي بعدي مورد بحث قرار مي گيرند.

فعاليتهاي مربوط به برنامه ريزي

فعاليتهاي مربوط به پروژه

شكل 1-S– طرح شماتيك روند طراحي و برنامه ريزي

مسائل مربوط به جمع آوري داده هاي ايمني

اين مسائل در رابطه با گزارش تصادف پليس (PCR)[1]، نوع و كيفيت داده هاي مربوط به محيط راه، داده هاي ديناميكي (مثلا حجم و سرعت ترافيك) وجود دارد. اين نقايص به خاطر عدم تمركز و توجه به ايمني در زمان ايجاد پروتكل ها و دستورالعمل ها توسط سازمان هاي مسئول مي باشد.

منبع اوليه اطلاعات تصادف PCR مي باشد، در بسياري از مواقع، چنين گزارش هايي وجود ندارد، و يا اينكه اطلاعاتي كه از نظر طراحان بسيار مهم هستند (نظير موقعيت تصادف) گمشده اند. از آنجائيكه وظيفه اصلي مامور پليس حفظ امنيت و صحنه تصادف، رسيدگي به مجروحان، و كاهش تراكم ناشي از تصادف مي باشد، اغلب زمان كافي براي معين كردن نقاط تصادف يا ثبت ساير المان هاي مرتبط راه را ندارد.

در مورد راه، داده هايي كه از اهميت بحراني براي ايمني برخوردار هستند، اغلب در اختيار آژانس ها وجود ندارد. براي مثال، خصوصيات راه از مهمترين فاكتورهاي موثر بر روي ايمني راههاي دو خطه برون شهري مي باشد، و چندين ايالت اسنادي را در رابطه با خصوصيات و شرايط راهها كه اطلاعات كافي براي تصميم گيري را ارائه مي دهند، نگهداري مي كنند. بيشتر آژانس ها خصوصيات هندسي (از قبيل راستا افقي، عمودي و تقاطعات) كه با فراواني و شدت تصادفات در ارتباط هستند، را فهرست نكرده اند.

داده هاي حجم ترافيكي حركت در تقاطعات اغلب در دسترس نيست. اطلاعات كافي در مورد سرعت وسايل نقليه نيز همين وضعيت را دارد. براي مثال، ميزان به روز كردن داده هاي مربوط به حجم ترافيكي به وسيله فراواني براي سيستم هاي مديريت روسازي كافي است ولي براي معين كردن خصوصيات در آناليزهاي ايمني مناسب نيست.

مسائل مرتبط با مديريت داده هاي ايمني

در اين تحقيق نياز به ارتقاء مديريت داده ها از جمله ايجاد ارتباط بين بانكهاي اطلاعاتي، استفاده از داده ها به روش هاي مدرن، و نگهداري فايل هاي مربوط به اطلاعات قبلي (تاريخچه)، نشان داده شده است.

اين داده هاي ارزشمند (مثلا از اسناد تعمير و نگهداري مانند تعويض گاردريل، سيستم هاي مديريت و روسازي، اسناد مربوط به مرگ و مير، شكايات شهروندان تا آژانس هاي راه و پليس) توسط سايرين به جز براي اهداف ايمني راه نيز نگهداري مي شود. مي توان از اين داده ها براي آناليزهاي ايمني استفاده كرد، ولي به دليل عدم دسترسي به آنها، از آنها استفاده نمي شود. اين داده ها مي تواند به طراحان و آناليزورهاي ايمني ايده هاي خوبي دهد كه متاسفانه به خاطر عدم اتصال آنها به سيستم هاي داده هاي ايمني، اين كار عملي نمي باشد.

در بيشتر آژانس ها اسناد بلند مدت مربوط به تاريخچه ايمني بزرگراه و با تغييرات در شرايط هندسي، حجم ترافيكي، و ساير شرايط مربوط به موقعيت هاي خاص، نگهداري نمي شود. نگهداري و در اختيار قراردادن چنين اطلاعاتي براي طراحان، در ارزيابي تاثير افزايش كيفيت و بهبودهاي خاص محلي و در نتيجه تقويت تصميم گيري هاي آتي مفيد خواهد بود.

به دليل نبود اطلاعات كافي براي ارجاع به موقعيت مورد نظر و يا دقيق نبودن و يا گم شدن آن، آناليزور مادر به ارائه اطلاعات به منظور ايجاد ارتباط بين الگوهاي تصادفات پيشين و شرايط مرتبط (كه داده هاي آن در فهرست راهها موجود است) نمي باشد. حتي اگر اين ايجاد ارتباط ممكن باشد، رسيدن به آن وقت گير و در عين حال شامل اطلاعاتي كافي در مورد هندسه طولي نمي باشد. اگر كسي بخواهد تغييرات در هندسه محلي را بررسي كند، نيازمند آناليز زماني 10 ساله مي باشد. در فهرست هاي راه، فايل هاي مربوط به تاريخچه آن راه وجود ندارد، بنابراين شخص نمي تواند از چگونگي و زمان تغييرات مطمئن باشد و در نهايت طراح به داده هاي ترافيكي قابل دسترسي و يا ساير داده ها كه در مورد تغييرات در طرح مفيد باشد، دسترسي ندارد.

راه حل هاي بالقوه براي مسائل مرتبط با اطلاعات ايمني

اين تحقيق رويكردي جامع نسبت به مشكلات ذكر شده كه شامل تشكيل يك چارچوب سازماني كه در آن بتوان تصميم گيري ها را تقويت نمود، مي دارد. پيشرفت هاي تكنولوژي در جمع آوري و مديريت داده ها، فرصت هاي مقرون به صرفه بسياري را ارائه مي دهد. حساسيت نياز به داده هاي مرتبط با ايمني براي طراحان در برنامه هاي جمع آوري اطلاعات بخشي از راه حل مشكل مي باشد. راهبردهاي سازماني جهت ارتقاء اهميت اطلاعات ايمني نيز توصيه شده است.

نقش تكنولوژي

با پيشرفت هاي اخير تكنولوژي، تعداد كمي از آژانس ها از اين تكنولوژي ها براي بالا بردن سطح استفاده از داده ها ايمني استفاده كرده اند در حاليكه مي توان اين تكنولوژي ها را براي جمع آوري، مديريت و داده ها و ارتباطات آنها به كار برد. با ابداع مهندسي به ياري كامپيوتر (CAE) وسايل نقليه مجهز، و داده هاي مبتني بر سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي براي كمك در روند جمع آوري اطلاعات استفاده مي كرده اند. كمتر از يك سوم آنها از خوانده هاي نوري بانكهاي اطلاعاتي، گزارشات تصادفي و داده هاي پزشكي يا وسايل مدل سازي يا سيستم هاي پشتيباني استفاده مي كرده اند. ولي در كل، آژانس ها از وسايل و تجهيزات كامپيوتري موجود استفاده كامل نمي برند.

آژانس ها مي توانند با به كارگيري فرصت هايي كه تكنولوژي هاي جديد ارائه مي دهند، با كار و هزينه كمتر كه روز به روز نيز در حال افزايش است، كيفيت داده ها را ارتقاء دهند. مثلا اطلاعات مربوط به حجم ترافيكي مي توان از سيستم هاي سيگنال كامپيوتري كه در محل تقاطعات قرار ميگيرند و حركت هاي گردشي، طبقه بندي وسايل نقليه، و سرعت را كنترل مي كنند، بهره برد.

با تهيه و دسترسي به سيستم اطلاعات ايمني، ديگر آژانس ها مجبور به انجام برنامه هاي شمارشگري دستي كه هزينه بر هستند و اطلاعات كمي را نيز در بردارند، نخواهد بود.

نياز به يك سيستم پشتيبان در تصميمات طراحي

بعد از ارتقاء كيفيت و مديريت داده ها توسط تكنولوژي هاي مدرن، اكنون به ابزارهاي جامع ومفيد براي هماهنگي اطلاعات ايمني نياز است. وقتي طراح به اين اطلاعات رسيد، با مشكل اينكه حال با اين اطلاعات بايد چه بكند رو به رو مي شود. در پروژه 12-17NCHRP تيم تحقيق، يك سيستم پشتيبان (DDSS)[2] ايمني را براي كمك به تصميم گيري طراحان در هر مرحله از اين روند، توصيه مي كند.

چارچوب DDSS ، آيتم هايي از قبيل تقابل با كاربر، مدول پشتيباني تصميم گيري، مدول ارائه اطلاعات، و يك مدول آناليز طرح فراهم آمده است. دياگرام اين چارچوب در شكل 3-S  آمده است. مي بايست تقابل با اين سيستم تا جائيكه امكان دارد براي كاربران نهايي و مديران قابل درك مستقيم باشد. كاربران نهايي (طراحان) از طريق مدول پشتيبان تصميم گيري با اين سيستم تقابل دارند. اين مدول هسته هوشمند سيستم مي باشد. در مدول ارائه اطلاعات، نرم افزار بيسيك مورد نياز براي نمايش اطلاعات بدست آمده بانكهاي داده يا مدول آناليز طرح، وجود دارد. و در آخر، مدول آناليز طرح ابزارهاي آناليز طرح هاي موجود يا پيشنهاد شده را در اختيار طراح قرار مي دهد و طراح مي تواند در هر زمان از بهترين تجهيزات آناليزي استفاده نمايد.

ابزارهاي آناليزي مورد تحث براي اين هدف، طور طراحي شده اند كه مي توانند فاكتورهاي زير لايه اي كه موجب تصادفات مي شوند، را به راحتي شناسايي كنند. اين ابزارها براي طراحان در نظر گرفته شده تا بتوانند داده هاي جزئي را به خوبي بررسي نمايند. علاوه بر اين ابزارها، اين مدول روش هايي را مبتني بر روش هاي بازرسي ايمني، براي آناليز ارائه مي دهد. بازرسي ايمني مي توانند به عنوان وسيله اي براي خلاصه كردن و ارزيابي نتايج ساير ابزارهاي آناليزي طرح موجود، استفاده شود. مجموعه هايي از ابزارهاي آناليزي براي آزمايش و ارزيابي طرح هاي پيشنهادي وجود خواهد داشت و در آخر ابزارهايي كه توسط FHWA و بخش (IHSDM) [3] استفاده مي شود، نيز به كار مي رود. ساير تجهيزات نظير شبيه سازي ديناميكي، روش هاي آناليزي فاكتورهاي انساني، مدل هاي پيش بيني نتايج ايمني و عملكردن طرح پيشنهادي و ابزارهاي آناليز اقتصادي، نيز در نظر گرفته مي شوند.

با ارائه سيستم پيشنهاد شده مي توان سرمايه و الزامات موسسه و سازماني را برآورده و از تكنولوژي هاي جديد استفاده كرد. چارچوب زمان بندي براي اين كار اختياري مي باشد زيرا مسئوليت مسئولين دولتي براي اين پروژه سنگين و پشتيباني تكنولوژي ها آتي دشورا خواهد بود.

DDSS جهت ياري رساندن به طراحان در مراحل مختلف اين روند، برنامه ريزي شده و قادر خواهد بود جزئيات را از كلي ترين موارد به جزئي ترين آنها توليد كند. در اين گزارش اين مفهوم با ارائه دياگرام و توضيح مراحل مورد استفاده در شناسايي موقعيت هايي خطرناك، نشان داده شده است.

به كارگيري اين سيستم در طول زمان، مزايايي قابل توجهي را براي جامعه طراحان و سايرين در برخواهد داشت. مثال هايي در اين رابطه در شكل 4-S آمده است.

شكل 3-S- مفهومي كلي سيستم پشتيبان در تصميمات طراحي

موارد موسسه اي و سازماني

مسائل موسسه اي و سازماني، مي تواند كارآمدي تجهيزات و تكنولوژي هاي جديد را، حتي در صورت وجود، محدود سازد. اين مسائل شامل ناكافي بودن هماهنگي و يكنواختي فايل داده ها وابستگي به منابع داده سازماني هايي كه اصلا ارتباطي با طراحي ندارند، عدم هماهنگي تجهيزات كامپيوتري و دانش كم كامپيوتري طرحان مي باشد.

در اين راستا موارد زير توصيه مي شود.

1-  سياست كاري: ايجاد داده هاي ايمني در قالب يك تشكيلات با استراتژي، مقادير اجراي ايمني، الزام شركت آژانس هاي محلي و استاني در داشتن ديدگاهي كلي از جمع‌آوري اطلاعات، دسترسي به تصاوير از راه دور با دقت و كيفيت بالاتر براي جمع آوري داده و مستندسازي محيط فيزيكي اطراف راه.

2-  فعاليتهاي سازماني: چيدمان مجدد آژانس براي تسهيل جمع آوري، مديريت و استفاده موثر از داده هاي ايمني، تشكيل گروههايي براي فراهم آوردن داده هاي خاص خدمات پشتيباني در تصميم گيري، تشكيل گروههاي ويژه براي اطمينان كيفي دادها و ترغيب و هماهنگي آژانس هاي محلي و استاني براي جمع آوري و مديريت هماهنگ داده ها.

3-  فعاليتهاي سازماني: تشكيل و كسب مجوز براي جمع آوري و مديريت داده ها با توجه به روشمند بودن آنها براي كابران در سطح استان، و از طريق قانون گذاري، به كارگيري جمع آوري اطلاعات ديناميكي وسايل در زمان واقعي از وسايل نقليه درگير در تصادفات.

4-  سرمايه گذاري: سرمايه گذاري براي پيشرفت ها و تكنولوژي ها، تحقيقات و آموزشي جامع در استفاده از داده ها ايمني، ايجاد مكانسيم هايي براي سرمايه گذاري راهبردهاي مربوط به داده ها ايمني و سرمايه گذاري براي پروژه هاي راه.

5-  آموزش: آموزش به طراحان در خصوص اصل، روش ها، ابزارهاي آناليز ايمني و سيستم هاي جديد اطلاعات ايمني.

6-  تحقيقات: پشتيباني و استفاده ادامه دار از ابرازهايي نظير IHSDM از FHWA ، ارائه و استفاده از ساير روش ها و تجهيزات در طراحي راه، و ارائه و توسعه راهنمايي هاي ارتقاء يافته طراحي و استانداردها در رابطه با اطلاعات ايمني.

نتايج :

تيم تحقيق نتيجه گرفت كه تصميم گيران به اطلاعات ارتقاء يافته ايمني براي طراحي نياز دارند. براي اين هدف، جامعه طراحان بايد موارد زير را دنبال نمايند:

· پي بردن به اهميت ايمني در تصميمات مربوط به طراحي، ناكافي بودن روش هاي موجود براي به كارگيري ايمني، و نياز به ارتقاء و تقويت روش هايي براي آناليز ايمني

· داشتن نقشي فعال در بخش جامعه مهندسين طراحي در كمك به تعيين الزامات و نيازهاي طراحان به اطلاعات ايمني، و همكاري با ساير كاربران اين اطلاعات، در كنار گردآوران، مديران اين داده ها، براي برنامه ريزي، طراحي، سرمايه گذاري و به كارگيري سيستم هايي كه براي اهداف طراحي فقيد هستند.

·ارائه راههاي جديد انتقال اطلاعات با استفاده از همه تكنولوژي هاي مناسب.

·استفاده و ارتقاء رويكردهاي مناسب براي آناليز و تصميم گيري.

·برنامه ريزي براي نشان دادن و توسعه سيستم هاي پشتيباني تصميم گيري هاي مورد نياز

·بررسي مجدد ساختارهاي سازماني و موسسه اي و محيطي براي شناسايي موانع و انجام تغييرات مثبت و پيش بيني چگونگي انجام تغييرات سازماني جهت حفظ عملكرد موثر.

شكل 4-S  مثال هايي از تاثير به كارگيري DDSS در آناليز ايمني پروژه طراحي

فصل اول

معرفي رويكرد

معرفي:

يك وسيله نقليه سواري از طريق شيبراهه موجود در داخل يك قوس، وارد يك بخش از راه كه ترافيكي سنگيني دارد، مي شود. شيبراهه در سر پاييني قرار دارد و يك ديوار حائل نيز بين آن و راه اصلي درست تا قبل از نقطه تلاقي 2 راه وجود دارد. وسيله نقليه اي كه در خط 1 مي باشد وسيله نقليه در حال ورود را تا زمانيكه به نقطه همگرايي مي رسد، نمي بيند. از آنجائيكه وسيله نقليه در حال ورود از طول كامل خط شتابگيري استفاده نكرده و با سرعت بسيار كم وارد مي شود، راننده خط 1 جهت جلوگيري از برخورد، سريع به خط 2 مي رود، علي رغم اينكه در خط 2 همجواز با آن يك وسيله نقليه ديگر وجود دارد، اين راننده به شانه راه منحرف مي شود و با حفاظ مياني برخورد كرده و با وسيله نقليه ديگري كه در خط 2 قرار دارد، برخورد مي كند. برخورد نسبتا شديد است، ولي هر دو راننده در چند صد فوتي پايين دست رمپ وسايل نقليه شان را كنترل و متوقف مي شوند و يك سرنشين زخمي مي شود و در اين زمان، وسيله نقليه اي كه وارد راه شده بود بدون اينكه اطلاع از تصادف به راه خود ادامه مي دهد.

چه درسي مي توان از اين تصادف براي ايمن كردن شيبراهه هاي ويا موقعيت هاي مشابه گرفت؟ چه داده هاي تصادفي براي شروع اين كار لازم است؟ چه كسي مشغول جمع آوري داده ها است و چطور در دسترس كاربر قرار خواهد گرفت؟ كاربر چگونه داده هاي اين تصادف را با ساير تصادفات رخ داده در موقعيت مشابه، در يك جا جمع مي كند؟ چه آناليزي انجام و چه نتايجي گرفته مي شود؟

براي آناليز كه مي خواهد از داده هاي ايمني راه براي ارائه دستورالعمل هاي طراحي استفاده كند، سوالات زير جالب خواهد بود.

·اولين حادثه ناگوار چه بود؟ كجا اتفاق افتاد؟

·چه شرايطي در ارتباط با اولين حادثه ناگوار، دخيل بودند؟

·شدت تصادف چقدر بوده است؟

·ساير تصادفات و حوادث ناشي از آن و موقعيتشان چه بود (براي تعيين اينكه آيا تركيب المان هاي طراحي باعث افزايش يا كاهش شدت تصادفات خواهد شد؟

·شرايط محيطي در زمان و موقعيت اولين و ناگوارترين تصادفات چه بوده است؟

·تراكم، سرعت و تركيب ترافيكي چگونه بوده است؟

·آيا در آن موقعيت، مشكلات، تعميرات و نگهداري نامناسب يا شكاياتي وجود داشته است؟

·ابعاد مقاطع عرضي و هندسي در آن موقعيت چگونه است؟

علاوه بر مسائل بالا، ساير سؤالات نيز در اين نوع آناليز، به كار گرفته مي شود.

منبع اوليه اطلاعات تصادف PCR  مي باشد. در موقعيتي كه شرح آن ذكر شد، ممكن است مامور تنها موقعيت هاي نهايي وسايل نقليه را كه برخورد كرده‌اند گزارش دهد و حوادث متعاقب آن را جمع آوري نكند. گاهي، مامور موقعيت را با جزئيات كافي و يا به دقت براي استفاده از آن به عنوان يك موقعيت مرجع در ثبت كامپيوتري، گزارش نمي كند. با وجوديكه مامور مي بايست ملزم به نشان دادن هندسه موجود در موقعيت تصادف باشد، وي احتمالا فقط خصوصيات هندسي موقعيت نهايي را كه وسايل نقليه تصادف كرده در آن قرار دارند، ثبت مي كند. از آنجائيكه وظيفه اصلي مامور حفظ امنيت محل تصادف، رسيدگي به مجروحان، و كاهش تراكم در آن نقطه است، زمان كافي براي تعيين نقطه تصادف با حفاظ مياني را ندارد مگر اينكه در نتيجه تصادف مرگ و مير وجود داشته باشد و يا وضعيت يك مجروح بسيار وخيم بانشد. ساير المان هاي مربوط به راه نيز ممكن است كم شوند در نظر گرفته نشوند.

با چنين سنارويي، آناليزور قادر به ارتباط دادن گزارش تصادف و داده هاي موجود در فهرست راه نيست، زيرا ارجاع موقعيت به اندازه كافي دقيق نيست. حتي اگر قادر به ربط دادن آن هم باشد، كاري بسيار وقت گير خواهد بود و در ثبت نيز اطلاعات كافي در مورد هندسه طولي وجود نخواهد داشت. اگر آناليزور بتواند تغيير در هندسه يك محل را از ارزيابي كند، به آناليزهاي زماني 6 تا 10 ساله نياز دارد در حاليكه احتمالا در فهرست راه فايل هاي مربوط به تاريخچه آن وجود ندارد و وي نمي تواند از زمان و چگونگي سير تغييرات انجام شده مطمئن باشد.

اينها تعدادي از مسائلي هستند كه در زمان استفاده از اطلاعات ايمني راه در طراحي، با آن رو به رو مي شويم. در اين گزارش اين مسائل مورد بحث قرار گرفته و توصيه هايي در مورد سيستم هايي كه براي به كارگيري داده هاي ايمني در روند طراحي، طراحي شده اند، ارائه مي شود.

ساختار تحقيق

براي ارائه و استفاده اطلاعات، نياز است كه همه مسائل به طور مناسب در هر مرحله از اين روند مورد توجه قرار گيرند. اين مراحل در زير آمده اند:

·جمع آوري و كسب داده

·ذخيره كردن داده ها (مديريت)

·دسترسي به داده ها و توليد اطلاعات

·استفاده از اطلاعات

مي توان از چندين منبع، جمع آوري و كسب داده را انجام داد. امكان دارد منابع ديگري نيز وجود داشته باشند ولي منابع بالقوه در زير آمده‌اند:

·PCR

·فهرست هاي راه (شامل عكس ها)

·اسناد مربوط به شمارش و عملكرد ترافيكي (شامل داده هاي به دست آمده از تسهيلات به كار گرفته شده)

·اسناد مربوط به رانندگان

·اسناد مربوط به وسايل نقليه

·اسناد مربوط به گروههاي تعمير و نگهداري

· داده هاي محلي (مانند گزارشات مربوط به اعمال قانون، نظر پليس و شكايات و گزارشات ترافيكي محلي)

موانع موجود در راه استفاده از منابع ارزشمند شامل موارد زير مي شود:

·موسسه اي

·فني

·هزينه اي

موانع موسسه اي در نتيجه مشكلات امنيتي، مسائل خصوصي، و نوع داده ها مي باشد. مسائل فني اغلب شامل چگونگي ارتباط يك منبع داده با ساير منابع مي باشد. در ضمن اين ارتباط براي استفاده مقرون به صرفه از منابع چندگانه داده بحراني مي باشد. موقعيت اغلب يك ارتباط كليدي مي باشد. در سيستم هايي كه بر اساس تشابه موقعيت ها قرار دارند، داده هاي غير دقيق در مورد موقعيت و سيستم هاي مديريت داده غير منعطف، همه از جمله موانع موجود مي باشند. هزينه نيز تابعي از ساير موانع مي باشد. و منابع محدود آژانس ها اغلب از سرمايه گذاري آنها براي مقرون به صرفه كردن اين سيستم ها، جلوگيري مي كند. يافته هاي اين پروژه بر اساس اطلاعات مورد نياز كاربران متفاوت مي باشد. روابط بين داده ها، اطلاعات و كاربران در شكل 1 آمده است.

در ارزيابي راهبردهاي ارتقاء اطلاعات براي يك كاربر معين، يا يك نوع كاربر، مي بايست تاثيرات بالقوه آن بر روي ساير كاربران احتمالي آن داده ها در نظر گرفته شود. نمونه هاي اين گروهها و عملكردهاي آن در شكل 2 آمده است.

ميزان ارزشمندي و كارايي اطلاعات به سطح آناليز و هدف آن بستگي دارد. آژانس هاي راه حمل و نقل مي توانند از داده هاي ايمني براي پشتيباني در دامنه اي وسيع از فعاليتهايشان نظير مديريتي و قانوني گذاري، برنامه ريزي و سياست هاي طراحي، برنامه ريزي و زمان بندي پروژه و ساير موارد استفاده كنند. براي هر سطح از آناليز، انواع مختلفي از دادها مورد نياز است. در سطوح قانونگذاري و مديريتي به داده هاي مجتمعي كه در مورد مرگ و مير، جراحات و صدقات مالي كه ساير داده هاي ترافيكي مرتبط هستند. نياز است تا بتوان براي سرمايه ها و هزينه اصلاحات ايمني، دليل آورد.

اين داده ها همچنين براي پشتيباني قوانين و مقررات پيشنهاد شده استفاده مي شوند. سياستهاي آژانس نيز تحت تاثير ملاحظات ايمني (مانند فرمول بندي طرح و استانداردهاي ساخت و دستورالعمل ها، سياستهايي نظير به كارگيري كنترل دسترسي راههاي جديد، و معيارهاي خاص تعيين اصلاحات) قرار دارد، در برنامه ريزي اين اصلاحات نيز بايد ملاحظات مربوط به اجراي ايمني در نظر گرفته شود.

طرح مشكل با شناسايي هدف و نياز پروژه (كه براي ارزيابي محيطي لازم است) و ساير توسعه ها و ارزيابي ها همگي نيازمند استفاده مناسب از داده هاي ايمني مي باشند. تعيين جزئيات طرح، شامل “استثناعات طرح” اغلب با ارزيابي موارد ايمني با يك طرح با استاندارد پائين تر آغاز مي شود. ساختار معمولي يك آژانس حمل و نقلي و روند اجرائي معمولي آن استفاده از داده هاي ايمني را پيچيده تر مي كند. فرآهم آوردن داده هاي تصادف به عهده يك بخش جداگانه در آژانس مي باشد. گاهي، اطلاعات (مانند حجم تنرافيكي و فهرست) چندين بخش براي تكميل يك آناليز نياز است. بر اساس يافته هاي تيم تحقيق آژانس ها دريافته اند كه جمع آوري اطلاعات كاري سخت و وقت گير است. به علاوه در بسياري از آژانس ها داده ها در بانك داده ها جدا از هم قرار دارند كه انجام آناليز كامل و با جزئيات را عير ممكن مي سازد.

شكل 1 – رابطه داده ها

شكل 2. كاربران داده هاي ايمني و عملكرد آنها

در زير خلاصه اي از كارهايي كه در رابطه با اين مسائل در نظر گرفته شده است، ارائه مي شود.

1-             شناسايي آيتم هاي اطلاعاتي مورد نياز

هدف : شناسايايي نياز كاربران به اطلاعات (شامل خصوصيات و دسترسي به آنها) براي استفاده در تصميمات مربوط به ايمني در مرحله سياست گذاري پروژه طرح. ارتباط دادن اين نيازها به المان هاي داده مورد نياز و مسائل مرتبط با كسب و مديريت داده ها.

ساير موارد: مروري بر تاريخچه انجام شد. يك بيوگرافي ارائه شد. او آژانس هاي در حال كار در مورد استفاده آنها از داده هاي ايمني در طرحي مصاحبه شد. با اين پس زمينه، تيم تحقيق يك صورت وضعيت اوليه از نياز به آيتم هاي اطلاعات ايمني براي استفاده در طرح ها ارائه كرد. اين صورت وضعيت يك فنداسيون مهم براي ادامه كار بود.

گروه سنجی چیست ؟ 

گروه سنجی یعنی در هر گروه انسانی موقعیت هر فرد یا عضو گروه را نسبت به دیگران بر اساس ملاک معینی ارزیابی شود. هدف گروه سنجی آن است که میزان پذیرش یا عدم پذیرش هر عضو گروه نسبت به سایر افراد گروه و روابط هر فرد با دیگر اعضای گروه مشخص شود .

شرایط لازم برای گروه سنجی

 قبل از اجرای گروه سنجی، باید شرایط لازم برای انجام این آزمون وجود داشته باشد، پاره ای از شرایط ضروری در این مورد عبارتند از :

-افراد گروه باید مدتی با هم معاشرت کرده باشند و همدیگر را کاملاً بشناسند. بنابراین بهتر است گروه سنجی‌ در یکی دو ماه اول سال انجام نگیرد تا دانش آموزان به خوبی با هم آشنا شوند. به هر حال، تا اطمینان حاصل نشود که افراد گروه، فرصت کافی برای شناسایی یکدیگر داشته اند، نباید به اجرای گروه سنجی مبادرن شود.

–ملاک یا سؤال گروه سنجی، که هدف انتخاب اعضا برای یک فعالیت گروهی، به موجب آن مشخص می شود، باید برای دانش آموزان با معنا باشد. به علاوه معلم یا مشاور مدرسه باید نتایج گروه سنجی را در تشکیل گروه ها به کار ببرد تا دانش آموزان نتایج انتخاب هایی خود را عملاً ببینند.

-برای انتخاب شدن درگروه، نباید محدودیتی در نظرگرفته شود، مثلاً در یک کلاس عده ای از دانش آموزان، مستثنی شوند، ولی باید گروه مورد نظر مشخص شود، مثلاً دانش آموزان کلاس سوم راهنمایی شعبه ٔ الف.

-باید به دانش آموزان اطمینان داده شود که نتایج گروه سنجی محرمانه باقی می ماند.

تعریف بعضی از اصطلاحات گروه سنجی

 برای آشنایی با گروه سنجی و کاربرد صحیح آن لازم است به تعریف و توضیح پاره ای از اصطلاحات این آزمون مبادرت شود:

–ملاک یا سوال گروه سنجی:

به طوری که گفته شد ملاک گروه سنجی، هدف انتخاب را در یک فعالیت گروهی مشخص می سازد. د راین مورد مثلاً از دانش آموزان خواسته می شود که چون باید برای کار در کارگا یا آزمایشگاه، امورهنری، استفاده از خوابگاه، گردش علمی، و نظایر آن گروه بندی شوند. از بین اعضای گروه (کلاس) افراد مورد نظر خود را انتخاب کنند.

–سازمان و موقعیت گروهی:

دراین مورد شبکه ٔ ارتباطات بین افراد گروه، و تعداد و نحوه ٔ انتخاب ها از طرف اعضای گروه در مورد هر عضو مطرح می شود.

–سوسیوگرام یا گروه نگار:

گروه نگار، نموداری است که سازمان اجتماعی و موقعیت گروهی را نشان می دهد.

–آزمون گروه سنجی:

برای ارزیابی سازمان گروهی، از آزمون گروه سنجی استفاده می شود.

–ستاره گروه :

به فردی که در گروه سنجی بیش از دیگران انتخاب شده باشد.«ستاره ٔ گروه» می گویند.

–منفرد گروه :

کسی که از طرف هیچ یک از افراد گروه انتخاب نشده باشد، «منفرد » نامیده می شود.

–فراموش شده گروه :

فردی است که تعداد کمی او را انتخاب کرده اند.

–طرد شده گروه :

فردی است که در گروه سنجی، آرای منفی آورده است. رأی منفی زمانی مطرح می شود که مثلاٌ از دانش آموزان بخواهند تانام کسانی را که حاضربه همکاری با آنان نیستند ذکر کنند.

–انتخاب متقابل :

انتخاب متقابل، وضعیتی است که دو نفر، همدیگر را انتخاب می کنند. این وضعیت را با علامت «» نشان می دهند.

–دسته گروه سنجی:

در گروه سنجی، این حالت زمانی به وجود می آید که تعدادی از افراد همدیگر را انتخاب کرده و افراد دیگری را که خارج از این دسته قرار دارند کمتر انتخاب کرده باشند وضعیتی که این اعضا، از افراد خارج از دسته، اصلاً کسی را انتخاب نکرده باشند و به شکاف یا جدایی گروه سنجی موسوم است.

روش های گروه سنجی

 گروه سنجی را به دو روش می توان انجام داد. یکی استفاده از ملاک مشخص برای هدفی معین و دیگری استفاده از پرسشنامه یا وسایل درجه بندی، در روش اول که معمولاً در مدارس انجام می شود. سوال یا ملاکی مطرح می شود و مثلاً از دانش ‌آموزان خواسته می شود افرادی را که دوست دارند باآنها در یک گروه به فعالیتی معین بپردازند، انتخاب کنند. ولی در روش دوم، ملاک وجود ندارد و هدف، ارزیابی نگرش ها واحساسات افراد نسبت به یکدیگر است. در این روش، از دانش آموزان می خواهند که بدون معیاری خاص، احساس های خود را نسبت به یکدیگر ابراز کنند. یکی از وسایلی که در این مورد می توان به کار برد پرسشنامه پذیرش گروهی اهایو مشتمل بر شش سؤال است: «بهترین دوستان من»، «دوستان دیگر من»؛ «دوستان من نیستند ولی با آنها معاشرت می کنم»، «آنها را نمی شناسم»، «به آنها علاقه ای ندارم»؛ «از آنها بدم می آید». معلم یا مشاور فهرست اسامی دانش آموزان کلاس را در اختیار هریک از دانش آموزان می گذاردو ازآنان می خواهد که نام کسانی را که برای هر سؤال مناسب می دانند بنویسند. پس از آنکه دانش آموزان، در مقابل هر پرسش، اسامی مورد نظر خود را نوشتند نتایج استخراج می شود و قضاوت همکلاسان در مورد هر دانش آموز، مشخص می شود. در این روش هدف، گروه بندی دانش آموزان برای انجام مقاصدی خاص نیست بلکه هدف پی بردن به قضاوت اعضای گروه نسبت به خصوصیات شخصیتی هر یک از افراد گروه است.

تهیه پرسشنامه وفهرست هایی نظیر پرسشنامه ٔ فوق، برای مشاوران مدارس و معلمانی که در این زمینه اطاعاتی داشته باشند امکان پذیر است و درصورتی که آنها بخواهند در این مورد اقدام کنند با کمی صرف وقت، می توانند نمونه هایی راتهیه کنند و مورد استفاده قرار دهند فرم زیر؛ از جمله نمونه های قابل طرح در این زمینه است:

فرم سنجش میزان پذیرش فرد در گروه

نام ونام خانوادگی دانش آموز                        کلاس                               تاریخ

دانش آموز عزیز:

علاقه ٔ ما نسبت به تمام دوستانمان، یکسان نیست، بعضی را بیشتر از دیگران دوست داریم. ممکن است افرادی هم وجود داشته باشند که به هیچ وجه به آنان علاقه نداشته یا حتی از آنان تنفر داشته باشیم. با توجه به این موضوع، جدول زیر را تنظیم کنید. توجه داشته باشید که مطالب مطرح شده مطمئناً محرمانه حفظ خواهند شد.

1-جلوی هر اسم، با در نظر گرفتن هر احساسی که به آن فرد دارید، در ستون مربوط علامت(×) بگذارید.

2- وقتی به نام خود رسیدید در ستونی علامت بگذارید که فکر می کنید دیگران آن احساس را نسبت به شما دارند.

روش اجرای گروه سنجی، با ملاک خاص

 روش انجام گروه سنجی با ملاک خاص در کلاس یا هر گروه دیگر، بدین طریق است که مشاور مدرسه یا معلمبه دانش آموزان اعلام می کند که برای تشکیل انجمن های فوق برنامه، رفتن به گردش علمی، یا هر فعالیت دیگر که نیازمند کارگروهی است. آنان باید به گروه هایی تقسیم شوند. پس از طرح موضوع و نوع فعالیت مورد نظر، پیشنهاد می کند که هر دانش آموز، اسامی سه نفر از اعضای کلاس را که بیشتر مایل است با آنها کار کند، به ترتیب اولویت، تحت شماره های 1 و 2 و 3 روی یک برگ کاغذ درج کند و نام خود را در زیر بنویسد.

معلم یا مشاور مدرسه، اوراق را جمع آوری می کند، به استخراج نتایج می پردازد و به رسم گروه نگار مبادرت می ورزد. عدد استاندارد3 برای گزینش تعداد افراد در گروه سنجی به این علت است که انتخاب افراد بیشتر باعث می شود، میزان تمایل؛ کم؛ نشان داده شود و انتخاب گروه هایی با تعداد کمتر نیز، با توجه به اینکه گروه معمولاً بیش از چهار نفر است، مفهوم کامل گروه بندی را در بر نمی گیرد.

لازم به یادآوری است که در روش اجرای گروه سنجی با ملاک ویژه نوع فعالیت، باید اینکه انتخاب به چه منظوری انجام می گیرد و این کار، بی درنگ چه نتایج عملی به دنبال خواهد داشت، روشن باشد. براین اساس دادن سؤال های نظیر : «چه کسی را بیشتر دوست دارید؟» یا «بهترین دوستان شما چه کسانی هستند؟» ملاک های مناسبی نیستند.

روش های تهیه گروه نگار (سوسیوگرام ):

 نموداری که نتایج گروه سنجی را نشان می دهد گروه نگار، یا سوسیوگرام نامیده می شود. گروه نگار معمولاً به دو صورت تهیه می شود:

1.     گروه نگار دایره ای

2.     گروه نگار جدولی

گروه نگار (سوسیوگرام ) دایره ای:

ترتیب رسم نمودار دایره ای بدین طریق است که ابتدا به تعداد افراد، دایره هایی روی صفحه ای می کشند و داخل هر دایره، اسم یک دانش آموز را می نویسند سپس با رسم پیکان هایی از هر دایره به دایره های دیگر؛ انتخاب های هر دانش آموز را مشخص می کنند. جهت پیکان ها نشان می دهد که هر دانش آموز، چه کسانی را انتخاب کرده و هر دانش آموز به وسیله ٔ چه کسانی انتخاب شده است.به طوری که گفته شد، اگر انتخاب متقابل باشد با علامت ( پیکان دوطرفه) نشان داده می شود. ضمناً رتبه انتخاب را با گذاشتن 1، 2، 3 درانتهای هرپیکان معین می کنند.بدین طریق عدد 1 نمایانگر انتخاب اول، 2 نمایانگر انتخاب دوم، و 3 نمایانگر انتخاب سوم است. در رسم گروه نگار باید پیکان ها به صورتی کشیده شوند که دایره ها را قطع نکنند تا نمودار گویاتر، و انتخاب ها مشخص تر باشند. شکل زیر نمونه ای از یک گروه نگار دایره ای را نشان می دهد.

گروه نگار (سوسیوگرام ) جدولی:

برای رسم گروه نگار دایره ای، ابتدا باید گروه نگار جدولی تهیه شود تا محل دایره ها روی صفحه، با توجه به انتخاب های هر فرد مشخص شود.پس از آنکه گروه نگار جدولی ترسیم شد، برای آنکه وضعیت هر فرد در گروه گویاترباشد به رسم گروه نگار دایره ای مباردت می شود. برای تهیه ٔ گروه نگار جدولی، یک جدول شطرنجی رسم می کنیم و اسامی افراد گروه را مقابل ستون های عمودی و افقی می نویسیم و در ستون های عمودی، ستون مقابل نام هر دانش آموزرا به سه قسمت تقسیم می کنیم ودر مقابل هر قسمت، شماره های 1، 2، 3، را که نمایانگر انتخاب های اول، دوم و سوم است. ذکر می کنیم. (اسم هایی که به طور عمودی نوشته شده و درمقابل ستون های افقی قرار گرفته اند انتخاب کننده اند و اسم هایی که به طور افقی نوشته شده و درمقابل ستون های عمودی قرار گرفته اند انتخاب شونده هستند.) سپس انتخاب های دانش آموزانی را که انتخاب کننده هستند با علامت زدن در خانه مربوط مشخص می کنیم و پس از تکمیل جدول، در ستون های عمودی، تعداد دفعات انتخاب شدن هر دانش آموز را در انتخاب های اول، دوم و سوم، جداگانه محاسبه می کنیم، زیر ستون اختصاصی هر دانش آموز می نویسیم و سرانجام به انتخاب اول ضریب3، به انتخاب دوم ضریب2، و به انتخاب سوم ضریب1ژف می دهیم. ارقام به دست آمده را جمع می کنیم. عدد حاصل، مجموع امتیازات هر نفر خواهد بود که آن را زیر ستون مربوط ثبت می کنیم.

نگهداری سنجاب ها فرزندانش

نوعی از فداکاری را میتوان در سنجابهای زمینی با نام علمیمشاهده کرد. این سنجاب نوعی جونده زمینی آمریکایی است که به صورت گروهی زندگی میکند و با صدای عوعوی مخصوص همدیگر را خبر میکنند. این جونده در روز فعالیت میکند و زیستگاه آن در علفزارهای نیمه کوهستانی در غرب آمریکا است. سنجاب زمینی زمستانها در لانه های زیرزمینی خود میخوابد و در ماه اردیبهشت در سطح زمین ظاهر میشود. پس از خواب زمستانی به زودی آماده تولیدمثل میشود. نرها در نگهداری از نوزادان هیچ کمکی به ماده ها نمیکنند و آنها را در پرورش و نگهداری نوزادها به حال خود میگذارند. ماده ها در اطراف لانه شان قلمرویی را به وجود می آورند و در طول نگهداری از نوزادان از این قلمرو محافظت میکنند. ماده ها هر بار ۳تا ۶بچه به دنیا می آورند. که این بچه ها در ۳تا ۴هفتگی از شیر میگیرند در این هنگام نرها به سرعت کلنی را ترک میکنند، ولی ماده های جوان در زادگاه خود باقی میمانند. اگر نرها محل را ترک نکنند مورد حمله ماده ها قرار میگیرند. اما ماده ها یا مادران بچه ها هیچگاه با یکدیگر بر سر قلمرو و یا لانه با همدیگر نمیجنگند. در واقع آنها با کمک و همکاری یکدیگر از قلمرو و بچه های یکدیگر دفاع میکنند. در این هنگام اگر نری و یا ماده غریبه ای به قلمرو و کلنی آنها نزدیک شود مورد حمله مادران قرار میگیرد چرا که در آنها بچه کشی توسط نرها زیاد دیده میشود. معمولاً حدود ۸درصد از بچه ها توسط سنجاب های زمینی نر از لانه ها بیرون کشیده شده و کشته میشوند. این قاتلان از نرهای خویشاوند یا به عبارت دیگر پدران بچه های این کلنی نیستند بلکه ممکن است آنها نرهای ولگرد جوانی باشند که در جستجوی انتخاب ماده هستند یا اینکه ماده هایی در جستجوی حفره ای برای تولیدمثل می باشند و معمولاً این ماده ها در کوشش خود برای تصاحب حفره ، هر بچه ای را که ببینند میکشند تا قلمرو را از چنگ مادران بچه ها پاک کنند. این نوع رفتار در میان جانوران همان چیزی است که میتوان آن را انتخاب طبیعی دانست چرا که سنجاب ها با این رفتار سعی میکنند ژنهای خود را به نسلهای بعدی انتقال دهند و طبیعت نیز آن دسته را انتخاب میکند که قدرت و شانس بیشتری دارد.

البته باید در نظر داشت که تمامی مهاجمان از همنوع های سنجاب زمینی نیستند بلکه برخی از شکارچیان نیز هستند که در جستجوی بچه های سنجاب زمینی قلمروی این جوندگان را مورد حمله قرار میدهند.

ماده ها در مواردی که یک حیوان شکارچی مانند قاقم به قلمروی آنها نزدیک میشود، آوای هشدار دهنده ای سر میدهند. سنجابهای زمینی ماده با آوای هشداردهنده خود میخواهند که مورد توجه شکارچی قرار گیرند. آنها با این عمل در واقع در حال یک فداکاری جانانه هستند چرا که شکارچی متوجه حضور این سنجاب ها میشود و دیگر افراد کلنی (بچه ها و ماده های دیگر) از این آواها سود میبرند و فرصت فرار پیدا میکنند. در این میان ممکن است که ماده هایی که تولیدمثل نکرده اند و دارای فرزند نیستند ولی نسبت به سایر ماده ها خویشاوندی نزدیکی دارند، در سر دادن آواها هنگام نزدیک شدن شکارچی شرکت کنند. در این رفتار ممکن است که ماده ای به علت سردادن آوا و جلب توجه شکارچی در خطر بیفتد و طعمه آن شکارچی شود اما این در خطر افتادن به سود سایر افراد کلنی است چرا که بچه هایی که در کلنی هستند و یا سایر مادران فرصت فرار کردن پیدا میکنند و آن مادر فداکار باعث میشود که کلنی زنده بماند و افراد جوان و دیگر خویشاوندان بتوانند به بقا و زندگی خود ادامه دهند و ژنهایی که در اصل مشابه ژن آن مادر فداکار بوده را به نسلهای بعدی منتقل کنند. معمولاً ماده هایی که آوا سر میدهند بر روی یک برآمدگی نظیر یک سنگ یا تپه کوچکی روی دو پای خود میایستند و با صدای عوعو به دیگر افراد کلنی هشدار میدهند و با حرکات خود شکارچی را متوجه خود میکنند تا به طرف قلمرو و کلنی آنها نرود و دیگر افراد کلنی فرصت و توانایی فرار و مخفی شدن را پیدا کنند.

این رفتارهای فداکارانه و مشابه آن در بسیاری از جانوران دیگر اعم از پرندگان، پستانداران، حشرات و غیره به فراوانی دیده میشود و این به آن معنی نیست که جانوران قدرت تصمیم گیری و آن فداکاری که انسانها با میل خود انجام میدهند را دارند بلکه این فداکاریها یک رفتار تکامل یافته و جدایی ناپذیر در میان جانوران است که برای بقای نسل خود ملزم به ارائه آن هستند. جانوران با این رفتارها ژنهای خود را در طبیعت باقی میگذارند و انتخاب طبیعی به نفع آنها عمل میکند. این رفتارها جزئی از برنامه زیستی جانوران شده است و ترک آن نیز باعث اختلال در شیوة زیستی آنها میشود و در نهایت آن تعادل زیستی و اکولوژیکی در طبیعت دچار زیان و نقص میشود.

مؤسسه آموزش عالي طبرستان

موضوع تحقيق:

علل گرايش جوانان به فرهنگهاي غيربومي

نام دانشجو:

نيما غفاري پور

پائيز 1384

علل گرايش جونان به فرهنگهاي غير بومي

مقدمه:

          جريان زندگي همانند رودخانه اي است كه از مبدإ تا مقصد، از كنار سرزمينهاي مختلف و متنوعي مي گذرد و سرانجام به دريا مي پيوندد.

نوجواني و جواني يكي از متنوعترين و پيچيده ترين چشم اندازها را در اين مسير طولاني به خود اختصاص داده است.

          براي  همة آنهايي كه به نحوي با جوان سروكار دارند، پاسخ به اين سؤال كه چرا؛ بايد جوانان را بشناسم مهم است كه چه رفتاري را بايد با جوان در پيش گيرند.

          نگرش ها و بينش ها هستند كه روش ها را مي آفرينند و هر شيوه رفتاري برآيند چشم اندازهاي ما نسبت به آن موضوع است. از اين رو براي دستيابي به اصول صحيح رفتار با جوانان، ابتدا نيازمند شناخت علمي آنها هستيم. و اين مرحله خود، كليد حل بساري از معضلا ت دوران جواني است، بعنوان مثال. بيشتر مربيان، تغيير و تحولات روحي را امز غيرعادي و نگران كننده توصيف مي‌كنند و يا اغلب والدين از «منفي گرايي» فرزندان خود رنج مي برند و آن را يك حادثة بزرگ و صرفاً با خود تلقي مي كنند، حال آنكه به اقتضاي سن بيشتر اين امور طبيعي و مرحله اي گذرا و موقتي است، بي ترديد شناخت ، همدلي مي آفريند و در پرتو آن مي‎توان به دنياي درون جوانان نفوذ نمود و صبورانه و مسالمت آميز به ايجاد دگرگوني همت گماشت، شخصيتي متكي بر تفاهم و اطمينان متقابل را بنيان نهاد.شناخت اصولي و علمي ما را از درمان، به پيشگيري هدايت مي كند، چه بسا دردها و مشكلاتي كه زاييدة جهل و عدم شناخت است و كار را به مرحله درمان و مداوا مي كشاند. حال آنكه آگاهي از پيچ و خمهاي اين مرحله دشوار، به مربيان و والدين قدرت پيش بيني، برنامه‌ريزي و پيشگيري از مشكلات را مي بخشد ، با توجه به اين واقعيت كه هم اكنون پيش از 30 ميليون  جوان و نوجوان در كشور ما زندگي مي‌كنند و نيروي محركه و پويا ي جامعه را همين جمعيت تشكيل مي دهد، بايد نگرشها، مشكلات، مسايل و خواستهاي آنان را شناخت و زبان ارتباطي صحيح را با ايشان را پيدا و برقرار كرد.در نوشته هاي «پاپيروس» هاي مصري حدود 4000 سال پيش ، نسبت به وضع جوانان و نوجوانان اظهار نگراني شده است و نيز در قديمترين مطالعاتي كه در زمينه جواني بعمل آمده است، فلاسفه بزرگ يونان جايگاه خاصي را به خود اختصاص داده اند، از جمله «افلاطون» در مكالمات خود، صورتي از تمام مريدان جوان «سقراط» را به دست مي‎دهد.

          دانشمندي مانند «ارسطو» جواني را در يكي از صفحات جالب و درخشان اثر خود، به نام «سياست» معرفي مي‌كند.

از نظر فرهنگ «و بستر»

نوجواني به حالت و يا جرياني از رشد اطلاق مي گردد و ازنظر حقوقي به مرحله‌اي از زندگي كه از بلوغ آغاز شده و به كمال خاتمه مي يابد، نوجواني مي گويند و براي اكثر افراد صادق است و در تكامل اين روند در مرحله بالندگي (كمال) جريان جواني شكل مي‎گيرد.

          «اريكسون» توضيح مي‌دهد يكي از راههاي كه جوانان تلاش مي‌كنند خود را مانند افراد بزرگسال نشان دهند اين است كه از موقعيتهايي نمادين (سمبليك) بهره گيرند. آنها اميدوارند در اين راه، افرادي قابل توجه و جذاب به نظر برسند.

«كينگزلي ديويس» در نظريه جامعه شناختي»

            جواني را سن گرايش به تشكيلات، و دستيجات، احزاب و گروهها تلقي مي‌كند. ورود به اين گونه نهادها، به ويژه با نفود ترين آنها، براي وي از اهميت ويژه اي برخوردار است و براي ورود به آنها از انجام امور متهورانه و مخاطره آميز روي گردان نخواهد بود.

آسيب پذيري جوانان

«دشمن از راه اشاعه فرهنگ غلط سعي مي‌كند جوانهاي ما را از دست ما بگيرد»

(مقام معظم رهبري حضرت آيه ا… خامنه اي) 

          بي شك، دوره جواني و نوجواني از آسيب پذيرترين مراحل زندگي است و اين به دوجهت قابل تبين مي‎باشد: يكي غلبه احساسات بر وجود فرد و ديگري محدوديت تجربه. زيرا در اين دوره احساسات مالك وجود ادمي مي‎شود و با قدرت تمام او را مسخر خود مي نمايد. رقت قلب آنچنان است كه حوادث و رويدادها را از دريچة عواطف مي بيند و تفسير مي كند. از سوي ديگر، فقدان تجربيات اجتماعي موجب مي‎شود كه از گروه سني نتواند معادلات پيچيده محيط ارتباطي خود را بدقت ارزيابي نموده و تحليل كندو لذا در مواجهه با اين گونه مسائل و به ساده انديشي و خوش بيني افراطي كشيده مي‎شود. فرهنگ مهاجم و منحط غرب با استفاده از اين ويژگيها و شگردهاي تبليعاتي روان شناسانه، سعي در فروپاشي نظام اعتقادي و فكري نسل جوان داشته و از طريق تهي ساختن درون آنها، زمينه جذبشان به مباني فرهنگي بيگانه را فراهم مي آورند.

          ابزارهاي تبليغاتي فرهنگ مبتذل همچون كتاب، مجلات، نوار ويدئو،  CD ، لباس و نوع پوشش، فيلم و سريال ، موسيقي ، ورزش ، سايتهاي اينترنتي و تكنيكهاي پيشرفته ديگري كه مبتني بر روان شناسي خاص جوان است، تلاش مي‌كنند تا برتري فرهنگ منحط غرب را بر فرهنگ مولد اسلام به افكار جوانان، تحميل و تلقين كنند و از سوي ديگر با جذابيت ويژه اي كه اين ترفندهاي تبليغاتي از آن برخوردار است، اوقات فراغت نسل جوان و مسلمان ما را در راستاي اهداف توسعه طلبانه شان به نحوي تأمين و تنظيم نمايند كه براي نوجوانان و جوانان حتي فرصت انديشه و تأ مل در بارة معني و ارج زندگي و فلسفة اوقات فراغت  باقي نماند.

          فرهنگ مهاجم، ابتدا سعي در آن دارد كه ايمان اين نسل را به فرهنگ و معتقداتش سست و متزلزل سازد و در مرحله بعد خلأ  آرماني و فرهنگي موجود را با جلوه هاي پرزرق و برق و فريبنده اش پر كند و او را به انقياد فرهنگي در برابر غرب بكشاند و نسلي زبون و وابسته به بيگانه، تربيت كند.

          غرب علي رغم ظاهر فريبنده و جذابي كه دارد، به طور وحشتناكي از درون دچار زوال و فروپاشي گرديده و پايه هاي تمدن آن در حال فرو ريختن است، اما آنچه باعث مي‎شود كه پاره اي از نوجوانان و جوانان تسليم گرايشهاي غربي شوند، نداشتن دانش اجتماعي، تجربه زندگي و نيز عدم آگاهي از فرهنگ اصيل و عميق مكتبي است. چه آنكه مارويدادها و حوادث را بر مبناي دانشهاي اجتماعي، تجربه كافي و ساير آگاهيها تحليل مي كنيم و بدون چنين پشتوانه اي، فرد تحت تأثير كششها ي فرهنگي بيگانه، فكر و روح خود را يكسره تسليم ارزشها و ارمانهاي غرب خواهد بود.

          خاطرة سرگذشت اندلس هنوز زنده و تازه باقي مانده است. كشوري كه نمونه گويايي از سقوط يك سرزمين قدرتمند و پهناور است كه در اثر سقوط و انحراف جوانانش نابود شد.

عواملي كه موجبات سقوط و نابودي اين كشور اسلامي شد، متعددند و نويسندگان بر اين نكته اتفاق نظر دارند كه مسيحيان از جوانان مسلمان به عنوان ابزار پيروزي خود بهره بردند و موجبات نابودي كشور اسلامي اندلس و سر برآوردن كشور مسيحي اسپانيا از فراز ويرانه‌هاي يك تمدن اسلامي گرديد.

روش ايجاد بينش در قبال تهاجم فرهنگي به دو عامل متكي است:

غرب شناسي - غرب سيتزي ( نفي غرب باوري)

در فرازي از وصيت نامه سياسي الهي حضرت امام (ره) ضمن اشاره به اهداف ضد اخلاقي و ضد انساني غرب آمده است:

«از جوانان ، دختران و پسران مي خواهم كه استقلال و آزادي و ارزشهاي انساني را ولو با تحمل زحمت و رنج، فداي تجملات و عشرتها و بي بندو باريها و حضور در مراكز فحشا كه از طرف غرب و عمال بي وطن به شما عرضه مي شود، نكنند كه آنان چنانچه تجربه نشان داده جز تباهي شما و اغفالتان از سرنوشت كشورتان و چاپيدن ذخائر شما و به بند استعمار و ننگ وابستگي كشيدنتان و مصرفي نمودن همت و كشورتان به چيز ديگر فكر نمي كنند».

منادي بزرگ مقاومت در برابر تهاجم فرهنگي، مقام معظم رهبري، حضرت آيت‌الله خامنه اي است كه با رهنمودهاي روشنگرانه خويش فرياد اعتلاي انسان الهي را در برابر توطئه‌هاي شيطاني غرب سرداده است. تعبير عميق ايشان از شبيخون فرهنگي به جاي تهاجم فرهنگي، نمايانگر عمق توجه و نكته سنجي آن بزرگوار و ماهيت پليد و خائنانه دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامي است و اينك بخشي از گفتار ايشان در ذيل مي‌آيد:

«كاري كه از لحاظ فرهنگي دشمن مي كند، نه تنها يك تهاجم فرهنگي، بلكه بايد گفت يك شبيخون فرهنگي، يك غارت فرهنگي و يك قتل عام فرهنگي است.»

تا زماني كه در عمق انديشه جوان اين اعتقاد پيدا نشود كه بايد به خودي خود بازگشت، در عمل كاري از پيش نخواهيم برد و اين همان پديده اعتماد به نفس است كه مقدم بر هر عامل ديگري، در مبارزه با تهاجم فرهنگي بايد موردنظر قرار گيرد.

بازيابي هويت:

جواناني كه از معرفت به هويت خويشتن برخوردارند و اين جايگاه را به مدد ارتباط با مربيان خود احراز مي كنند، توان مقابله با تهاجم را دارند. نسلي كه هويت خويش را مي‌يابد نفوذناپذير است و قدرت لازم را براي تحليل و تفسير وضعيت رويدادهاي فرهنگي دارا مي باشد. از اين رو تلاش در جهت باز شناساندن هويت جوانان، از ضروريات مبارزه فرهنگي است.

در حقيقت بايد پرسيد، كسي كه هويت خويش را گم كرده است، چه چيزي را مي تواند بيابد؟

امام علي (ع) در كلامي عميق و ارزشمند به مقايسه اي زيبا و موثر مي پردازد:

«عجبت لمن ينشد ضالته و قد اضل نفسه فلايطلبها»

يعني «تعجب مي كنم از كسي كه در جستجوي گمشده اش برمي آيد و حال آنكه «خود» را گم كرده و در جستجوي آن برنمي آيد.»

امام راحل (ره) در كلامي حساس و مضموني عميق چنين فرموده اند: «اگر اين نسل جوان» «خودي خود» را بيابد و يأس را از خود دور كند و چشمداشت به غير خود نداشته باشد، در دراز مدت قدرت همه كار و ساختن همه چيز را دارد.»

تقابل فرهنگي احياي ارزشها:

سنگين ترين حملاتي كه از ناحيه بيگانگان متوجه فرهنگ يك جامعه مي شود، ارزشهاي آن فرهنگ را زير ضربات خود قرار مي دهد، به عنوان مثال، زماني كه دشمنان درصدد تخريب فرهنگ اسلامي بر مي آيند، ابتدا ايمان نسل جوان را به اينگونه ارزشها كه جوشيده از عمق اعتقادات و باورهاي اسلامي است، متزلزل مي كنند و سپس او را در برابر جذبه‌هاي خيره كننده فرهنگ خود به يكباره دچار انفعال مي نمايند و نسلي كه درصدد است تا خود را از انفعال سياسي و اخلاقي، به موضعگيري صحيح بكشاند. غالباً مقهور همان ارزشهاي بيگانه شده و آنها را بر ارزشهاي اصيل اسلامي رجحان مي بخشد و نه تنها موضعگيري درستي اتخاذ نمي‌نمايد بلكه به صورت موجودي مسخ شده جلوه مي كند كه حرفي براي گفتن و ارزشي براي دفاع كردن و موضعي براي اتخاذ كردن ندارد.

ترسيم شخصيت جوان از ديدگاه قرآن كريم جايگاه معنوي آنها را بديشان مي‌نماياند و راه را براي تقويت مباني فكري و اخلاقي آنان هموار مي كند. برگزاري گردهماييهايي با همين عنوان از نوجوانان و جوانان و طرح چشم اندازهاي قرآني در زمينه مسائل ذي‌ربط تعادل فرو ريخته آنها را به نفع ارزشهاي معنوي برقرار مي سازد.

بريدگي نسل جوان بخاطر مخالفت آنان با دين و انقلاب و روحانيت نيست بلكه عكس العمل‌هاي انفعالي است كه در برابر برخوردهاي نامناسب انجام مي گيرد. البته مقداري از اين عكس العمل ها ناشي از عملكردهاي نادرست است نه اعتقادي، وقتي آقاي بزرگواري در اجتماعات يا مدارس، خلاف نظر و سلائق جوانان صحبت مي كند و يا خلاف رييس دولت سخن مي گويد طبيعي است كه جوان عكس العمل نشان مي دهد. برخوردهاي منفعلانه در بين نسل جوان جواب نمي دهد بايد در مسائل فرهنگي با برنامه ريزي صحيح و عميق با نسل جوان برخورد كرد از وظايف مهم روحانيت جوان شناسي و زمان شناسي و نياز شناسي نسل جوان است چنانچه صحبت هاي علما با فركانس سليقه و احساسات مشروع نسل جوان همسو و هماهنگ نباشد هر روز شاهد از دست دادن مقبوليت ها و پايگاه ها مي شويم، آشنايي نسل جوان با مسائل سياسي و اجتماعي موجبات پايبندي وي به فرهنگ و جامعه خودي مي گردد و كمتر مورد سوء استفاده فرهنگ بيگانه قرار مي گيرد اگر مسئولين به سئوالات جوانان پاسخ درست منطقي بدهند و به شخصيت آنها احترام كنند حرمت ها حفظ شد؟ و موجب ايجاد جاذبه در جوانان مي‌شود و انگيزه پيدا مي كند.

يكي از چالشهاي جوانان، چالش ناشي از بحران هويت است كه به لحاظ وضعيت فرهنگي جهان متاثر از چالش بين سنت و مدرنيسم بوجود مي آيد و مشكلات فرهنگي و معنوي را در انديشه و فكر و منش جوانان ايجاد مي نمايد. تلاش غرب در ترويج انديشه سكولاريزم و دين زدايي از عرصه زندگي اجتماعي انسان از مهمترين رسالت هاي او براي مسخ انديشه ها در عصر كنوني است.

امروزه انديشمندان غرب غير ديني شدن را به عنوان يك فرايندي در نظر مي‌گيرند كه در نتيجه نوگرايي و نوسازي جامعه و نيز پيشرفت به سوي جامعه صنعتي بوقوع مي‌پيوندد. به نحوي كه در اين فرايند انسان در عرصه انديشه و جهان بيني و هم در ساحت زندگي و معيشت دچار تحول مي شود.

جوانان ما در اين دوره با دو دسته از الگوهاي رفتاري سنتي و مدرن روبرو مي‌شوند از سوئي الگوهاي سنتي ريشه در فطرت و اعتقادات آنها نهفته است و براي آن تقدس قائلند و از سوي ديگر زرق و برق الگوهاي رفتاري مدرنيسم را در مواجهه با برخي از مسائل جامعه پويا و كارآمد مي بينند. جوان بين دو جذبه و كشش قرار مي‌گيرد چه بايد بكند؟ آيا سنت گرايي محض را بپذيرد بدون توجه به دستاوردهاي جديد و يا مدرنيسم را الگوي رفتاري مناسبي براي خويش انتخاب كند و به هويت اصيل خويش پشت نمايد و تيشه به ريشه اصالت خويش زند؟

يا اينكه به جوان آموزش داده شود تا نه به سنت گرايي محض و مطلق بدون توجه به دستاوردهاي مثبت روز تكيه كند و نه به تجددگرايي محض و بريدن از پيوندهاي عميق فرهنگي خويش روي آورد بلكه راه سوم را انتخاب كند به اين نحو كه عقل را در كنار نقل ببيند و استدلال را در جوار نص و سنت را در كنار نوآوري تا هم از انحراف تحجر و جمودي تعبد منهاي انديشه مصون بماند و هم از سقوط در ورطه تجددگرايي و لاابالي گري اتكا بر انديشه عقلاني منهاي دين ، خويش را برهاند.

اگر مي بينيم برخي جوانان برخاسته از خانواده هاي مذهبي و متدين، در اجراي موازين اوليه اسلامي ضعيف رفتار مي كنند به خاطر اين است كه والدين از دين، فقط ضعف ها و سختي ها را منتقل كرده اند، به همين دليل آنها به سراغ چيزهاي ديگري مي‌روند كه با آنان احساس قدرت و نشاط بدهد مثل ماهواره، مد، روابط غيراخلاقي و … اما اگر والدين از كودكي با فرزندان خود به شيوه اي رفتار كنند كه حيا و وقار و عشق به اطاعت از خدا در وجودش ريشه بگيرد، در دوران جواني نياز نخواهد داشت كه به خاطر حجاب و يا خواندن نماز با او سروكله بزنند.

در واقع وقتي پدر و مادرها، به درستي در اجراي زندگي شخصي و خانوادگي‌شان از الگوهاي مكتبي و ديني پيروي نمي كنند، چه انتظاري از فرزندان خود دارند كه به سمت الگوگيري از غرب،‌ جهت پيدا نكنند؟

شكاف ميان نسل ها را فقط محبت و تفاهم مي تواند پر كند. اگر محبت و عشق ميان والدين باشد هردو بخاطر هم كوتاه مي آيند و مسائل حل مي شود.

يكي از مشكلات اساسي جوانان، ناهمگوني ميان سنت هاي ارائه شده در خانواده و ارزشهاي مورد پسند دوستان و جامعه است و چون هيچ كدام را نمي تواند كنار بگذارد و بايد همزمان با هر دو زندگي كند، جمع ميان سنت هاي خانواده و ارزشهاي مورد علاقه اش سخت مي شود.

بهرحال با پيشرفت جامعه و گسترش فناوري، امكانات ارتباط نيز تغيير و گاه آسان تر مي‌شود، به عنوان مثال، يكي از دلايل گرايش به گفتگوهاي اينترنتي و برقراري روابط عاطفي الكترونيكي، اين است كه خانواده ها نسبت به اين مسئله، احساس خطر كمتري مي كنند، در نتيجه از سخت گيري و مراقبت شديد مي كاهند. پس جواني كه نمي‌تواند از طريق تلفني يا ارتباط حضوري در محافل عمومي، با جنس مخالف ارتباط برقرار كند، به اينترنت پناه مي برد و در يك فضاي عاطفي مجازي، با جنس مخالف گفتگو مي كند، نمي توان چشم بر واقعيت ها بست و در برابر هر تحولي، موضع منفي مطلق گرفت، بلكه بايد با افزايش آگاهي جوانان، از پيامدهاي منفي ابزار تكنولوژي جديد كم كرد تا راه براي گرايش به سمت فرهنگهاي بيگانه مسدود و يا كم‌رنگ شود%