کولا در اصطلاح به گروهی از نوشابه های گازدار فاقد الکل گفته می شود که اغلب دارای دی اکسيد کربن ( گازکربنيک ) ، کارامل ، کافئين، شکر و .... هستند. واژه " کولا " از نام گياه کولا گرفته شده است. دانه اين گياه که در غرب آفريقا می رويد ، در نوشابه های اوليه به عنوان منبع کافئين به کار می رفت.

اولين نوشيدنی با طعم کولا در سال 1881 ساخته شد ولی واژه کولا به دنبال اختراع کوکاکولا در 8 می 1886 توسط دکتر جانز پمبرتون وارد لغات روزمره شد. کوکاکولا در اولين سال توليد روزانه تنها 9 بطری نوشابه می فروخت ولی به تدريج گسترش پيدا کرد تا اينکه در سال 1895 اولين کارخانه کوکاکولا در دالاس واقع در تگزاس آمريکا به بهره برداری رسيد. از آن پس، انواع ديگر کولا مانند پپسی کولا و.... توليد و وارد بازار مصرف شدند.

در ساخت نوشابه از مواد مختلفی استفاده می شود که خوردن آنها به صورت جداگانه کمی وحشتناک به نظر می رسد! از جمله مهمترين مواد تشکيل دهنده نوشابه به موارد زير می توان اشاره کرد:

دی اکسيد کربن + اسيد+ شکر

- دی اکسيد کربن : احتمالا" نام آب گازدار را روی بطری های نوشابه ديده ايد. اين گازی که از آن نام برده می شود، اغلب دی اکسيد کربن ( همان گاز کربنيک خودمان ) است که با فشار وارد بطری می شود و وقتی در بطری را باز می کنيد ، فشار برداشته می شود و به صورت حباب خارج می شود.

- شکر : اغلب نوشابه ها به کمک شکر يا شيره ذرت شيرين می شوند ولی استفاده از شيرين کننده های مصنوعی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. اولين دسته از اين شيرين کننده ها ساخارين بود که بعدها در سال 1970 بعد از اينکه اثبات شد، سرطان زا است، مصرف آن ممنوع شد و آسپارتام و .... جای آن را گرفت. البته بحث و بررسی در مورد فوايد و خطرات شيرين کننده های مصنوعی همچنان ادامه دارد.

- اسيد: معروفترين اسيدهای به کار رفته در نوشابه اسيد سيتريک و اسيدفسفريک هستند. مزه تيزی که به دنبال نوشيدن کولا احساس می کنيد، ناشی از همين اسيدها است.

- کافئين: اين ماده که در بسياری از نوشابه ها وجود دارد، به عنوان يک عامل محرک روی قلب و سيستم اعصاب مرکزی اثر می گذارد و باعث افزايش تمرکز و هوشياری می شود. کافئين به طور موقت فشار

 خون را بالا می برد ولی در مورد اثرات دراز مدت آن روی فشار  خون هنوز يافته قابل استنادی وجود ندارد. اضطراب ، احساس ناراحتی در شکم، اختلال خواب و... از ساير عوارض کافئين هستند. از ديگر عوارض مهم کافئين ايجاد وابستگی است. بطوری که بيش از 50 درصد کسانی که بطور مرتب کافئين مصرف می کنند، در صورت عدم مصرف آن دچار سردرد می شوند. ساير عوارضی که در اثر محروميت از کافئين ناشی می شوند عبارتند از: احساس خستگی ، کاهش انرژی، کاهش تمرکز و هوشياری، تغييرات خلق و ... با توجه به موارد فوق، پزشکان اصرار دارند که افراد دچار پرفشاری خون، خانم های باردار و کودکان تا حد امکان مصرف کافئين را کاهش دهند. به هر حال ، کافئين خود مقوله مفصلی است که بايد جداگانه به آن پرداخته شود.

- در کنار اين مواد اصلی، از مواد رنگی مانند رنگ کارامل ، طعم دهنده ها و نيز نگه دارنده ها هم در توليد نوشابه استفاده می شود. البته بگذريم از اينکه بعضی از انواع نوشابه ها حاوی مواد غير مجاز سرطان زايی نظير بنزين هستند که چون وجود اين مواد غير مجاز است ، حتما" مسئولين امر به آن توجه کافی دارند.

بهتر است اين را هم بدانيد که نوشابه ها دارای مقادير جزئی و يا فاقد ويتامين ها، مواد معدنی ، فيبر، پروتئين و ساير مواد مغذی ضروری هستند.

فشارتان را بالا می برد:

بسياری از نوشابه ها دارای مقادير قابل توجهی کافئين در ترکيبات خود هستند ( بطور متوسط 43 تا 65 ميلی گرم در يک فنجان ) و همين مسئله بدگمانی ها در باره اثرات مصرف نوشابه بر ايجاد پرفشاری خون را افزايش داده است. زيرا از مدتها پيش معلوم شده بود که يک فنجان قهوه که البته بيشتر از مقدار مشابه کولا، دارای کافئين است، بطور موقت فشار خون را بالا می برد ولی اينکه مصرف مرتب نوشيدنی های حاوی کافئين باعث افزايش مزمن و دائمی فشار خون می شود مورد سئوال بود. برای پاسخ به اين پرسش تحقيقات متعددی انجام شد که يکی از جالب ترين آنها در شماره نوامبر 2005 نشريه معتبر انجمن پزشکی آمريکا ( Jama) به چاپ رسيد. در اين پژوهش، محققان دانشگاه هاروارد، ارتباط بين رژيم غذايی 155 هزار خانم را با ابتلای آنها به پرفشاری خون طی يک دوره 12 ساله بررسی کردند. نتيجه بدست آمده بسيار جالب بود. آنها دريافتند که مصرف مرتب قهوه تاثيری بر ايجاد پرفشاری خون ندارد ولی مصرف چای ( که دارای 15 تا 75 ميلی گرم کافئين در يک فنجان است ) به مقدار اندکی، فشار خون را افزايش می دهد. اما نکته جالب مربوط به کولا بود. آنها متوجه شدند در خانم هايی که روزانه يک بطری يا بيشتر کولا مصرف می کردند، خطر ابتلاء به پرفشاری خون بين 16 تا 44 درصد افزايش داشت و البته در اين ميان فرقی بين نوشابه های معمولی و نوشابه های رژيمی ديده نشد. با توجه به اين تفاصيل انگشت اتهام از کافئين به سمت ديگری گرفته شد. دانشمندان حدس می زنند که احتمالا" ترکيبات ديگری ( از جمله رنگ های کارامل ) که طی فرآيند توليد نوشابه دخالت دارند، در ايجاد پرفشاری خون نقش دارند.

استخوانها را پوک می کند :

تحقيقات اخير ثابت می کند که مصرف کولا خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزايش می دهد. بر پايه تحقيقاتی که نتيجه آن در شماره اکتبر 2006 نشريه انجمن تغذيه بالينی آمريکا به چاپ رسيده است، بين ميزان مصرف نوشابه و کاهش تراکم استخوان ( يعنی همان پوکی استخوان ) ارتباط مستقيمی وجود دارد.

در اين پژوهش، محققان تراکم استخوان های لگن و ستون فقرات 2500 خانم مورد ارزيابی قرار دادند و متوجه شدند که صرفنظر از مسائلی همچون سن، يائسگی ، ميزان مصرف کلسيم و ويتامين D، مصرف سيگار و ... مصرف کولا به تنهايی تراکم استخوان در خانم ها را 4 درصد کاهش می دهد. در اين مطالعه هم تفاوتی بين نوشابه های رژيمی و غير رژيمی ديده نشد ولی معلوم شد نوشابه های فاقد کافئين، خطر کمتری دارند.

با توجه به اين يافته ها دانشمندان دو عامل را در ايجاد پوکی استخوان در مصرف کنندگان نوشابه دخيل می دانند: يکی کافئين و ديگری اسيد فسفريک. به گفته دانشمندان ، کافئين باعث تداخل در جذب کلسيم (يا فسفات ) می شود  که می توانيد نام آن را روی بسياری از بطری های نوشابه ببينيد، وقتی وارد بدن می شود باعث خروج کلسيم از استخوان و در نتيجه پوکی استخوان می شود.

البته يک خبر خوب هم برای آقايان وجود دارد و آن اينکه در اين مطالعه، رابطه ای بين مصرف کولا و پوکی استخوان در آقايان ديده نشد! بنابراين بطور خاص به خانم ها توصيه می کنيم در مصرف نوشابه  يک تجديد نظری بکنند!

بی دندان می شويد :

اکثريت قريب به اتفاق نوشابه ها دارای مقادير فراوانی کربوهيدرات ( همانند قند  خودمان ! ) و اسيد ( بويژه اسيد فسفريک ) هستند که هر دو از دشمنان شناخته شده دندان ها به شمار می روند.

اسيد، به دو راه می تواند باعث تخريب مينای دندان شود. يکی اينکه بطور مستقيم خورده شود ( مثلا" به همراه نوشابه ) و ديگری اينکه توسط باکتری های موجود در دهان که اسيد توليد می کنند، ايجاد شود و دندان را از بين ببرد. اين باکتری ها با مصرف قند و اثراتی که روی آن می گذارند باعث ايجاد اسيد می شوند. حالا خودتات تصور کنيد يک نوشابه مملو از اسيد و قند چه ترکيب فوق العاده ای برای تخريب دندان ها می تواند باشد. البته توجه داشته باشيد که نوشابه های فاقد قند يا رژيمی هم برای تخريب دندان به اندازه کافی قند دارند و البته اسيد آنها هم که سرجايش است!

برای بررسی تاثير مصرف نوشابه بر پوسيدگی دندان، پژوهشگران دانشگاه آيوا آمريکا در يک مطالعه جالب، 5 بطری از انواع مختلف نوشابه را در نظر گرفتند و در هر بطری 4 دندان را به مدت 25 ساعت قرار دادند. اين پژوهش که نتايج آن در کنگره سالانه انجمن پژوهشگران دندان آمريکا ارائه شد، نشان داد که قراردادن دندان به مدت 25 ساعت در يک بطری کوکاکولا باعث می شود مينای دندان تا عمق 92 ميکرومتر ( يعنی 92 هزارم متر) و در کوکاکولای رژيمی تا  61 ميکرومتر آسیب  ایجاد کند. البته اين پژوهش اعتراض شرکت های نوشابه سازی را به دنبال داشته که معتقدند نوشيدن نوشابه با قراردادن دندان در نوشابه خيلی فرق دارد !

به هر حال با توجه به اينکه کمتر کسی حاضر است برای حفظ دندان هايش از مصرف نوشابه صرفنظر کند، دندانپزشکان به اين توصيه ها قناعت کرده اند: برای کاهش تاثير مصرف نوشابه روی دندان ها، نوشابه را همراه با غذا ميل کنيد، ترجيحا" از نی استفاده کنيد، نوشابه را در دهانتان نگه نداريد و لااقل شب ها از خير مصرف نوشابه بگذريد، در ضمن بهتر است بدانيد که مصرف نوشابه برای دندان های کودکان آثار سوء بسيار بيشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده ، تنها و تنها خود شما مقصر هستيد که اين عادت را در او ايجاد کرده ايد.

قندتان بالا می رود :

تقريبا" تمام نوشابه ها حاوی مقادير قابل توجهی شکر هستند که خطرات زيادی برای افراد ديابتی دارد. بنابراين اگر شما به مرض قند مبتلا هستيد، توصيه می کنيم حتما" از نوشابه های فاقد قند يا دارای شيرين کننده های مصنوعی مطمئن استفاده  کنيد. هر چند اگر بتوانيد بطور کلی از خير مصرف نوشابه بگذريد خيلی بهتر است.

گذشته از خطری که نوشابه برای ديابتی ها دارد، مطالعات مختلفی هم در مورد تاثير مصرف نوشابه در ايجاد ديابت انجام شده است. از جمله اين مطالعات ، پژوهشی است که نتايج آن در سال 2004 منتشر شد. اين مطالعه که روی 50 هزار زن انجام شد، نشان داد که مصرف روزانه يک بطری يا بيشتر نوشابه ، خطر ابتلاء به ديابت را در مقايسه با کسانی که کمتر از يک بطری در ماه نوشابه مصرف می کنند، 80% افزايش می دهد.

چاق می شويد :

هر بطری نوشابه به طور متوسط 20 قاشق چايخوری شکر دارد. مصرف اين مقدار شکر باعث افزايش کالری دريافتی و در نتيجه ايجاد چاقی می شود . تحقيقات نشان داده است که مصرف 355 ميلی ليتر نوشابه در روز خطر چاقی را در کودکان تا 60 درصد افزايش می دهد و حتما" شما هم   می دانيد که افرادی که

 از کودکی چاق می شوند در آينده خيلی سخت تر می توانند خود را لاغر کنند. در ضمن بد نيست اين را هم بدانيد که مصرف بيش از حد نوشابه در کنار ساير تنقلات بی ارزش مانند چيپس و پفک باعث شده که نسل جديد ايرانيان درمقايسه با قبل، 4 سانتی متر کوتاهتر باشند! پس اگر به فکر آينده فرزند خود هستيد، مراقب باشيد که چه می خورد.

اندر فوايد کولا :

از بدی های نوشابه که زياد گفتيم، حالا کمی هم از خوبی هايش بشنويد:

1 ) در بسياری از ايالت های آمريکا، گشت های پليس همواره گالن های بزرگ کولا را به همراه دارند. اگر گفتيد چرا؟ برای اينکه وقتی تصادف شد، به کمک کولا به راحتی می توان خون ها را از روی آسفالت شست!

2 ) تميز کردن توالت! شما می توانيد يک بطری نوشابه را روی چينی دستشويی خالی کنيد و بعد از يک ساعت آن را بشوييد. اسيد سيتريک موجود در نوشابه، تميزی را برای شما به ارمغان می آورد!

3 ) تميز کردن رنگ سپر ماشين !

4 ) تميز کردن رسوبات اطراف ترمينال های باطری اتومبيل !

5 ) برای شل کردن پيچ های زنگ زده می توانيد کمی نوشابه روی آن بريزيد و چند دقيقه صبر کنيد!  

 منبع : مقاله " دانسته هایی درباره نوشابه ها ی کولا " - روزنامه همشهری : سه شنبه 21 فروردين 1386 -ز