کارکردهای ملموس هوش‌ مصنوعی در زندگی روزمره ما

ماهنامه شبکه - شماره 173/ حمیدرضا تائبی

تقلید رفتار انسانی ساده‌ترین توصیفی است که می‌توان برای هوش‌ مصنوعی ارائه کرد. اما بی‌شک هدف هوش‌ مصنوعی این نیست که ماشین‌ها مشابه انسان‌ها رفتار کنند، بلکه هوش‌ مصنوعی در نظر دارد در مقامی والاتر علاوه بر یادگیری، توانایی تفکر انتزاعی، ارائه دانشی که برخاسته از منطق باشد، ارائه کند. به نظر می‌رسد نگرانی‌ها از بابت هوش‌ مصنوعی نه تنها پایانی ندارد، بلکه هر روز بر جمع بزرگانی که درباره پیامدهای آن هشدار می‌دهند، افزوده می‌شود.

استفان هاوکینگ سردم‌دار این قضیه است. اگر هم‌اکنون جست‌وجویی در منابع معتبر خبری همچون گاردین، این‌دیپندنت و... داشته باشید، مشاهده خواهید کرد، استفان هاوکینگ با این‌که خود از هوش‌ مصنوعی به عالی‌ترین شکل آن استفاده می‌کند، اما تمایل ندارد «انسان‌ها با دست خود هستی خود را نابود کنند.» برای مثال، در کنفرانسی که چند ماه پیش در لندن برگزار شد، هاوکینگ بار دیگر هشدار داد: «ما باید اطمینان حاصل کنیم کامپیوترها در مسیری هم‌سو با اهداف انسان‌ها قرار دارند.» هاوکینگ در گذشته به‌کرات درباره هوش‌ مصنوعی ابزار نگرانی کرده و در مقاله «بدترین اتفاقی که برای انسان‌ها رخ خواهد داد»، پیامدهای آن ‌را خیلی بدتر از اتفاقی که در سریال Real Housewives نشان داده شده است، توصیف کرده است. اما در یکی از سخن‌رانی‌‌های معروف خود گفته بود: «آینده ما در مسابقه قدرت، بین قدرت در حال رشد فناوری و خردی که ما از آن استفاده می‌کنیم، در جریان خواهد بود. موضوعی که ما از آن اطلاع دقیق و کافی داریم این است که نمی‌توانیم به خودمان اعتماد کنیم. 

این موضوع به اندازه کافی پیچیده و به‌صورت درونی در افکار ما تنیده شده است. ما به احتمال زیاد سعی خواهیم کرد هیولا‌هایی را بیافرینیم که ما را زنده زنده خواهند خورد. آن‌ها ابتدا ما را به لحاظ روانی و سپس به لحاظ فیزیکی خواهند بلعید.» هوش‌ مصنوعی آن ‌گونه که امروزه با آن آشنا هستیم، در تلاش است راهی پیدا کند تا بتواند گفت‌وگویی درست و دقیق با ما انجام دهد. در مکان فعلی به لحاظ زمان، هوش‌ مصنوعی به آن چنان قدرت و توانی نرسیده است که همچون فیلم انتقام‌جویان توانایی تخریب یک بلوک شهری را داشته باشد! اما جالب است که پروفسور جف هینتون، پژوهش‌گر گوگل، می‌گوید: «همه این موارد خیلی زود می‌تواند شروع به تغییر کند.» پروژه‌های هوش مصنوعی به شکل عجیب و موفقیت‌آمیزی با مجموعه‌ای از الگوریتم‌ها که به کامپیوترها چیزی به‌نام «حس مشترک» را در چند سال آینده پیشکش خواهد کرد، در حال طراحی و ساخت هستند. اما این به آن معنا نیست که از فردا هوش‌ مصنوعی را به کناری قرار دهیم و بگوییم خداحافظ هوش‌ مصنوعی! اگر کارشناسان حوزه فناوری بتوانند راه‌کار مطمئن و ایمنی برای کنترل بر هوش‌ مصنوعی پیدا کنند، اوضاع به شکل دیگری رقم خواهد خورد. امروزه هوش‌ مصنوعی جایگاه خود را به‌عنوان یک فناوری پیش‌برنده در شاخه‌‌های مختلف صنعت پیدا کرده است. از جمله این شاخه‌های پیش‌‌برنده می‌توان به موارد فوق اشاره کرد؛ یادگیری ماشینی مفهومی است که به ما کمک می‌کند، کیفیت سرویس‌های مورد استفاده در تلفن‌های همراه و دنیای کلاود را به شکل مطلوب‌تری تجربه کنیم.

یادگیری ماشینی به ما کمک می‌کند تا به داده‌کاوی بپردازیم و تحلیل‌های آماری مناسب را از آن‌ها دریافت کنیم. شبکه‌های عصبی عمیق که این روزها گوگل را به صدر اخبار وارد کرده است، یک حوزه بسیار کاربردی و با اهمیت در دنیای هوش‌ مصنوعی به شمار می‌رود. شبکه‌های عصبی با الگوبرداری از نورون‌های مغز انسان عمل می‌کنند. زمانی‌ که نورون‌های مغز انسان داده‌های ورودی را دریافت می‌کنند، سیگنالی را بر حسب تفسیر خود از اطلاعات منتشر می‌کنند. شبکه عصبی سی لایه گوگل سعی می‌کند مشابه مغز انسان چنین کاری را انجام دهد. آی‌بی‌ام نیز پروژه مشابهی دارد، با این تفاوت که بسیار پیچیده‌تر و دقیق‌تر است. برای این منظور، آی‌بی‌ام  از یک تیم صد نفره از دانشمندان و محققان حرفه‌ای به سرپرستی پروفسور وینفرید ویلکه استفاده می‌کند. الگوریتم هوش‌ مصنوعی که این روزها آی‌بی‌ام به آن علاقه‌مند شده است، نومنتا نام دارد. نومنتا تشابه زیادی به واقعیت‌های بیولوژیک دارد، به‌ طوری که بر خلاف رقبای عادی خود با سرعت بالاتری داده‌‌های دریافتی را درک می‌کند و به مدیریت وظایف می‌پردازد. آی‌بی‌ام در نظر دارد از این فناوری در زمینه تشخیص لهجه استفاده کند. آموزش ماشینی مفهومی است که از سوی شرکت‌هایی همچون مایکروسافت دنبال می‌شود.

آن‌ چنان‌ که یادگیری کامپیوترها هوشمندانه‌تر می‌شود، به ‌همان اندازه به نرم‌افزارهای هوشمند هم نیاز خواهیم داشت. چه اتفاقی می‌افتد که روی سیستمی از برنامه‌ای استفاده کنیم که خودآگاهی داشته و نرم‌افزار خود به یک سیستم هوشمند نیاز داشته باشد؟ این درست همان مکانی است که بخش تحقیقات مایکروسافت به موفقیت‌هایی دست یافته است. پاتریس سیمارد، مسئول پروژه یاددهندگی ماشینی در مایکروسافت، می‌گوید: «ما در حال طراحی یک ماشین یاددهنده هستیم که به هر شخصی اجازه می‌دهد به کامپیوتر نشان دهد چگونه می‌تواند مطلبی را بیاموزد. در نهایت، اگر این شخص یک متخصص همچون یک پزشک، یک کارشناس فناوری یا یک سرآشپز باشد، می‌توانند از این ابزار یاددهنده ماشینی برای مدل‌سازی وظایف برای یک ماشین استفاده کنند» و در نهایت روبات‌های معروف. روبات‌ها شناخته‌ شده‌ترین ابزار در خدمت هوش‌ مصنوعی هستند که این روزها توانایی خودآگاهی را پیدا کرده‌اند. به عبارت دیگر، روبات‌های امروزی این توانایی را دارند تا از اشتباهات خود درس بگیرند. این روزها روبات‌ها در شکل‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. روبات دوست‌داشتنی Pepper این توانایی را دارد تا به بیماران مبتلا به زوال عقل کمک کند. اطلس شناخته‌ شده‌ترین روبات انسان‌نمای امروزی است. روباتی 136 کیلوگرمی با ارتفاع 1 متر و 8 سانتی‌متر که به‌راحتی توانایی دویدن دارد.

مواردی که به آن‌ها اشاره شد، ذره‌ای از اقیانوس هوش‌ مصنوعی بودند. بر همین اساس و با توجه به پیش‌رفت‌های چند ساله اخیر در این ویژه‌نامه، تصمیم گرفتیم شما را به دنیای دستیاران شخصی مایکروسافت، اپل و گوگل ببریم، شیوه عملکرد آن‌ها را بررسی کنیم، با واتسون شگفت‌انگیز و حوزه‌هایی که در آن ورود کرده آشنا شویم و در نهایت واکنش‌های بزرگان و نامه‌هایی که در طی این سال‌ها منتشر کرده‌اند، مشاهده کنیم.