نماهای اجتماعی از گردن نگرفتن

          در مترو ایستاده ای ناگهان مسافری می‌آید و پایش را به روی پای تو می‌گذارد و بدون اینکه به روی خود بیاورد و از این رفتار معذرت خواهی کند، راهش را می‌کشد و می‌رود!

          داخل خیابان اصلی مشغول رانندگی هستی ناگهان اتومبیلی از فرعی وارد می‌شود و چیزی نمانده که با تو تصادف کند، با آنکه حق تقدم با تو بوده و او خلاف آمده با کمال تعجب می‌بینی که به جای اینکه معذرت خواهی کند، تازه طلبکار هم هست و سرش را از شیشه بیرون آورده و داد و بیداد می‌کند! در پیاده روی خیابان در حال راه رفتنی ناگهان از یکی از مغازه‌ها یک پارچ آب به سمت تو پاشیده می‌شود و کل وجودش را خیس می‌کند، در این هنگام مغازه دار به جای معذرت خواهی طوری رفتار می‌کند که انگار تقصیر تو بوده که بد موقع از پیاده رو رد شده ای!

             این اتفاق‌ها و هزار نمونه مشابه آن بارها در زندگی همه ما پیش آمده است، شاید در برخی از موارد این ما بوده‌ایم که در مقابل عملی نادرست به جای معذرت خواهی به دنبال شانه خالی کردن بوده‌ایم. اما در هر حال مسئله یکسان است ؛ اینکه پس از انجام رفتاری نادرست، معذرت خواهی فراموش شده است.

عذر خواهی در آیات و روایت

          عذر خواهی در آیات قرآن و روایات، نقش پررنگی دارد و بارها به مسلمانان تاکید شده است که در صورت بروز رفتار نادرست، معذرت خواهی شود. در همین راستا در قرآن کریم 87 بار از توبه و معذرت خواهی سخن به میان آمده و در روایات هم آمده است که حضرت علی(ع) به مردم می‌گویند: من و شما بر هم حقوقی داریم و اولین حق شما بر من این است که چیزی را از شما پنهان نکنم .

فرار از خسارت و مسئولیت

         یکی از دلایلی که عذرخواهی در کشور باب نیست، مسئله فرار از خسارت و بار مسئولیتی است که اشتباهات به دنبال دارد. زمانی که یک فرد متوجه می‌شود که با اعتراف به اشتباه و عذرخواهی، باید مسئولیت خسران وارد آمده را بر عهده گیرد یا اینکه با این کار خود را متوجه تنبیه و جزا می‌کند، ترجیح می‌دهد که به طور کلی مسئله را انکار کند تا از زیان‌های احتمالی مصون بماند. همین می‌شود که دیگر کسی اشتباهاتش را گردن نمی‌گیرد، چه برسد به اینکه بخواهد عذرخواهی کند.

وقتی عذرخواهی در جامعه ارزش نباشد!

        اینکه در کشورهای اروپایی یا کشورهایی مانند ژاپن اگر مقام مسئولی اشتباهی انجام می‌دهد، هر چند خسارت داشته باشد و حتی اگر اعتراف او مجازات شدیدی را برایش به دنبال داشته باشد، باز هم اعتراف می‌کند و معذرت خواهی می‌کند، به این دلیل هم هست که معذرت خواهی و مسئولیت پذیری در مقابل اشتباهات در آن کشورها ارزش تلقی می‌شود و اصلاً کسی نمی‌تواند اشتباهش را گردن نگیرد، چون رسانه و به طور کلی افکار عمومی اجازه وقوع چنین اتفاقی را نمی‌دهند.

        در چنین کشورهایی فرهنگ معذرت خواهی درونی شده است و کسی دلیلی برای فرار از بار مسئولیت کارهایش نمی‌بیند. اما در کشور ما، همه از همان کودکی به دنبال راه های شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت کارهایشان هستند و هر کسی هم بیشتر از زیر بار مسئولیت اشتباهاتش فرار کند، از دیدگاه دیگران زرنگ‌تر جلوه می‌کند!

مسئولین عذرخواهی را فرهنگ غربی تلقی می‌کنند

         جالب اینجا است که مسئولین ما در مقابل این پرسش که چرا پس از اشتباهاتشان از مردم معذرت خواهی نمی‌کنند، فرهنگ معذرت خواهی را غربی تلقی می‌کنند و الزامی برای اعتراف به اشتباهاتشان که ملتی را دچار خسران می‌کند، احساس نمی‌کنند. این در حالی است که معذرت خواهی در فرهنگ ایران باستان و هم چنین در متون اسلامی بارها و بارها تاکید شده است و بیشتر از اینکه غربی باشد ، متعلق به فرهنگ ایرانی و اسلامی است. اما مسئله این است که مسئولین با این تلقی به دنبال فرار از بار مسئولیت اشتباهاتشان هستند.

رسانه و آموزش و پرورش باید فرهنگ عذر خواهی را نهادینه کند

         در چنینی شرایطی که عذر خواهی به حلقه مفقوده فرهنگ کشورمان تبدیل شده است، این نهادهایی مانند آموزش و پرورش و رسانه به خصوص رسانه ملی هستند که باید در این زمینه فرهنگ سازی کنند تا معذرت خواهی به عنوان یک ارزش در جامعه ما مطرح شود و مردم به دنبال فرار از آن نباشند.