نقش روزه در پيشگيري و يا كاهش جرايم و تخلفات اجتماعي1

سيد حسين هاشمي


*

ماه رمضان آمد اي يار قمر سيما بر بند سر سفره بگشاي ره بالا2
*

بر بند سر سفره بگشاي ره بالا2 بر بند سر سفره بگشاي ره بالا2

رمضان در مكتب پيامبر گرامي اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ماه ضيافت خداست. در اين ميهماني بزرگ الهي، ميزبان، خداوند است و بندگان مؤمن او، ميهمان اين دعوت الهي، و تقوا و مجاهده نفساني و صيام روز و قيام شب، وسائل پذيرايي آن.

تفاوت اساسي و عمده ضيافت الهي با ضيافت بشري اين است كه در ضيافت بشري، محور، دعوت به سوي طعام و تمتع بيشتر از غذاهاي رنگارنگ اما در ضيافت الهي، محور، تقوا و رياضت نفس در برابر شهوات و اميال است. ويژگي آن، بودن و نخوردن و قدرت داشتن و نگاه نكردن و بر خواهشهاي دل «نه» گفتن است. به تعبير مولانا:


*

ماه رمضان آمد آن بند دهان آمد آمد قدح روزه بشكست قدح‏ها را تا منكر اين عشرت بي باده طرب بيند3
*

زد بر دهن بسته تا لذّت لُب بيند تا منكر اين عشرت بي باده طرب بيند3 تا منكر اين عشرت بي باده طرب بيند3

آري! رمضان ماهي است كه همه حجابهاي ظلماني بايد به حجابهاي نور تبديل شود، تا لياقت ورود به بهشت رضوان، نصيب سالك گردد.

پيامبر گرامي اسلام در خطبه نوراني خويش قبل از حلول ماه رمضان فرموده است:

اي مردم! همانا ماه خدا، با بركت و رحمت و آمرزش به شما روي آورده است. ماهي كه نزد خدا برترين ماههاست و روزهايش برترين روزها و شبهايش برترين شبها و ساعاتش برترين ساعات است. ماهي است كه در آن به ميهماني خدا دعوت شده‏ايد و نفسهايتان در آن ماه تسبيح خدا و خوابتان در آن عبادت و اعمالتان در آن پذيرفته و مقبول و دعايتان مستجاب است.

امير مؤمنان علي عليه‏السلام مي‏گويد:

برخاستم و گفتم اي رسول خدا! برترين اعمال در اين ماه كدام است؟ رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: اي اباالحسن! برترين اعمال در اين ماه خودداري از ارتكاب اعمالي است كه خداوند با عزت و جلال آنها را حرام كرده است.4

يكي از برجسته‏ترين اعمال اين ماه، روزه است. از قرآن كريم5 چنين برداشت مي‏شود كه اين فريضه مهم در ميان پيشينيان نيز بوده است. برخي از آيات تورات و انجيل فعلي نيز مويد همين امر است.

در نگاه قرآن كريم فلسفه اساسي روزه، تقوا و پرهيز از محرمات الهي است. همانگونه كه در نگاه قرآن يكي از فلسفه‏هاي مهم نماز هم پرهيز از فحشا و منكر معرفي شده است.6 بنابراين مي‏توان گفت عبادات الهي خصوصا نماز و روزه، عامل مهم و اساسي براي تقليل گناه، از جمله تقليل جرايم و تخلفات اجتماعي است. بهترين شاهد بر اين مدعا اين است كه جرايم و تخلفات در ميان نمازگزاران و روزه‏داران به مراتب كمتر از ديگران است. از اين رو، آمار و ارقام جرايم و تخلفات در ماه مبارك رمضان به مراتب، كمتر از ماههاي ديگر است. آمارها نشان مي‏دهد كه جرايمي همچون سرقت و جنايت و قتل و غارت و ضرب و جرح و تجاوز به عنف و فحشا و منكر در اين ماه به شدت كاهش پيدا مي‏كند.

روزه يك عامل بازدارنده از انجام گناه است. دليل آن هم واضح است؛ زيرا اولاً: پرهيز از محرمات الهي شرط صحت و يا قبولي روزه است. روزه‏داري كه زحمت گرسنگي و تشنگي و ترك بسياري از لذات را بر خود هموار مي‏سازد به راحتي راضي نمي‏شود آن را از دست بدهد.

ثانيا: همانگونه كه اشاره شد فايده و اثر مهم روزه، تربيت روح و تقويت اراده و تعديل غرايز نفساني و مقاوم ساختن روح در برابر لذايذ و شهوات است. روزه‏دار با روزه خود توفيق مي‏يابد كه نفس خود را از سركشي و طغيانگري باز دارد و مهار كند. حضرت علي عليه‏السلام در نهج‏البلاغه مي‏فرمايد:

هوا و هوس انسان مانند اسب سركش و چموشي است كه لجام را پاره كرده و اختيار را از كف آن كه بر او سوار است گرفته و عاقبت، او را در آتش مي‏افكند اما مَثَل تقوا مثل مركبهاي راهوار آرام است كه مهار آنها در اختيار آن كسي است كه بر آن سوار است و او را به بهشت وارد مي‏سازد.7

و در جاي ديگري مي‏فرمايد:

تقوا امروز براي انسان به منزله يك حصار و دژ و به منزله يك سپر، و در فرداي قيامت، راه بهشت الهي است.8

و در جاي ديگر تقوا را به جايگاهي معتبر و مستحكم تشبيه كرده است.9

به هر حال روزه با محدوديتها و محروميتهاي موقت خود، به روح و جسم انسان، توان مقاومت در برابر گناهان را مي‏دهد، به همين جهت، در روايات آمده است كه روزه واقعي آن است كه تمام اعضا و جوارح و بلكه فكر و دل انسان روزه‏دار باشد و از ارتكاب گناه بپرهيزد. به تعبير مولانا:


*

آمد رمضان و عيد با ماست بر بست دهان و ديده بگشاد آمد رمضان به خدمت دل در روزه اگر پديد شد رنج كرديم ز روزه جان و دل پاك هرچند تن پليد با ماست10
*

قفل آمد و آن كليد با ماست وان نور كه ديده ديد با ماست وان كس كه دل آفريد با ماست گنج دلِ ناپديد با ماست هرچند تن پليد با ماست10 هرچند تن پليد با ماست10

طبيعي است اگر چنين وضعيتي براي انسان پيش آيد، چندان ميل به تشنج آفريني و هنجارشكني و قانون‏گريزي آن گونه كه در جرايم و تخلّفات اجتماعي مشاهده مي‏شود، تحقق پيدا نمي‏كند.

از راه ديگري نيز مي‏توان تأثير روزه را در كاهش جرايم و تخلفات مورد بررسي قرار داد و آن اين كه بسياري از جرايم و تخلفات، به دليل فقدان روح عاطفه و محبت و دردمندي نسبت به افراد جامعه است. جرايم و تخلفات ناشي از قساوت و كدورت روحي است و يكي از آثار تربيتي روزه، ايجاد حس دردمندي نسبت به همنوعان و تلطيف روح و صيقل بخشيدن به آن است. انسان روزه‏دار با رياضت خود، روح خود را لطافت مي‏بخشد به گونه‏اي كه راضي نمي‏شود به ظلم و تعدي و سرقت و جنايت و خيانت آلوده شود.

افزون بر اين؛ روزه در حقيقت درس مساوات و برابري و مواسات و همرنگي است. انساني كه به اين مقام رسيده است، انگيزه و ميلي براي ارتكاب جرايم و تخلفات اجتماعي ندارد.

نكته مهم ديگر اين كه ماه رمضان با حلول خود، فضاي عمومي جامعه را سخت تحت تأثير قرار مي‏دهد. فضاي عمومي جامعه، فضاي معنوي و روحاني و عرفاني و عبادي مي‏گردد، در چنين فضايي، انگيزه‏ها و عوامل گناه و تخلف و ارتكاب جرم به شدت تقليل پيدا مي‏كند.

بنابراين، ماه رمضان و روزه، عامل تربيتي مهمي براي كاهش جرايم و تخلفات اجتماعي است.

1 - اين مطلب توسط يكي از نويسندگان فرهيخته مجله رواق انديشه به عنوان سخن سردبير پيشنهاد شد و با اندك تصرفي، با مسؤوليت سردبير تقديم خوانندگان محترم مي‏گردد.

2 - مولوي، ديوان شمس، ش 1084.

3 - مولوي، ديوان شمس، ش 634.

4 - حر عاملي، وسائل الشيعه، ج 7، باب 18، از ابواب احكام ماه رمضان، حديث 20.

5 - بقره / 183.

6 - عنكبوت / 45.

7 - نهج البلاغه، خطبه 16.

8 - همان، خطبه / 189.

9 - همان، خطبه / 155.

10 - مولوي، ديوان شمس، ش 370.