مدرسه كارگاه آزاد فيلم

مروري برزندگينامه

«كارل تئودور دراير»

استاد راهنما:

جناب آقاي احمد زاده

تهيه كننده :

محمد مقداد پور

1385
«مقدمه»

به طور كلي سينماي هنري يا آوانگارد روايي در برگيرنده­ي جنبش هايي چون اكسپرسيونسيم آلمان، مكتب مونتاژ شوروي، اكسپرسيونسيم هاي فرانسوي مثل ژان اپستاين و ژرمن دولاك و كارگردانهاي مستقلي چون ابل گانس وف. و مورنائو و كارل تئودور دراير است. آنهاهم چون نقاش – فيلمسازان در مقابل فيلم تجاري به نفع سينماي فرهنگي قد علم كردند تا آنرا از لحاظ مقام و عمق به پايه اي ديگري هنرها برسانند در دوران سينماي صامت كه مانع زبان در ميان نبود فيلمهاي بسيار تصويري آنها همچون فيلمهاي متعارف رقيب شان، هاليوود  در تمام دنيا مخاطب داشت. يكي از اين شخصيتهاي مهم وتآثير گذار مكتب آوانگار دروايي كارل تئودور درايراست. بطور كلي دراير يكي از شخصيتهاي اصلي معبد سينماي دانمارك است. آثار او كامل ترين نمونه هاي درهم آميزي گرايشهاي اكسپرسيونيستي باانديشمندي موشكاف فيگوراتيو هستند. در آثار وي پيچيدگي و ابهام هاي رئاليسم ادبي و تئاتري اواخر قرن نوزدهم نمايان بود. علاقه او به روانشناسي و تضادهاي ميان ناخودآگاه و عناصر خود گراي كنش هاي انساني از نخستين فيلم او (رئيس جمهور- 1919) و فيلم اپيزوديك (برگهايي از كتاب شيطان – 1921) آشكار است و در (ارباب خانه) به سطح جديدي از تكامل مي رسد. فيلم اخير را شركت جديد و رقيب نورديسك بالاريوم. به رياست لاولاوريتسن درسال 1925 تهيه كرد. پس از جنگ جهاني اول سينماي دانمارك به تدريج افول كرد و دراير تنها نابغه ي سينماي كشورش باقي ماند او به ناچار كارش را در خارج از دانمارك، در نروژ، سوئد، آلمان و فرانسه ادامه داد.

(تاريخ تحليلي سينماي جهان – جفري ناول اسميت)

كارل تئودور دراير (1889-1968) وي كه پسر نامشروع يك پيشخدمت و يك كارخانه دار سوئدي بود در كپنهاگ به دنيا آمد. و در همانجا بزرگ شد و به واسطه ي خانواده اي كه او را به فرزندي پذيرفته بودند دوران كودكي اش خالي از عشق و مصيبت بار گذشت او كه قصد داشت هر چه زودتر درآمدي براي خود دست وپا كند به عنوان ناقد تئاتر و گزارشگر هواشناسي درروزنامه اي دانماركي مشغول به كار شد. او همچنين كار فيلمنامه نويسي را آغاز كرد و اولين فيلم نامه اش در 1912 به فيلم درآمد سال بعد براي كارآموزي در نورديسك مشغول شد در آنجا به كارهاي مختلف پرداخت و حدود بيست فيلمنامه نوشت او در سال 1919 نخستين فيلم خود به نام (رئيس جمهور) را كارگرداني كردكه ملودرامي بود با ساختار روايي گريفيثي و نچسب كه بهر حال بيانگر درك بصري قوي اش بود دراير از اين فيلم شگفت انگيز و چند 1پيزودي (برگهايي از كتاب شيطان ) را ساخت اين فيلم تا اندازه اي تقليدي از تعصب (گريفيث) بود و در سال 1919 توليد شد اما تا سال 1921 اكران نشد.  دراير جوان ثابت كرد كه در مسائل ميزانسن و انتخاب و هدايت بازيگران فردي كمال گرا و وسواسي است. اين امر باعث جدايي او از نورديسك و فعاليت مستقلش شد وهمين استقلال باعث شد تا باقي فيلمهاي صامتش را در پنج كشور مختلف بسازد دراير فيلم (بيوه پارسون) 1920 را در نروژ و براي شركت SVENSK FILMINDUSTRI ساخت اين فيلم درعين حال كه از لحاظ سبك وامدار شوستروم و استيلر است گرايش آشكار دراير را به تحليل شخصيت به قيمت از دست دادن روايت نشان مي دهد اين نكته در فيلم (ميكائيل) كه دراير آنرا در سال 1924 در‌ آلمان ساخت نيز ديده مي شود.

داستان اين فيلم در باره ي مثلث عشقي و عاطفي است كه يك نقاش و مدل مرد او و زني نجيب زاده و روس رابه هم پيوند مي دهد كه مدل نقاش را اغفال مي كند و در واقع منبع الهام نقاش را مي دزد اين فيلم اگر چه سرشار از اشارات سبموليستي است (كه بخش اعظم آنها متعلق به رمان هرمان بانگ است كه فيلمنامه اقتباسي از آن بود.) در واقع بيانگر نخستين تلاش دراير براي تحليل زندگي دروني شخصيتها در مناسبت با محيط شان بود.

دراير با اريش پومي، تهيه كننده ميكائيل، درافتاد و به همين علت به دانمارك بازگشت و درآنجا فيلم (ارباب خانه 1925) را ساخت كه درامي است درباره ي پدري كه با رفتار خودخواهانه و سلطه طلبانه اش به دل همسر وفرزندانش هراس مي افكند در اين فيلم نماهاي نزديك ازچهره شخصيتها نقش مهمي دارند. دراير نوشته است : چهره انسان سرزميني است كه هرگز در كاوش و تفحص در آن خسته نمي شويم در استوديو تجربه اي بزرگتر از ديدن حالت چهره اي تحت تأثير قدرت شگفت انگيز الهام نيست. اين ايده ي لكيو فيلم (مصائب ژاندارك – 1928) است كه در آن نماي نزديك در فصل طولاني بازجوئي از ژاندارك درحالي كه پشت به پسزمينه اي ترسناك دارد به اوج خود مي رسد.

آخرين فيلم صامت دراير يعني ژاندارك در فرانسه و با منابع مالي و فني فراوان و آزادي عمل بسيار براي او ساخته شد. ناقدان بلافاصله آنرا ستودند و شاهكار دانستند. اما اين فيلم از لحاظ تجاري شكست سختي خورد آنچنان كه دراير در چهل سال بعد تنها توانست پنج فيلم را كارگرداني كند فيلم (خون آشام –1932) وضع بدتري از ژاندارك پيدا كرد . اين فيلم كه در آن تنها از بازيگران غير حرفه اي استفاده شده است يكي از آزار دهنده ترين فيلمهاي ترسناكي است كه تا بحال ساخته شده است؛ كيفيتي غير واقعي و رويا گونه و توهمي دراين فيلم هست كه سبك فيلمبرداري مبهم و تارش آنرا تشديد مي كند. از اين فيلم استقبال نشد و به همين دليل بود كه دراير در اوج قدرت خلاقه اش شهرت فردي مستبد و وسواسي و خسته كننده اي را يافت كه همه كارهايش با شكست روبرو مي شود. در ده سال بعد دراير دركشورهاي فرانسه، انگلستان و سومالي روي طرحهايي بي حاصل كار كرد تا اين كه به دانمارك وسركار قبلي اش يعني روزنامه نگاري بازگشت. او بالاخره در سال 1943 توان آنرا يافت كه فيلم (روز خشم) راكارگرداني كند كه بيانيه‌ي قدرتمندي است درباره ي ايمان و خرافات و تعصبات مذهبي- فيلم روز خشم، خشك و بي روح و متعادل است وسبكش به انتزاع گرايش دارد، انتزاعي كه فيلمبرداري كنتراست بالا تشديدش مي كند ناقدان دانماركي در فيلم اشاره به آزار و اذيت يهوديان توسط نازي‌ها يافتند كه اين امر باعث فرار كارگردان فيلم به كشور سوئد شد. دراير پس از پايان جنگ به كپنهاگ بازگشت و با درآمدي كه از اداره يك سينما به دست آورده بود فيلم (اردت- 1955) را ساخت كه داستان آن درباره ي دشمني ميان دو خانواده ي متعلق به فرقه هاي مذهبي متفاوت است كه با داستان عشق ميان اعضاي دو خانواده پيچيدگي بيشتري مي يابد. اين فيلم بيش از پيش گرايش دراير به ميزانسن و دكورهاي ساده و خشن را نشان مي دهد گرايشي كه با استفاده از برداشتهاي طولاني و كند تشديد مي شود.

دراير درفيلم (گرترود – 1964) از اين هم پارا فرا تر مي گذارد اين فيلم درباره ي زني است كه سوداي عشقي آرماني را در سر دارد و از آنجا كه آنرا نه نزد همسر ونه نزد دو معشوقش نمي يابد عشق را جنسي ومادي مي داند و به رياضت و تجرد پناه مي برد. درحالي كه كلاسي سيسم متعادل فيلم اردت در سال 1955 شير طلايي جشنواره ونيز را براي دراير به ارمغان آورد، غالب ناقدان سازش ناپذيري گرترود را با آن برداشتهاي ثابت كه در آنها ظاهراً دوربين و بازيگران مدتهاي طولاني حركت نمي كنند، افراطي يافتند. به اين ترتيب آنچه كه بايد گفت وصيت نامه هنري دراير اثري سره و  تأمل برانگيز و جدي است كه دستخوش طوفاني از بدو بيراه شده است.

دراير را امروزه همچنان به دليل سبك بصري اش مي ستايند، سبكي كه به رغم عدم شباهتهاي ظاهري داراي وحدت و يكپارچگي و ثباتي دروني و بنيادي است. اما كمتر كسي انسجام درون مايه هاي آثار او را درك و ستايش كرده است درون مايه هايي كه گرد مسائل مبارزه نابرابر زنان وافراد بي گناه با سركوبي و تعصب اجتماعي، ناگزيري سرنوشت و مرگ و نيروي شر در زندگي اين جهاني مي گردند. آخرين طرح او زندگي مسيح بود كه اميدوار بود درآن به تركيبي از تمامي دل مشغولي هاي سبك و مضموني برسد. دراير مدت كوتاهي پس از به دست آوردن سرمايه‌ي توليد اين طرح از محل دولت دانمارك و تلويزيون دولتي ايتاليا درگذشت و طرحي كه بيست سال ذهنش را مشغول كرده بود به سرانجام نرسيد.

(پائولو چرچي .يوساي)

«فيلمنگاري»

1.      برگ هايي از دفتر شيطان – 1919)

تهيه كننده: نورديسك كمپاني فيلمز، فيلمنامه : كارل تئودور دراير- ادگار هوير. برمبناي داستان غمهاي شيطان نوشته ي مري كورلي، فيلمبردار: جورج شينوويت. بازيگران هلكه نيلسن، هالوارد هوف ، ياكوب تگسير، ارلينگ هانسن ، هرمانس اليوت پيو. سياه و سفيد، صامت .

خلاصه داستان فيلم :

شيطان طي قرون واعصار ناپليدي مرا رواج مي دهد ازجمله در فلسطين در زماني كه يهودا به حضرت مسيح خيانت مي كند. در اسپانياي قرون وسطي كه تفتيش عقايد رواج دارد، در فرانسه ي دوران انقلاب كه ماري آنتوانت را اعدام مي كند در فلاند دوره ي جنگ باروسيه كه ميهن پرستان به دست مهاجمين سرخ شكنجه مي بينند و كشته مي شوند …

2.      ارباب خانه 1925

تهيه كننده : پالاديوم فيلم . فيلنامه: كارل تئودور دراير بر مبناي نمايشنامه ي (زوال مستبد) نوشته ي سوندايندوم فيلمبردار : جرج شنيوويت. بازيگران: يوهانس مدير، آستريلد هولم، كارين نله موس، ماتيلد نيلسن، اگه هوفمان . سياه وسفيد ، صامت.

خلاصه داستان فيلم :

ويكتور، پدر خانواده اي تنگدست، با رفتار مستبدانه اش زندگي را برآيدا همسرش و پسرش و دخترش سخت كرده است. ابتدا آيدا رفتار او را تحمل مي كند اما بزودي كه ويكتور خشن تر و بي ملاحظه تر مي شود تصميم مي گيرد كه شرايط راعوض كند…

3.مصائب ژاندارك 1927

تهيه كننده : انجمن ملي سينما. فيلنامه: كارل تئودور دراير و ژوزف دولتيل . برمبناي گزارشهاي اصلي محاكمه ژاندارك) . فيلمبردار مارودولف ماته. موسيقي متن: ويكتور آليس. بازيگران: ماريا فالكونتي، اوژن سيلون، موريس شوتس ، ميشل سيمون، آنتونن آرتو. سياه و سفيد، صامت.

خلاصه داستان فيلم:

درقرن پانزدهم ميلادي ارتش اشغالگر انگلستان رهبر نيروهاي مقاومت فرانسه را كه زني روستايي به نام ژاندارك است به اتهام جادوگري به محاكمه مي‌كشند. محاكمه هجده ماه به طول مي انجامد و در روز آخر ژندارك كه همچنان از همكاري با اشغالگران خودداري مي كند به انتظار مرگ نشسته است…

4.خون آشام 1932

تهيه كننده : توبيس- كلانگ فيلم. فيلمنامه: كارل تئودور دراير، كريستين پول. برمبناي داستان (كارميلا) نوشته ي شريدان لوفانو فيلمبرداران : رودولف ماته، لويي نه. موسيقي متن: ولفگانگ تسلر. بازيگران : يوليان وست،بارون نيكلاس دوگونت بورگ ، هانريت ژرار، يان هيرونيمكو، موريس شوتس، رناماندل، سياه و سفيد، به زبان اصلي.

خلاصه داستان فيلم:

 ديويدگري، مردي جوان مسافري به دهكده ي دورافتاده اي مي رسد ودر ميهمان خانه باپيرمردي آشنا مي شود. پير مرد بسته اي به ديويد مي دهد كه تنها بايد پس از مرگش آنرا باز كنند. ديويد از مهمانخانه خارج مي شود و شكارباني را تعقيب مي كند تا به قصري مي رسد كه متعلق به پيرمرد است. درقصر، پيرمرد مي ميرد و ديويد بسته را مي گشايد و كتابي را درباره ي خون آشامان مي‌يابد و …

5.روز خشم 1943

تهيه كننده : پالاديوم فيلم. فيلمنامه: كارل تئودور دراير، مونس اسكوت هانس، برمبناي نمايشنامه (آن پدر سدوته) نوشته هانس ويرزينسن. فيلمبردار : كارل اندرسن . موسيقي متن : پل شيربك. بازيگران : توركيلد روس، ليزبت موين، زيگريديني پندام، پره بن لردورف، آناسويركير. سياه وسفيد، به زبان اصلي.

خلاصه داستان فيلم:

در دانمارك قرون وسطي پيرزني را به اتهام جادوگري دستگير مي كنند. كشيش پيردهكده پيرزن را شكنجه مي دهد وسر آخرامر به سوزاند او مي دهد. پيرزن پيش از مرگ كشيش را نفرين مي كند. سپس مشكلاتي در زندگي زناشويي كشيش با همسر جوانش بروز ميكند و كشيش مي ميرد. دراينجا مادر كشيش عروسش را متهم به جادوگري مي كند و …

6. كلام 1954

تهيه كننده : پالاديوم فيلم. فيلنامه : كارل تئودور دراير، برمبناي نمايشنامه اي نوشته ي كاي مونگ فيلمبردار؛ هنريك بندتسن – موسيقي متن: پل شيربك. بازيگران : هنريك مالبرگ، اميل هاس كريستين، پره بن لردورف، كي كريستانس، بريژيت فدراشپيل . سياه و سفيد، به زبان اصلي.

خلاصه داستان فيلم:

 دهقان پيري كه همسرش را از دست داده است با سه پسرش در روستايي دورافتاده زندگي ميكند. پسر بزرگتر همسري به نام (اينگر) دارد كه امور خانه را اداره مي كند (يوهانس) پسر وسطي پس از مرگ نامزدش به مذهب روي مي‌آورد و از ديگران فاصله ميگيرد. پسر كوچكتر قصد ازدواج بادختر مردي را دارد كه پدرش به دليل اختلافات مذهبي او را دشمن خود مي داند. تا اينكه اينگر سرزايمان مي‌ميرد و يوهانس براي بازگردان او به زندگي به نيايش مي پردازد …

5.گرترود 1964

تهيه كننده : پالاديوم فيلم. فيلنامه : كارل تئودور دراير برمبناي نمايشنامه اي نوشته‌ي هيالمار زوردربرگ، فيلمبردار: هنينگ بندتسن. موسيقي متن : يورگن يرسيلد. بازيگران: نينا پنس رود، بندت روت، 1به رود، بار داووه، اكسل اشتروباي، سياه و سفيد، به زبان اصلي.

خلاصه داستان فيلم:

در سال 1910 گرترود باهمسر حقوقدانش زندگي مرفه اما ناخوشي را مي گذراند هيچكس قادر به درك روحيات او نيست از جمله شوهرش كه اعتقاد دارد عشق به تنهايي براي خوشبختي كافي نيست. آندو سرانجام از يكديگر جدا مي شوند. گرترود به كساني كه تقاضاي ازدواج با او را دارند جواب رد مي دهد. به پاريس مي رود تا با خود و خدايش خلوت كند…

مطالب برگرفته از تاريخ تحليلي سينماي جهان«1995-1895»

                   «جفري ناول اسميت»