تحقیق درباره گسل بینالود

پیش گفتار

  در زمینه آشنايی با سرزمين ايران  توسط گسلهای اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده‌اند . تعدادی از گسلهای اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند عبارتند از :

گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی

گسل البرز (A )

از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد . این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته است

گسل آبیک - فیروزکوه (AF)

از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا - فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک - فیروزکوه حداقل از ژوراسيك فعاليت داشته.

گسل سمنان (S)

در شمال سمنان قرار دارد و جدا کننده کوههای البرز از ایران مرکزی است. این گسل در فاصله 15 تا 25 کیلومتری گسل عطاری قرار دارد که احتمالا هر دو در دشت آهوان - قوشه به یکدیگر می‌پیوندند. گسسمنان از شرق تا دامغان و از غرب تا دشتهای ده نمک - گرمسار امتداد دارد. این گسل چپ گرد است .

گسلهای البرز غربی و آذربایجان

گسل تبریز (T)

این گسل از شمال تبریز پس از گذشتن از خوی و ماکو به سمت کوههای آستارا در ترکیه ادامه می‌یابد . با توجه به اینکه در طول گسل تغییر روند مشاهده می‌شود، احتمالا این گسل می‌تواند از به هم پیوستن چند گسل حاصل شده باشد ، ولی به هر حال روند کلی آن شمال غربی - جنوب شرقی است و در امتداد گسل قم - زفره است . این گسل از جنوب شرقی به کوههای زنجان - سلطانیه می‌رسد و راستگرد است.  

گسل آستارا (A)

این گسل با روند شمالی - جنوبی در شرق آذربایجان و بخش غربی دریاچه خزر از شمال ایران تا قفقاز کشیده شده است . گسل آستارا در فرورفتگی دریاچه خزر نسبت به آذربایجان شرقی نقش داشته است

گسل اروميه:(R)

از ماکو به طرف جنوب ، از غرب دریاچه ارومیه می‌گذرد و در زرینه رود ختم می‌شود. این گسل ادامه گسل تبریز به شمار می‌آید و احتمالا فرورفتگی دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد آن است.

گسلهای ایران مرکزی

گسل ترود (Tr)

این گسل از جمله گسل‌های شمال کویر نمک ایران مرکزی بشمار می‌آید که با روند شمال شرقی - جنوب غربی در شمال گسل درونه (گسل بزرگ کویر) قرار دارد. 

  معادن MINES

استان خراسان از شمال به جنوب شامل زونهای کپه داغ ، بینالود ، سبزوار ، و بخشی از بلوکهای ایران مرکزی می باشد . هر یک از این زونها می تواند تقسیمات کوچکتر فرعی نیز داشته باشد که به اختصار زونهای اصلی شرح داده می شود .

زون بینالود

این زون در بر گیرنده ارتفاعات بینالود است که شامل یک رشته کوههای سینوسی با روند شرقی - غربی و تحدبی به سمت شمال می باشد . این رشته کوه به دنبال تصادم میان صفحه ایران و صفحه توران در تریاس پسین تشکیل گردیده است . واحدهای چینه ای که در این زون برونزد دارند شامل لایه های شورم ، سازندخهای دولومیت لطانیه ، ماسه سنگ ،لالون ، میلا ، نیور ، بهرام، فیلیتهای مشهد ، رسوبات تخریبی و متنوع ژورامیک ، اهکهای اور بیتولین دار کرتاسه همراه با کنگلومرای قاعده ای ، آهکهای نومولیت دار ، سنگهای ولکانیکی توف، آندریت و رسوبات تخریبی نئوژن است . این زون از نظر کانی زایی بخصوص برخی فلزات نظیر آهن و نیز مصالح ساختمانی غنی می باشد .

گسل میامی (My)

این گسل در شمال کویر بزرگ نمک از شاهرود گذشته و احتمالا از شرق به گسل درونه و از غرب به گسل عطاری می‌رسد  و دو واحد ایران مرکزی و بینالود را از هم جدا می‌کند.

توپوگرافی ناهمواریهای شهرستان نیشابور

سلام بینالود

 از کل مساحت جغرافیایی شهرستان نیشابور که معادل 3/8925 یا 892530 هکتار است، 5500 کیلومتر مربع ان را دشت و 3425 کیلومتر مربع بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهد.

موقعیت جغرافیایی کوه های بینالود

سهم عظیمی از ناهمواری ها را رشته کوه های بینالود به خود اختصاص داده است. این رشته کوه ها با طول 125 کیلومتر در حدفاصل شهرستان های مشهد و نیشابور در جهت شمال غرب-جنوب شرق، در بخش شمالی شهرستان نیشابور قرار دارد که دهستان های سرولایت، مازول، اردوغش و زبرخان در دامنه های جنوبی و پیوه ژن، اردمه، شاندیز، گلمکان و چناران در دامنه های شمالی آن واقع است. این رشته کوه دارای قله های متعددی است که عبارتند از بینالود، چشم سبز بال کمالی، یال بلوچ، گرده سنگ، کمر زرد، میانه دوزی، ذاوهون، کوه پیلان.

بلندی های شیرباد با ارتفاع 3200 متر و زرگران با ارتفاع 3100 متر در جنوب قله بینالود قرار دارند. کلیه آبریزهای شمالی این کوهستان به «کشف رود» و آبریزهای جنوبی ان به «کال شور» می ریزد. روستاهای مهمی چون زشک، طرقبه و گلمکان در دامنه های شمالی، و روستاهای بزرگی مانند بوژان، درّود و خرو در دامنه های جنوبی این کوهستان قرار دارند.

بینالود، دورنمای برجسته ای را در خراسان به وجود آورده و در هنگام بهار و تابستان عالی ترین مراتع را در اختیار می گذارد؛ به همین دلیل است که در فصل ییلاقی به گروه بسیاری از کوچ نشینان، نیمه کوچ نشینان، و نیز گله هایی که به روستائیان تعلق دارد، به خصوص در ارتفاعات بین 1800 تا 2700 متر بر می خوریم.

کوه های بینالود در برف

بینالود (Binalud)

این قلّه، با ارتفاع 3315 متر در محدوده ی شهرستان نیشابور، بخش تحت جلگه، دهستان فیروزه و در 26 کیلومتری شمال شهر نیشابور واقع شده است. جهت کوه شمال غربی- جنوب شرقی بوده و مختصات جغرافیایی قله ی آن به طول  58 درجه و عرض 36 دقیقه است.

کوه گرماب Garmab))

 در دهستان های بار، معدن و مشکان، 62 کیلومتری شمال غربی نیشابور، با ارتفاع حدود 2050 متر قرار گرفته، دارای معدن فیروزه است و در شمال روستای معدن قرار دارد.

کوه معدن Ma'dan))

در دهستان بار و معدن، 57 کیلومتری شمال غرب شهر نیشابور، ارتفاع 2050 متر، دارای معدن فیروزه است و در شمال معدن قرار دارد.

کوه بوژان  Buzan))

این کوه به ارتفاع 2856 متر، در بخش مرکزی دهستان فضل و در 15 کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان قرار دارد. جهت کوه جنوب شرقی- شمال غربی است و با مختصات قله ی آن، به طول 58 درجه و 59 دقیقه و

عرض 36 درجه و 17 دقیقه، در رشته کوه بینالود قرار دارد.

 بوژان، یکی از روستاهای  نیشابور در دامنه های بینالود

کوه بالا سفید Bala-sefid))

این کوه، در بخش مرکزی دهستان فضل و در 15 کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان نیشابور قرار دارد. جهت کوه جنوب شرقی – شمال غربی، و از ارتفاعات بینالود است و در 58 درجه و 59 دقیقه و 36 درجه و 17 دقیقه ی عرض شمالی قرار دارد.

کوه هفت برادر Haft baradar))

این کوه در دهستان های سرولایت بار و معدن، 57 کیلومتری شمال غربی شهر نیشابور، با ارتفاع 1973 متر قرار دارد. روستاهای متعددی در دامنه های کوه هفت برادر واقع است که عبارتند از حاجی آباد، لارستان، چهار گوشلی، فاضل آباد، کلاته شاهین، کلاته حاجی، شتر سنگ، تخت مشک، گاوکش و قره گل، رودخانه ی کال شور از دامنه شمالی و همچنین را آسفالت سبزوار به چکنه ی سفلی از دامنه ی شمالی این کوه عبور می کند.

کوه بهم

این کوه با ارتفاع 2300 متر در بخش سرولایت نیشابور، دهستان سرولایت و در 35 کیلومتری جنوب مرکز شهرستان قوچان واقع شده است. جهت کوه شمال شرقی – جنوب غربی بوده و مختصات جغرافیایی قله ی آن به طول 58 درجه و 27 دقیقه و عرض 36 درجه و 50 دقیقه است.

در بخش های جنوب غربی شهرستان نیز پیش کوه های سرخ، حدفاصل شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه با نیشابور، سیمای هموار شهرستان نیشابور را به دشتی ناهموار را تبدیل نموده و آن را محدود ساخته اند. از قله های معروف بخش جنوبی می توان به کوه های کمر سفید، چین کلاغ، چشمه نی و چشمه شیرین اشاره نمود.

بنابر آنچه گفته شد: دشت هموار نیشابور که بخش عظیمی از شهرستان را در برگرفته و از شمال با رشته کوه های بینالود، از جنوب با پیش کوه های سرخ، و از غرب با تپه ماهورهای طاغانکوه محدود می گردد.

ناهمواریهای خراسان شمالی را از نظر ژئو پوگرافی می توان به سه واحد تقسیم کرد علاوه بر دو واحد کوهستانی کپه داغ هزار مسجد و آلاغ بینالود دشت سرخس نیزاز عناصر توپوگرافی مهم ان محسوب میشوند.

واحد کپه داغ هزار مسجد از نظر ژئو مورفولوژی یک واحد ژورائی است بنابراین شکل ظاهری ناهمواریها در این واحد در تبعیت از ساختمان زمین می باشد. امتداد محور چینها شمالغربی جنوب شرقی است سطح محوری چینها به علت  دخالت هسته مقاوم لوت به عنوان یک عامل ثانوی دارای انحنای شمالی می باشند. محور چینها عموماًفرود یک طرفه ویا دو طرفه دارند. به همین دلیل طاقدیسها همانند دیوارهای رفیع به صورت زنجیروار به دنبال هم ظاهر شده اند.

واحد جنوب غربی شامل دو توده کوهستانی است توده شمالی الاداغ و توده جنوبی  بینالود نام دارد الاداغ دارای روند غربی – شرقی  است و اسکلت آن عمدتاً از آهک کر تا سه ساخته شده است اما بینالود  یک توده باتولیتی است  که از میان رسوبهای پالئوزوئیک سربرآورده است بینالود بلندترین کوه خراسان شمالی است ودرجهت شمالغربی جنوب شرقی کشیده شده است.

دشت سرخس بخشی از صفحه ترکمنستان محسوب می شود. زمینهای آن با حرکات هر سی نین سخت شده و روی آن رسوبهای آبرفتی ولسی می پوشانند . از نظر شکل ظاهر به دو بخش غربی و شرقی تقسیم می شود بخش غربی عارضه دار و بخش شرقی کاملا هموار است .

خراسان شمالی در دوره های سرد کواترنر تحت پیکر آب و هوایی یخچالی و مجاور یخچالی و  رودخانه ای ودر شرایط حاضر تحت تاثیر فرآیندهای مجاور یخچالی و آبهای جاری در حال تحول است در واحد کپه داغ اشکال فرسایشی متنوع نظیر تنگ دره های نزولی میان طاق و ناودیس معلق پدید آمده اند دست کاری در واحد بینالود – آلا داغ بیشتر از واحد شمالی بوده وبه همین دلیل گستگیهای زیادی در یکپارچگی آن دیده می شود.

  واحد شرقی[1]

الف- واحد خراسان مرکزی وجنوبی

ب- واحد سیستان وبلوچستان

مشرق ایران شامل مجموعه ناهمواریهایی است که به طول 1500 کیلومتر  از جنوب  مشهد تا ناحیه مکران گسترده  شده اند حد شرقی ان را مرز سیاسی کشور تعیین می کند که دربیشتر مسیر منطبق بر گسل هریرود است . چاله های جازموریان لوت وطبس نیز آن را از طرف مغرب محدود و از ایران مرکزی جدا کرده اند.

زمینهای مشرق ایران در نیمه شمالی (محدوه سیاسی خراسان ) دنباله ایران مرکزی به شمار می آیند. اما نیمه جنوبی یعنی از حدود بیرجند تا سراوان (واحد مکران) یک واحد ساختمانی مشخص محسوب می شوند که زون نهبندان-خاش یا زون آمیزه رنگین مشرق نامیده شده است. مراحل تکوین زون نهبندان –خاش در ارتباط با تشکیل ریفت  قاره ای (شاخه ای از اقیانوس تتیس جدید) در زمان کرتاسه بوده است. گواه آن گسترش افیولیت ملانژ به سن کر تا سه پایانی در امتداد گسلهای بزرگ منطقه از جمله گسل نهبندان می باشد.

زمینهای مشرق ایران چین خورده و شکسته اند. به علاوه تظاهرات آتشفشانی و نفوذ توده های ماگمایی در سراسر آن دیده می شوند. به این حال تیپ ناهمواری می توان آنها را به دو نیمه شمالی (خراسان مرکزی و جنوبی) و جنوبی(سیستان و بلوچستان ) تقسیم کرد.

در نیمه شمالی (محدوده خراسان مر کزی و جنوبی)، گسلها و توده های ماگمایی نظم چینها را به شدت به هم زده به طوریکه تنها در قلمرو آهکهای کرتاسه می توان نظم ساختمانی را بازیافت.در این محدوده کوهها به وسیله دشتهای ساختمانی از هم فاصله گرفته اند. گسلها عامل اصلی تفرق کوهها می باشند. روند کوهها در نتیجه دخالت لبه شمالی هسته مقاوم لوت، قوسی شکل با تحدب شمالی است.

در خراسان مرکزی کوهها نظم بیشتری یافته اند. به طرف جنوب بر پیچیدگی ساختمان ناهمواریها ا فزوده می شود. توده های گرانیتی و سنگهای آهکی بلندترین کـوهها را ساخته اند. با تولیت شاه کـوه بزرگترین توده نفوذ ی در این ناحیه محسوب می شود.

 بخشی از ناهمواریهای نیمه جنوبی (سیستان و بلوجستان ) به شکل  شبه آپالاشی در آمده اند . ساختمان کوهها بیشتر به صورت ساخت های تک شیبی است ارتفاع کوهها زیاد نیست و در مسافت زیادی خط الرأسها کوهها تقریبا یکسان می باشد این منطقه ظاهراً دور جدید فرسایشی را طی می کند. روند کوهها در محدوده سیستان شمالی- جنوبی و در محدوده بلوچستان شمالغربی – جنوب شرقی است.

در بلوچستان  توده های ماگمایی چه به صورت  نفوذی و چه به صورت تظاهرات آتشفشانی نظم چینها را بهم زده است در نتیجه ناهمواریهای بلوچستان به طور مشخص از سیستان قابل تفکیک است.

دشت سیستان از عناصر مهم توپوگرافی نیمه جنوبی است دشت سیستان روی حاشیه بلوک سخت هلمند قرار دارد وتوسط رسوبهای دریاچه ای نئوژن و آبرفتهای کواترنر با ضخامت زیاد پوشیده شده است. همواری سطح دشت منطبق بر ساختمان  لایه های رسوبی است. تعدادی چاله های طبیعی ، توده بازالتی  کوه خواجه ،پادگانه های دریاچه ای و اشکال بادی، عوارض دشت سیستان را تشکیل داده اند.

ارتفاعات بینالود

کوههای خراسان

 کوههای خراسان را می توان از لحاظ وضع جغرافیائی و خصوصیاتی که دارند به سه دسته تقسیم نمود:

دسته اول: کوههای شمال یاکپت داغ(1) که ارتفاعات مرزی با شوری را تشکیل می دهد از ساحل دریای خزر شروع شده در جهت شرق تا هریرود امتداد دارد بلخان کبیر وبلخان  صغیر از ارتفاعات معروف آن می باشند. و کوههای هزار مسجد(2)وکلات نادری(3) در قسمت شرقی ایران کوهها واقع اند.

دسته دوم- کوههای میانی است که در آن کوههای الا داغ و بینالود درو نمای برجسته ای را درخراسان بوجودمی آورند. رشته کوههای الاداغ با مرتفع ترین قسمت آن شاه جهان( 3350متر) در حوالی بجنورد و کوههای بینالود با بلندترین قله آن (3520) در جنوب قوچان قرار دارند .

 دسته سوم – که ارتفاعش از دو دسته دیگر کمتر است از کوههای منفرد تشکیل شده که منجلمه باید کوه جغتای (2743) و اسفراین و کوههای جوین و کوههای نیمه کویری  جنوب شرقی شاهرود را ذکر کرد.

 کم حیث المجموع ارتفاع در شمال خراسان بیش از سایر مناطق کوهستانی  است کوههای  خراسان عموماً موازیندو هرچند که از طرف شمال به جنوب نزدیک شویم ارتفاع کمتر شده برخشکی هوا افزوده می گردد تا جائیکه در جنوب مرتفعات به رشته کوههای گچی و آهکی  می رسند که وسیله کویرهای نمک و دشت لوت احاطه می گردند.

لازم به توضیح  است که ساختمان زمین در ناحیه خراسان هنوز مراحل تکمیل خود را به پایان نرسانده و حالت التهاب زمین همچنان باقی است به همین دلیل تحولات داخلی  زمین این منطقه موجبات بروز زمین لرزه های شدید گردیده که در چند سال اخیر نمونه آنرا در طبس دیدیم. خط مشخص زلزله این ناحیه از کپت داغ شروع شده و زیر دریای خزر به خط زلزله ققاز می پیوندد.

منبع:

مدیح، عباسعلی. «نیشابور و استرتژی توسعه: جغرافیای طبیعی، انسانی، اقتصادی و گردشگری»، مشهد: انتشارات شهر فیروزه و نوای غزل، 1385، ج1، ص 16-18.

فهرست مطالب

عنوان................................................................................................................... صفحه

مقدمه........................................................................................................................

معادن.........................................................................................................................

زون بینالود...............................................................................................................

 توپوگرافی ناهمواریهای شهرستان نیشابور......................................................

موقعیت جغرافیایی کوه های بینالود....................................................................

بینالود (Binalud)..............................................................................................

کوه گرماب Garmab)).....................................................................................

کوه بالا سفید Bala-sefid))..........................................................................

کوههای خراسان.....................................................................................................

کوه بهم ....................................................................................................................

منابع..........................................................................................................................