پسروی و پیشروی دریا

سطح دریا یک سطح هم پتانسیل میباشد و هر تغییری در بخشی از آن در همه جا دیده میشود. جاذبه زمین ، باد و امواج تعیین کننده سطح آب میباشند...

سطح دریا یک سطح هم پتانسیل میباشد و هر تغییری در بخشی از آن در همه جا دیده میشود. جاذبه زمین ، باد و امواج تعیین کننده سطح آب میباشند. وجود تودههای عظیم یخ موجب کاهش اثر جاذبه زمین میشود. به این علت سطح آب اقیانوسها در همه جا یک عمق را ندارد بطوری که مرتفع ترین آنها در شمال اقیانوس اطلس و کمترین آن در بخش استوایی اقیانوس هند میباشد. اختلاف ارتفاع این دو نقطه حدود ۲۰۰m میباشد. شکل سه بعدی این سطح ناهموار را زمین نما و یا ژئوئید مینامند

 ● تغییرات سطح دریا

▪ تغییرات سطح دریا دو گونه است :

 الف) محلی (local)

ب) ائوستاتیک (Eustatic) در حالت اول تغییرات سطح دریا در ناحیه کوچکی دیده میشود ولی تغییرات ائوستاتیک در کل جهان قابل مشاهده است. ولی باید توجه کرد مقدار افزایش و یا کاهش سطح دریا در همه جا به یک اندازه نیست. عوامل تکتونیکی موجب میشود که تغییرات خط ساحلی بسیار پیچیده تر شوند. در نتیجه تعیین میزان مطلق کاهش و افزایش سطح دریا در سواحل مشکل است.

برای روشن تر شدن این موضوع دو واژه زیر دارای اهمیت بسزائی است.

 ۱) Gauge : سطح مطلق آبهای آزاد است که نسبت به یک نقطه ثابت مانند مرکز زمین اندازه گیری میشود و تحت تاثیر تکتونیک نمیباشد.

 ۲) Relative sealevel : سطح نسبی دریا میباشد. موقعیت سطح آب نسبت به خشکی است و توسط شواهدی چون سواحل قدیمی ، ریفهای مرجانی و … تعیین میشود. عملا برای تعیین تغییرات سطح دریا از حالت دوم استفاده میشود. تغییرات خط ساحلی ممکن است به علت بالا و پایین رفتن خشکی و یا تغییر میزان آب دریاها باشد. در یک نقطه که سطح آب بالا میآید در نقطه مجاور سطح آب پایین میآید به این حالت Forbulge میگویند که نشان میدهد تعیین تغییرات سطح آب دریاها بسیار مشکل است.

 ● علت تغییرات سطح آب دریا همانطوری که میدانیم ویژگیهای حرارتی گوشته در زیر قارهها نسبت به اقیانوسها تفاوت دارد و در نتیجه حرکات عمودی و یا خشکیزائی در قارهها و اقیانوسها نسبت به هم متفاوت میباشد که موجب اختلاف در میزان بالا آمدن قارهها نسبت به اقیانوسها میشود. از طرفی به علت کروی بودن زمین در نقطهای که بالا آمدگی ایجاد میشود در نقطه مجاور در گوشته یک فروافتادگی اتفاق میافتد و در نتیجه در سطح زمین یک فرونشست داریم. به عنوان مثال از شروع هولوسن به علت ذوب شدن یخچالها ، سواحل اسکاندیناوی در حال بالا آمدن میباشند ولی در عوض باعث پایین افتادن و فرونشست هلند و نواحی مجاور شده است.

 ● تعیین مقدار تغییرات نسبی سطح دریاها تعیین مقدار تغییرات نسبی سطح دریاها را میتوان به شیوه مختلف انجام داد که یکی از آنها محاسبه ارتفاع تراسهای دریایی است. تراسهای سواحل شبه جزیره Huon در Papua واقع در گینه نو ، به خوبی تغییرات سطح آب اقیانوسها در کواترنری را ثبت کرده است. این تراسها از ریفهای مرجانی ساخته شدهاند. بطور متوسط این سواحل به علت فرایندهای تکتونیکی ۳mm در سال بالا میآیند، از آنجا که ریفها در پیشروی ساخته میشوند، با محاسبه کل بالا آمدگی این تراسها به علت فرایندهای تکتونیکی ، بقیه ارتفاع آنها به علت پیشروی آب دریاها میباشد که با محاسبه سن مطلق هر تراس میزان و زمان پیش روی دریا تعیین میشود.

 ● عوامل موثر در تغییر سطح دریاها در اقیانوسها ارتفاعاتی وجود دارد که به آنها برآمدگیهای میان اقیانوسی میگویند. از میان این برآمدگیها مواد آذرین حاصل از گوشته فوقانی به بیرون فوران میکنند و به سرعت سرد میشوند. در این مناطق پوسته جزایر اقیانوسی ساخته میشود. اگر این برآمدگیها وسیع باشند یعنی سرعت بازشدگی زیاد باشد، حجم کمی برای آبهای اقیانوس باقی میماند و در نتیجه در کنارههای اقیانوس یک پیشروی اتفاق میافتد. ولی برعکس اگر سرعت بازشدگی کف اقیانوس کم باشد برآمدگیهای اقیانوسی باریکتر و کوچکتر خواهند شد و در نتیجه حجم زیادی برای آب اقیانوسها خواهد شد و در نتیجه یک پسروی در کنارهها خواهیم داشت. برخی از محققان ژاپنی در سالهای اخیر محاسبه کردهاند در هنگام یخبندان مقدار آب اقیانوسها کم میشود و در نتیجه فشار آنها روی کف اقیانوسها کاهش مییابد که آن هم به نوبه خود باعث کاهش فشار بر روی دهانه آتشفشانهای میان اقیانوسی میشود و در نتیجه سرعت بازشدگی افزایش مییابد. ذوب شدن و یا گسترش یخچالها عاملی بزرگ در تغییرات سطح دریاها میباشد. اگر یخچالهای امروزی ذوب شوند سطح اقیانوسها تا حدود ۹۰ متر بالا خواهد آمد. تغییرات سطح دریاهای کواترنری بیشتر به این علت بوده است. در اوج دوره یخبندان سطح آب اقیانوسها ۱۲۰ تا ۱۵۰ متر پایینتر از امروزه بوده است. این نوع تغییرات سطح آب دریا بسیار سریع میباشد و بطور متوسط در هر ۱۰۰۰ سال ۵ تا ۱۰ متر میباشد. تغییرات تکتونیکی و عوامل خشکیزائی (Epilogeny) و کوهزائی (Orogeny) موجب بالا آمدگی سواحل و عقب نشینی در دریاها میشوند. ورود آبهای ماگمایی به داخل اقیانوسها که در زمان افزایش فعالیتهای آذرین تشدید میشوند موجب تغییر مقدار آب اقیانوسها و در نتیجه موجب پیشروی میشود.